Empirizm Nedir

Empirizm, eski Yunancada “deney”, “deneyim”, “duyu verisi” gibi anlamlar taşıyan empeiria’dan türetilmiş felsefe terimidir. Felsefedeki en genel anlamıyla empirizm tüm bilginin kaynağının deneyim olduğunu söyleyen bilgi kuramı; insan bilgisinin tek kaynağının deney olduğunu öne süren bilgi öğretisidir.

Bilginin tek kaynağının deney olduğunu ileri süren empirizm, bilginin sadece duyumlardan geldiğini ve deney dışında hiçbir yoldan bilgi edinilemeyeceğini savunur. Bilginin duyumlara dayandığı savı, ustan ve doğuştan bilgi olmadığı anlamını içerir.

İşte deneycilik, bilginin kaynağını ve sınırlarını tamamen deneye ve deneyime indirgeyen, hiçbir bilginin insan zihninde doğuştan var olmadığını kabul eden felsefi düşünce sistemidir.

Deneycilik akımına göre insanların aklında, doğuştan gelen hiçbir bilgi mevcut değildir. Başka bir deyişle, mantık ilkeleri ya da düşünmenin yasaları da denilen; özdeşlik, çelişmezlik, yeter neden, üçüncü halin olanaksızlığı ilkeleri; matematikteki kavramlar; Tanrı fikri vb. gibi bilgiler de dâhil olmak üzere, insanların aklında doğuştan hiçbir bilgi bulunmamaktadır. İnsan zihni, doğuştan boş bir levha (tabula rasa) gibidir.

Yine empirizme göre sahip olduğumuz tüm bilgilerimizi deney ve gözlemlerle, duyular aracılığı ile elde ederiz. Örneğin, bir çocuk, sobanın ya da ateşin sıcak olduğunu ve bunların kendisine zarar verebileceğini deney ve gözlem aracılığı ile bilebilir. Yani bilgiye ulaşmanın yolu, doğrudan doğruya o bilgi ile ilgili olan deneyimi yaşamaktır.

Duyu Organları, Beyni Besleyen Nehirlerdir

Empirizm (ampirizm, deneycilik), bilgimizin kaynağında, yalnızca deneyin bulunduğunu söyleyen felsefe akımıdır. Bilgimizin biricik kaynağının deney olduğunu savunan empirizme göre, bütün bilgilerimiz deneyden gelir; anlıkta deneyden gelmeyen hiç bir şey yoktur.

Yeni Çağ felsefesinde deneyci bilgi öğretisinin (empirizmin) kurucusu Locke’tur. Başlıca temsilcileri F. Bacon, D. Hume, J. S. Mill olarak karşımıza çıkar.

Deneycilerin deneyimden anladığı genellikle duyu organları aracılığıyla gerçekleştirilen deneyimdir.

Deneyci düşüncenin en belirgin özelliği deneyime önsel (a prion) bilgiyi yadsımasıdır. Deneyci görüş insan zihninin deneyimden yararlanmadan sahip olduğu düşünülen kavramların varlığını reddeder. Deneyciliğin savunucularına göre deneyimden bağımsız gibi görünen her kavram deneyimle edinilen başka kavramlara indirgenebilir.

Empirizmin Tarihsel Gelişimi

Empirizmin ilk ve en yalın biçimini İlk Çağ filozoflarından Epikür’de görmekteyiz.

Epikür, “Mühür, bal mumuna nasıl tıpatıp kendi izini bırakırsa eşya da bizde belli izler bırakır.” sözüyle bilgilerin ilk kaynağının duyu olduğunu savunmuştur. Ona göre bizi yanıltan duyular değil, duyularla elde ettiğimiz içeriğe, akıl tarafından eklenen ve yüklenen yargılardır.

Deneycilik anlayışının izleri felsefe tarihinde geriye doğru sürüldüğünde &#;Stoacılık&#; ile &#;Epikurosçuluk&#;a dek uzandığı görülmekle birlikte, bu anlayış en yetkin biçimiyle başını Locke, Berkeley ve Hume&#;un çektiği &#;İngiliz Deneyciliği&#;nde temellendirilmiştir.

Bunun yanında David Hardey ve Joseph Priestley tarafından ortaya atılan &#;Çağrışımcı Deneycilik&#; deneyciliğin bir sonraki aşamasına karşılık gelirken, Viyana Çevresi düşünürlerince geliştirilen &#;MantıkçıOlguculuk&#; ya da &#;Mantıkçı Deneycilik&#; deneyciliğin en son biçimini almış modern uzantısıdır.

Felsefe tarihine bakıldığında, bilgiyi deneyimle edinilen bilgiye indirgemeye eğilimli birçok filozoftan (söz gelimi ilkin Francis Bacon) söz açılabilir, ancak deneyciliği dizgeli bir şekilde ortaya koyan düşünür John Locke’tur.

Locke en başta Descartes’ın “doğuştan gelen düşünceler” (Lat. ideae innatru) görüşüne karşı çıkmış ve zihnin herhangi bir deneyime girmeden önce boş bir kâğıt gibi olduğunu (tabula rasa) ve deneyimle doldurulduğunu ileri sürmüştür.

Locke’tan sonra George Berkeley ve David Hume da deneyci bilgi kuramını savunmuşlardır. XIX. yüzyılda John Stuart Mill, kendinden önceki deneycilerin cesaret edemediği bir şekilde matematiksel ve hatta mantıksal bilginin bile tümevarımla ve deneyimle elde edilen bilgi türleri olduğunu öne sürmüştür.

Deneyci görüşler Viyana Çevresi felsefecilerince de çok tutulmuş ve benimsenmiştir. Ancak ’lerden sonra W. V. Quine’ın Two Dogmas of Empiricism (Deneyciliğin İki Dogması, ) başlıklı yazısında deneyciliğin ön kabullerine getirdiği eleştiri ve Noam Chomsky’nin Arjıeets of the Theary of Syirtrix (Sözdizimi Kuramının Çeşidi Yönleri, ) adli kitabında dil bilgisinin a priori temellerini ortaya koyması ile deneycilik çok kan kaybetmiştir.

John Locke&#;un Empirizm Anlayışı

John Locke, klasik bir deneyci filozof örneğidir. Locke, bilginin özelliği ve kaynağına ilişkin &#;İnsan Zihni Üzerine Bir Deneme&#; adlı kitabında zihni &#;üzerinde hiçbir yazı bulunmayan, hiçbir tasarıma sahip olmayan beyaz bir kağıt&#;a benzetmiştir. Peki zihin, bu tasarımları ve düşünceleri nasıl elde etmektedir? Locke, bu soruya &#;deneyden gelir&#; diyerek cevap vermektedir.

John Locke

Locke, zihni deney öncesinde içinde hiçbir şey bulunmayan boş bir levhaya (tabula rasa) benzetir. Ona göre bilginin bütün kaynağı deneyde, gözlemde ve duyuların kullanımıyla zihne gelen verilerde bulunmaktadır.

Başka bir deyişle Locke için &#;insan zihninde doğuştan gelen hiçbir bilgi mevcut değildir&#; ve her bilginin kaynağı ve aracı, deneydir. Felsefe terminolojisinde, kaynağı deney olan bilgilere &#;a posteriori bilgiler&#; denilmektedir. Yani Locke&#;a göre bütün bilgiler, &#;a posteriori&#;dir.

Ampirist John Locke doğuştan, önsel, bir bilgi olmadığını tanıtlamak için “boş levha (tabula rasa) deyimini kullanmıştır. Locke göre insan beyni, doğduğu anda, boş bir levha gibidir. Bu levha, yaşandıkça, duyular yoluyla elde edilen algılarla dolacaktır. Bu yüzdendir ki yeni doğan çocuk hiçbir şey bilmez ve aptalların levhaları ömür boyu boş kalır. Çünkü doğuştan bilgi yoktur.

Bilgi, ancak duyularla elde edilebilir. Kendisine sözü edilmeyen bir şeyi kendiliğinden bilen bir tek kişi gösterilemez. Anadan doğma körde renk bilgisi yoktur, çünkü rengi algılayamamaktadır.

Empirizmin Temel Özellikleri

• Empirizm, duyumdan ayrı bilgi prensipleri olarak aksiyomların, akli prensiplerin, doğuştan fikirlerin ve kategorilerin varlığını inkar eder. Dolayısıyla bütün bilgimizin dayandığı esasların duyulabilir tecrübenin eseri ve mahsulü olduğunu ileri sürer. Önsel (apriori) olan hiçbir şeyi kabul etmez.
• Empirizm, insanın doğuştan bir takım bilgi esasları olduğunu iddia eden idealizm ve rasyonalizmin karşısındadır. Ampirizme göre akıl, mantıki bir role sahiptir, yani olaylardan değil, müşahedelerden elde edilen önermeleri, tutarlı bir sistem halinde tanzim etmek rolüne sahiptir.
• Empirizm, şu önemli yanılgıları taşır: diyalektikten yoksun olduğu için tek yanlıdır, bilgi sürecinde deneyin rolünü metafizik bir tutumla saltıklaştırır. İkinci olarak ve bundan ötürü bilgi sürecinde düşüncenin rolünü küçümser. Üçüncü olarak ve bundan ötürü bilgi sürecinde düşüncenin göreli bağımsızlığını yadsır. Dördüncü olarak ve bunlardan ötürü de öznel öğrenme sürecini etkin bir süreç olarak değil, edilgin bir süreç olarak görür.

Empirizme Yöneltilen Eleştiriler

Felsefe tarihi boyunca deneyciliğe yapılmış olan eleştiriler temelde iki koldan ilerler. İlk eleştiri a priori bilginin varlığını öne sürer. “Mantık ve matematik bilgisinin deneyle onanmaya ihtiyacı yoktur” itirazı deneyciler için üstesinden gelmeyi tam olarak hiç beceremedikleri bir zorluğu dile getirir.

XX. yüzyılda mantıkçı deneyciliğin bu itiraza verdiği yanıt -Hume’un yanıtının aynısıdır- mantık ve matematik önermelerinin analitik önermeler olduğu ve bu yüzden de dünya hakkında zaten bilgi vermedikleri biçiminde özetlenebilir. Bu görüş, Quine’ın “Deneyciliğin İki Dogması” adli makalesinde analitik ve sentetik önermeler ayrımına yapağı itirazla oldukça yıpranmışlar.

Deneyciliğe yapılan ikinci eleştiri ise deneyciliğe içeriden saldırır. Deneycilik, bu ikinci eleştiriye göre, bilgisinin deneyimden geldiğini iddia ettiği, örneğin &#;ideal koşullarda tüm cisimler aynı hızla düşer&#; türü bilimsel önermelerde bile bazı deneyim dışı ilkelere ve kurallara başvurduğumuzu gözden kaçırmaktadır.

Öncelikle &#;ideal koşullar&#; denilen koşulların bilgisinin ne tür bir deneyimle elde edildiği belli değildir. İkincisi, deneyimlenen sonlu örnekten bütün cisimler için bir sonuç çıkarmak tümevarım ilkesine başvurmadan mümkün değildir.

Tümevarım ilkesinin deneyimle temellendirilebileceği de savunulamaz, çünkü bu &#;tümevarım her zaman işe yarar&#; gibi bir öncül gerektirir ve tümevarımın hep işe yaradığım söyleyebilmek için yine tümevarım yapmak gerekir.

İnsan bilgisinin tek kaynağının duyular yoluyla gerçekleştirilen deneyimler olduğunu öne süren deneycilik, Felsefenin en temel sorularından &#;Bilginin kaynağı ya da kökeni nedir?&#; sorusu bağlamında verilen yanıtlara bağlı olarak felsefe tarihinde usçuluk ile uzantıları doğuştancılık ve önselciliğe karşıt bir konumda yol almıştır.

Empirizmin iki ünlü temsilcisi vardır: biri bu akımın kurucusu da sayılan John Locke’tur ve diğeri ise David Hume’dur. Şimdi, aşağıdaki içerikleri takip ederek, bu iki ünlü deneyci filozofun deneycilikle ilgili görüşlerine değineceğiz.

Video Anlatım: Empirizm Nedir?

Empirizmin Konu Başlıkları

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı

Empirizm, deneycilik ve ampirizm olarak da bilinen bir akımdır. Felsefi açıdan incelenen bir akım olan empirizm bilginin kaynağının edinilmiş olan deneyim ve deney olabileceğinin savunmaktadır. Empirizm savunucuları duyguları ve hisleri görmezden gelmektedir. Birçok düşünür konu ile görüşlerini ortaya atmış ve uzun tartışmalar yapmıştır. Peki tüm bunların ışığında Felsefede empirizm ne demektir? Empirizm temsilcileri kimlerdir? Empirizmin ana düşüncesini ne oluşturmaktadır? Empirizm ile ilgili merak edilen her şey yazımızın devamında yer almaktadır. Okumaya devam ederek istediğiniz bilgilere ulaşabilirsiniz.

Empirizm Nedir?

Empirizim ya da diğer bir adı ile ampirizm deneyi ve deneyimi esas alan felsefi bir akımdır. Tümevarım yöntemi ile gerçek ve doğru olana ulaşmayı hedeflemektedir. Akılcılık kavramı ile zıt olan bir akımdır. Empirizm akımını savunanlar elde etmiş oldukları verilerden bir bütün oluşturarak sonuç elde etmeye çalışmaktadırlar. Bu akıma göre insan zihni doğarken boştur ancak yaşam içinde düşünceler oluşmaktadır görüşünün savunurlar. Bireyin gözlem ve deneyim yolu bilgilenebileceğini vurgulamaktadırlar. Empirizme göre düşünme yasaları yardımı ile bilgiler beyne aktarılmaktadır.

Empirizm Temsilcileri Kimlerdir?

Deneyin ve deneyimin ön planda olduğu empirizm akımı, pek çok felsefeci ve düşünür tarafından tartışma konusu olmuştur. Empirizm akımı ile öne çıkan empirizm temsilcileri şunlardır;

• Demokritos: İlk çağ felsefesinde atomculuk olarak bilinen felsefi akımın öncüsüdür. Var olan hemen hemen her şeyin özünün atom olduğunu savunan Demokritos, deney olan ilgilisinden dolayı empirizm akımının öncülerinden kabul edilmektedir.
• Epikuros: Soyut felsefi söylemlerden kaçınarak somut olana yönelmiş olan Epikuros, mutluluk sorunu üzerinde durmuş ve ahlak felsefesine yönelmiştir. İlk çağ felsefesinde var olan Epikuros bilginin doğruluğu üzerinde durmasından dolayı empirizm öncülerinden kabul edilmektedir.
• John Locke: yy'da var olan John Locke, empirizm akımının yeni çağdaki öncülerinden biridir. Akımın tekrardan var olmasını sağlamıştır. Deneyciliğin sistematik bir felsefe alanı olarak ortaya çıkmasına öncülük etmiştir.
• David Hume: yy'da empirizm akımını savunan düşünülerdendir. Akımın sistematikleştirilmesi ve kuramsallaştırılmasına katkı sağlamıştır. Doğa bilimi ve nedensellik ilkesine değinmiştir.
• Thomas Hobbes: Yeni Çağ felsefesi öncüleri arasında yer almaktadır. Fiziksel gerçek üzerine çalışmış ve fiziksel gerçekliği her şeyden üstün tutmuştur. Bilim ve deneyle ilgilenen empirizm akımının temsilcileri arasında yer almaktadır.
• George Berkeley: Materyalist yönelime sahip empirizm öncülerinden biridir. İdealizmin öncüleri arasında yer almaktadır.
• John Stuart Mill: Mantıkta tümevarımsal yaklaşımları inceleyen Mill, empirizm akımını savunan düşünürlerin ardından gitmiş ve maddelerin gerçekliği konusunda çalışmalar yapmıştır. Empirizm akımı temsilcileri arasında yer almaktadır.
• Condillac: Empirizmin duyumculuk yönünün gelişmesini sağlayan empirizm akımı temsilcilerindendir.

İnsanlık var olduğu günden beri kendini ve çevreyi sorgulayan bir canlı olmuştur. Felsefe de bu tür bir arayışın sonucudur. Bilgi, hayatın temeli olarak düşünüldüğü için bilgiyi nasıl elde ettiğimiz her zaman felsefenin öncelikli konusu olmuştur. Bazıları bilgiyi doğuştan bildiğimizi, bazıları düşünerek bulduğumuzu, empirizm ise var olan tüm bilginin kişinin deneyimleri sonucu edinildiğini söylemektedir.

Empirizm, akılcılık olarak bilinen rasyonalizmden farklıdır. Çünkü empiristler düşünerek değil, deneyimler ve duyumlar yoluyla bilgiyi edindiğimizi söylerler. Tarih boyunca pek çok temsilcisi olan bu felsefi görüş, bazılarına göre ateizmin bile temelini oluşturmaktadır. Biraz karışık görünüyor olabilir. Gelin herkesin anlayabileceği şekilde empirizm nedir, temsilcileri kimlerdir, neleri savunurlar tüm detaylarıyla görelim.

Temelden başlayalım, empirizm nedir?

Deneycilik ve ampirizm gibi adlarla da anılan empirizm; bilginin duyular ve deneyimler yoluyla elde edildiğini söyleyen felsefi bir görüştür. Bilgi deneyimler ve duyumlar yoluyla elde edilidiği için insan ilk doğduğu anda tabula rasa yani boş bir levhadır. Yaşadıkça bu levha dolar ve insan bilgi sahibi bir kişi haline gelir.

Evet, bilgiyi deneyimler sonucu elde ederiz ne var bunda diyorsanız bekleyin, empirizmin bilgi hakkında ince bir düşüncesi daha var. Bilginin deneyim yoluyla elde edilmesi yetmiyor, o bilginin doğru olup olmadığı da deneyle ölçülüyor. Yani ben duyumlarıma ve deneyimlerime göre böyle bir bilgi sahibiyim derseniz, empiristler gelir ve hadi göster bakalım derler. Bu noktada akılcılıkla aralarında büyük bir fark vardır.

Empirizm felsefesinin etimolojik kökeni, pek çok benzeri gibi Yunancaya dayanmaktadır. Yunanca deneyim anlamındaki empiric kökünden gelen empirizm, o zamanlar eğitim almadığı halde pratik yapması sayesinde bir uzmana dönüşen hekimi anlatmaktaydı. Zaman içinde bu tanım gelişerek tüm sosyal bilimler ve hatta hayatın kendisi için uygulanabilir hale geldi.

Empirizm neyi savunur?

Empirizm sezgileri, akılcılığı ve vahiy yoluyla gelen bilgiyi reddeder. Bilginin temelinde deneyim olduğunu ve elde edilen bilginin doğruluğunun da ancak deney yoluyla ispatlanacağını savunur. Bu nedenle bilim deneye dayalı bir alan olduğu için başlı başına empirik olarak kabul edilir. 

Empiristler için bilginin nasıl elde edildiği son derece önemlidir. Ben düşündüm ve bunu buldum gibi bir açıklama yeterli değildir. Nasıl buldun göster, biz de görelim ve kabul edelim düşüncesi baskındır. Bilginin elde edildiği duyum bir his olmamalı, herkes tarafından da duyu organları ile anlaşılacak bir durum olmalıdır. 

Empirizm temsilcileri ve öncüleri kimlerdir?

Empirizm temsilcilerini basit bir liste olarak vermek, onlara haksızlık olacaktır. Çünkü ilk çağlarda ortaya çıkmış empirizm hakkında her birinin yaptığı benzersiz katkılar vardır. Empirizmin temelleri ilk çağda Demokritos ve Epikuros tarafından atılmıştır. Her ikisi de düşüncelerini, o dönemki bilimin kanıtları üzerinden sunmuşlardır.

Empirizmin temel kavramlarından bir tanesi olan tabula rasa, yüzyılda İranlı filozof Avicenna tarafından ortaya atılmıştır. yüzyılda Arap filozof İbn Tufail, tabula rasa kavramını bir deney ile ispat etmiştir. Bu deney sonucunda, ıssız bir adada yaşayan bir yetişkin ile küçük bir çocuğun benzer bir zihinsel yapıda olduğunu yani bilginin deneyimle kazanıldığını ortaya koymuştur.

Empirizmin bir metodoloji haline gelmesi ise İngiliz Okulu tarafından gerçekleştirilmiştir. ve yüzyılda ortaya çıkan bu akımda John Locke, George Berkeley ve David Hume gibi isimler vardır. Bu isimler Descartes, Leibniz ve Spinoza gibi akılcılara meydan okuyarak empirizmi savunmuşlardır.

Empirizmi formülize eden isim, John Locke:

İngiliz filozof John Locke için ayrı bir başlık açmak gerekiyor çünkü kendisi empirizmi yılında kaleme aldığı İnsan Anlayışına İlişkin Bir Deneme adlı yazısında formülize etmiştir. Tabula rasa kavramını savunan Locke, bir deneyime atıfta bulunmadan herhangi bir şeyin bilinebilir olduğunu reddetti. Tanrı varlığı bilgisi de dahil.

İrlandalı filozof ve piskopos George Berkeley ise Locke’un bu görüşünün ateizme zemin hazırlayacağından endişe ederek yılında İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine İnceleme isimli yazısında farklı bir empirizm biçimi ele aldı. Deneyimin, deneyin ve duyumun bile bizzat tanrının ispatı olduğunu iddia eden Berkeley’in bu yaklaşımı daha sonra öznel idealizm olarak adlandırılmıştır. 

İskoçlu filozof David Hume, Locke ve Berkeley’in fikirlerini geliştirerek empirizm düşüncesine şüpheciliği de ekledi. Hume, bilgiyi fikir ve olgu olarak ikiye ayırdı. Olgular deneyimle kolay bir şekilde elde edilebilirdi. Ancak fikirler böyle değildi. Benliğin varlığı gibi temel düşünceler bile akılla kesin olarak kurulmayacağı için onları içgüdülerimizle kabul ettiğimizi savundu.

Modern empirizm:

ve yüzyılda yapılan çalışmalar ile formülize edilen empirizm, ve yüzyılda olgunlaştı. John Stuart Mill, yüzyılda ortaya koyduğu çalışmalarla Hume ve Berkeley’in düşüncelerini bir adım daha ileri götürerek matematik dahil tüm tümevarımsal akıl yürütmelerin duyumun kalıcı bir olasılığı olduğunu savundu. Bu düşünce fenomenalizm yani aşırı empirizm olarak adlandırılır.

yüzyılın sonlarında ve yüzyılın başlarında, pragmatizm adı altında birleşen düşünce biçimleri ortaya çıktı. Pragmatik düşünceler, birbirine zıt iki düşünce olan empirizm ve rasyonalizmin ortak yanlarına odaklanıyordu. CS Peirce ve William James gibi isimler, radikal empirizm olarak adlandırılan bazı düşünce biçimlerini ortaya çıkardılar.

yüzyılda empirizm üzerine çalışmalar yapan İngiliz deneyciliği yeni anlayışlar kazandı. Mantıksal pozitivizm olarak da adlandırılan mantıksal deneycilik bu dönemin ürünüdür. Gottlob Frege, Bertrand Russell ve Ludwig Wittgenstein gibi isimler genel kabul görmeyen bazı aşırı empirik düşünceler ortaya koydular.

Empirizm ve rasyonalizm farkları nelerdir?

Empirizm, bilginin duyu ve deneyim ile kazanıldığını savunurken, rasyonalizm, bilginin sezgisel olarak ve akıl yoluyla kazanılacağını söyler. Radikal olmadığı sürece rasyonalistler duyu ve deneyimi inkar etmezler ancak bunların yaşandığı sırada bilginin elde edilme sürecinde sezginin ve aklın rolünü ön plana çıkarırlar. Pragmatizm, her iki düşüncenin de doğru yanları olduğu söyleyerek orta yol bulmaktadır.

Bilginin duyum ve deneyim ile elde edilerek deney yoluyla ispatlanacağını savunan empirizm nedir, neyi savunur, temsilcileri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak konu hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Empirizm felsefesi hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz. 

Emoji İle Tepki Ver

9

Deneycilik, ampirizm olarak da bilinen empirizm, bilginin duyum ve deneyimler ile kazanılabileceğini öne süren görüştür. Empirizme göre insan zihninde doğarken hiç bir bilgi yoktur. İnsan zihni için tabula rasa benzetmesi bu nedenle uygun görülmüştür.
Modern bilimin ve bilgi teorilerinin tarihi yakından ilişkilidir. Büyük ölçüde gözlem ve deneye dayalı bilimler, örneğin fizik ve kimya, kendi yöntemleri ve bilgi-iddialarını empirist bilgi anlayışı temelinde meşrulaştırma eğiliminde oldu. Empirist düşünürler bilimi, en üst gerçek bilgi biçimi ve hatta çoğu kez yegâne bilgi biçimi olarak alarak, yüceltme eğilimindeydi. yüzyılda empirist filozoflar (özellikle &#;mantıkçı pozitivistler&#; olarak bilinen R. Carnap [] ve İngiliz filozof A.J. Ayer []), gerçek bilgi olarak bilim ile din, metafizik, psikanaliz ve Marksizm gibi farklı inanç sistemleri arasında açık bir sınır çizmeye çalıştılar. Empirist anlayışa göre, bazen kendilerini bilimsel olarak sunan bu inanç sistemlerinin &#;sözde-bilimler&#; oldukları gösterilebilir. İnsan zihni doğuştan &#;boş bir levha&#;ya benzer. Bilgilerimizi dünya hakkındaki duyusal deneyimlerimiz ve onunla etkileşimimizden elde ederiz. Gerçek bir bilgi iddiası gözlem veya deneyler ile sınanabilir.

Bilimsel yasalar genel, tekrarlanan deneyim örüntüleri hakkında önermelerdir. Bir olguyu bilimsel verilere dayandırarak sağlam bir zeminde açıklamak onun bilimsel bir yasanın belirgin bir örneği olduğunu göstermektir.

Emprizm Öğretileri Nelerdir?

İlk empirist öğreti empirist bilim anlayışıyla tarihsel olarak ilişkili olsa da, temel önemde değildir. ve yüzyılda, empiristler, zihnin nasıl işlediğini ve öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini açıklamaya çalışırken bir fikirlerin ilişkisi yaklaşımını kabul etme eğilimindeydiler. Bu kabul empiristlerin, bireylerin bilgilerini nasıl edindikleri konusundaki görüşlerini belirledi (onlara göre, fikirler kalıtımla veya içgüdülerle değil, deneyimlerle edinilir). Günümüzdeki empiristler bu görüşe bağlı değildir ve genellikle bilginin kazanılması veya edinilmesi süreci (bu psikolojinin bir sorunudur) ile (edindiğimiz) inançlar veya hipotezlerin doğru olup olmadıklarını sınama süreci arasında önemli bir ayrım yaparlar. Bu, Karl Popper&#;ın terminolojisiyle, &#;buluş bağlamı&#; ve &#;doğrulama bağlamı&#; ayrımıdır.

İkinci empirist öğreti bu felsefi yaklaşımın merkezinde yer alır. Empiristlere göre, bir iddianın gerçek olarak kabul edilmesini istiyorsanız ilişkili kanıtları gösterebilmeniz gerekir. Aksi yönde kanıtlara rağmen görüşünüzün doğru olduğunu iddia etmeye devam ediyorsanız, olgusal bir önerme oluşturmuyorsunuzdur! Empirizme göre, bir önerme, doğru olmadığında bile, bu anlamda gerçek bilgi veya bilimsel olarak kabul edilebilir. Önemli olan, önermelerin doğru veya yanlış olduklarının somut veya muhtemel kanıt kaynaklarıyla gösterilebilmesidir. Bu kriter doğrultusunda &#;Ay beyaz peynirinden oluşmaktadır&#; cümlesi önerme olarak kabul edilebilir, zira hangi duyusal kanıtların bu önermenin uygun kanıtı olarak alınabileceği ve hangilerinin alınamayacağı açıkça gösterilebilir. Ancak, &#;Tanrı inançlı insanları ödüllendirecektir&#; gibi bir cümle önerme olarak kabul edilmez, zira hangi kanıtların onu açıklayabileceği veya çürütebileceği açıklanamaz; bu yüzden inananlar her tür kanıta rağmen bu düşünceye inanmaya devam edeceklerdir. Bu ikinci olasılık önemlidir, çünkü bazı empiristlere göre, bir önermenin sınanabilirliği, önermenin özellikleri meselesinden ziyade, inananların ona ters düşer görünen deneyimler karşısında nasıl bir tepki verdikleri meselesidir. &#;Bütün kuğular beyazdır&#; iddiasının içerimlerini dikkate alırsak, bu önermenin sonsuz sayıda büyük bir olası gözlemler kategorisiyle ilişkili olduğu açıktır. Bu önermeyi sınamaya çalışan biri farklı türden, farklı yetişme ortamlarında ve farklı ülkelerdeki sonsuz sayıda kuğuyu araştırabilir ve gözleyebilir.

Üçüncü empirist öğreti, ilk başlarda, Tanrı&#;nın veya doğanın amacı gibi bilimsel olmayan müracaatların açıklayıcı ilkeler olarak alınmasının yanlışlığını göstermeyi hedefliyordu. Darwin&#;in canlı organizmaların adaptasyondan kaynaklanan çoğu özelliğini birçok nesil içinde farklı kılıcı tesadüfî bireysel sapmaların yeniden-üretimi oranlarına göre açıklaması mümkün kılmıştır. Ancak, bilimsel veya sözde bilimsel birçok disiplin içinde araştırmacılar gözlenemeyen varlıklar veya güçlere başvururlar. Örneğin, dünyanın güneşin, ayın kendi yörüngesi etrafındaki dönüşünü, gelgit hareketlerini, yüksekten atılan cisimlerin izledikleri yolu, serbestçe bırakılan cisimlerin dünyanın yüzeyine düşme hızını açıklamak için Newton&#;un ünlü &#;genel çekim yasası&#;na başvurulur. Bununla beraber, yer çekimini kimse asla göremez. Maddenin çok küçük parçalar veya atomlardan oluştuğunu söylemek de aynı şeydir. Bu teori atomsal ve moleküler-düzey oluşumları bulmak için geliştirilen araçlardan uzun süre önce bilimsel olarak kabul edilmişti. Ve günümüzde bu tür araçlar geliştirilmiş olmasına rağmen, gözlemler ve ölçümlerin yorumu &#;atomik madde anlayışının doğru olduğu kabulü de dâhil!&#; teorik kabullere dayanılarak yapılır.

Dördüncü empirist öğreti bilimsel yasaların doğasının açıklanmasıyla ilgilidir. Modern bilimin başarısının, büyük ölçüde, doğadaki düzenlilikler hakkındaki genel önermeler birikimine bağlı olduğu kabul edilir. Bunlar &#;bilimsel yasalar&#; veya &#;doğa yasaları&#; olarak adlandırılır.

Kaynakça:
funduszeue.info

Yazar: Taner Tunç