Batıcılık Nedir Inkılap Tarihi

Fikir akımlarının en temel ve ortak amacı önce duraklama sonrasında gerileme yaşayan Osmanlı Devleti'ni güçlü bir devlet haline getirmektir. Hal böyle olunca günümüzde de hala araştırılan ve merak edilen Osmanlı Devleti fikir akımları bu yazımızın içeriğini oluşturmaktadır. Osmanlı'da görülen fikir akımları nelerdir ve temsilcileri kimlerdir sorusuna yanıt bulduğumuz bu metinde, Osmanlı Devleti fikir akımlarına dair merak ettiğiniz soruların cevaplarına ulaşabilirsiniz.

Osmanlı Devleti Fikir Akımları

Osmanlı fikir akımları yani bir diğer adıyla Osmanlı'yı kurtarma teşebbüsleri İkinci Meşrutiyet döneminde Osmanlı'nın gerileme sürecinden dağılma sürecine gelene kadar ki süre sonrasında, Osmanlı Devleti'ni güçlendirmeye yönelik olan ve son dönemlerinde ortaya konulan inkılâp hareketleri ve reform düşünceleridir. Bazıları dönemin şartlarına göre gerektiğinde fazlasıyla önem kazanmış, gerektiği yerde de pek ilgiyle karşılanmamıştır. Osmanlıcık, Adem-i Merkeziyetçilik, İslamcılık, Türkçülük, Turancılık ve Batıcılık şeklinde başlıklara ayrılmıştır. Birçok önemli temsilcisi olan bu akımlarla Osmanlı Devleti güçlendirilmeye çalışılmıştır.

Osmanlı'da Görülen Fikir Akımları Nelerdir ve Temsilcileri Kimlerdir?

Osmanlı'da görülen fikir akımlarının ortak amacı Osmanlı Devleti'ni yeniden güçlü bir devlet haline getirmektir. Kaybedilen toprakların geri alınmasını da sağlamaya çalışan bu fikir akımları 1. Dünya Savaşı'nın kaybedilmesiyle birlikte hedeflediği amaca ulaşamamıştır ve Osmanlı İmparatorluğu önce fiilen sonra resmen dağılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda görülen düşünce akımları 5 başlıktan oluşmaktadır. Bunlar Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük, Batıcılık ve Adem-i Merkeziyetçilik olarak bilinmektedir.

1-Osmanlıcılık

Osmanlıcılık, bütün Osmanlı vatandaşlarını ırk, din ve dil ayrımı yapmadan eşit kabul eden siyasi akıma verilen isimdir. Fransız İhtilali'nin etkisiyle Dünya'da milliyetçilik akımı yayılmaya başlamıştır ve bunun üzerine Osmanlıcılık akımı ile Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yaşayan bütün milletler kanun önünde eşit görünmek istemişlerdir. Osmanlı yöneticileri milliyetçilik akımına karşı çıkmak yerine, bünyesinde bulunan halkların dil, din, ırk ve mezhep ayırmaksızın herkesi kanun önünde eşit görmek ve kendilerini temsil etme hakkı vermeyi amaçlamıştır. Bu anlayışın etkisiyle II. Mahmut döneminde Osmanlı Devleti'nde batı anlayışına uygun ıslahatlar yapılmıştır. Osmanlıcılık fikri uygulanmaya koyulmuşsa da, ülkedeki milliyet isyanlarının durmaması, bu isyanların gelişimine paralel olarak Osmanlıcılık fikrinin de önemini kaybetmesine yol açmıştır. Suphi Paşazade Ayetullah, Ahmet Beyzade Mehmet, Yusuf Paşazade Hacı Nuri, İskender Beyzade gibi isimler cemiyetin ilk kurucularıdır. Daha sonra Namık Kemal, Şinasi ve Ziya Paşa da bu cemiyete katılmışlar ve cemiyetin öncüleri olmuşlardır.

2-İslamcılık

yüzyılın sonlarına doğru II. Abdülhamit döneminin en belirgin politikasıdır. Bu fikir akımı kötü gidişatın sebebinin dinden uzaklaşma olduğunu savunmuştur. İslamcılar dünya Müslümanlarını tek çatı altında ve Hilafet merkezi etrafında toplamayı amaçlayarak devletin bütünlüğünü sağlamaya çalışmıştır. Bu sebeple değişik İslam toplumları ile bu dönemde irtibat kurulmuş ve Müslümanların önderi olarak halife tanıtılmaya çalışılmıştır.

Muhammed Abduh, Cemaleddin Efgani ve Millî Şair Mehmet Akif bu akımın önde gelen isimlerindendir.

3-Türkçülük

Türkçülük, devletin kurtuluşunun milli değerlere bağlı kalmak olduğunu ve bu değerleri korumak olduğunu belirtmiştir. Osmanlı sınırları içinde yaşayan Türkleri milli değerler etrafında bir araya getirilerek dağılmayı önlemektir. Türkçülük diğer akımlara oranla daha geç ortaya çıkmasına karşılık Milli Mücadele'nin başarıya ulaştırılması ve Cumhuriyetin örgütlenmesinde rol oynayan en önemli akımdır. Türkçülük akımının önde gelen ismi Ziya Gökalp'tir.

4-Batıcılık

Türk tarihi genel olarak değerlendirildiğinde Türklerin daima Batı yönünde hareket ettiği ve yüzünü sürekli batıya döndüğü görülmektedir. Ancak yüzyılda çok güçlü olan Osmanlı Devleti Batı'da meydana gelen gelişmeleri umursamamasıyla birlikte birçok açıdan geri kalmaya başlamıştır. Batıcılık, devletin bütünlüğünün ve kurtuluşunun ancak ve ancak Batının biliminden ve teknolojisinden faydalanarak bunları Osmanlı bünyesine alma ile olacağını savunmuştur. Dr. Abdullah Cevdet Batıcılık ilkesinin önde gelen temsilcilerindendir.

5) Adem-i Merkeziyetçilik (Teşebbüs-i Şahsi)

Adem-i Merkeziyetçilik akımı Osmanlı içinde yaşayan vatandaşlara geniş özgürlükler verilmesini ve çeşitli etnik grupların federasyon gibi kendi siyasal yapısı içinde yaşamalarını savunmaktadır. Adem-i Merkeziyetçilik düşüncesinin önde gelen savunucusu ve Osmanlı hanedanına mensup olan Prens Sabahattin'dir.

Bu yazımızda XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devletı̇&#;nde siyasi durum konusuyla ilişkili olarak Osmanlı Devleti’ni dağılmaktan kurtarmak ve eski görkemli günlerine geri döndürmek amacıyla ortaya çıkan Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık fikirleri hakkında bilgi verdik. İşte tüm ayrıntılarıyla Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık;

Osmanlıcılık Nedir?

Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık fikir akımlarından ilk olarak Osmanlıcılık fikrinin inceleyelim. Osmanlı Devleti’nin tüm vatandaşlarını, ırklarına ve dinlerine göre yargılamaksızın bir bütün olarak görüp aynı çatının altında birleştirme amacı güdülen düşünce akımına Osmanlıcılık denir. Bu akımın ortaya çıkmasının temelinde, tarihteki pek çok olayı etkilemiş Fransız İhtilali bulunur. Çağdaşlaşma düşüncesiyle hareket etmeye başlayan milletler, bağımsızlıklarını ilan etme isteğiyle imparatorluk yapısını tehdit etmekteydi. Ayrışma oluşturacak isyanlardan çekinen insanlar bir araya gelerek Osmanlı İmparatorluğu’nun bütünlüğünü koruyacak bu düşünceyi savunmuşlardır. yüzyılın başlarında kıvılcımlanan milliyetçilik akımını önlemek isteyen Osmanlıcıların korkusu, devletin bolluk içinde olduğu eski yapının bozulup yerine yenisinin geleceği olmasıdır. Bu nedenle, Osmanlıcılık siyasi akımının destekçilerinin büyük bölümü devlete yakın ve servetten faydalanma imkanı bulunan kişilerden oluşuyordu. Her bireyi olduğu gibi, her şeyiyle sevip kabul etme fikrindeki Hümanizm savunucularından da siyasi akıma yatkınlık duyanlar vardı. Yunanların kendi bağımsızlıklarına kavuşmasından sonra bir gereklilik haline gelen bütünleştirme işlemine çözüm olarak Tanzimat Fermanı uygun görülmüştü.

Sırpların yarattığı isyanlar gibi pek çok başkaldırının önüne geçmek için getirilen yenilik Türk olmayan insanlar adınaydı. Onlara yöneltilen ayrıcalıkları yetersiz bulan Avrupa vatandaşları için, devlet tarafından çıkarılmasına zorunlu gözüyle bakılan Islahat Fermanı ortaya konmuştur. Ancak bağımsızlaşma isteğinin günden güne dünya çapında yayılmasıyla, ayaklanmalar asla tam anlamında engellenememiştir. Dönemin padişahı 2. Abdülhamid’in yönetim biçimini ve kararlarını desteklemeyen, hakları ellerinden alınmış ve ayrıcalıklar tanınmamış Türk milletinin sessiz kalmamasıyla askerler tarafından saraya bir başkaldırı gerçekleşmiştir. Padişahın elinden bir şey gelmemesiyle kapatılan parlamento yine bir araya getirilmek zorunda olmuştur. Osmanlıcılık akımının gücünü azaltan bu olayların yanı sıra kaybedilen savaşlar da etkisini göstermiştir. Sonrasında Balkanlardaki çoğu milletlin bağımsızlığına kavuştuğu Balkan Savaşı’ndan elde edilen mağlubiyet de büyük bir rol oynar. İşe yaramayan Osmanlıcılıktan sonra Türkçülük akımı yükselişe geçer.

İslamcılık Nedir?

Vatan bütünlüğünü sağlamak için ortaya atılmış düşüncelerden birisi olan İslamcılık, sadece siyasi bir fikir olmaktan çıkıp edebi alanda da konuyu destekleyen kişiler tarafından kullanılmıştır. ’lerden sonra etkisini daha çok göstermiş olan akımın temel amacı Müslüman olan herkesi ayrıma müsaade etmeden bir çatı altına toplamaktır ve bu düşüncenin destekçileri diğer inanışları terazinin karşı kesesinde düşünür. Kaybedilen savaşlar sonrasında bağımsızlığını ilan eden milletlerin arasında kalmış Müslümanları bir araya toplamak da İslamcılık düşünce yapısıyla uyuşur. Türk olmayan Müslümanların da toplum tarafından benimsenmesini sağlayan 2. Abdülhamid’in daha yakın olduğu bu siyasi akımın ilk büyük çıkışı da ’de, onun sayesinde gelişmiştir. Fakat İslamcılık da çalışmalarında rağmen pek etkili bir sonuç alamamıştır. İslam dinini dayanak olarak görüp yaşantıyı tamamen bu alana çevirmek her insanın doğasına uyan bir etkinlik olmadığından İslam’ı reddetmiş Türkler tarafından sıcak karşılanmayacak olaylara vesile olunmaya başlamıştır.

Özellikle kadınlar için çıkarılmış pek çok kuralı olan, İslam’ın rehber kitabı Kuran’daki şeriat sistemi de Müslümanlar içindeki ayrımı gösterdiğinden, mantığını konuşturan insanlarca kabul edilmemesi normaldir. Geride kalan destekçiler tarafından oluşturulmuş bir siyasi parti, İttihat ve Terakki Cemiyeti politika olarak İslamcılığı da baz almıştır. Batı’nın sanayileşme, sanat ve bilim konusunda Osmanlı’dan daha ileri bir noktada olduğunu kabul etmiş İslamcılar, kendilerini kültürel olarak daha üstün görmüşlerdir. İslam’dan gelen ahlaklarıyla öne çıkmaları yetmemiştir ve bu ahlakı da yanlış akse ederek özgürlük kısıtlayıcı hamlelerde bulunmuşlardır. İmkan ve hürriyetlerin sağlanamadığı son noktalara geldiğinde de tarihte hep karşılaşıldığı gibi kırılma noktaları olan isyanlar başlamıştır. Önüne geçilemeyince ise bir düşünce daha destekçi ve popülarite kaybı yaşamıştır.

Türkçülük Nedir?

Osmanlı’yı kurtarmada Osmanlıcılık ve İslamcılık etkisini gösteremediğinden, bu gaye için Türkçülük akımı ortaya atılmıştır. Birliktelik ve dayanışma adına bir araya gelen insanların aynı kökene sahip olmasını savunan insanlar bu ırkı, yüce ve asil gördükleri Türk ırkı olarak düşünmüşlerdir. Bunun sebebi her soyun kendini diğerlerinden üstün görmesi ile alakalıdır. Bir nevi küstahlık olan bu durum ırkçılığa girer. Siyasi alandan çok edebiyatta kendini gösteren Türkçülük akımı; Ahmet Hamdi Tanpınar, Hüseyin Nihal Atsız, Mehmet Akif Ersoy gibi pek çok ünlü yazar barındırır. Günümüzde hala okunan ve kimi kısımlar tarafından beğeniyle karşılanan Türkçü eserlerin kaleme alınımının azalmaya başlaması da Balkan Savaşları ile bağlantılıdır. yılındaki mağlubiyet sonrası siyasetteki yeri daha büyük hale gelmiştir. Milliyetçilik akımını yalnızca Osmanlı’da yaşayan azınlıkların değil, Türklerin de benimsemesi ile Türkçülük, bölünmeye karşı konulabilecek bir politika olarak görülmüştür. Akımın etkisini gösterebilmesi için oldukça rağbet görecek olan Türk Derneği Beyannamesi çıkarılmıştır.

Bu derginin birincil amacı bir anadil bütünlüğü sağlamaktır ve bu dil tabii ki Türk lisanıdır. Osmanlı’da kullanımı en yaygın olan Arapça dilinde kelimelerin kullanımına yer vermeyen dergi, karşılığı bulunmamakta olan ifadelere de Türkçe kullanımlar oluşturmuşlardır. Toplumdaki herkesin bu dili iyice anlayabilmesi için kompleks ifadelerden kaçınıp sade bir anlatım kullanmışlardır. Oldukça fazla destekçi toplamış yayın halk arasında önemli bir yere sahip olmaktaydı. Gündelik hayatta da Türkçeye daha fazla yer verilmesini devlete bildirerek tabelalardaki kullanımın bir miktarda artışını sağlamıştır. Kendinden daha üstün yetkilere sahip olan İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafınca doğru bulunan Türk Derneği Beyannamesi ve daha nice yayın, desteklerle beraber daha hatırı sayılır ve güvenilir kaynaklar haline gelmiştir. Türkçülük akımı ile, Türk diline verilen yer ile günümüzdeki kullanımın temelleri atılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti, bu fikir yolunda kurulmuştur.

Bu konuyla ilgili olarak Türkçülük Günü Nedir? 3 Mayıs ’te Neler Oldu? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Batıcılık Nedir?

Diğer fikir akımları gibi Batıcılık da Osmanlı’yı çöküşten kurtarmayı hedefler ve bunun en iyi yolu Batı’nın, onlardan önde gelen özellikleri esas alınacak şekilde bir değişim yaratmak ve yenilikler getirmektir. Tanzimat’tan beri ve hatta ondan önce de izleri görülen Batıcılık, bazı padişahlarca uygulanmaya çalışılmıştır. Tanzimat’ın sonrasında daha fazla yer verilmeye çalışılmış siyasi düşünce, Osmanlı’yı din gibi pek çok meseleye bağlı olarak gelişememiş görür ve Batı’dan ilham alınmadığı süreçte hep bu şekilde devam edeceğini savunur. Bu fikre göre Batı’da bulunan ülkelerin her birinden alınacak değerler bulunur ve bu ülkeler ile kurulması gereken zorunlu bir siyasi birlik söz konusudur. Bu akımın, Osmanlıcılık ile birbirine benzeyen özellikler göstermesi onları aralarında küçük ayrımlar olan yakın fikirler yapar. Fikrin uygulanmasındaki birinci adım, Osmanlı’yı siyasi birlikteliği söz konusu olmayan Batı ülkelerinden savunmak için yapılan askeri yeniliklerdir.

Batıcılığın edebiyattaki yerini sağlamlaştıran Namık Kemal ve Şinasi gibi ünlü yazarlar, topluma daha medeni olma isteği aşılayarak akımın uygulamalarını gündelik yaşama da aktarmışlardır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e göre de Batıcılık önemli bir role sahiptir; sanat ve bilimde Batı’dan yararlanılacak ve ilham alınacak bolca çalışma bulunur. Cumhuriyet’in ilanı ile gelen ilke ve inkılaplardan yola çıkılarak Atatürk’ün Batı’dan fikirler aldığı ve yürürlüğe soktuğu görülebilir. İnsanlar üzerinde olumlu izler bırakan akım yüzyılda da hala aynı dinamiklik ile etkisini göstermekte bulunur. Sadece Batı ülkelerinden değil, teknolojik gelişmelere sahip çoğu ülkeden alınacak çok şey vardır ve bu bilgi paylaşımı tüm milletlerce öneme sahiptir.