Ibni Anlamı

Özet

İbn Arabi’nin vahdet-i vücut sistemi, İslam kaynaklarından temelini almakla birlikte, ‘varlığın birliği’ öğretisini ele alan farklı sistemlerin karışımı üzerine kurulu eklektik bir sistemdir. Bu sistemin temelinde Tanrı’nın varlığının tek gerçek varlık olduğu ve Tanrı dışındakilerin Tanrı’nın farklı evrelerde tecellileri olduğu savı yer alır. Tanrı’nın iki varoluş boyutu vardır; bunlardan birisi onun her türlü tecelli ve belirmeden uzak mutlaklık boyutu, diğeri ise alemin varlığını gerektiren ve onun kaynağı olan dışa dönük açılma boyutudur. Bu iki varoluş arasındaki sonsuz evre ve mertebeler, varlık dediğimiz alanı oluşturur. Tanrı’nın mutlaklığından sıyrıldığı ilk evre ile, en düşük varoluş evresi olan maddesel aleme arasındaki sonsuz tecellileri, varlık olarak adlandırılır. Bu anlamda İbn Arabi alemi bir yönden Hak (Gerçek=Tanrı), diğer yönden Halk (Yaratılmış=Alem) olarak adlandırmakta ve alemin, Tanrı’nın gerisine saklandığı bir perde ve Tanrı’nın alemin ruhu olduğunu söylemektedir. Yani Tanrı hem alemden aşkın, hem aleme içkindir ve bu, doğru Tanrı bilgisidir. Alemde bulunan her bir varlık birimi, Tanrı’nın varlığında sabit öz olarak öncesiz bir varlığa sahiptir. Bu özler, sahip oldukları potansiyel gereği Tanrı’dan varlık talep etmekte ve Tanrı da zorunlu olarak bu talebe cevap vermektedir. Tanrı ile alem arasındaki bu ilişki, Tanrısal isimler ile kurulmaktadır ve alemdeki her bir varlık, bir Tanrısal ismin tecellisini taşımaktadır. Bunun ötesinde, alem, aşkın bir Tanrısal aşkı yansıtmaktadır ve Tanrı’nın kendine duyduğu aşkın bir dışavurumudur. İnsan Tanrı’nın bu iki varoluş boyutunu bilme ve Tanrısal aşkı yaşama konusunda yetkin bir potansiyele sahiptir ve Tanrı insanı kendini bilme konusunda anahtar bir konumda var etmiştir. Bu anlamda İbn Arabi’nin sistemi, göreceli alem-Tanrı dualizmini açıklamaya çalışan, insanın Tanrıyı bilişini öne çıkaran, ancak özde her şeyi tek varlık olan Tanrı’nın ‘kendisi’ olarak gören mutlak bir monist düşüncedir.