Dioksin Analizi

Dioksin Kaynakları Nelerdir?

Dioksinler, oldukça toksik ve sağlığa zararlı kimyasal bileşiklerdir. İnsanlarda üreme, gelişme ve bağışıklık sistemi ile ilgili birçok probleme neden olmaktadır. Aynı zamanda hormonları bozmakta ve kansere neden olmaktadır.

Dioksinler çevrede uzun yıllar kalmaktadır ve ciddi anlamda kalıcı çevresel kirleticilerdir. Bugün çevrede her yerde dioksinlere rastlanmaktadır. Alınan sıkı önlemlerle endüstride dioksin üretimi azaltılmaya çalışılmaktadır. Bugün dioksinler ticari olarak üretilmez ve kullanılmaz, ancak diğer endistriyel faaliyetler sırasında bir yan ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Yapılan bu çalışmalar ile dioksin üretimi bazı ülkelerde yüzde 90’lar oranında düşmüştür. Buna rağmen dioksinleri ortadan kaldırmak kolay değildir. Hızlı bir şekilde parçalanmadıkları için eski dioksin kalıntıları hala çevrede bulunmaktadır.

Ticari veya kentsel atık yakma, yakma süreçleri ve odun, kömür veya petrol gibi yakıtların kullanımı dioksin üretmektedir. Bunlar daha sonra toprak ve çökeltilerde yüksek konsantrasyonlara ulaşmaktadır. Bitkiler, su ve hava, düşük seviyelerde dioksin içermektedir.

Ancak dioksinler besin zincirine girdikleri takdirde en fazla, hayvansal yağlarda birikmektedir. İnsanların dioksinlere maruz kalması da en fazla bu tür gıdaların tüketilmesi ile olmaktadır. İnsan mazruziyetinin yüzde 90’ından fazlası, özellikle süt ürünleri, et, balık ve kabuklu deniz ürünleri gibi hayvansal gıdalardan olmaktadır. Dioksinler vücutta çok uzun süre kalmaktadır. Parçalanmadıkları için, vücutta bir dioksin radyoaktivitesinin orijinal seviyesinin yarısına düşmesi yıl arası sürmektedir.

Dioksinlerin doğal kaynakları, volkanlar ve orman yangınlarıdır. Ancak son yüzyılda endüstriyel faaliyetler, çevredeki dioksin seviyelerini inanılmaz boyutlara taşımıştır.

Dioksin üreten başlıca insan faaliyetleri şunlardır: ev çöpü yakmak, selüloz ve kağıdın klorla ağartılması, pestisit ve herbisit üretimi, bazı kimyasal işlemler, elektronik ürünlerin sökülmesi ve geri dönüştürülmesi. Sigara dumanı da az miktarda dioksin içermektedir.

Çok sayıda dioksin türü bulunmaktadır ve bunlar genelde üç grupta toplanmaktadır:

• Klorlu dibenzo-p-dioksinler (CDD)
• Klorlu dibenzofuranlar (CDF)
• Bazı poliklorlu bifeniller (PCB)

Bunlardan ilk iki grup insan faaliyetleri yüzünden yanlışlıkla oluşmakta veya doğal süreçlerle meydana gelmektedir. PCB’ler ise bilinçli üretimdir, ancak son yıllarda üretimi yasaklanmıştır.

Dioksin Test Yöntemleri

Amerikan Çevre Koruma Ajansı (EPA) tarafından, dioksin bileşiklerinin kanserojen olduğunu ve bu bileşiklere maruz kalmanın oluşturduğu riskin önceden tahmin edilenden daha yüksek olduğunu açıklamıştır. Yapılan çalışmalarda dioksin maruziyetinin büyük oranda gıdalar yüzünden olduğu ve yağlı yiyecekler ile dioksin kalıntıları arasında doğrudan bir bağlantı olduğu belirlenmiştir. Bu oran yüzde 95’in üzerindedir.

Yerkürenin doğal dengesinin bu kadar bozulması, çevresel kirliliği ciddi boyutlarda arttırmaktadır. Kirli toprakta üretilen tarım ürünleri ve bu topraklarda beslenen hayvanlar doğal olarak etkilenmektedir. Bilhassa yüksek toksisite özellikleri taşıyan dioksinler, hayvansal gıdalar ile birlikte insanlara geçmektedir. Dioksinler önemli zehirli maddelerdir. İnsan vücudunun yağ dokusu, dioksinlerin vücuttan atılmasını engellemektedir.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yayınlanan /32 sayılı tebliğ, gıdalarda bulunan dioksin seviyesinin belirlenmesi için numune alma, numune hazırlama ve analiz yönemi kriterlerini açıklamaktadır (Türk Gıda Kodeksi belirli gıdalarda dioksinlerin, dioksin benzeri poliklorlu bifenillerin ve dioksin benzeri olmayan poliklorlu bifenillerin seviyesinin resmi kontrolü için numune alma, numune hazırlama ve analiz metodu kriterleri tebliği). Bu tebliğ ile birlikte gıdalarda dioksin varlığı sınırlandırılmaktadır. Bu çerçevede et ve süt gibi hayvansal kaynaklı gıdalarda ve deniz ürünlerinde dioksin analizi mutlaka yapılmak zorundadır. Çevresel kirliliğin artması ile, tüketilen gıdaların güvenilirliğine duyulan endişeler artmaktadır ve bu konuda gelişmiş laboratuvarlara çok iş düşmektedir. Dioksin analizlerinde, ulusal ve uluslararası standartlar, test yöntemleri, Türk Gıda Kodeksi ve ilgili yasal düzenleme esasları dikkate alınmaktadır.

Örneğin dioksin ve dioksin benzeri PCB’lerin toplamı analizi ile, yaş ağırlık üzerinden verilen gıdalar, gıda katkıları ve gıda takviyeleri, su ürünleri, bebek mamaları, bebek ve küçük çocuk ek gıdası ve devam formülleri analiz edilmektedir. Aynı zamanda bu analizlerde, yem ve yem katkı maddeleri analiz edilmektedir.

Uzmanlara göre dioksinler, farkındalığın çok az olduğu önemli bir sağlık tehdidi oluşturmaktadır. Bu nedenle birçok ülkede gıda maddeleri, dioksin içeriği açısından takip edilmektedir. Laboratuvarların etkili çalışmaları ile dioksin kontaminasyonu artık erken dönemde tespit edilmekte ve birçok durumda olası etkilenmeler önlenmektedir. Bu çalışmalarda çoğu durumda, dioksin içeren hayvan yemi yoluyla dioksin kontaminasyonu belirlenmiştir. Örneğin süt veya hayvan yeminde artan dioksin seviyeleri, artık hayvan yemi üretiminde kullanılan hammaddelere kadar takip edilmektedir.

Gıda maddelerindeki ve çevredeki dioksinleri ve miktarlarını belirlemek artık çok önemlidir. Genel olarak gelişmiş laboratuvarlarda dioksinlerin kantitatif kimyasal analizi yapılmaktadır. Bu analizler çok ileri yöntemler gerektirmektedir ve maliyetleri oldukça yüksektir.

Günümüzde daha çok biyolojik bazlı tarama yöntemleri geliştirilmektedir. Bu yöntemle gıda maddeleri ve yem örnekleri daha fazla doğrulanmaktadır. Tarama yöntemleri hem düşük maliyetli olmakta hem de daha fazla analiz yapılmasına imkan tanımaktadır.

Kuruluşumuz, sayısız test, ölçüm, analiz ve değerlendirme çalışmaları arasında, eğitimli ve uzman bir kadro ve gelişmiş teknolojik donanımı ile, ulusal ve uluslararası standartlar çerçevesinde, talep eden kuruluşlara dioksin analizi hizmetleri vermektedir.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından:

TÜRK GIDA KODEKSİ BELİRLİ GIDALARDA DİOKSİNLERİN, DİOKSİN

BENZERİ POLİKLORLU BİFENİLLERİN VE DİOKSİN BENZERİ

OLMAYAN POLİKLORLU BİFENİLLERİN SEVİYESİNİN RESMİ

KONTROLÜ İÇİN NUMUNE ALMA, NUMUNE HAZIRLAMA

VE ANALİZ METODU KRİTERLERİ TEBLİĞİ

(TEBLİĞ NO: /32)

Amaç ve kapsam

MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin amacı; belirli gıdalarda bulunan dioksinler ve furanlar (PCDD ve PCDF), dioksin benzeri poliklorlu bifeniller (PCB) ve dioksin benzeri olmayan PCB’lerin seviyesinin resmi kontrolü için gıdalardan numune alma, numune hazırlama ve analiz metodu kriterlerini düzenlemektir.

Dayanak

MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ, 29/12/ tarihli ve 3’üncü mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar

MADDE 3 – (1) Bu Tebliğ’de geçen;

a) Alt parti: Numune alma metodunu uygulamak amacıyla büyük bir partiden fiziksel olarak ayrılmış ve tanımlanmış kısmı,

b) Alt-sınır: Miktarı belirlenmemiş olan her bir türdeş bileşenin katkısı için sıfır değerinin kullanılmasını gerektiren durumu,

c) Bakanlık: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını,

ç) Belirli gıdalar: 29/12/ tarihli ve 3 üncü mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği eklerinden dioksinler ve PCB’ler için limit belirlenen gıdaları,

d) Birincil (İnkremental) numune: Parti veya alt partinin tek bir yerinden alınan bir miktar materyali,

e) Biyoanalitik metotlar: Hücre temelli analizler, reseptör analizleri veya immuno-analizler gibi biyolojik prensiplere dayalı metotlardır. Numune ekstraktında bulunan ve analize yanıt veren tüm bileşiklerin TEQ-prensibinin gerekliliklerine uymayabileceğinden Biyoanalitik Eşdeğerlik (BEQ) olarak ifade edilen ve TEQ düzeyinin sadece bir göstergesi olan bu metotlar türdeş bileşen miktarı hakkında sonuç vermezler. Biyoanalitik metotlar, TEF şemasında yer alan türdeş bileşenler için spesifik değildir. Toplam yanıta dahil olacak şekilde yapısal olarak ilişkili diğer AhR-aktif bileşikler numune ekstraktında mevcut olabilir. Bu nedenle biyoanalitik sonuçlar; TEQ sonucu olmayıp, numunedeki TEQ seviyesinin bir göstergesidir.

f) Biyoanaliz görünür geri kazanımı: BEQ seviyesinin, kör için düzeltilmiş TCDD veya PCB kalibrasyon eğrisinden hesaplanması ve daha sonra doğrulama metodu ile tespit edilen TEQ seviyesine bölünmesidir. Bunlar, ekstraksiyon ve ekstrakttan istenmeyen bileşiklerin arındırılması (clean-up) aşamalarında meydana gelebilecek PCDD/PCDF’ler ve dioksin-benzeri bileşiklerin kaybı, analitik yanıtı artıran veya düşüren ekstrakte edilmiş istenmeyen bileşikler (agonistik ve antagonistik etkiler), kalibrasyon eğrisine uygunluk kalitesi ya da TEF ve REP değerleri arasındaki farklılıklar gibi faktörleri düzeltmeyi amaçlar. Biyoanaliz görünür geri kazanımı, maksimum limit veya müdahale seviyesi civarında temsili türdeş bileşen dağılımına sahip uygun referans numunelerden hesaplanır.

g) Bir numunedeki her bir türdeş bileşenin kabul edilen spesifik ölçüm limiti: Uluslararası kabul görmüş standartlarda [örneğin EN standardında (Hayvan yemi GC-HRMS ile indikatör PCB’lerin ve GC-HRMS ile dioksin ve dioksin benzeri PCB’lerin belirlenmesi) ve/veya EPA ve revize metotları] tarif edildiği gibi tanımlama kriterlerini karşılayan, kabul edilebilir istatistiksel kesinlikle ölçülebilen en düşük analit miktarını,

Bir türdeş bileşenin ölçüm limiti şu şekillerde de tanımlanabilir:

1) İki farklı iyondan daha düşük şiddetteki ham veri sinyali için S/N (sinyal/gürültü) oranının olacak şekilde izlenebildiği enstrümental bir yanıt üreten numune ekstraktındaki analit konsantrasyonunu;

veya

2) Teknik nedenlerden dolayı S/N hesabı güvenilir sonuçlar sağlamaz ise, numunelerin her bir serisinin kalibrasyon eğrisi üzerinde tüm noktalar için hesaplanan ortalama bağıl tepki faktörüne kabul edilebilir (&#; 30 %) ve tutarlı (en azından başlangıçta ve numunelerin analitik bir serisinde ölçülen) bir sapma veren kalibrasyon eğrisi üzerindeki en düşük konsantrasyon noktası; (LOQ, numune alımı ve iç standartların geri kazanımı hesaba alınarak en düşük konsantrasyon noktasından hesaplanır)

ğ) Doğrulama metotları: PCDD/F ve dioksin benzeri PCB’lerin tanımlanmasına ve maksimum limit veya gerektiğinde müdahale seviyesinde şüpheye yer bırakmayacak şekilde kantitatif olarak hesaplanmasına olanak veren gerekli her türlü bilgiyi sağlayan metotlardır. Bu metotlar gaz kromatografi/yüksek çözünürlüklü kütle spektrometresi (GC-HRMS) veya gaz kromatografisi/tandem kütle spektrometresi (GC-MS/MS) kullanırlar.

h) Laboratuvar numunesi: Laboratuvar için paçal numunenin bir miktarı/bölümü alınarak hazırlanmış, paçal numuneyi temsil eden numuneyi,

ı) Müdahale seviyesi: Dioksin ve dioksin benzeri PCB’lerin yüksek seviyelerinin tespit edildiği durumlarda, bunların kaynağının tanımlanması için araştırmaların başlatıldığı seviyeyi,

i) Orta-sınır: Miktarı belirlenmemiş olan her bir türdeş bileşenin katkısı için ölçüm limitinin yarısının kullanılmasını gerektiren durumu,

j) Paçal numune: Parti veya alt partiden alınan birincil numunelerin tamamının birleştirilmesi ile elde edilen numuneyi,

k) Parti: Numuneyi alan kontrol görevlisi tarafından; orijin, çeşit, paketleyici veya gönderici firma, ambalaj tipi, işaretleme gibi özelliklerinin aynı olduğu belirlenen ve bir seferde teslim edilen gıdanın tanımlanabilir miktarını,

l) Şahit numune: İtirazlı durumlar için paçal numuneden ayrılan numuneyi,

m) Tarama metotları: PCDD/F ve dioksin benzeri PCB’ler açısından maksimum limit veya müdahale seviyesini geçen numunelerin seçilmesinde kullanılan metotlardır. Bu metotlar, maliyet açısından avantaj sağlayacak şekilde yüksek miktarda numune çalışılmasına imkan sağlar ve böylece tüketiciler için yüksek maruziyete ve sağlık riskine yol açabilecek yeni kazaların keşfedilmesinin şansını arttırır. Tarama metotları biyoanalitik veya GC-MS metotlarına dayalı metotlardır. Eşik değerini geçen numunelerin sonuçları; maksimum limit ile uygunluğunun kontrolü için, doğrulama metodu kullanılarak orijinal numunenin tamamen yeniden analizi ile doğrulanmalıdır.

n) Üst-sınır: Miktarı belirlenmemiş olan her bir türdeş bileşenin katkısı için ölçüm limitinin kullanılmasını gerektiren durumu,

o) Yarı kantitatif metotlar: Sayısal sonucu, kantitatif metotların gerekliliklerini karşılamazken varsayılan analitin konsantrasyonuna ilişkin yaklaşık bir gösterge veren metotları,

ifade eder.

(2) Bu Tebliğ’de geçen kısaltmalar;

BEQ: Biyoanalitik eşdeğerlikler,

CV: Varyasyon katsayısı,

GC: Gaz kromatografisi,

HRMS: Yüksek çözünürlüklü kütle spektrometresi,

MS/MS: Ardışık kütle spektrometresi,

LRMS: Düşük çözünürlüklü kütle spektrometresi,

PCB: Poliklorlu bifeniller,

PCDD: Poliklorlu dibenzo-p-dioksinler,

PCDF: Poliklorlu dibenzofuranlar,

QC: Kalite kontrol,

REP: Bağıl etki,

TEF: Toksik eşdeğerlik faktörü,

TEQ: Toksik eşdeğerlikler,

TCDD: Tetraklorodibenzodioksin,

U : Genişletilmiş ölçüm belirsizliği,

olarak ifade edilir.

Numune alma

MADDE 4 – (1) Belirli gıdalarda bulunan dioksinler, furanlar, dioksin benzeri PCB’ler ve dioksin benzeri olmayan PCB’lerin seviyesinin resmi kontrolü için EK-1’deki numune alma usul ve esaslarına göre yapılır.

Numune hazırlama ve analiz metodu kriterleri

MADDE 5 – (1) Belirli gıdalarda bulunan dioksinler, furanlar, dioksin benzeri PCB’ler ve dioksin benzeri olmayan PCB’lerin seviyesinin resmi kontrolünde kullanılan analiz metotları için gereklilikler ve numune hazırlama usul ve esasları EK-2’ye uygun olur.

Avrupa Birliği mevzuatına uyum

MADDE 6 – (1) Bu Tebliğ, 2/6/ tarihli ve //AB sayılı Belirli Gıdalarda Bulunan Dioksinler, Dioksin Benzeri PCB’ler ve Dioksin Benzeri Olmayan PCB’lerin Seviyelerinin Kontrolü İçin Numune Alma ve Analiz Metotları hakkında Komisyon Tüzüğü dikkate alınarak Avrupa Birliği mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlanmıştır.

Yürürlükten kaldırılan tebliğ

MADDE 7 – (1) 4/1/ tarihli ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Belirli Gıdalarda Dioksinlerin ve Dioksin Benzeri Poliklorlu Bifenillerin Seviyesinin Resmi Kontrolü İçin Numune Alma, Numune Hazırlama ve Analiz Metodu Kriterleri Tebliği (Tebliğ No: /5) yürürlükten kaldırılmıştır.

Geçiş hükümleri

GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin yayımı tarihinden önce resmi kontroller için analiz yapan kurum ve kuruluşlar, en geç 30/6/ tarihine kadar bu Tebliğ hükümlerine uyum sağlamak zorundadırlar.

(2) Bu Tebliğin yayımı tarihinden önce resmi kontroller için analiz yapan kurum ve kuruluşlar bu Tebliğ hükümlerine uyum sağlayana kadar 7 nci madde ile yürürlükten kaldırılan Tebliğ hükümlerine uyarlar.

Yürürlük

MADDE 8 – (1) Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 9 – (1) Bu Tebliğ hükümlerini Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı yürütür.

Ekleri için tıklayınız.

Dioksin-Furan Nedir?

Dioksin-furanlar (PCDD/F) yapılarında C, H, O ve Cl içerirler. Renksiz, kokusuz bileşiklerdir. Doğada bilinen farklı çeşitleri mevcuttur ve bunların 75’i PCDD, ’i ise PCDF sınıfındandır. Bu bileşiklerinden 17 adedi aşırı toksikdir. Analizlerde de genellikle bu dioksinler kullanılır. Bunların adlandırılmaları içerdikleri klor atomuna göre yapılır. Yapılarında 4 ila 8 klor atomu bulunur. Bunların içinde de 2,3,7,8- tetraklordibenzo-p-dioksin en zehirli olandır.

Dioksin-Furan Kaynakları Nelerdir?

Dioksin ve furanlar; kimyasal ürünlerin üretiminde zararlı yan ürün olarak ortaya çıkarlar. Yani ticari amaçla üretilmezler. Zaten kullanım alanları da yoktur. Dioksin-furan kaynakları şu şekilde sayılabilir:

• Atık yakım üniteleri ve atıkların yakılması
• Metal üretim ve/veya metal işleme tesisleri
• Kömür, petrol ve petrol türevlerinin yakılması
• Araba tekerleği üretiminde
• Ağaç endüstrisinde klorlu maddelerin kullanımı durumunda
• Fungisid, insektisid ve bakterisid gibi ürünlerin üretimi esnasında (özellikle bakırın varlığı söz konusu ise)
• Elektrik üretim tesislerinde
• Mineral (kireç, çimento, seramik, cam, asfalt vs) üretim tesisleri
• Sigara içilmesi
• Orman yangınları,
• Volkanik patlama gibi doğal olaylar

Dioksin-Furanın Çevreye Yayılması ve İnsan Vücuduna Giriş Yolları

Dioksinler kirletici kaynaklardan ortaya çıktıktan sonra doğal yollar vasıtası ile taşınabilmektedir. Hava, su ve toprağa karışarak çok farklı yerlere toksik etki taşıyabilirler. Atık yakma ünitelerine yakın yerlerde otlayan hayvanların etlerinde bu tür maddelere rastlanması bunu en net şekilde göstermektedir. Özellikle su ve toprağa karışan dioksin partikülleri daha sonra kirlenmiş bu toprakta yetiştirilen bitkiler vasıtasıyla insan yada hayvanların vücutlarına girer. Zaten dioksinler sudan ziyade yağ dokuda çözündükleri için de durum daha da tehlikeli bir hal alır.

İnsanlarda karaciğer proteinlerine sıkıca bağlandıkları için yağ dokularında ve de karaciğerde birikirler ve bu sayede insan vücudunda yıllarca kalabilirler. Özellikle kilolu insanlar daha fazla yağ doku içerdikleri için dioksin depolanması konusunda daha yüksek risk grubuna girerler.

Benzer şeiklde anne sütü yağında da birikebilirler. Böylece de anne sütüyle beslenen bebeklerde, yetişkin bireylere oranla daha yüksek miktarlarda dioksin olduğu gözlemlenmiştir.

Amerika Çevre Koruma Ajansı (EPA)’ nın açıklamalarına göre, insanlarda zararlı olabilecek dioksin yükü,14 ng/kg’ dır. Yine EPA’nın açıklamalarına göre, dioksinin insanlardaki yarı ömrü de yıl arasındadır.

Resim 2: Dioksin-Furan Döngüsü

Dioksin-Furanın İnsan Sağlığına Zararları Nelerdir?

• Çeşitli kanserler. Özellikle sindirim sistemi, karaciğer ve göğüs kanserleri
• Gelişme ve büyüme bozuklukları
• Tükenme (Wasting) sendromu
• Bazı doğumsal anomalilikler (damak yarığı, kusurlu böbrek oluşumu vb)
• İmmunotoksisite
• Nörotoksisite
• Kardiyotoksisite
• Üreme bozuklukları
• Yüksek tansiyon, mide bulantısı vs
• Zeka geriliği

Dioksin-Furanı Azaltma Yöntemleri Nelerdir?

• Hastane atıkları da dahil tüm atıkların doğru ve uygun biçimde bertaraf edilmesi
• Gıdalarda PCDD, PCDF ve PCB oranlarının izlenmesi
• Anne sütünde PCDD, PCDF ve PCB oranlarının izlenmesi
• Üretim proseslerinde kullanılan maddelerin bunları ortaya çıkarmayacak şekilde değiştirilmesi
• Üretim yerlerindeki işletme koşullarının iyileştirilmesi (Yanma koşullarının daha verimli hale getirilmesi gibi)

Kubilay SUDAN

Çevre Mühendisi

KAYNAKLAR

• Mustafa Cüneyt GEZEN, Dioksinler ve Bunların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri, Üsküdar Üniversitesi
• Bülent TUNA, Ayşe OLGUN, Dioksin Furanların İnsan Sağlığına Etkileri ve İsdemir’de Dioksin Furan Emisyonlarının İzlenmesi, Hava Kirliliği ve Kontrolü Ulusal Sempozyumu‐
• Güneş G (). Dioksin ve Furan’ın Oluşum Mekanizmaları ve Giderilme Teknolojileri. Yüksek lisnas tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı. İstanbul.
• Erol BAYTOK,Nuriye Tuğba BİNGÖL,Gıdalarımızla Soframıza ve Hayatımıza Giren Toksin:Dioksin,YYU Veteriner Fakültesi Dergisi,

• Hişmioğulları, ŞE.,Hişmioğulları AA.,Kontaş, AT. Dioksin ve dioksin benzeri kimyasalların toksik etkileri. Balıkesir Sağlık Bilim. Derg.

Diğer Blog Yazılarımız İçin: funduszeue.info 

Dioksin Nedir?

En basit anlatımı ile dioksinler, kalıcı çevresel kirleticiler olan kimyasal bileşikler grubudur. Dioksinler dünyanın her yerinde bulunmaktadır ve besin zincirinde, özellikle de hayvanların yağlı dokusunda birikmektedir.

İnsanların dioksinlere maruziyetinin yüzde 90’ından fazlası, özellikle et ve süt ürünleri, balık ve kabuklu deniz ürünlerinin tüketilmesi ile olmaktadır. Buna karşılık bitkilerde, suda ve havada dioksinler çok düşük seviyelerde bulunmaktadır. Birçok ulusal ve uluslararası kuruluş, gıda tedarikini izlemek için programlar yapmaktadır.

Dioksinler oldukça zehirli bileşilerdir ve canılıların üreme ve gelişim sistemleri üzerinde etkili olmakta, bağışıklık sistemine zarar vermekte, hormonlara müdahale etmekte ve asıl önemlisi kansere neden olmaktadır.

Bu maruziyetlerin önlenmesi için, bunların kaynağına yönelik önlemler uygulamaya konulmakta ve dioksin oluşumunu azaltmak için endüstriyel süreçler sıkı sıkıya kontrol edilmektedir.

Dioksinler kısaca, çevresel kirleticilerdir. Kalıcı organik kirleticiler olarak bilinen bir grup tehlikeli kimyasal arasındadır. Dioksinler, oldukça toksik potansiyelleri yüzünden endişe yaratmaktadır. Bugüne kadar gerçekleştirilen test ve analizler, dioskinlerin, insan sağlığı üzerinde ciddi etkilerini ortaya koymaktadır.

Dioksinler adı, genelde kimyasal literatürde yapısal ve kimyasal olarak ilişkili poliklorlu dibenzo para dioksinler ve poliklorlu dibenzofuranlar grubu için kullanımaktadır. Benzer toksik özellikler taşıyan bazı dioksin benzeri poliklorlu bifeniller (PCB’ler) de dioksinler olarak ifade edilmektedir. civarında dioksin bileşiği tanımlanmıştır. Ancak bunlardan sadece 30 kadarı, önemli toksisiteye sahiptir.

Genel olarak dioksinler endüstriyel süreçlerin yan ürünleridir. Örneğin, kağıt hamurunun klorlu ağartılması ya da bazı herbisitlerin ve pestisitlerin üretimi dahil olmak üzere çok çeşitli üretim işlemleri, istenmeyen yan ürünler olarak dioksinleri oraya çıkarmaktadır. Bununla birlikte, volkanik patlamalar ve orman yangınları gibi doğal süreçler de dioksin oluşumuna katkı sağlamaktadır. Diğer taraftan dioksin oluşumunda, kontrolsüz atık yakma tesisleri de, eksik yanma nedeniyle etkili olmaktadır.

Aslına bakılırsa, dioksin oluşumu yereldir, ancak çevresel dağılımı küreseldir. Bugün dünyanın her yerinde dioksinler bulunmaktadır.

Dioksinler İnsan Sağlığı Üzerinde Ne Derece Etkilidir?

Dioksinler insan vücuduna girdikten sonra, kimyasal stabiliteleri ve vücutta depolandıkları yağ dokusu tarafından emilme yetenekleri yüzünden, uzun süre vücutta kalmaktadır. Vücuttaki yarı ömürlerinin 7 ila 11 yıl arasında olduğu hesaplanmıştır. Çevrede de dioksinler, besin zincirinde birikme eğilimi göstermektedir.

İnsanlar yüksek düzeyde dioksinlere kısa süreli maruz kaldıkları takdirde, genelde cilt bozuklukları, cildin düzensiz koyulaşması ve karaciğer fonksiyonunun değişmesi gibi rahatsızlıklar izlenmektedir. Uzun süreli maruz kalma ise, bağışıklık sistemini, endokrin sistemini, sinir sistemini ve üreme fonksiyonlarını olumsuz etkilemektedir. Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda dioksinlere kronik maruziyetin kansere neden olduğunu ortaya konulmuştur.

Dioksinlerin her yerde bulunması yüzünden, insanların arka plan maruziyeti ve vücutta belli bir düzeyde dioksin seviyesi hep olmaktadır. Mevcut normal arka plan maruziyetinin genelde insan sağlığını etkilemediği düşünülmektedir. Ancak yine de dioksinler yüksek toksik potansiyele sahiptir ve arka plan maruziyetini düşürmek için çalışmalar sürmektedir.

Bu arada gelişmekte olan fetüsün, dioksin maruziyetine en duyarlı grup olduğu bilinmektedir. Ayrıca yenidoğan bebekler de, organları yeni gelişmeye başladığı için belli etkilere karşı daha savunmasız durumdadır.

Ayrıca kağıt sektöründe ya da tehlikeli atık sahalarında çalışanlar gibi bazı çalışanlar, daha yüksek düzeylerde dioksinlere maruz kalmaktadır.

Dioksinler Nasıl Tespit Edilir?

Gıda maddelerindeki veya ortamdaki dioksinleri belirlemek ve ölçmek için gerçekleştirilen dioksinlerin kantitatif kimyasal analizi, dünya çapında sınırlı sayıda laboratuvarda bulunan gelişmiş yöntemler gerektirmektedir. Diğer yandan analiz maliyetleri çok yüksektir ve numunenin türüne göre bu yöntemler değişiklik göstermektedir.

Günümüzde biyolojik tabanlı tarama yöntemleri geliştirilmektedir ve bu yöntemlerin gıda ve yem numuneleri üzerinde kullanılması, giderek daha fazla doğru sonuç vermektedir. Bu tarama yöntemlerinin hem maliyeti düşüktür, hem de daha fazla analize izin vermektedir. Ancak tarama testinden pozitif sonuç alınmışsa, bu sonuçların daha karmaşık kimyasal analizlerle doğrulanması gerekmektedir.

Dünya Sağlık Teşkilatı da gıda kaynaklı hastalıkların küresel yüküne yönelik çalışmalar yapmaktadır. Dioksinlerin doğurganlık ve tiroid fonksiyonu üzerindeki olumsuz etkileri bu çerçevede ele alınmıştır. Dolayısıyla dioksin maruziyetini azaltmak, olası sağlık risklerinin azaltılması için önemli bir hedeftir. Kabul edilebilir maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından çalışmalar sürmektedir.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü tarafından da dioksin benzeri PCB’lerin kapsamlı bir risk değerlendirmesi yapılmıştır. Uzmanlara göre, geçici tolere edilebilir aylık alım miktarı, 70 pikogram/kg’dır. Bu miktar, tespit edilebilir sağlık etkileri olmaksızın ömür boyu alınabilen dioksin miktarıdır.

Tüketiciler dioksine maruz kalma riskini azaltmak için, öncelikle etten yağı kesmek ve az yağlı süt ürünleri tüketmek zorundadır. Ayrıca yeterli miktarda meyva, sebze ve tahıl tüketerek dengeli bir diyet uygulamak, tek bir kaynaktan aşırı maruz kalmanın önlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu, vücut yüklerini azaltmak için uzun vadeli bir stratejidir.

Kuruluşumuz, sayısız test, ölçüm, analiz ve değerlendirme çalışmaları arasında, eğitimli ve uzman bir kadro ve gelişmiş teknolojik donanımı ile, ulusal ve uluslararası standartlar çerçevesinde, talep eden kuruluşlara dioksin analizi hizmetleri vermektedir.