Yerkürenin iç ısı kaynağı ve mantonunkonveksiyon hareketleri, yer kabuğunun günümüzdeki fiziksel özellikleri (kalınlık, bileşim, esneklik ve kırılganlık), atmosfer ve gezegenin su kütlesi uygun bir birleşim ve karşılıklı etkileşme ile, Yer'in Güneş Sistemi içinde benzerine rastlanmayan bir jeolojik etkinliğe sahip olmasını sağlar. Birlikte evrimleşme ile ortaya çıkmış ve yaşamın yeryüzünde varlığını sürdürebilmesi için vazgeçilmez olan bu sistem, gezegen tarihi boyunca belli sınırlar içinde sabit kalabilmiştir.
Yer kabuğunda kayaların yüzey kısmında yoğunlukları ve bunların yayılış alanları biliniyor ve kabuğu oluşturan farklı parçalar, yani kıtaların yüzey kısımlarının yoğunluklarını hesap etmek mümkün oluyor. Erinç, Washington'a dayanarak 'e yakın kabuğun farklı büyük parçaları için aşağıdaki tabloyu oluşturmuş ve şu sonuçlar ortaya çıkmıştır:
Kabuk parçası
Ortalama yükselti
Yoğunluk (%)
Amerikalar
m
2,78
Afrika
m
2,78
Asya
m
2,77
Avrupa
m
2,79
Avusturalya
m
2,18
Antarktika
m
2,81
Atlas Okyanusu
m
3,00
Büyük Okyanus
m
3,09
Bölge
Ortalama yükselti (m)
Yoğunluk
Kuzey Amerika
2,78
Grönland
2,78
Kolorado
2,76
Andlar
2,75
Büyük Britanya
2,83
Almanya
2,81
İsviçre ve Tirol
2,78
Kaynakça[değiştir
3. Sınıf D&#;nyanın Katmanları nelerdir: D&#;nyanın Katmanları Konu Anlatımı, &#;rnek Alıştırmalar Ve Etkinlikler!
Dünya yaklaşık olarak bundan 4 milyar yıldan fazla süre önce oluşmuştur. Dünyanın yapısı, üzerinde yaşayan herkes tarafından bilinmesi gereken bir konudur. Dünyayı oluşturan dış katmanlar ise üçe ayrılır. Bunlar;
Dünyayı Oluşturan Dış Katmanlar
-Kara Katmanı
-Su Katmanı
-Hava Katmanı'dır.
Kara Katmanı (Yer Küre)
Dünyanın dış kabuğunu oluşturan katmana Kara Katmanı adı verilmektedir. Gözlem yapabileceğimiz bir katmandır. Ayrıca bu katman üzerinde yaşadığımız, ayak bastığımız katmandır. Kara katmanı, deniz tabanları da dahil olmak üzere tüm gezegeni kaplar. Yani dünyayı saran deniz ve okyanusların altında da kara bulunmaktadır.
Kara katmanı; toprak, taş ve kayalardan oluşmaktadır. Örneğin; yaylalar, ormanlar, dağlar, çöller ve hatta denizlerin dibi kara katmanları arasında yer alır. Bu katmanın kalınlığı yüzey şekillerine göre değişmektedir. Dağların bulunduğu alanlarda kalın iken, okyanus diplerinde incelen bir katmandır.
Su Katmanı (Su Küre)
Uzaydan bakıldığı zaman dünyamız, mavi renkte görünür. Bunun sebebi su kütlelerinin, kara kütlelerinden üç kat daha fazla olmasıdır. Dünya üzerinde bulunan çukur bölgelerin tamamını sular doldurmuştur. Okyanuslar, denizler, göller gibi sular, su katmanını oluşturur. Su, dünyanın dörtte üçünü kapladığından, su katmanı kara katmanına göre daha fazladır.
Su katmanı gözlemlenebilen bir katmandır. Canlıların yaşayabilmesi için gerekli olan su ihtiyacını bu katman sayesinde karşılarız. Sadece içmek için değil doğadaki tüm canlıların kan dolaşımı, boşaltım ve sindirim sistemlerinin düzenli çalışmasını su sağlamaktadır. Su katmanı iki farklı şekilde bulunur. Bunlardan biri tuzlu sular diğeri ise tatlı sulardır.
Hava Katmanı (Hava Küre)
Uzay Boşluğunda milyonlarca gezegen vardır. Fakat Güneş sisteminde üzerinde yaşam olan tek gezegen Dünya'dır. Bu yüzden hava yaşamsal önem arz etmektedir. Bizim dünyamız, yaşam şartlarımızla orantılı olarak atmosfer adı verilen hava katmanı ile çevrilidir. Atmosfer bir sis gibi görünen yapıya sahiptir. Su ve kara katmanlarını sarmış bir tabakadır. Su ve toprak içinde de bulunmaktadır.
Atmosferin bir kısmı gözlemlenebilir. Canlıların yaşayabilmesi için gerekli olan tüm gazları içerisinde bulunduran bir katmandır. Bu katman aynı zamanda Dünyamızı güneşin zararlı ışınlarından korumaktadır. Hava katmanının %78'ini azot, %21'ini ise oksijen oluşturur. Diğer yandan oldukça az miktarda başka gazlar, su buharı ve karbondioksit gazı da vardır.
Hava katmanı, Dünyamızın uygun sıcaklıkta kalmasını sağlarken ayrıca yağmur, rüzgar, kar gibi hava olayları da bu katman sayesinde meydana gelir. Yaşayabilmemiz için gerekli olan oksijen hava katmanının yeryüzüne yakın kısımlarında bulunur. Yerden yükseldikçe, yani uzaya doğru çıkıldıkça sıcaklık ve oksijen miktarında azalma olur.
Dünyayı Oluşturan İç Katmanlar
Dünyamızı oluşturan iç katmanların her birinin kendine ait özellikleri vardır. Dünyanın iç katmanları, içeriden dışa doğru;
-İç Çekirdek
-Dış Çekirdek
-Manto
-Yer Kabuğudur.
-Çekirdek
Dünya katmanının en iç yapısında bulunan ağır küre yani çekirdek, bizlerin duyu organlarıyla gözlem yapılacak bir katman değildir. Bu yapı İç Çekirdek ve Dış Çekirdek olmak üzere iki farklı kısımdan oluşmaktadır. Çekirdek en sıcak katmandır. İç Çekirdek en merkezde olmak üzere sıcaklığı daha fazladır.
Yoğunluğu ve ağırlığı fazla olan bütün ağır elementler bu katmanda yer almaktadır. Sıcaklığı ise derece civarında diye bilinir. Çünkü katman çok derinde olduğu için, bizler bu konuda sınırlı bilgilere sahibiz.
Manto
Dünyanın iç katmanlarında çekirdekten sonra onu saran Manto gelir. Mantoda duyu organlarımızla gözlem yapamadığımız diğer bir katmandır. Yer kabuğu ile çekirdek arasında bulunan Manto, yüksek sıcaklıktan dolayı erimiş kayalardan oluşmaktadır.
Mantonun diğer adı ise Ateş Küre olarak tabir edilir. Bunun sebebi sıcaklığıdır. Üzerinde yaşadığımız Yer kabuğuna göre sıcaklığı epey yüksektir. Mantonun yapısında ise yüksek oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum bulunur. Kimi zaman bu katmanı görebilmek mümkündür.
Pek sık rastlanmasa da volkanlardaki patlamalara şahit oluruz. Bu durum mantonun yüzeye çıkmasıdır. Yeryüzüne çıkan kısmına ise "lav" adı verilir. Böylece duyu organlarımızla gözlem yapabileceğimiz bir hale gelir
Facebook
WhatsApp
Pinterest
E-Mail
Dünyamız yer altına doğru toplam 5 tabakadan oluşmuştur. Bunlar, Hava Küre (Atmosfer), Su Küre (Hidrosfer), Taş Küre (Litosfer), Ateş Küre (Pirosfer) ve Ağır Küre (Barisfer)‘dir.
Hava Küre (Atmosfer): Çeşitli gazların karışımından oluşmuştur. Yerküreyi sarar, çevresinden uzaklaşmaz. Su buharı bu katmanda bulunur. Güneş’ten gelen zararlı ışınları engeller. Canlılar için gerekli gazları içerir.
Su Küre (Hidrosfer): Taş küre ile iç içe olan katmandır. Su küreyi; okyanuslar, denizler, iç kesimlerindeki çukurlara suların birikmesiyle oluşan göller, akarsular ve yeraltı suları oluşturur. Canlılar için çok önemli yaşam kaynağıdır. Su kürenin yaklaşık yüzde biri içme suyu olarak kullanılabiliyor. Kullanılan bu suya tatlı su da denilmektedir. Hidrosfer&#;in %97&#;sini denizler ve okyanuslar oluşturur. Hidrosferin kalınlığı deniz seviyesine göre + m ile m arasında değişir.
Taş Küre (Litosfer): Yer Kabuğu, Taş Küre veya Litosfer, Dünya&#;nın en dış kısmında bulunan ve üzerinde canlıların yaşadığı katmandır. Karalarda daha kalın (35–40 km), Tibet Platosunda ise 70 km, deniz ve okyanus tabanlarında ise daha ince (8–12 km) olan yer kabuğunun ortalama kalınlığı 33 km kadardır. Kimyasal bileşimi ve yoğunluğu birbirinden farklı iki kısımdan meydana gelir. Üst kısımları yer yer toprakla örtülmüştür. Yer yer yükselti, düzlük, ve çukurlardan oluşur.
Ateş Küre (Pirosfer): Yer kabuğunun hemen altındaki &#;Magma&#; tabakasıdır. Erimiş maddeler, sıkışmış gaz ve buharlardan oluşmuştur. Ateş kürenin akışkan bir yapısı vardır ve hareketlidir. Ateş küreyi oluşturan akışkan ve sıcak olan bu erimiş maddeye magma denir. Magma zaman zaman yanardağlardan yeryüzüne çıkar. Magmanın yeryüzüne çıkmış hâline lav denir.
Ağır Küre (Barisfer): Ağır Küre (Barisfer) veya diğer adıyla &#;İç Çekirdek&#; yoğunluk ve ağırlık bakımından en ağır elementlerin bulunduğu bölümdür. Dünya&#;nın en iç bölümünü oluşturan çekirdeğin, – km&#;ler arasındaki kısmına dış çekirdek, – km&#;ler arasındaki kısmına iç çekirdek denir. İç çekirdekte bulunan demir-nikel karışımı çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisiyle kristal haldedir. Dış çekirdekte ise bu karışım erimiş haldedir. Ama hala insanlar ağır kürede katı ya da katıya yakın maddeler olduğuna inanıyor. Ağır küredeki her şeyin yanıp kül olabileceği kanıtlanmıştır. Fakat hala ağır küredeki her şeyi keşfedememişlerdir.
Hava Küre (Atmosfer) kendi içerisinde, Troposfer, Stratosfer, Mezosfer, Termosfer (Iyonosfer) ve Ekzosfer olmak toplam 5 tabakadan oluşmuştur.
Troposfer: Troposfer yeryüzünden yaklaşık 15 km‟ye kadar uzanan, sıcaklığın hızlı ve düzgün bir şekilde azaldığı katmandır. Bu katmanda sıcaklık, yerden itibaren her 1 km. yükseldikçe yaklaşık 5–7 °C azalmaktadır. Atmosferdeki su buharının % 99 gibi büyük çoğunluğu bu tabakada bulunmaktadır. Yağmur, rüzgâr, bulut gibi meteorolojik olaylar troposfer tabakasında meydana gelmektedir. Bu tabakada kuvvetli hava akımları görülmektedir. Troposfer ile stratosfer tabakalarını birbirinden ayıran ve kalınlığı çok ince olan ara katman bulunmaktadır. Bu katmana tropopoz adı verilmektedir.
Stratosfer: Atmosferde, troposfer katmanından sonra gelen ve yaklaşık olarak 15–50 km‟ler arasında uzanan katmana stratosfer denilmektedir. Bu katmanda hava nemi ve rüzgârların hızı oldukça düşüktür. Stratosferde sıcaklık, troposferin tersine yükseldikçe yavaş yavaş artış göstermekte ve °C‟ye kadar ulaşmaktadır.
Mezosfer: Mezosfer, stratosfer katmanının üzerinde yer almaktadır. Bu katman yaklaşık olarak 50–80 km‟ler arasında bulunmaktadır. Mezosferde sıcaklık tekrar azalmaktadır. Bu katmanda ozon ve önemsiz miktarda su buharı bulunmaktadır. Bu nedenle sıcaklık troposfer ve stratosfer katmanlarına göre burada daha düşüktür.
Termosfer: Termosfer, mezosfer katmanının hemen üzerinde, yerden yaklaşık – km‟ler arasında bulunmaktadır. Termosferde sıcaklık yaklaşık olarak – °C arasında değişmektedir. Güneşten dünyamıza gelen ışınlar bu tabakada emildiğinden dolayı sıcaklık hızla artmaktadır.
Ekzosfer: Ekzosfer yeryüzünden yaklaşık – km yükseklikte bulunmaktadır. Bu katman atmosferin en dış bölümünü oluşturmaktadır. Bu katman, dünya atmosferi ile uzay arasındaki geçiş bölgesini oluşturmaktadır.
dünya, dünya katmanları, dünya tabakaları, dünyanın 5 katmanı, dünyanın katmanları ile ilgili bilgiler, dünyanın katmanları kısaca, dünyanın katmanları nelerdir, dünyanın katmanları nelerdir sırasıyla, dünyanın katmanları özet, dünyanın katmanları sınıf, dünyanın katmanları ve özellikleri
kaynağı değiştir]
Gezegenlerle ilgilenen jeologlar, kabuğu nasıl ve ne zaman oluştuklarına göre üç kategoriye ayırırlar.[10]
