Ayak Alçısı Kaç Günde Çıkar
DERGİ - Kırıklarla ilgili beş yanlış bilgi
- Claudia Hammond
- BBC Future
Kaynak, Getty Images
Kımıldatabiliyorsanız kırık yok mudur?
Vücudumuz herhangi bir darbe aldıktan sonra ciddi bir sorun olup olmadığını anlamak için o bölgeyi rahat kımıldatabiliyor muyuz diye sorulur. Kımıldatıyorsak herhangi bir kırık yok diye düşünülür.
Oysa bazen kırık bir kemiği kımıldatmak mümkündür. Bu nedenle kemikte çatlak olup olmadığını anlamada bir kriter değildir bu.
Kırığın üç belirtisi ağrı, şişme ve şekil bozukluğudur. Ayrıca olay anında kırılma sesi duymak da mümkündür.
Kırık her zaman ağrı yapar mı?
Bazen kırığa rağmen ağrı olmayabilir. Düşüp bir yerini kırdıktan sonra hiç ağrı çekmeden yaptığı aktiviteye devam eden çok insan olmuştur. Normalde kemikte kırık ve çatlak ağrıya neden olur; ama bazen bunun küçük bir yerde olması fark edilmemesine neden olabilir.
Herhangi bir enfeksiyona ve kemiğin eğri kaynamasına meydan vermemek için kırığı fark eder etmez doktora gitmek gerekir.
Ancak yapılan araştırmalar, kol, bacak, belkemiği veya kalçasını kıran bazı insanların vücudunda on yıllar sonra kronik bir ağrı hissi oluşabildiğini gösteriyor. Neyse ki bu tür vakalara sık rastlanmıyor.
Yaşlı beyaz kadınlar kemik erimesi nedeniyle kırığa daha mı yatkın?
İleri yaştaki kadınlarda kemikte kırılma riskinin gençlere göre daha fazla olduğu doğrudur. Menopoz nedeniyle hormonlarda yaşanan değişim kemik yoğunluğunda ani düşüşe yol açtığı için, kemik erimesi (osteoporoz) kaynaklı kırıklara sık rastlanır.
Etnik köken bakımından ise ABD'de beyaz kadınlarda kalça kırılması siyah kadınların iki katı düzeydedir. Siyah kadınların kemiklerinin daha sağlam olması, çocukluktan itibaren kemik yoğunluklarının daha yüksek, kemik kaybının daha düşük oranda olması gibi etkenlere bağlanıyor.
Siyah kadınlar da kemik erimesi sorunu yaşayabilir, ama onlarda oran daha düşüktür. ABD'de 50 yaş üstü siyah kadınların sadece yüzde 5'inde kemik erimesi olduğu sanılıyor. Ancak bu oranın düşük olması, örneğin ABD'de bu kadınların kontrol amaçlı sevk oranlarının ve teşhis konduktan sonra tedavilerinin düşük olmasına bağlanıyor.
Ayak parmağı kırıldığında bir şey yapılmadığı için doktora görünmek gerekir mi?
Ayak parmağındaki kırık ve çatlaklarda alçıya alma söz konusu olmasa da kırığın çapını belirlemek ve uzun vadede ağrı ve deformasyona engel olmak için doktora görünmek gerekir. Kırık kötü bir açıda oluşmuşsa daha karmaşık bir tedavi, hatta ameliyat gerekebilir.
Kırık ayak parmakları çoğu zaman yanındaki parmaklara yapışık şekilde tutulur ve sert bir kalıp takılabilir. İyileşme süreci haftadır. Ancak ayak baş parmağındaki kırıklar daha ciddidir ve bazen baldıra kadar alçıya alınıp hafta bekletmek gerekebilir. Ama bunların kırılma ihtimali diğer parmaklardan daha düşüktür.
Kırık ayak tarağında ise, yandaki kemikler doğallığından birbirini düz tuttuğu için alçıya gerek olmaz ve ayak dinlendirildiği takdirde çoğu zaman düz bir şekilde iyileşir. Ancak baş ve küçük parmağın altındaki kemiklerin desteği olmadığından bunlarda ameliyat gerekebilir.
Alçıya almak gerekmese bile ayak parmaklarındaki kırık ve çatlakları doktora göstermek gerekir. Sağlık görevlileri parmağa destek olacak şekilde sargı takabileceği gibi, koltuk değneğine ihtiyaç olup olmadığını da belirleyebilir.
Kırık kemik iyileştikten sonra eskisinden daha mı sağlam olur?
Uzun vadede böyle bir şey söz konusu değildir. Ancak kırık iyileşirken etrafında koruyucu ekstra bir tabaka oluştuğundan buradaki kemik bir süreliğine normal kemikten daha sağlamdır. Zamanla bu tabaka ortadan kalkar ve birkaç yıl sonra buradaki kemik normale döner, ama yanındaki diğer kemiklerden daha sağlam olmaz.
Uyarı: Bu makale sadece genel bilgi verme amacıyla yazılmıştır ve doktor tavsiyesi olarak ele alınmaması gerekir. Makalenin içeriğinden yola çıkarak okurun kendi başına koyduğu teşhislerden BBC sorumlu değildir. Sağlığınızla ilgili herhangi bir endişeniz varsa doktorunuza danışın.
Acil servislere başvuran hastalarda en sık görülen kırıklardan biri ayak bileği kırıklarıdır. Ayak bileği kırıkları genellikle ayak bileğinin burkulması gibi düşük enerjili rotasyonel travmalarla oluşur. Ayak bileğinin dış, iç ve arka yanında eklemi çevreleyen kemik kapartıları mevcuttur. Ayak bileği kırıkları dış, iç ve arka malleol ismi verilen bu kapartılarda oluşur. Yaş ve kemik kalitesi düşüklüğü ayak bileği kırıkları için başlıca risk faktörleridir. Yaşlı kadınlar en yüksek oranda risk altındadır.
Klinik
Hastanın genel tıbbi durumu ve özellikle diyabet varlığı önemlidir. Kırık bölgesi şiş ve cilt genellikle
gergindir. Açık kırıklarda yara genellikle ayak bileğinin iç yanındadır ve noktasal ya da yatay seyirlidir. Ayak bileği bölgesinde şişlik ve cildin durumu özellikle cerrahi tedavinin zamanlaması açısından önemlidir. Aşırı gerginlik varsa ayak bileği bir süre atelde bekletilip gerginliğin geçmesi beklenir. Ayak bileği kırığının aşırı yer değiştirdiği veya beraberinde çıkığın da olduğu hallerde ayak kan dolaşımı ve sinir fonksiyonları kontrol edilmelidir. Aşırı yer değiştirmiş kırığın veya çıkığın bir an önce düzeltilip dolaşımın rahatlatılması gereklidir.
Radyoloji
Her ayak bileği burkulmasında mutlaka radyolojik inceleme yapılması gerekmez. Radyolojik inceleme
gerekliliğine hastanın klinik durumuna göre karar verilir. Ottawa kuralları ismi verilen kurallara göre yaşı 55 ve üzerinde olan, yük vererek yürüyemeyen ve muayenede kemik hassasiyeti olan hastalarda radyolojik inceleme gerekliliği vardır.
Ayak bileği travmalarında standart olarak ön-arka, yan ve mortis olmak üzere üç yönlü grafi çekilmelidir. Eğer klinik bulgular varsa bacağın tamamı veya ayak ayrıca görüntülenmelidir. Gerek görülürse özel pozisyonlarda bazı stres grafileri başvurulabilir. Kemiklerin daha detaylı incelenmesi icabettiğinde bilgisayarlı tomografiden, bağların ve kıkırdak yapıların daha detaylı incelenmesine ihtiyaç olduğunda manyetik rezonans görüntülemeden (MR) yararlanılabilir.
Sınıflandırma
Ayak bileği kırığının daha iyi analiz edilmesi ve en uygun tedavi planının yapılmasına yardımcı olması amacıyla bazı kırık sınıflandırmaları yapılmıştır. Weber sınıflamasında ayak bileği dış malleol kırığı seviyesi temel alınırken Lauge-Hansen sınıflamasında yaralanma mekanizması temel alınır.
Tedavi
Konservatif tedavi
Yer değiştirmemiş ve dengeli ayak bileği kırıkları alçı ile tedavi edilir. 6 hafta alçı tedavisi genellikle yeterli olmaktadır. İlk birkaç hafta bastırılmaz sonra yük verdirilmeye başlanır.
Cerrahi tedavi
Yer değiştirmemiş ve dengesiz kırıklar cerrahi tedavi gerektirir.
Dış malleol: Kompleks yaralanmalarda cerrahi tedaviye genellikle ayak bileğinin dış malleolden başlanır. Kırık bölgesi açılıp kırık parçalar bir araya getirilir. Plak ve vidalar ile sabitleme işlemi uygulanır.
İç malleol: Kırık bölgesi açılıp kırık parçalar anatomik olarak bir araya getirildikten sonra iki adet 4 mm çaplı kısmi yivli kanüllü vida ile sabitleme yapılır.
Arka malleol: Çoğunlukla dış ve iç malleolle birlikte kırılabilmektedir. Yer değiştirmiş kırıklarda veya büyük parça kırıklarında cerrahi tedavi uygulanır.
Deltoid bağ: İç malleol kırığı yerine kimi zaman ayak bileğinin iç yanındaki deltoid bağ kopabilir. Böyle durumlarda ayak bileğinin dengesinin sağlanması için deltoid bağın onarılması gerekir. Bu işlem için genellikle Ancor denen özel malzemeler kullanılmaktadır. .
Sindesmoz: Bazı kırıklarla birlikte kaval kemiği ile baldır kemiğinin arasındaki sindesmoz denilen bağlantı da yırtılır. Bu durumlarda sindesmozun da onarılması gerekir. Bu işlem 3 aylığına geçici olarak uygulanan bazı vidalar ile veya yeni kullanılmaya başlanmış Tightrope ismi verilen esnek bağlantı sistemleriyle yapılabilir.
Komplikasyonlar
Alçı tedavisinde en sık karşılaşılan sorun kırığın pozisyon kaybıdır. Bu nedenle alçı tedavisindeki hastalara belirli aralıklarla grafi çektirilip kırık pozisyonunun kontrolü yapılır. Eğer pozisyon kaybı olmuşsa alçıdan vazgeçilip cerrahi tedaviye geçilebilir. Cerrahi tedavide ise cilt sorunları ile sık karşılaşılır. Gergin cilt, yumuşak doku cerrahisinin titiz olmayışı ve diyabet cilt sorunu riskini artırır. Kapalı kırıklarda enfeksiyon riski %2’nin altında olmakla birlikte çoğunluğu cilt sorunlarını takiben gelişir. Kaynamama daha çok iç malleol kırıklarında olur ve nedeni çoğu zaman yetersiz düzeltmedir. Kötü kaynama ayak bileğinde kısıtlılığa veya erken artroza neden olabilir.
Ayak bileği dış ve iç malleol kırığı olan 75 yaşındaki kadın hastamızın dış malleolüne plak-vida, iç malleolüne ise kanüllü vida ile sabitleme yapıldı.
Ayak bileği dış malleol yukarı seviye kırığı, arka malleol kırığı, deltoid bağ ve sindesmoz yırtığı olan 27 yaşındaki erkek sporcu hastamızın dış malleolüne plak-vida, arka malleolüne kanüllü vida, deltoid bağına ancor, sindesmoza ise 2 adet Tight-Rope ile sabitleme yapıldı.
Doç. Dr. Mustafa Seyhan
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
Kemik Kırıklarının İyileşme Süreci
Kemik kendi kendini onarabilen bir yapıdır…
Kemik, kendi kendini onarabilen bir yapıdır. Kemikte kırılma meydana geldiği zaman; yeniden eski haline dönerek iyileşmesi pek çok faktöre bağlıdır. Örneğin; büyüme, antioksidanlar, kemiği yıkan ve yeniden yapan hücreler, hormonlar ve aminoasitler gibi pek çok faktör kırılan kemiğin iyileşmesinde büyük role sahiptir.
Kırık sonrası morluk iyileşme belirtisidir!
Kemik kırılır kırılmaz onarım süreci başlar. İyileşme dönemi üç evredir ve ilk evre olan yangı evresi birkaç gün boyunca devam eder. Kırığın iyileşmesini sağlayacak hücreler, ilgili bölgenin çevresinde toplandığı için morluk meydana gelir. Bu halk arasında kangren olma belirtisi olarak düşünülse de, oluşan morluk aslında iyileşmenin habercisidir.
Kemiğin iyileşmesi aylar sürüyor…
İkinci ise evre; tamir evresidir ve kırığın meydana gelmesinden 2 hafta sonra başlar. Bu evrede osteoblastların ve kondroblastların üretiyor oldukları proteinlerin üzerine kalsiyum minerali çöker. Bu çökme sonucunda sertleşme oluşur. Sonrasında ise kırık kemiğin sabitlenmesi için yumuşak kallus rol alır. Yeni gelişen bu yapı 6 ila 12 hafta arasında daha da sert bir hale gelerek sert kallus adını alır. Size, doktorunuz kemik iyileşmiş diyorsa; aslında bu sert kallus oluşmuş demektir.
Diğer üçüncü evre ise kemiğin iyileşmesi ve eski haline yeniden dönmesi için gereken yapılanma evresidir ve birkaç ay boyunca devam eder.
Sigara iyileşme dönemini olumsuz yönde etkiliyor!
Kırıkların iyileşme sürecinde, vücudumuza nasıl destek oluruz? sorusunun yanıtı çok önemlidir. Vücut zaten ilgili bölgenin onarımını yapıyor ve iyileşme sürecini devam ettiriyor. Peki, biz bu sürece nasıl destek oluruz? Sigara, yüksek kan şekeri, hormonal bozukluklar, damar rahatsızlıkları ve bağışıklık sistemini etkileyen ilaç kullanımları oluşan kırığın iyileşmesini olumsuz yönde etkiler. Bu yüzden sigarayı bırakmalı ve aklınızda olan tüm sorular için doktorunuza danışmalısınız.
İyileşme sürecinize destek olacak gıdaları tüketmeye özen gösterin…
Oluşan kırık serbest oksijen radikalleri açığa çıkarır. Bu süreçte; antioksidan olan E vitaminini, hem antioksidan hem de kollajen üretimi için ihtiyaç duyulan C vitaminini ve kalsiyum emilimini artıran D vitaminini tüketmek çok önemlidir. Ayrıca; kemiğin en önemli minerali olan kalsiyum yönünden zengin olan; yoğurt, süt ve peynir gibi besinleri tüketmek de çok faydalı olacaktır.