Psikoloji Işsizlik Oranı

Sendikalaşmayı Kültürlerarası Psikoloji Çerçevesiyle Ele Almak: İşsizlik ve Milli Gelirin Ötesinde Kültürün Etkisi

Çalışma ilişkileri araştırmaları, işsizlik oranı ve kişi başına düşengayri safi milli gelirin sendikalaşma ile arasındaki ilişkinin doğasıkonusunda kesin bir yargıya varamamaktadır. Şöyle ki, kimi ülkelerdeartan işsizlik karşısında çalışanların sendikalaşma oranı artmakta, bazıülkelerde ise sendikalı çalışan yüzdesi azalmaktadır. Bu çalışma ise, bufarklı örüntüyü açıklamak için ise ekonomik verilerin ötesinde, bazıkültürel-psikolojik değişkenlerin geçerli olabileceği düşüncesinedayanmaktadır. Yapılan literatür taramasına göre şu ana kadar testedilmediği gözlemlenen bu hipotez, bu çalışmada, Hofstedetarafından belirlenen ve kültürlerarası psikoloji çalışmalarında sıklıklakullanılan beş farklı kültür boyutunun sendikalaşma üzerindekietkisinin, 38 farklı ülke verisi üzerinden analiz edilmesiyledeğerlendirilmiştir. Bu kültür boyutları güç mesafesi, belirsizliktenkaçınma, bireycilik-toplumculuk, dişilik-erillik ve uzun vade- kısa vadeyönelimidir. Korelasyon bulguları, tüm ülkeler genelinde belli kültürboyutlarının işsizlik, milli gelir ve sendikalaşma ile ilişkisinisergilemekte; regresyon bulguları ise milli gelir ve işsizlik oranı kontroledildikten sonra dahi, sendikalaşma oranının hala kültür boyutlarıtarafından yordandığını göstermektedir. Bu etki özellikle belirsizliktenkaçınma kültür boyutu ile açıklanmaktadır.

Konular:

Sendikalaşmayı Kültürlerarası Psikoloji Çerçevesiyle Ele Almak: İşsizlik ve Milli Gelirin Ötesinde Kültürün Etkisi

Çalışma ilişkileri araştırmaları, işsizlik oranı ve kişi başına düşen gayri safi milli gelirin sendikalaşma ile arasındaki ilişkinin doğası konusunda kesin bir yargıya varamamaktadır. Şöyle ki, kimi ülkelerde artan işsizlik karşısında çalışanların sendikalaşma oranı artmakta, bazı ülkelerde ise sendikalı çalışan yüzdesi azalmaktadır. Bu çalışma ise, bu farklı örüntüyü açıklamak için ise ekonomik verilerin ötesinde, bazı kültürel-psikolojik değişkenlerin geçerli olabileceği düşüncesine dayanmaktadır. Yapılan literatür taramasına göre şu ana kadar test edilmediği gözlemlenen bu hipotez, bu çalışmada, Hofstede tarafından belirlenen ve kültürlerarası psikoloji çalışmalarında sıklıkla kullanılan beş farklı kültür boyutunun sendikalaşma üzerindeki etkisinin, 38 farklı ülke verisi üzerinden analiz edilmesiyle değerlendirilmiştir. Bu kültür boyutları güç mesafesi, belirsizlikten kaçınma, bireycilik-toplumculuk, dişilik-erillik ve uzun vade- kısa vade yönelimidir. Korelasyon bulguları, tüm ülkeler genelinde belli kültür boyutlarının işsizlik, milli gelir ve sendikalaşma ile ilişkisini sergilemekte; regresyon bulguları ise milli gelir ve işsizlik oranı kontrol edildikten sonra dahi, sendikalaşma oranının hala kültür boyutlarıtarafından yordandığını göstermektedir. Bu etki özellikle belirsizliktenkaçınma kültür boyutu ile açıklanmaktadır.

Konular:

MAKALE İşsizliğin sosyo- psikolojik yönü: İşsizlik psikolojisi Uluslararası Çalışma Örgütü’nün Küresel İstihdam Eğilimleri raporuna göre, dünya genelinde yılında işsiz sayısı yılına göre 26,7 milyon artarak, milyon olmuştur. Ayrıca METAL raporda, dünya genelinde işsizlik oranı yılı için % 6,2’dir. Bu oran yılı için % 6,3 ve yılı için % 5,6’dır. Buna göre, 50 yılından itibaren dünya genelinde artan bir işsizlik oranı dikkati çekmektedir. Gençler arasında ( yaş grubu) işsizlik oranı ise yılında 29,6 milyon iken yılında 77,7 milyona TÜRK düşmekle beraber, bu rakamlar yılına göre (73,5 milyon) yüksekliğini korumaktadır. Küresel ölçekte genç işsizliği oranı ise yılında % 11,7 iken yılında % 12,6’ya yükselmiştir. İşsizlik sorunu tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de en önemli sorun alanlarından birini oluşturmaktadır. Tablo 1, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye’de istihdam ve işsizlikle ilgili temel verileri göstermektedir. Dr. METAL 51 TÜRK Y andaki tabloya göre, Türkiye’de işsizlik oranı % 9,2’dir. psikolojik ve sosyal katkıları şu şekilde belirtmemiz mümkün- Buna göre, işgücü içersinde yer alan yaklaşık 3 milyon dür (Tınar, ): kişi işsiz durumdadır. İşgücüne katılma oranı ise % 51 n İşyeri başka insanlarla tanışılan, yeni arkadaşlıklar ve sos- olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, Türkiye’de gençler ara- yal iletişimin kurulduğu mekânlardır. Bu özelliğiyle, işbirliği sında işsizlik oranının dünya ortalamasının oldukça üzerinde kurma, dayanışma ve paylaşma gibi sosyal yeteneklerin geliş- bir seyir izlediği dikkati çekmektedir (%18,6). mesine aracılık etmektedir. İşsizlik sorunu gelişmişlik ayrımı olmaksızın tüm toplum- n İş, çalışan insan ve ailesine bir sosyal statü sağlar. ların çözüm aradığı sosyo-ekonomik sorunların başında gel- n İş, insanın kendisine saygısının, toplum için yararlı bir mektedir. Çünkü, işsizlik, ekonomik ve toplumsal bir prob- şeyler gerçekleştirme duygusunun önemli bir kaynağıdır. lem olmasının yanında, bireyler açısından da psikolojik sonuç- n İnsanın bir aidiyet ve kimlik duygusu oluşturmasında, ları olan, hem bireyler ve aileleri hem de toplumlar açısından işin rolü çok büyüktür. farklı sorunlara kaynaklık eden bir olgudur (Yılmaz ve diğer- n Çalışma yaşamı, insanın belirli bir düzen içersinde ya- leri, ). şama ihtiyacına cevap verir ve zamanın periyodik algılanma- Günümüz toplumlarında “çalışma” insanlar için yaşamın sını sağlar. tek merkezi konumundadır (Keser, ). İnsanların çalış- n İş, sağladığı gelir ile iş dışı yaşamın da maddi temelini ma hayatı içersinde yer almalarının öncelikli nedeni, yaşam- oluşturmakta, özel yaşamın şekli ve boş zamanı şekillendirme larını idame ettirecekleri bir gelire sahip olmaktır. Diğer ta- biçiminin de önemli bir belirleyicisi olmaktadır. raftan, çalışma veya bir işe sahip olma, bir gelir getirmesi- Ayrıca, çalışma psikolojik bir haz kaynağıdır. Bireyin ça- nin (ekonomik boyut) yanında, psikolojik ve sosyal boyutu lışma esnasında bir takım başarılar elde etmesine ve kişisel olan bir kavramdır. Bir iş sahibi olmanın bireye sağlayacağı saygınlığını geliştirmesine yardımcı olmaktadır. Aile veya toplumdan işsiz kaldığı dönemde yeterli sosyal desteği sağlayan birey, yaşamış olduğu işsizlik psikolojisi ile baş edebilmede daha başarılı olabilmektedir. METAL 52 TÜRK Bu tatmin ise sadece iş yaşamıyla sınırlı kalmamakta, ge- Çalışırken işsiz kalmak veya işgücü piyasasında iş bula- nel yaşam tatmininin de artmasına neden olmaktadır (Keser, mamak insan hayatında derin izler bırakan bir olaydır. İşten 60). yoksunluk beraberinde şunları da getirmektedir (Tınar, İşsizlik konusunda popüler araştırma konularından biri de, ): işsizliğin bireyin psikolojik ve fiziksel sağlığı üzerine olan etki- n Ekonomik güvencenin ve hayatı idame ettirebilmek için lerinin incelenmesidir. Bu konuda ilk olarak ’larda Büyük gerekli gelir kaynağının kaybı Bunalım sırasında başlayan ve günümüze değin devam eden n “Ailenin geçimini sağlayan kişi” rolünün sona ermesi birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda işsizliğin birey üze- n Zaman duygusunun ve buna bağlı düzen algısını kay- rindeki etkisi farklı araştırma yöntemleri kullanılarak test edil- betme meye çalışılmıştır. Bunların başında ise, vaka çalışmaları, iş- n Bireysel (kariyer) ve sosyal (kabul görme) mesleki pers- siz bireylerle çalışan bireyleri karşılaştıran kesitsel araştırmalar, pektifin yok olması; bunun yerine sosyal açıdan dışlanmışlık- bireyleri çalıştıkları dönem ile işsiz kaldıkları dönem veya iş- la karşı karşıya kalma siz oldukları dönem ile çalışmaya başladıkları dönem arasında n İş ortamındaki ve sosyal çevredeki sosyal ilişkilerden izleyen boylamsal araştırmalar ve ulusal veya bölgesel işsizlik yoksun kalma oranlarını akıl hastanesi başvuruları ve intihar oranları endeks- n Bir yaşam ifadesi ve bir şeyler yapma veya işe yarama leri ile karşılaştırma gelmektedir (Wanberg ve diğerleri, duygusunun tatmin yeri olarak işteki meşguliyetin yitirilmesi ). Bu çalışmalardan elde edilen bulguların ortak özel- n Topluma yararlı olma duygusunun kaybı liği ise işsizliğin birey üzerinde psikolojik (stres, depresyon, Diğer taraftan, işsizliğin neden olduğu sosyo-psikolojik kaygı, öz güven kaybı vb.) ve fiziksel sağlığı (uykusuzluk, baş sorunlar, toplumdan topluma ve bireyden bireye değişen bir ve mide ağrıları, vücut direncinin düşmesi, vb. gibi çeşitli so- yapı sergilemektedir. Diğer bir ifade ile herkes işsizliğin olum- matik rahatsızlıklar) ilişkili olduğudur. suz sonuçlarından aynı şekilde etkilenmemektedir. Örneğin, işsizlik sigortası sisteminin etkin olarak işlev ka- 3-Topluma ve Aileye Karşı Roldeki Çatışmalar: İşini kay- zandığı toplumlarda, işsizliğin sosyo-psikolojik etkileri nispe- beden insan en önemli toplumsal bağlarından birini de kaybet- ten daha az olabilmektedir. Diğer taraftan aile veya toplumdan miş olmaktadır. İş ortamından ve sosyal ilişkilerinden yoksun işsiz kaldığı dönemde yeterli sosyal desteği sağlayan birey, ya- kalan birey, kendini önemli bir boşluk içinde hissetmeye başla- şamış olduğu işsizlik psikolojisi ile baş edebilmede daha başarı- yacaktır. Özellikle kişi, tekrar iş bulma konusunda sürekli hayal lı olabilmektedir. İşsizliğin neden olduğu psiko-sosyal sorun- kırıklığı yaşıyorsa, toplumdan kopmaya ve izole olmaya, sosyal ları şu başlıklar altında incelememiz mümkündür. ilişkilerden kaçmaya, hatta eski iş arkadaşlarıyla bile görüşme- 1-Stres, Depresyon ve Kaygı Düzeylerindeki Artış: İşsizli- meye başlamaktadır. Diğer taraftan, bu duruma, ailedeki den- ğin psikolojik boyutunu ele alan birçok çalışmada, işsiz kalma- gelerin değişimi sonucu, aileye karşı rolünü ve otoritesini kay- nın çalışanların stres, depresyon ve kaygı düzeylerinin artma- betmesi eşlik etmeye başlayacaktır (Kumaş, ). sı gibi mental sağlıkları üzerinde olumsuz etkilerde bulundu- Aşağıda değinileceği üzere aile içinde yaşanan bu denge bozul- ğunu ortaya koymaktadır. Bu tür psikolojik rahatsızlıklar, ça- ması, aile içi geçimsizlik ve boşanma oranlarındaki artışı da be- lışan veya bir iş sahibi olan insanlarda da görülmekle beraber, raberinde getirecektir. işsiz veya işini kaybetmiş insanlarda etkisi hem daha uzun ol- 4-İşsizliğin Getirdiği Psiko- Somatik Sorunlar: İşsizlik so- makta hem de daha ciddi sonuçlara neden olmaktadır. Örne- nucu yaşanan psikolojik baskı, somatik rahatsızlıkları da bera- ğin, Linn ve diğerleri’nin () ABD’de erkek üzerinde berinde getirmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalardan elde yaptığı çalışmada işsiz bireylerin çalışan bireylere göre depres- edilen bulgulara göre, işsiz kalma şu somatik rahatsızlıkları da yon ve kaygı düzeyleri anlamlı bir şekilde daha yüksek bulun- beraberinde getirmektedir (Tınar, ): muştur. Bir başka çalışmada ise, Murphy ve Athanasou () n Beslenme bozuklukları tarafından yılları arasında İngiltere, Norveç, ABD, n Kas yapısının zayıflaması Almanya, Avustralya, Danimarka, Finlandiya gibi ülkelerde n Vücut direncinin zayıflaması, bulaşıcı hastalıkların artışı, yapılan ve 16 çalışmayı ele alan meta analiz çalışmasında, işsiz- salgın hastalık riskinin artması liğin akıl sağlığı üzerine etkileri ortaya konulmuştur. Bu çalış- n Mide-bağırsak rahatsızlıkları, kalp ve dolaşım hastalıkla- malardan elde edilen ortak sonuç, işsizliğin akıl sağlığı üzerine rı gibi psiko-somatik şikayetlerde artış olumsuz etkilerinin bulunduğu yönündedir. Örneğin, ele alı- n Tansiyon, kolesterol vb. sağlık göstergelerindeki değiş- nan çalışmalardan birinde (Bolton ve Oatley, ) işsiz grup- meler ların çalışan gruplara göre 1 veya 2 kez daha depresif duygu- n Raşitizm hastalığında artış METAL lar taşıdığı, bu grupların tekrar istihdam edildikleri durumda n Direncin azalması ve kötü bakım nedeniyle deri hasta- depresyon eğilimlerinin anlamlı bir şekilde düştüğü yönünde- lıklarında artış dir. Türkiye’de bu konuda Kumaş () tarafından işsiz- n Bebek ve çocuk ölümlerinde artış ler üzerinde yapılan çalışmada, işsizlerde işsiz olmanın yarattı- ğı duygular sıralamasında ilk sırayı % 19 ile stres almakta, ar- dından % 9 ile moral bozukluğu ve % 6,8 ile kaygı gelmekte- n İş yapma gücünün azalması 5- İşsizliğin Sosyal Maliyeti: İşsizliğin etkileri yalnızca iş- siz kalan bireyle sınırlı kalmamakta, aile ve toplum açısından 53 TÜRK dir. Yüksel’in () Ankara’da işsiz üzerinde yapmış ol- da önemli maliyetlere neden olmaktadır. İşsizlik toplumda aile duğu çalışmasında ise, işsizlerin %86,3’ünün depresyon içinde kurumunun zedelenmesine ve boşanma oranlarında artışa ne- olduğu tespit edilmiştir. den olabilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu’nun yapmış ol- Cinsiyet açısından baktığımızda ise, işsizliğin etki düze- duğu bir çalışmada, eş ile yaşanan sorunlar sıralamasında “ev yi, ailenin geçimini sağlayan kişi rolünü erkeğin üstlendiği du- ve çocuklar ile ilgili sorumluluklar” % 34,6 ile birinci sırada rumlarda, gerek ailenin gerekse de toplumun baskısı nedeniy- yer alırken, “aile gelirinin yetersizliği” % 31,6 ile ikinci sırada le, erkek işsizler, bu sorunları kadınlara göre daha yoğun ola- gelmektedir. Buna göre, iş kaybı nedeniyle yaşanan gelir kay- rak yaşayabilmektedir. Örneğin, Çizel ve diğerleri () ta- bının aile içi geçimsizlik ve boşanma ile sonuçlanabilecek bir rafından Antalya’da İşkur’a başvuran işsizler üzerinde yapılan sürece neden olacağı söylenebilir. bir çalışmadan elde edilen bulgulara göre, işsizlik süresince er- İşsizliğin neden olduğu diğer bir toplumsal maliyet ise, kekler, kadınlara göre daha fazla parasal sıkıntı ve psikolojik suç oranlarındaki artıştır. Suç oranları birçok faktörden etki- sorun yaşamaktadırlar. lenmekle beraber, işsizlik, özellikle mala karşı işlenen suçlarda 2- Öz Saygının ve Kendine Güven Duygusunun Zedelen- artışa neden olabilecek sosyal bir faktör olarak kabul edilmek- mesi: İşsiz kalan insan, kendi kimliği ve sosyal statüsünün be- tedir. Örneğin, Ata () tarafından yapılan çalışmada, işsiz- lirlenmesinde önemli bir rol oynayan bir faktörden yoksun kal- lik oranının, kişi başına düşen suç sayısı üzerinde istatistiksel manın boşluğunu yaşayarak kendine olan saygısını yitirebilir olarak anlamlı ve pozitif işaretli bir etkiye sahip olduğu saptan- (Tınar, ). Mlomo’nun () Güney Afrika’da yap- mıştır. Dursun ve diğerleri () tarafından yapılan bir baş- mış olduğu çalışmada işsizlerin % 41’inin düşük öz saygıya ka çalışmada da, hırsızlık, cebri hırsızlık (gasp), dolandırıcılık, sahip oldukları tespit edilmiştir. Türkiye’de ise bir insan kay- rüşvet, zimmet ve para ve mal kaçakçılığı gibi ekonomik geti- nakları sitesinde yapılan anket sonucunda, “işsizlik psikoloji- risi olan suçlar ile işsizlik arasında anlamlı bir ilişki tespit edil- nizi nasıl etkiledi?” sorusuna katılımcıların % 15,45’i “kendi- miştir. Bu iki çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, işsizlik me olan güvenim azaldı” şeklinde cevap vermiştir (http://ar- oranlarındaki artış, suç faaliyetinin de artmasına yol açmakta- funduszeue.info). dır. İşsizliğin sosyal maliyetleri boşanma ve suç oranlarındaki Diğer taraftan, bu güven kaybı ve öz saygıda azalma, işi- artışla sınırlı olmayıp, intihar oranlarının artışı, toplumsal ça- ni kaybeden bireyin tekrar iş arama girişimlerinin de azalma- tışmaların artması ve toplumsal huzurun bozulması, toplumda sına neden olabilmektedir. Ayrıca, işsizlik süresi uzadıkça ki- ahlaki çözülmeler gibi birçok alanda da önemli sorunlara ne- şinin kendine olan güveni ve saygısı da gittikçe azalmaktadır. den olabilmektedir. SONUÇ YERİNE METAL YuKArıDA kısaca ele alınmaya çalışıldığı üzere, in- da her zaman göz önünde tutulması gerekmektedir. İş- 54 sanlar için bir iş sahibi olmak maddi gelirin ötesinde, psikolojik ve sosyal ihtiyaçları da karşılayan bir etkiye sahiptir. İşsizliğin yol açtığı sorunlar ise, yalnızca bireyi siz kişilerin maddi ihtiyaçlarının göz önünde tutulması gerekmekle beraber, diğer psikolojik ve sosyal ihtiyaç- larının yalnızca istihdam içinde yer almaları ile sağlana- etkilememekte, aile ve toplum üzerinde de zaman za- cağı unutulmamalıdır. Bu açıdan, ekonomik ve sosyal TÜRK man telafisi mümkün olmayan sonuçlara neden olabil- kalkınma ve gelişme ancak sağlıklı bir toplumla müm- mektedir. Bu nedenle işsizlik sorununa, yalnızca ekono- kündür. Sağlıklı toplumlar ise fiziksel ve psikolojik açı- mik açıdan yaklaşmamak, psikolojik ve sosyal boyutun dan sağlıklı birey ve ailelerden meydana gelmektedir. KAYNAKLAR n Ata, A. Y. (), “Ücretler, İşsizlik ve Suç Arasındaki İlişki: Yatay-Kesit Ana- Mental Health”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 72, pp lizi”, Çalışma ve Toplum, 4, ss n Çizel, R.B., Güzeller, C.O. ve Mütevellioğlu, N. (), “İşsizliğin Piskolojik n Tınar, Mustafa Yaşar (), “Çalışma Psikolojisi”, Birinci Baskı, İzmir. Sonuçları: Antalya Örneği”, Çalışma İlişkileri Dergisi, 2 (2), ss n Wanberg, C.R., Kammeyer-Mueller, J.D. Ve Shi, K. (), “İş Kaybı ve İşsiz- n Dursun, S., Aytaç, S., Berkay, F. ve Topbaş, F. (), “The Effects of Unemp- lik Deneyimi: Uluslar arası Araştırmalar ve Perspektifler”, “Endüstri, İş ve Örgüt Psi- loyment and Income on Crime: A Panel Data Analysis on Turkey”, 16th Word Cong- kolojisi El Kitabı 2. Cilt”, (Ed:Neil Anderson, Deniz S. Öneş, Handan Kepir Sinangil ve ress International Society for Criminology, Kobe, Japan. Chockalingam Viswesvaran), Birinci Baskı, Literatür Yayıncılık, İstanbul. n Keser, Aşkın (), “Çalışma Psikolojisi”, Ekin Yayınevi, Birinci Baskı, Bursa. n Yılmaz, Tuncay, Fidan, Fatma ve Karataş, Veli (), “İşsizliğin Sosyo- n Kumaş, Handan (), “İşsizliğin Psiko-Sosyal Boyutu ve Çalışma Yaşamı- Psikolojik Sonuçları: Sosyo-Demografik Özelliklere Göre Bireylerin Tutumları Bir na İlişkin Değerler Üzerindeki Etkileri”, Dokuz Eylül Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergi- Alan Araştırması”, Sosyal Siyaset Konferansları, si, 3(4), ss n Yüksel, İlhan (), “İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarının İncelenmesi (An- n Linn, M. W., Sandifer, R., and Stein, S. (), “Effects of Unemployment on kara Örneği), C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(2), ss Mental and Physical Health”, Am J Public Health, 75, pp n funduszeue.info@dgreports/@dcomm/@ n Mlomo, Vuyelwa Christa (), “Psychological Correlates of Unemp- publ/documents/publication/wcms_pdf (Erişim). loyment: Low Self-Esteem and Depression”, Applied Master of Arts (MA) Clinical n funduszeue.info (Erişim). Psychology, University of Zululand. n funduszeue.info?tb_id=25&ust_id=8 (Erişim n Murphy, G.C. ve Athanasou, J. A. (), “The Effect of Unemployment on ).