Huzur Roman Incelemesi

"BOBURNEMOUTH" £ALI§MASININ iDEOLOJlK-SANATSAL YORUMU

Süreyyo Joraboyeva,

Namangan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi 3. Etap Ögrencisi

Nu'monova Dilafruz, Namangan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi 4. Etap Ögrencisi

Ek agiklama — bu makalede, "Boburnoma " gali§masi hakkinda bilimsel-ele§tirel görü§ler yapilmi§tir. görü§ler sonuglara dayanmaktadir.

Anahtar kelimeler — i§, ayet, nesir, ceylan, söz, müzik, Sultan, Kral, dü§ünce, davrani§ boburiy.

"Boburnoma" da Özbekfe ve Farsfa dillerinde onlarca §iir bulunmaktadir. Bunlar bayt veya ruboi veya kitasal olarak listelenir. Bu §iirsel parfalari daha sonraki kaderlerine bagli olarak iki kisma ayiriyoruz:

1) daha sonra düzenlenmi§ ve §airin Devonuna eklenmi§ §iirsel parfalar vardir;

2) sadece"Bournemouth" dan yerinde olan teorik alintilar. Kural olarak, her eserin kendi dogum süreci ve biyografisi vardir. Bu bakimdan, bu §iirsel pasajlar da dikkat fekicidir ve Babur hayranlarinin kalplerinde bir te§vik uyandirirlar. Hem edebi ele§tirinin hem de edebi ele§tirinin temel amaci, edebiyatin refahina, yazarin yaratici mükemmelligine hizmet etmek oldugundan, belirli bir eserin tarihini incelemenin ne kadar önemli oldugu afikfa ortaya fikmaktadir. Hakkinda ifin. Gerilim hali kafinilmazdir.

Bu aslinda"Bournemouth" da tani§tigimiz Bayt. Mesnevi bifimindeki bu §ahis, eserin yillik olaylari bölümünde verilmi§tir. Gördügünüz gibi, ki§iye Babur mirzo tarafindan o Kez'deki kendi hasbi pozisyonundan söylendi. Her §eyden önce, eger bir birey anlamli canliligi ve gerfekligi ile karakterize edilirse, ikincisi, §airin hangi §iirden §iir uygulamaya ba§ladigini belirlemeye de izin verir. Sonuf olarak, Babur mirzo on be§ ya§indan itibaren bayt söylemeye ba§ladi.

Babur mirzo Gazellerini okuyan herkes onlari her §eyden önce geleneksel romantik Gazeller olarak algilar ve böylece onlari kabul eder. Ancak profesör Alim Nuriddin §ükürov'un dedigi gibi: "Bournama Kitabinda verilen bilgiler, bazi ceylanlarin somut maceralarin etkisi altinda yazildigini, buna göre belirli olaylarin, zamanlarinda belirli ya§am deneyimlerinin, güflü sosyal iferigin oldugunu gösteriyor."

Eserin olaylari bölümünde: " Korhoro ba Zaman boyad adil, Kori be Zaman sust ba§ad, sust" ayetini okuyarak, Boburi'nin Farsfa baytlarla ayni anda Türk baytlariyla söylediklerine §ahit olacagiz. Ayni bölümde yazar §öyle yaziyor: "Bu, Semerkant'in olganda, Ali§erbek'te ya§adigi ikinci dönemef. Kitapfikta bana bir sira gelirdi. Ayrica bir kitapfik topladim. Cevap gelene kadar anla§mazlik ve küfümseme vardi" bu cümleler birfok §eye taniklik ediyor ve bize birfok §ey anlatiyor. Bu

bakimdan, eger Bobur Mirzo'nun kendisi büyük fagda§larina kar§i taniklik ederse, o zaman ikinci durumda, bu yazi§malar ayni zamanda usta ile bir shogird ili§kisinin ba§langiciydi. Yazarin mektubundan, ögretmen ruhunda bir umut duygusu uyandirir ve degerli bir halefin varliginda hayal kirikligina ugramasi muhtemeldir

Babur bu bölümde yine Pers §airi Binai'nin ruboi'sine §öyle bir cevap verdigini yazar: "Ul kaderlerinde bir fift bayt söylerdim. Vale gazelle bitirmezdi. Sadece bir Türk ruboi'sinden bahsetmi§tim. Tetrasti§:

i§ler Hori kalbi kadar umut verici, Görev armagani bori tarafindan yönetiliyor.

Ul gallau muhmalki diyordun, verdim, Muhmal, boynunda tahil dolu bir evdir."

"Boburnemouth" da bulunan teorik parfalarin fogu, daha sonra belirli bir Rubai ya da Gazal ya da kitanin temeli haline gelen yazar ifin bir ati§ görevi gördü. Akburdon olarak adlandirilan O'ratepa'da, Chashma Sahilindeki ta§in üf bayti bitirdigi ve §öyle yazdigi belirtiliyor: "Ul kakhistan'da bu benim bir resmim, ta§ abyot mayinli ve ne yedikleri." Bu ta§larin üzerindeki yazitlar elbette Babur Mirzo'nun kendisi tarafindan da söylenir. Kitabin paha bifilmez bir diger varligi, yardimi ile Bobur'un eserlerinin yaratici biyografisini ve tarihini mükemmel bir §ekilde restore etmenin mümkün olmasidir. Chunanchi, yazar: "Bu Maschoda mullo Hicri'den beri §air Hisar tarafid'e geldi ve yer aldi. Usul Eyyam'da bu Matlayi anlattim:

Ve sonra artuksen her birkaf fotografta.

Senin John oldugunu söylüyorlar, ama betakalluf John ortuqsen "diye itiraf ediyor.

Ta§kent'te, amca Mahmudkhan onun altinda, bellek ile, MA'mul ile kafiyeli bir taraddudim vardi, ul Mahal ifinde §iir mustalaqotig tadi olmazdi, Han, iyi bir insandi, §iir aytur oldu, agarchi sarunnlik Gazzali az oldu, Han ifin bu ruboi geftim ve taraddudim istenen bu ruboi söyledim yaziyor: ""katkisiz yari-yari-insan Mehnatta insan" ile §u ruboiysini getirir: ve sonra Tuban'daki teorik dü§ünceyi elden fikarir: "sonra tanindim, Türkfe Mahal iktizosi Bila kelimesinde" to"ve "DOL" , ba§ka bir" Gayn "ve" qof "ve" kof'birbirini emiyor, kasitli abartilara dönü§ecek. yillarindaki olaylarin bölümünde yine §öyle yaziyor: "Ül gazalekim, tugim, bugün bu topraklarda i§im bitti. Bu bitmi§ ceylan Ul:

Yeri'yi ruhumdan ba§ka sadik bulmadim., Kalbimden ba§ka Mahrami asror'u bulamadi.

Bu ceylanin yedi byte'i var. Mundin'den sonra, her öfke sona erdi, emir kasitli olarak sona erdi." Kral Hasan, §ohbek'in Evindeki konu§ma sirasinda, badiha (expromt) tarzinda, a§agidaki ruboi'nin söylendigini yaziyor:

Be§ para etmez, Ingen lek alarm bazmida ABD programi,

Ul cem'de gar huzuri cem'iyeti var, Yüz te§ekkürler, bu refel behozur emastu. Bu gözlemlerden, "Boburnoma" adli aninin, Babur'un eserlerinin biyografisini ve sözlerini tanimlamanin ve tarihi hakkinda yorum yapmanin ana kaynagi oldugu da görülebilir. Yaratici kendini §iirinde, kendi sözüyle anlar. Babur §iiri ayni zamanda hayal gücümüzde peri§an olabilen yazar algimizin ana kaynagidir. §iirin kendi tarihimizi incelemedeki rolü büyüktür, tarihte gerfeklerden daha fok yalan vardir. Ve §iirde §air, duygulari üzerinde oldugu kadar israr eder ve böylece bu duygulari insanliga emer. Bu nedenle §airlerin yaraticiligi her dönemin aynasidir. §iir yardimiyla, yazarin biyografisinin eri§ilebilir olan evrimsel ve Ya§am Yolu haritasini fizmek mümkündür. Bobur her nefeste, her adimda dü§ünmek zorunda kaldi. ifinde ya§adigi ve faaliyet gösterdigi fevre ve gerfeklik bununla belirlendi. Her gün, her saat farkli gefmi§lerden insanlarla temas halindeydi. Bilim insaninin ve insanin rolü, insanin dünyadaki rolü, be§ günlük ölümlü bir dünyada nasil ya§anacagi, bu duraklarin genelle§tirilmesi söz konusu oldugunda belli bir duraga gelme ihtiyaci duydu.

KULLANILMI§ LiTERATÜR

1. U. Erskin. Babur Hindistan'funduszeue.info§kent. "£öl yayinevi". inci yil.

2. L.P. Sharma. Baburiler kralligi. Ta§kent. "Maneviyat" inci yil.

3. Ha§imov I. Hindistan'daki Baburi hanedani Kralligi. Ta§kent. Ögretmen yili.

4. Nuritdinov M. Baburlu hanedani. Ta§kent. "Bilim."yil.

5. Hasanov. X. Babur bir turist ve doga bilimcisidir. Ta§kent. "Özbekistan". yil

6. Zahirdin'den Muhammed Babur. Baburname. Ta§kent. "Ögretmen" inci yil.

7. Gudrullaev H. Bobur'un devlet politikasi ve diplomasisi. Ta§. "Dogulu." -yil

8. Saloydinov, S. Q. (). Paxta tozalash zavodlarida energiya sarfini kamaytirishning texnik-iqtisodiy mexanizmini yaratish. "Academic research in educational sciences", 2(9), funduszeue.info

9. Saloydinov, S. Q. (). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88),

Caлойдинов, C. К. (). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91),

Caлойдинов, C. К. (). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91),

Салойдинов, С. К. (). С паровой турбиной МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue,

Сaрдoржoн Кoдиржoн Ynra Сaлoйдинoв. (). Иннoвaциoннoе решение для пoлyчения биoгaзa. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", 2(3), funduszeue.info

Saloydinov Sardoijon Qodirjon Ogli. (). Innovative solution for biogas production. "Science and innovation", 1(A3),

Özet Osmanlı Devleti’nin, idari, sosyal ve ekonomik yapısı ile ilgili verileri kapsaması bakımından tahrir defterleri mevcut arşiv kaynakları içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Tahrir Defterleri ışığında Osmanlı Devleti’nin pek çok şehri sosyo‐ekonomik yapı bakımından incelenmiştir. Tahrir defterleri çerçevesinde Anadolu’nun çeşitli şehir ve sancaklarını çalışan araştırmacıların hem fikir olduğu konu yüzyıl Anadolu’sunda bir nüfus artışı yaşandığıdır. Genel itibariyle araştırmacıların ekseriyeti, çalıştıkları bölgelerdeki nüfusun yüzyıl içerisinde iki katına çıktığını ifade etmekte ve aşırı bir nüfus artışından bahsetmektedir. Mevcut nüfus artışına karşın, Türkiye sınırları içinde kalan bölgeler için yapılmış olan tahrir çalışmalarında, demografik yapının açıklanması açısından çok önemli olan, Osmanlı/Anadolu dışından yada içinden gelen ve nüfus artışına katkı yapan göç konusu ya hiç incelenmemiş ya da istatistiklere yer verilmeden sadece bir iki paragraf bahsedilerek geçiştirilmiştir. Tahrir Defterlerinde mevcut dış göç verileri arasında şarkî, şarkiyân ya da şarklu şeklinde geçen kayıtlar dikkat çekmektedir. Tahrir Defterlerinde geçen şark kavramının ne olduğu münferit bir çalışma yapılmadığından dolayı tam olarak açıklığa kavuşturulamamıştır. Tahrir Defterleri ekseninde yapacağımız bu çalışmada, Orta ve Doğu Anadolu’da mevcut 50’den fazla şehir yada kasaba merkezine ait veriler çerçevesinde şark tabirinin ne anlam ifade ettiği ortaya konulmaya ve bu veriler dış göç bağlamında değerlendirilmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Tahrir Defterleri, Yüzyıl, Göç, Safevi, Osmanlı. Abstract Tahrir Registers have an important place within the present archive sources as they include the information about governmental, economic and social structure of Ottoman Empire. In the light of tahrir registers, many cities of Ottoman Empire have been scrutinized. The issue about which researschers ,who work on various cities and counties, agree in the frame of Tahrir registers is that there appeared a population increase in the 16th century Anatolia. Generally, most of the researchers state that, in the places they worked in this century, the population increased twofold, and they mention about an excessive population increase. Despite this existing population increase , in the tahrir studies which were done for the areas within the borders of Turkey, the migration, which has an important place from the aspect of explaining the demographic structure, which is inside or outside of Ottoman/Anatolia and contributing the population increase, either has never been scrutinized, or have been procrastinated by mentioning about it just two paragraphs without showing any statistics. In the Tahrir registers, within the existing information about migration, the records such as şarki, şarkiyan or şarklu take attention. What the concept of şark is within the Tahrir registers has not been explained exactly since there isn’t any discrete study about it. In this study, which will be done in the frame of tahrir registers, what the term şark means will be tried to revealed in the light of information which more than fifty city or town centre existing in Middle and East Anatolia and this information will be evaluated in the context of migration. Key words: Tahrir Registers, 16th century, Migration, Safevi, Otoman.