Tens Uygulama Noktaları Pdf

DERLEME/REVIEW Atatürk Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi Atatürk University Journal of Woman’s Studies PRİMER DİSMENORE AĞRI YÖNETİMİNDE KULLANILAN TAMAMLAYICI VE BÜTÜNLEŞTİRİCİ TERAPİ UYGULAMALARI COMPLEMENTARY AND INTEGRATIVE THERAPY PRACTICES ON PAIN MANAGEMENT IN PRIMARY DYSMENORRHEA Şeyma KİLCİ*, Zeynep DAŞIKAN**, Ayşegül MUSLU*** *Öğretim Görevlisi, Zonguldak Bülent ÖZ Ecevit Üniversitesi Sağlık Bilimleri Primer dismenenore kadınların en sık yaşadığı jinekolojik problemlerden Fakültesi, Doğum- Kadın Sağlığı ve biridir. Kadınların yaşam kalitesini bozan, sosyal yaşamını ve günlük Hastalıkları Hemşireliği / Zonguldak aktivitelerini engelleyen ağrılı bir periyoddur. Menstruel ağrıyı azaltmak için ORCID: birçok tamamlayıcı ve bütünleştirici terapi uygulamaları kullanılmaktadır. Bu yöntemler; bitkisel tedaviler (zencefil, çikolata, balık yağı vs.), egzersiz, deri **Dr. Öğr. Üyesi, Ege Üniversitesi altı (transkütanöz) elektriksel sinir stimülasyonu (TENS), konnektif doku Hemşirelik Fakültesi, Kadın Sağlığı ve malipülasyonu, masaj terapisi, aromaterapi, topikal ısı (termoterapi), Hastalıkları Hemşireliği / İzmir ORCID: akupunktur, yoga, refleksoloji, instradermal steril su enjeksiyonu, vitamin ve elementlerdir. Primer dismenorede kullanılan bu uygulamalar, ağrıyı azaltmakta ve aynı zamanda kadınların yaşam kalitesinde artış sağlamaktadır. ***Doktora Öğrencisi, Ege Üniversitesi Yapılan çalışmalarda bu yöntemlerin menstuel ağrıyı azaltmada etkili Hemşirelik Fakültesi, Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği / İzmir olduğuna dair kanıtlar yer almıştır. Sağlık profesyonelleri menstrüel ağrı ile ORCID: baş etmede etkili olan tamamlayıcı ve bütünleştirici sağlık uygulamalarını kullanması, kadınlara eğitim ve danışmanlık yapması gerekir. Böylece kanıta dayalı uygulamalar ışığında verilen bakım ve hizmetin kalitesi artacaktır. Anahtar Kelimeler: Primer dismenore, Tamamlayıcı terapiler, Bütünleştirici tıp; Hemşirelik bakımı. Yazışma Adresi: Zeynep DAŞIKAN ABSTRACT E posta: [email protected], [email protected] Primary dysmenorrhea is women’ most common gynecological problem It is a painful period that disrupts the lifestyle of women, prevents their social life and daily activities. The use of complementary and integrative ready to provide menstrual pain; herbal treatments (ginger, chocolate, fish oil, etc.), exercise, Gönderim Tarihi : 5 Ağustos subcutaneous (transcutaneous) electrical nerve stimulation (TENS), connective Kabul Tarihi : 20 Aralık tissue malipulation, massage therapy water injection, vitamins and elements. This function, reduces pain and also increases the quality of life experienced. Menstuel of these methods in structured studies. Health professionals should use complementary and integrative health practices that are effective in coping with menstrual pain, and provide training and counseling to women. A customer-oriented service and the quality of the service will increase in the evidence of its history. Keywords: Primary dysmenorrhea, Complementary therapies, Integrative medicine, Nursing care Atıf için (How to cite): Kilci Ş, Daşıkan Z, Muslu A. Primer Dismenore Ağrı Yönetiminde Kullanılan Tamamlayıcı ve Bütünleştirici Terapi Uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi ;1(2) Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): GİRİŞ üretkenliğindeki azalmalar ekonomik kayıp Dismenore, menstruasyonun hemen olarak görülmektedir (Daşıkan ve ark., ; öncesinde ya da başında ortaya çıkan alt De Sanctis ve ark., ; Uysal ve ark., karın ağrısı ile karakterize yaygın görülen ). Adölesan öğrencilerde okul jinekolojik bir şikâyettir. Her yaş ve ırktaki devamsızlığının birinci sebebinin PD olduğu kadınlarda görülmekle birlikte adölesan ve belirtilmiştir.(Kuşaslan Avcı ve Sarı, ). genç kadınlarda daha yaygındır (Lefebvre ve Bu derleme, PD ağrı yönetiminde ark., ; Lee, Khalil ve Lim, ). kullanılan tamamlayıcı ve bütünleştirici Dismenore primer ve sekonder olmak terapi uygulamaları çalışmalarını üzere ikiye ayrılır. Primer dismenore (PD) değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. menarştan sonra ilk iki yıl içinde başlar. Ağrı PRİMER DİSMENORE âdet kanamasının başlangıcından birkaç saat YÖNETİMİ önce veya âdet kanamasıyla başlar ve Menstrüel ağrı yönetiminde gün devam ederek, her menstrüel siklusta farmakolojik ve farmakolojik olmayan meydana gelir. Ağrı genellikle suprapubik yöntemler kullanılmaktadır. Farmakolojik bölgede kramp ve spazm seklinde oluşur, tedavilerden non steroid antiinflamatuar terleme, baş ağrısı, bulantı, kusma ve ishal (NSAİ) ilaçlar, hormonal kontraseptifler ve gibi diğer semptomlar da ağrıya eşlik eder analjezikler menstrüel ağrı ile başa çıkmada (Lefebvre ve ark., ; ACOG, ). PD etkin bir tedavi iken, bu tedavilerde % doğum yapmayan kadınlarda daha sık 25'lik bir başarısızlık oranı sergilenmekte ve görülür. Artan yaş ve parite ile birlikte kadınların %30’u gastrointestinal yan şiddeti ve insidansı azalır (Lefebvre ve ark., etkilerinden dolayı ilaç kullanamamaktadır ; Daşıkan, Taş ve Sözen, ; Yu, (Yu, ; Aval Shahr, Saadat, Kheirkhah ve ; ACOG, ). PD, prostaglandinlerin Saadat, ; Lee ve ark., ; Uysal ve doğal üretimi sonucu oluşan, pelvik patoloji ark., ). Farmakolojik ilaçların uzun süre ile ilişkili olmayan pelvik ağrıdır ve acil kullanımı bulantı, hazımsızlık, ishal, servislere sık başvuru nedenleri arasındadır, halsizlik gibi yan etkilere neden olmakta Menarştan iki yıl sonra ortaya çıkan ayrıca gastrointestinal, hematolojik, dismenorenin sekonder olma olasılığı daha nefrotoksik ve santral sinir sistemini de yüksektir. Sekonder dismenore pelvik etkileyebilmektedir. NSAİ ilaçlar PD için organlarla ilişkili, uterus myomu, over kisti, birincil tedavidir, ancak, gastrointestinal endometriozis veya pelvik enfeksiyon gibi rahatsızlık ve böbrek fonksiyonlarına olan patoloji kaynaklı olabilir (Lefebvre ve ark., yan etkileri nedeniyle ağrı kontrolünde ; De Sanctis ve ark., ). Yapılan kullanımı sınırlıdır (Lee ve ark., ; Uysal araştırmalarda, farklı yaş ve milletlerde PD ve ark., ).) Farmakolojik ilaçların yan prevalansının farklılık gösterdiği ve tahmin etkileri ve potansiyel riskleri, başarısızlık edilen prevalansın %17 ile %95 arasında oranları göz önünde bulundurulduğunda değişiklik gösterdiği belirtilmiştir (De kadınların yaşam kalitesinin artırılması ve Sanctis ve ark., ; Uysal ve ark., ; ağrının giderilmesinde tamamlayıcı ve Lee ve ark., ). PD’li kadınların %7- bütünleştirici terapiler kullanılmakta ve son 15’inin şiddetli ağrı yaşadığı bildirilmiştir. on yılda kullanımı oranı gittikçe artmaktadır PD, kadınların yaşam kalitesini etkileyen, (Yu, ; De Sanctis ve ark., ). okuldan veya işten alıkoyan bir durumdur. Yapılan bir araştırmada, sadece reçete edilen Kadınların bu dönemlerinde iş ilaç ile ilaç+tamamlayıcı ve bütünleştirici Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): terapi uygulamaları kullanımı azaltmada etkili olduğu saptanmıştır. Ancak karşılaştırılmış, kadınların yaklaşık yarısında zencefilin kullanımına yönelik daha fazla ilaç+tamamlayıcı ve bütünleştirici tedavinin çalışma yapılması gerekmektedir. PD daha etkili olduğu bildirmişlerdir (Lee ve yönetiminde zencefil kullanımına yönelik ark., ). kanıt düzeyinin I+ ve I- arasında değiştiği TAMAMLAYICI VE belirtilmiştir (Waı, ). BÜTÜNLEŞTİRİCİ TERAPİ Çikolata: Çikolata, vücut tarafından UYGULAMALARI kollajen ve endorfin denilen Tamamlayıcı ve bütünleştirici nörotransmiterlerin sentezlenmesinde terapiler var olan semptomların kullanılan bakır içerdiğinden doğal hafifletilmesi, tıbbi tedavinin etkinliğinin analjeziktir. Endorfinlerde, siklooksijenaz arttırılması ya da bireylerin yaşam kalitesinin enzimini inhibe ederek, prostaglandin G2 yükseltilmesi, bireylere fiziksel ve salgılanmasını azaltır. Yani çikolata beyinde emosyonel desteğin sağlanması için ruh halini iyileştiren ve ağrı hissini kullanılan sağlık bakım sistemleri, ürünleri azaltabilecek endorfin salgılar (Pech, ). ve uygulamalarıdır (NCCIH, ). Bu Arfailasufandi ve Andiarna () tarafından yöntemler; bitkisel tedaviler (zencefil, yapılan araştırmada PD yönetiminde bitter çikolata, balık yağı, vitaminler), egzersiz, çikolata yemenin ağrıyı azaltmada etkili deri altı elektriksel sinir stimülasyonu, olduğu saptanmıştır. Ancak literatürde konnektif doku manipulasyonu, masaj, çikolata yemeye ilişkin kanıtlar sınırlıdır. aromaterapi, topikal ısı, akupunktur, Balık yağı: Balık yağı, özellikle akupresör, yoga, refleksoloji, intradermal faydalı yağlar bakımından zengin balıklardan steril su enjeksiyonu gibi beden ve zihin (uskumru, ringa balığı, ton balığı, somon tedavileri olarak gruplandırılmıştır (Khan, balığı, morina karaciğeri, balina yağı ve ; De Sanctis ve ark., ; Uysal ve balina) elde edilir. Balık yağında omega-3 ark., ; NCCIH, ). Kayropraktik yağ asitleri bulunur ve kadınlar bazen ağrılı veya osteopatik manipülasyon gibi adet dönemlerinde balık yağı alırlar. Yapılan müdahaleler son yıllarda popüler olan bazı araştırmalar, tek başına veya B12 vitamini ile yöntemlerdir (Aval Shahr ve ark., ; Lee balık yağı almanın, PD olan kadınlarda ağrı ve ark., ). Bu derlemede PD ağrı kesici ilaç ihtiyacını azaltabildiğini yönetiminde kullanılanlar ele alınmıştır. göstermektedir (Moghadamnia, Mirhosseini, 1. Bitkisel Tedaviler Abadi, Omranirad ve Omidvar, ; Zencefil (Zingiber officinale R. Davaneghi, Tarighat-Esfanjani, Safaiyan ve Rizomu): Zencefil, çeşitli hastalıklarda Fardiazar, ). geleneksel olarak kullanılan popüler bir Moghadamnia ve ark. () baharattır (Rahnama, Montazeri, Huseini, araştırmasında balık yağı takviyesinin Kianbakht ve Naseri, ). Yapılan dismenore semptomlarını azalttığını çalışmalarda zencefilin PD olan kadınlarda belirtmiştir. Bunların aksine Davaneghi ve etkili olduğu ağrıyı minimal düzeye indirdiği ark. () yaptığı çalışmada balık yağı saptanmıştır (Rahnama ve ark., ; Jenabi, kullanan grupta, PD’ye bağlı diyare, ; Kashefi, Khajehei, Tabatabaeichehr, güçsüzlük, baş dönmesi ve üşüme Alavinia ve Asili, ). Benzer şekilde Sun semptomlarının önemli ölçüde azaldığı ve ark. () ile Yang ve ark. (), PD’li ancak PD ağrı semptomları üzerinde anlamlı kadınlara uygulanan zencefilli yakının, ağrıyı bir etkisinin olmadığı belirtilmiştir. Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): Literatürde balık yağına ilişkin kanıtlar semptomlarını azalttığı saptanmıştır (Bolsoy, sınırlıdır. ). Yonglitthipagon ve ark. () yoga 2. Egzersiz yapan PD’li kadınlarla fiziksel egzersiz PD tedavisinde son yılda yapmayan kadınlar arasında, adet ağrısı, düzenli egzersiz ve fiziksel aktivitelerin fiziksel uyum ve yaşam kalitesi bakımından önemi ortaya konmuştur. Egzersiz kan anlamlı farklılık saptamış, yoga programını dolaşımındaki steroid hormon düzeyini tamamlayıcı tedavi olarak kullanılmasını etkileyerek, endorfin hormonunun önermişlerdir. Ancak yoganın etkinliğine yükselmesiyle ağrı eşiğinde bir artışa neden ilişkin kanıtlar henüz yetersizdir. olur (Abbaspour, Rostami ve Najjar, ; 4. Konnektif Doku Chantler, Mitchell ve Fuller, ). Manipulasyonu (KDM) Egzersiz sadece dismenoreyi KDM otonom sinir sisteminin azaltmakla kalmaz, dismenorenin neden sempatik ve parasempatik kısımları olduğu semptomları da azaltır. Literatürde, arasındaki dengeyi düzenleyen bir tedavi fiziksel egzersizin PD semptomlarını tekniğidir. Sönmezer (), PD’de KDM ve azaltmada olumlu etkileri olduğunu saptayan kinezyobantlama tekniğinin ağrı ve yaşam çalışmalar vardır (Abbaspour ve ark., ; kalitesi üzerine etkilerini karşılaştırmış, Brown ve Brown, ; Noorbakhsh, Eidy, KDM uygulanan grupta menstruasyon Mehdi ve Tourzani, ). Benzer şekilde süresince hissettikleri ağrıda azalma (Motahari-Tabari, Shirvani ve Alipour, saptanmıştır (Şekil 1). Başka bir çalışmada, ) germe egzersizlerinin, zencefilden konnektif doku manipülasyonu yapılan daha etkili olduğunu, Vaziri ve ark. () grupta kontrol grubuna göre ağrı, ilaç ise hem aerobik hem de germe kullanımı ve menstrüasyonun doğal bir olay egzersizlerinin, PD şiddetini azaltmada etkili olarak algılanmasında anlamlı iyileşme olduğunu belirtmiştir. Egzersizin etkisini saptanmıştır (Özgül ve ark., ). Benzer belirleyecek daha fazla randomize kontrollü şekilde PD’li kadınlarda TENS ve KDM çalışma (RKÇ) yapılmalıdır (Kanıt düzeyi II- uygulaması karşılaştırmış, TENS B) (Brown ve Brown, ). uygulamasının daha etkili olduğu 3. Yoga belirlemiştir. TENS uygulamasının akut Yoga, fiziksel arınma, güçlenme ve dönem, KDM uygulamasının orta dönem kendini dönüştürme üzerine kuruludur. etkilerinin daha iyi olduğu gözlenmiştir Omurgayı esnek ve sağlıklı kılar ve dolaşımı (Yürekdeler Şahin, ). PD’de KDM etkili artırır ve zihinsel ve fiziksel refahı teşvik olduğu saptanmıştır ancak daha fazla etmeye yardımcı olan duruşlar sistemini RKÇ’ye ihtiyaç vardır. kapsamaktadır. Bu duruşların her biri dismenoreli kadında sindirimi arttırır, zihni sakinleştirir, pelvik organlardaki gerginliği ve tıkanıklığı azaltır, sırt kaslarını ve menstrüasyonla ilişkili gastro intestinal problemleri azaltır, kalçaları açarak ve bel ağrısını önlemeye yardımcı olur (Nag ve Kodali, ). Yoganın PD üzerindeki Şekil 1. Konnektif Doku Manipulasyonu (KDM) etkisini araştıran çalışmalarda yoganın menstrüel krampları ve dismenore Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): 5. Masaj Terapisi Bakhtshirin, Abedi, YusefiZoj ve Beden-zihin çalışmalarının en etkili Razmjooee, ). müdahalelerinden biri masaj terapisidir Aromatik bir bileşiğin masaj yoluyla (MT). MT, yumuşak dokunun manuel sistemik mi yoksa lokal olarak manipülasyonudur. MT'nin etkisi, arteriyel uygulanmasının mı daha etkili olduğunu kan akışının hareketini ve oksijen seviyesini tahmin etmek zordur. Lokal analjezik ve artırarak gerginliği ve ağrıyı azaltmasıdır antispazmodik etkilere ek olarak, aromatik (Aval Shahr ve ark., ). yağların masajla uygulanmasını takiben Efloraj/abdomenin yumuşak, ritmik, sirküler derinin altındaki kan damarlarından hareketlerle ovulmasının ağrıyı azaltmada absorpsiyon yoluyla sistemik etkileri de etkili olduğu bilinmektedir (Demirci, ). olmaktadır. Ayrıca, bu yağların uçucu Ayrıca uterusun kan dolaşımını artırarak, yapısından dolayı, tatbik edilen bölgeden ağrı kesici etkisi yaptığı düşünülmektedir buharlaşması sonucu koku sistemi yoluyla (Chen, Shang ve Fu, ). Kim, Jo ve anksiyete ve depresyonu azaltmak gibi Hwang () abdominal meridyen psikolojik etkileri de olabileceği göz ardı (Kyongrak) masajının, dismenorede çok edilmemelidir (Uysal ve ark., ). etkili ve yararlı olduğunu saptamıştır. İnhalasyon yoluyla uygulanan Masajın PD üzerinde güvenilir ve olumlu bir aromatik yağlardan lavanta yağı ve gül terapötik etkiye sahip olduğunu belirtmiştir. esansiyel yağı kullanılmış ve dismenore Lin, Liu ve Huang (), Chen ve ark. semptomlarını hafifletmek için etkili bir () ile Azima, Bakhshayesh, Kaviani, yöntem olduğu gösterilmiştir (Nikjou ve Abbasnia ve Sayadi () çalışmasında ark., ; Uysal ve ark., ). masaj uygulamasının egzersizden daha etkili Aromaterapi masajında bazı çalışmalarda olduğunu saptamıştır. Yapılan araştırmalarda sadece lavanta yağı kullanılmış, bazılarında masajın dismenore üzerindeki olumlu ise diğer yağlarla karıştırılmış ve etkili etkisine rağmen klinik kanıtlar yetersizdir. olduğu belirtilmiştir (Raisi Dehkordi ve ark., 6. Aromaterapi ; Uysal ve ark., ). Aromaterapi, stres kaynaklı Aromaterapi masajı ABD, Japonya anksiyete, depresyon ve kronik ağrı üzerinde ve Avrupa’da kullanılan popüler bir belirgin etkiler ortaya koyan en popüler tamamlayıcı ve destekleyici ağrı kesici alternatif uygulamalardan biridir. yöntemidir ve PD’si olan kadınların kendi Aromaterapi, bitkilerden elde edilen uçucu kendilerine yapabileceği güvenli bir yağların (çiçekler, otlar veya ağaçlar) yöntemdir (Uysal ve ark., ; ACOG, tamamlayıcı bir sağlık yaklaşımı olarak ). Yapılan çalışmalarda aromaterapi kullanılmasıdır (NCCIH, ). Aromatik masajının, normal masaja göre daha etkili yağlar hem soluma hem de masaj yoluyla olduğu belirtilmiştir (Apay, Arslan, Akpinar uygulanabilir. Aromatik yağlarla PD ve Celebioglu, ; Aval Shahr ve ark., ağrısının azaldığını gösteren çok sayıda ; Sut ve Kahyaoğlu Sut, ). Lee ve çalışma vardır. Bununla birlikte, bu ark. () yaptığı sistematik çalışmaların büyük kısmında, aromaterapi derlemelerinde, dismenorede yönetiminde yağlarının genellikle masaj şeklinde aromaterapi (koklama, masaj ve oral uygulandığı görülmektedir (Raisi Dehkordi, kullanım) kullanımına yönelik yapılan Hosseini Baharanchi ve Bekhradi, ; RKÇ’ların olumlu etkilerinin olduğunu ve orta derece kanıt sunduğu belirtmiştir. Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): 7. Topikal Isı (Termoterapi) olarak yüksek frekanslı TENS Topikal ısı çoğunlukla dismenore uygulamasının kabul edilebilir olduğu sırasında batın üzerine uygulanan sıcak su belirtilmiştir (Kanıt düzeyi I-B) (Lefebvre ve torbaları ve pedler ile yapılmaktadır. Akin ve ark., ). ark. () yaptıkları RKÇ’de ibuprofen, 9. Akupunktur topikal ısı ve plasebo etkinliğini Alternatif terapilerin en eski karşılaştımış, topikal ısı uygulamasının biçimlerinden biri olan akupunktur PD de dismenorede ibuprofen kadar etkili olduğunu etkili olmaktadır. Akupunktur, östradiol saptamıştır. Ayrıca, topikal ısı+ibuprofen ile salınımını arttırarak, dismenoreyi sadece ibuprofen karşılaştırıldığında ağrı azaltmaktadır (Doty ve Attaran, ). düzeyinde daha hızlı iyileşme olduğu Yapılan iki RKÇ’de akupunkturun menstrual saptanmıştır (Apay ve ark., ). Benzer ağrının süresini ve yoğunluğunu azalttığı şekilde Potur ve Kömürcü () ile belirtilmiştir (Lin ve ark., ; Azima ve Navvabi Rigi ve ark. () de topikal ısı ark., ). Avusturalya’da PD tanısı tedavisinin dismenoreyi azaltmada etkili bir konmuş kadınlarda yapılan RKÇ’de yöntem olduğunu belirtmiştir. Bütün bu akupunktur ile plasebo iğnesi karşılaştırılmış olumlu sonuçlara rağmen topikal ısı ve 3 ay boyunca SP noktalarına (Şekil 2) terapisini destekleyen kanıtlar sınırlıdır. akupunktur tedavisi uygulanmış ve etkili 8. Transkutanöz Elektriksel Sinir olduğu belirlenmiştir (Smith, Crowther, Stimülasyonu (TENS) Petrucco, Beilby ve Dent, ). Witt ve ark. TENS elektriksel uyarılarla () akupunktur uygulamasının preganglionik sinir liflerini uyararak, dorsal dismenoreli bireylerin menstruasyon ağrısı kök sinir hücrelerini uyarmakta ve böylece ve yaşam kaliteleri üzerine etkisini sinir liflerinde ağrı iletimini bloke araştırmış, akupunktur tedavisinin yaşam etmektedir. TENS’in hem fizyolojik hem de kalitesinin tüm parametrelerine olumlu etkisi psikolojik olarak yararlı olacağı hastanın olduğunu tespit etmiştir. Yapılan bir rahatını sağlamak için hemşirelerin sistematik derlemede 32 RKÇ çalışma yönetmelik doğrultusunda TENS incelenmiş ve akupunkturun PD tedavisinde uygulayabileceği vurgulanmıştır (Demirci, etkili olup olmadığını gösteren kanıtların ). Bu yöntem non-invazivdir ve ilaç yetersiz olduğu belirtilmiştir Kanıtların içermez. TENS uygulaması düşük frekanslı kalitesi tüm karşılaştırmalarda (akupunktur- ve yüksek frekanslı olarak iki farklı şekilde sahte akupunktur, akupunktur-NSAİ, uygulanabilir (Gigi, ). PD’de TENS ile akupunktur-tedavi uygulanmayan) düşük ya ağrı kontrolü, endorfin salınımını uyarılması da çok düşük saptanmıştır (Smith ve ark., ile gerçekleştiği düşünülmektedir (Akduman ). Topçu ve Budur Çimen, ). Yapılan Akupresör RKÇ ve sistematik derlemelerde TENS’in Akupresör dismenorede alt bacağın ağrıyı azaltmada etkili olduğu saptanmıştır medialinde bulunan malleolün dört parmak (Proctor ve Murphy, ; Bai, Bai ve Yang, üzerinde yer alan Sanyinjiao (SP6) noktasına ). Lee, Choi, Myung, Lee ve Lee () yapılan basıdır (Şekil 3). Akupunktur ile aynı TENS ve termoterapi kombinasyonunun, ilkelere dayanmakla birlikte, invaziv PD’si olan kadınlarda akut ağrının olmayan, doğal, güvenli, maliyetsiz, giderilmesinde etkili olduğunu saptamıştır. uygulaması kolay ve yan etkisi olmayan bir İlaç kullanamayan kadınlarda ek yöntem uygulamadır. Yapılan RKÇ, sistematik Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): derleme ve meta analizlerde çalışmalarda Ülkemizde ise Bolsoy () ve Alp Yılmaz akupresürün PD’de ağrıyı azaltmada etkili () doktora tez çalışmalarında olduğu ve konforu arttırdığı belirtilmiştir refleksoloji uygulanan dismenoreli (Çalık ve Kömürcü, ; Melchart ve öğrencilerde ağrının anlamlı derecede Eustachi, ; Rakhshaee, ; Cheng ve azaldığını belirtmişlerdir. Refleksolojinin ark, ). Ancak Smith, Crowther, PD’de etkinliğini araştıran daha fazla Petrucco, Beilby ve Dent () yaptığı RKÇ’ye ihtiyaç vardır. sistematik derlemede 10 çalışmayı dâhil İntradermal Steril Su etmiş, yeterli kanıt olmadığını, ilaç Enjeksiyonu (İSSE) kullanımını tolere edemeyen kadınlarda Ağrıyı azaltmak için kullanılan nonfarmakolojik bir yöntem olarak kabul tamamlayıcı yöntemlerden biride edilebilir olduğu düşünülmektedir. “İntradermal Steril Su Enjeksiyon (İSSE) uygulamasıdır. Literatürde renal kolik, boyun, omuz ağrısı, kronik eklem ağrısı ve doğumda bel ağrısının kontrolünde İSSE’nin etkili olduğu belirtilmiştir (Saxena, Nischal ve Batra, ).Yapılan RKÇ’de İSSE uygulamasının doğumda yaşanan bel ağrısını azaltmada güçlü bir analjezik olduğu ve kullanımında herhangi bir yan etki oluşturmadığı saptanmıştır (Fogarty, ; Lee ve ark, ; Mamuk, ). Prostaglandinlerin hem PD hem de doğum ağrısında etkili olduğu bilinmektedir (Lee ve ark, Lee ve ark. () İSSE Şekil 2. Akupunktur noktaları uygulamasının sadece doğum ağrısında değil kadınların yaşadığı sırt ağrısını azaltmada da etkin bulmuştur. İSSE uygulaması, sakral alanda Michaelis Eşkenar dörtgenini çevreleyen deri alanına yapılır. Anatomik noktaları palpe etmek için kişiye, Şekil 3. Akupresör noktası (SP6 noktası) sandalyenin arkasına yüzünü dönerek ters oturma pozisyonu verilir. Posterior superior Refleksoloji iliak spinalar iliak ucun aşağısı ve sakrumun Refleksoloji, ayak veya ellerde belli tam lateralindeki kemik çıkıntılar palpe edilir noktalara, farklı basınç uygulanan bir (Şekil 4). Enjeksiyon bölgesinin ilk ikisi uygulamadır. Bu noktaların vücudun diğer posterior superior iliak spinalara, iki tanesi bölümleriyle etkileşim halinde olduğu de ilk yerlerin 3 cm altına ve 1cm medialine düşünülmektedir (Hosseinlou, Alinejad, uygulanmaktadır (Simkin ve Klein, ; Alinejad ve Aghakhani, ). Azima ve Leiser, ; Lee ve ark, ). Sakrum ark. () refleksoloji ve masaj terapisinin bölgesinde dört noktada deri içinde ml dismenore semptomlarını azaltmada etkili steril su ile dört küçük su kabarcığı olduğunu saptamış ancak masaj grubunda oluşturulur (Şekil 4). Steril suyun verilmesi daha fazla azalma olduğu saptanmıştır. sırasında oluşan yanma hissi arı sokmasına Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): benzetilmekte ve yaklaşık 30 saniye sürüp Vitamin ve Elementler kaybolmaktadır. Uygulama sonrası etkisi Yapılan araştırmalarda; B1, B3, B6, herhangi bir yan etkisi/zararı E, D, K3 vitaminlerinin PD’deki olumlu bulunmamaktadır. İSSE uygulamasının üç etkileri olduğu bildirilmiştir. Yapılan saate kadar ağrı kesici özelliği bulunmakta, çalışmalarda mg/günde B6 vitaminin hızlı ve anında ağrı gidermekte, kişinin kullanımının ağrıyı azalttığı belirlenmiştir hareketliliğini etkilememekte ve gerektiğinde (Proctor ve Murphy, ; Lefebvre ve ark., tekrar uygulanabilmektedir (Leiser, ; ). B6 vitamini kullanımına yönelik Martensson, ; Avcıbay ve Alan, ; pozitif sonuçlar olmasına rağmen, klinik Leiser, ). PD ağrı yönetiminde İSSE kanıtlar yetersizdir. uygulamasına yönelik RKÇ yapılması Hosseinlou ve ark. () PD önerilmelidir. tedavisinde, balık yağı ve vitamin B1'nin Adet ağrısını gidermede kullanılan etkilerini plasebo ile karşılaştırmış, balık ağrı kesici NSAİ ilaçlar uzun süreli yağı ve vitamin B1'nin benzer etkiye sahip kullanılması birçok yan etkiye neden olduğunu ancak B1 vitamini kullananlarda olmakta ve maliyeti artırmaktadır (Lee ve ağrı süresinin daha az olduğunu belirtmiştir ark., ). İSSE uygulamasının (Kanıt düzeyi I-B). Hudson’nın () farmakolojik ilaçlarda oluşan yan etkilerin yaptığı çalışmada, B3 vitamin kompleksi maruziyetini azaltacağı, ilaç maliyetini olan niasinin, bir ay günde iki kez mg düşüreceği ve kadın üreme sağlığına katkı alınmasının, menstrüel krampları azalttığı sağlayacağı düşünülmektedir. PD nedeniyle belirlenmiştir. acil servislere başvuru sıktır. Bu gibi Yapılan iki RKÇ de E vitamininin durumlarda hemşireler tarafından kolay dismenorede ağrı ve kanama miktarını uygulanabilecek bir yöntemdir. azalttığı belirlenmiş, menstrüasyonun başlangıcından iki gün önce başlayıp, sonraki üç gün boyunca günlük mg E vitamini kullanımı önerilmiştir (Ziaei, Zakeri ve Kazemnejad, ; Kashanian, Lakeh, Ghasemi ve Noori, ) (Kanıt düzeyi I- C). Kalsiyum ve D vitamini kullanan PD’li kadınlarda da ağrı yoğunluğu daha düşük saptanmıştır (Karacin ve ark., ). Magnezyumun, vazodilatatör etkisiyle prostaglandin sentezini engellemekte ve böylece PD’de ağrıyı azaltmaktadır. Dismenorede magnezyumun mg/günde alınması önerilmekte, Şekil 4. Michaelis Eşkenar Dörtgeni ve İntradermal Steril dismenore üzerine etkili olduğu Su Enjeksiyonu Uygulama Bölgesi ve Uygulaması belirtilmektedir. Ancak kullanım şekli ve dozunda farklılıklar olması nedeni ile net bir sonuç belirtilmemiştir (Proctor ve Murphy, ). Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): SONUÇ VE ÖNERİLER uygulanabilirler. Klinik ortamalarda bu Tamamlayıcı ve bütünleştirici sağlık uygulamaların yapılabilmesi için, uygulamalarının PD semptomları ve ağrı ile hemşirelerin bu konuda yetkin, bilgili, ve baş etmede kullanılmasının pozitif etkileri eğitimli olması gerekir. Bu uygulamaların olduğu görülmektedir. Özellikle yan etkin yapılabilmesi için kanıt düzeyi yüksek etkilerinden dolayı ilaç kullanmak istemeyen çalışmalarla etkinliklerinin belirlenmesi kadınlara tamamlayıcı ve destekleyici gerekir. Tamamlayıcı ve bütünleştirici sağlık yöntem olarak sunulabilir. Bu tedaviler ucuz, uygulamaları, hemşirelik müfredatında yer kolay uygulanabilir olması ve ağrıyı almalı, hizmet içi eğitim programlarıyla gidermede etkili olduğundan hemşireler desteklenmeli ve hemşirelik girişimlerinde bireyler tarafından bağımsız olarak kullanılması önerilmelidir. KAYNAKLAR Bai, H.Y., & Yang, Z.Q. (). Effect of Abbaspour, Z., Rostami, M., & Najjar, S. (). transcutaneous electrical nerve stimulation therapy for The effect of exercise on primary dysmenorrhea. the treatment of primary dysmenorrhea. Medicine Journal of Research Health Sciences, (1), 26– (Baltimore), 96(36), Akduman Topçu, A., & Budur Çimen, O. (). Bakhtshirin, F., Abedi, S., YusefiZoj, P., & Primer dismenorede tedavi yaklaşımları. Anadolu Razmjooee, D. (). The effect of aromatherapy Kliniği, 21(3), massage with lavender oil on severity of primary Akin, M.D., Weingand, K.W. Hengehold, D.A. dysmenorrhea in Arsanjan students. Iran. J. Nurs. Goodale, M.B. Hinkle, R.T., & Smith, R.P. (). Midwifery Res, 20(1), Continuous low-level topical heat in the treatment of Bolsoy, N. (). Perimenstrüel distresin dysmenorrhea. Obstet Gynecol, 97(3), hafifletilmesinde refleksolojinin etkinliğinin Alp Yılmaz, F., & Başer, M. (). Dismenorenin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri okul performansına etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Enstitüsü,Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(3), AD, Doktora Tezi. İzmir. Alp Yılmaz, F. (). Ayak refleksolojinin Brown, J., & Brown, S. (). Exercise for dismenore ve okul performansına etkisi. Erciyes dysmenorrhoea. Cochrane Database Systematic Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi. Review, 17(2), Kayseri. Chantler, I., Mitchell, D., & Fuller, A. (). American College of Obstetricians and Diclofenac potassium attenuates dysmenorrhea and Gynecologists (ACOG). (). restores exercise performance in women with primary funduszeue.info dysmenorrhea. J Pain, 10(2), Painful-Periods(accessed 25 July ). Chen, Y., Shang, G.D., & Fu, G. B. (). Effect of Apay, S.E., Arslan, S., Akpinar, R.E., & massage on hemodynamics parameters of uterine Celebioglu, A. (). Effect of aromatherapy artery and serum prostaglandin in treating patients massage on dysmenorrhea in turkish students. Pain with primary dysmenorrhea. Zhongguo Zhong Xi Yi Manag Nurs, (13), Jie He Za Zhit, 31(10), Arfailasufandi, R., & Andiarna, F. (). The Cheng, S.H., Shih, C.C., Yang, Y.K., Chen, K.T., ınfluence of dark chocolate to reduce menstrual pain Chang, Y.H., & Yang, Y.C. (). Factors in primary dysmenorhea. Journal of Health Science associated with premenstrual syndrome- A survey of and Prevention. ;2 (1) new female university students. Kaohsiung Journal of Aval Shahr, S.H., Saadat, M., Kheirkhah, M., & Medical Sciences, 29(2), Saadat, E. (). The effect of self-aromatherapy Çalık, K.Y., & Kömürcü, N. (). SP6 noktasına massage of the abdomen on the primary akupresür uygulanan gebelerin doğum eylemine ve dysmenorrhoea. Journal of Obstetrics and akupresür uygulamasına ilişkin görüşleri. Marmara Gynaecology, 35(4), Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(1), Avcıbay, B., & Alan, S. (). Doğum ağrısının kontrolünde nonfarmakolojik yöntemler. Mersin Davaneghi, S., Tarighat-Esfanjani, A., Safaiyan, Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(3), A., & Fardiazar, Z. (). Effective reduction of Azima, S., Bakhshayesh, H.R., Kaviani, M., primary dysmenorrheal symptoms through concurrent Abbasnia, K., & Sayadi, M. (). Comparison of use of n-3 fatty acids and rosa damascena extract the effect of massage therapy and ısometric exercises (RDE). Preventive Care in Nursing & Midwifery on primary dysmenorrhea: A randomized controlled Journal, 7(2), clinical trial. J Pediatr Adolesc Gynecol, 28(6), Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): Daşıkan, Z., Taş, G.Ç., & Sözen, G. (). Ödemiş Kuşaslan Avcı, D., & Sarı E. (). Üniversite bölgesindeki kadınlarda yaşanan perimenstrual öğrencilerinde dismenoreye yaklaşım ve şikâyetler ve etkileyen faktörler. J Turk Soc Obstet dismenorenin sosyal yaşam ve okul performansına Gynecol, etkisi. Van Tıp Derg, 25(2), Demirci, D. (). Dismenore ile baş etmede Lee, N., Coxeter, P., Beckmann, M., Webster, J., kullanılan tamamlayıcı ve alternatif tedavi yöntemleri. Wright, V., Smith, T., & Kildea, S.A. (). Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Randomised non-inferiority controlled trial of a single Enstitüsü, Yüksek lisans tezi. Aydın. versus a four ıntradermal sterile water ınjection De Sanctis, V., Soliman, A., Bernasconi, S., technique for relief of continuous lower back pain Bianchin, L., Bona, G., Bozzola, M., Buzi, F., De during labour. Pregnancy and Childbirth, 11(21), Sanctis, C., Tonini, G., Rigon, F., & Perissinotto, Lee, H., Choi, T.Y., Myung, C.S., Lee, J.A., & Lee, E. (). Primary dysmenorrhea in adolescents: M.S. (). Herbal medicine (shaofu zhuyu prevalence, impact and recent knowledge. Pediatr decoction) for treating primary dysmenorrhea: a Endocrinol Rev, 13(2), systematic review of randomized clinical trials. Doty, E., & Attaran, M. (). Managing primary Maturitas, 86, dysmenorrhea. J Pediatr Adolesc Gynecol, 19(5), Lee, M.S., Lee, H.W., Khalil, M., & Lim, H.S. 4 (). Aromatherapy for managing pain in primary Fogarty, V. (). Intradermal sterile water dysmenorrhea: a systematic review of randomized ınjections for the relief of low back pain in labour: A placebo-controlled trials. Journal of Clinical systematic review of the literature. Women and Birth, Medicine, 7(11), 21(4), Lefebvre, G., Pinsonneault, O., Antao, V., Black, Gigi, F. (). TENS for menstrual cramps A., Burnett, M., Feldman, K., Lea, R., & Robert, (Dysmenorrhea). M. (). Primary dysmenorrhea consensus funduszeue.info guideline. Journal of Obstetric Gynaecology, 27(12), s-for-menstrual-cramps-dysmenorrhea/, (Last – accessed 25 July ). Leiser, B. (). Sterile water ınjections for relief of Hosseinlou, A., Alinejad, V., Alinejad, M., & low back paın ın labour. (Son Erişim: ). Aghakhani, N. (). The effects of fish oil Lin, L.L., Liu, C.Z., & Huang, B.Y. (). Clinical capsules and vitamin b1 tablets on duration and observation on treatment of primary dysmenorrhea severity of dysmenorrhea in students of high school in with acupuncture and massage. Zhongguo Zhong Xi urmia-Iran. Glob J Health Sci, 18(6), Yi Jie He Za Zhi, 28(5), Hudson, T. (). Using nutrition to relieve primary Mamuk, R. (). Lumbosakral bölgeye uygulanan dysmenorrhea. Alternative and Complementary intradermal steril su enjeksiyonunun doğumda ağrı Therapie,13(3), algısına etkisi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Jenabi, E (). The effect of ginger for relieving of Enstitüsü, Doktora Tezi. İstanbul. primary dysmenorrhoea. J Pak Med Assoc, 63(1), 8- Martensson, L. (). The patient observer: sterile water ınjections for labor pain. BIRTH, 37(4), Kashanian, M., Lakeh, M.M., Ghasemi, A., & Moghadamnia, A.A., Mirhosseini, N., Abadi, M.H., Noori, S. (). Evaluation of the effect of vitamin E Omranirad, A., & Omidvar, S. (). Effect of on pelvic pain reduction in women suffering from Clupeonella grimmi (anchovy/kilka) fish oil on primary dysmenorrhea. J Reprod Med, 58(), dysmenorrhoea. Eastern Mediterranean Health Karacin, O., Mutlu, I., Kose, M., Çelik, F., Kanat- Journal, 16(4), Pektas, M., & Yilmazer, M. (). Serum vitamin Melchart, D., & Eustachi, A. (). Is acupressure D concentrations in young turkish women with an effective and low-cost self-administered treatment primary dysmenorrhea: A randomized controlled for dysmenorrhoea?. Focus on Alternative and study. Taiwan J Obstet Gynecol, 57(1), Complementary Therapies, 16(4), – Kashefi, F., Khajehei, M., Tabatabaeichehr, M., Motahari-Tabari, N., Shirvani, M.A., & Alipour, Alavinia, M., & Asili, J. (). Comparison of the A. (). Comparison of the effect of stretching effect of ginger and zinc sulfate on primary exercises and mefenamic acid on the reduction of pain dysmenorrhea: a placebo-controlled randomized trial. and menstruation characteristics in primary Pain Manag Nurs, 15(4), dysmenorrhea: a randomized clinical trial. Oman Khan, K.S. (). Champaneria R, Latthe PM. How Medical Journa,. 32(1), effective are non-drug, non-surgical treatments for Nag, U., & Kodali, M. (). Effect of yoga on primary dysmenorrhoea?. British Medical Journal, primary dysmenorrhea and stress in medical students. 14(), IOSR Journal of Dental and Medical Sciences, 4(1), Kim, J.S., Jo, Y.J., & Hwang, S.K. (). The Effects of abdominal meridian massage on menstrual Navvabi Rigi, S., Kermansaravi, F., Navidian, A., cramps and dysmenorrhea in full-time employed Safabakhsh, L., Safarzadeh, A., Khazaian, S., women. Taehan Kanho Hakhoe Chi, 35(7), Shafie, S., & Salehian, T. (). Comparing the analgesic effect of heat patch containing iron chip and Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2): ibuprofen for primary dysmenorrhea: A randomized Sun, L.H., Ge, J.J., Yang, J.J., She, Y.F. , Li, W.L., controlled trial. BMC Womens Health, 22(12), Li, X.H., Yuan, J., Li, Z.B., Lu, Y.J., Bi, X.X., Li, Nikjou, R., Kazemzadeh, R., Rostamnegad, M., M., Geng, Y.H., & Wang, T. (). Randomized Moshfegi, S., Karimollahi, M., & Salehi, H. (). controlled clinical study on ginger-partitioned The effect of lavender aromatherapy on the pain moxibustion for patients with cold-damp stagnation severity of primary dysmenorrhea: A triple-blind type primary dysmenorrhea. Zhen Ci Yan Jiu, 34(6), randomized clinical trial. Ann Med Health Sci Res, 6, Sut, N., & Kahyaoğlu Sut, H. (). Effect of Noorbakhsh, M., Eidy, A., Mehdi, K., & aromatherapy massage on pain in primary Tourzani, Z.M. (). The effect of physical dysmenorrhea: A meta-analysis. Complementary activity on primary dysmenorrhea of female Therapies in Clinical Practice, 27, university students. World Applied Sciences The National Center for Complementary and Journal,17(10), Integrative Health (Last Updated: July ). Pech, J. (). The Chocolate Therapist: A User’s Complementary, Alternative, or Integrative Health: Guide to The Extraordinary Health Benefits of What’s In a Name? Chocolate Wiley. Canada. funduszeue.info Potur, D.C., & Kömürcü, N. (). The effects of (Accessed: 26 July ). local low-dose heat application on dysmenorrhea. J The National Center for Complementary and Pediatr Adolesc Gynecol, 27(4), Integrative Health (). Aromatherapy. Proctor, M.L., & Murphy, P.A. (). Herbal and funduszeue.info (Accessed: dietary therapies for primary and secondary 26 July ). dysmenorrhoea. Cochrane Database Syst Rev, Uysal, M., Yılmaz Doğru, H., Sapmaz, E., Tas, U., (3):CD Çakmak, B., Ozsoy, A.Z., Sahin, F., Ayan, S., & Rahnama, P., Montazeri, A., Huseini, H.F., Esen, M. (). Investigating the effect of rose Kianbakht, S., & Naseri, M. (). Effect of zinger essential oil in patients with primary dysmenorrhea. officinale r. rhizomes (ginger) on pain relief in Complementary Therapies in Clinical Practice, 24, primary dysmenorrhea: a placebo randomized trial. BMC Complementary and Alternative Medicine, 12, Vaziri, F., Hoseini, A., Kamali, F., Abdali, K., Hadianfard, M., & Sayadi, M. (). Comparing Raisi Dehkordi, Z., Hosseini Baharanchi, F.S., & the effects of aerobic and stretching exercises on the Bekhradi, R. (). Effect of lavender inhalation on ıntensity of primary dysmenorrhea in the students of the symptoms of primary dysmenorrhea and the universities of bushehr. J Family Reprod Health, 9(1), amount of menstrual bleeding: a randomized clinical trial. Complement. Ther. Med, 22, Yang, J.J., Sun, L.H., She, Y.F., Ge, J.J., Li, X.H., Rakhshaee, Z. (). Effect of three yoga poses & Zhang, R.J. (). Influence of ginger-partitioned (cobra, cat and fish poses) in women with primary moxibustion on serum no and plasma endothelin-1 dysmenorrhea: A randomized clinical trial. J Pediatr contents in patients with primary dysmenorrhea of Adolesc Gynecol, 24(4), cold-damp stagnation type. Zhen Ci Yan Jiu, 33(6), Saxena, K.N., Nischal, H., & Batra, S. (). ıntracutaneous ınjections of sterile water over the Yu, A. (). Complementary and alternative secrum for labour analgesia. Indian Journal of treatments for primary dysmenorrhea in adolescents. Anaesthesia, 53 (2), Nurse Pract, 39, Simkin, P., & Klein, M.C. (). Non Yürekdeler Şahin, N. (). Yüksek frekanslı pharmacological approaches to management of labor TENS ile konnektif doku manipulasyonunun primer pain. Part 1 and 2. In: Basow DS, eds. UpToDate, dismenore üzerine etkilerinin karşılaştırılması. Rose, ed. Waltham, MA: UpToDate; Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Smith, C.A., Crowther, C.A., Petrucco, O., Beilby, Doktora tezi. Denizli. J., & Dent, H. (). Acupuncture to treat primary Yonglitthipagon, P., Muansiangsai, S., dysmenorrhea in women: A randomized controlled Wongkhumngern, W., Donpunha, W., Chanavirut, trial. Evidence Based Complement Alternative R., Siritaratiwat W., Mato, L., Eungpinichpong, Medicine, Article ID W., & Janyacharoen, T. (). Effect of yoga on Smith, C.A., Armour, M., Zhu, X. Li, X., Lu, Z.Y., the menstrual pain, physical fitness, and quality of life & Song, J. (). Acupuncture for dysmenorrhoea. of young women with primary dysmenorrhea. J Cochrane Database of Systematic Reviews, Bodyw Mov Ther, 21(4), 4:CD Sönmezer, E. (). Primer dismenorede konnektif doku masajı ve kinezyobantlama uygulamalarının ağrı ve yaşam kalitesi üzerine etkilerinin karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi. Ankara. Kilci, Daşıkan ve Muslu ;1(2):

1 Ozan DOĞAN TENS CİHAZI Mehmet KILINÇDEMİR YDÜ TENS CİHAZI YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİĞİNE SUNULAN BİTİRME PROJESİ RAPORU OZAN DOĞAN MEHMET KILINÇDEMİR BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ LİSANS PROGRAMI LEFKOŞA,

2 TENS CİHAZI YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİĞİNE SUNULAN BİTİRME PROJESİ RAPORU OZAN DOĞAN MEHMET KILINÇDEMİR BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ LİSANS PROGRAMI LEFKOŞA, i

3 BİLDİRGE Tarafımızdan hazırlanıp huzurunuza sunulan tez içerisinde intihal yapılmadığını, çalışmalarımızın tamamıyla edindiğimiz bilgiler doğrultusunda olduğunu bilgilerinize arz ederiz. İsim- Soyisim: Ozan DOĞAN İmza: Tarih: İsim- Soyisim: Mehmet KILINÇDEMİR İmza: Tarih: i

4 TEŞEKKÜRLER Projeyi oluşturmamızda emeği geçen yardımını esirgemeyen bizi yönlendiren fikir veren araştırma görevlisi Aziz Rasim YUSUF danışman hocamıza, KILINÇ elektrik-elektronik genel sorumlusu Ali YILDIZ, Çukurova Üniversitesi Elektrik Elektronik Bölümü öğrencisi Berkay ONAYLI, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Öğretim Görevlisi Serdar Çiçek, yüksek biyomedikal teknikeri Hasan MENGE, yüksek biyomedikal teknikeri Koray ÜNAL, yüksek biyomedikal teknik servis müdürü İsa Bali TAŞÇI ya ve bize bu imkanı sağlayan bölüm başkanımız Doç. Dr. Terin ADALI ya en içten dileklerimizle çok teşekkür ederiz. ii

5 ÖZET Bu çalışmada, elektrik enerjisi ile vücuttaki ağrıları gidermek için tasarlanan, Transkutan Elektricsche Nervan Stilümasyonu (TENS) üzerinde durulmuştur. Yapılan bu projenin amacı, cilde yerleştirilen elektrotlar üzerinden sinir sistemine kontrollü düşük gerilimli elektrik akımı uygulanılarak deri üstünden sinirsel uyarı, sinir uçlarının içinden geçen iletimi önlemektir. Böylece beyne giden ağrı sinyalleri engellemiş olur ve hasta ağrıyı algılamaz olur. TENS cihazı sadece ağrıyı gidermek için değil başka amaçlar içinde kullanılan ve o amaçlar için yapılan petli zayıflama, kasların güçlenmesi gibi TENS cihazları da mevcuttur ama en çok tercih edilen fizik tedavide ağrıları gidermek için kullanılır. Yapılan bu projede ise sadece ağrıyı gidermek için kullanılan TENS cihazı olacaktır. Bu projede 4 farklı mod ve çift kanal mevcuttur. Klinik uygulamalarda daha fazla mod 2, 4, 6 ve 8 kanala sahip olabilirler. Yapılan bu devrede dört farklı mod olmasının amacı ağrı tipine göre daha fazla mod seçeneği sunmaktır. Dijital devre ile tasarlanan bu projede pille çalıştığından dolayı taşınabilir, kullanımı oldukça kolay ve maliyeti düşüktür. Toplamda üç tane buton bulunan, bunlardan biri OK biri +, yukarı biri de -, aşağı tuşu olmak üzere üç farklı buton mevcuttur. Hasta açısından evde kullanılabilirliği oldukça rahattır. Ayrıcalıklı bir durum gerekmedikçe ağrının oluştuğu bölgeye elektrotlar yerleştirilerek tedavi uygulanılabilir. Anahtar Kelimeler: Tens; Fizik tedavi yöntemleri; Tensin farklı modları; Fizik tedavide kullanılan tens cihazı; Dijital Tens cihazı; iii

6 ABSTRACT In this work, we focused on Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation (TENS) designed to relieve pain in the body with electrical energy. The purpose of this study is to prevent the transmission of nerve endings through neural stimulation created on the skin by applying a low-voltage electrical current controlled to the nervous system through the electrodes placed on the skin. So we cut off the pain signals to the brain. TENS devices have a variety of purposes other than pain relief (petal weight loss, muscle strengthening etc.), but the most preferred device is used for pain relief in physical therapy. Our TENS device is used only for pain relief. There are 4 different modes and two channel in our project. These devices may have more modes (4,6 and 8) and channels in clinical practices. Purpose of making two different modes is providing mod according to severity of pain. Our project that we create with digital circuits can portable because of running with battery, easy to use and cost is low. There are three keys, one of them is for OK and the other one is for +,up and other one is for -,down. So it is so useful to use this device at home by the patient. It can be treated by placing electrodes in the region where the pain occurs unless a privileged situation. Key Word : TENS, Physical therapy methods; Different methods of TENS; TENS device used in physical therapy; Digital Tens device; iv

7 İÇİNDEKİLER BİLDİRGE i TEŞEKKÜRLER ii ÖZET iii ABSTRACT iv ÇİZELGELER LİSTESİ vi KISALTMA VE SEMBOL LİSTESİ vii MALZEME LİSTESİ viii BÖLÜM 1 GİRİŞ Projedeki Yenilikler BÖLÜM 2 LİTERATÜR TARAMASI TENS TENS Çeşitleri TENS Dalga Çeşitleri TENS Cihazında Uygulanan Akım Çeşitleri TENS Nasıl Uygulanılır? TENS CİHAZI KULLANIM KILAVUZU TENSİN UYGULAMA NOKTALARI Vücudun Ön Kısmı; Vücudun Arka Kısmı; Ağrı ve Ağrı Engelleme Teorisi Mevcut TENS Cihazları TENS Hangi Hastalarda Kullanılır? BÖLÜM DEVRE BİLGİLERİ VE KULLANILAN METODLAR Devre Bilgileri Devre Blok Diyagramı Besleme Katı Gerilim Yükseltme Katı Kare Dalga Katı Osilatör Katı Çıkış Katı PIC16F Programlanabilir Entegre Voltaj Regülâtörü LCD Ünitesi (4*20) ARES, ISIS Devre Şeması ve Baskı Devresi Kodlanan Yazılım BÖLÜM YORUM BÖLÜM SONUÇ KAYNAKÇA v

8 ÇİZELGELER LİSTESİ Şekil 1 TENS Cihazı örnek uygulaması Şekil 2 TENS cihazının çalışma mekanizması Şekil 3 TENS cihazının dalga tipleri Şekil 4 TENS te kullanılan 4 farklı MOD Şekil 5 TENS cihazı parçaların gösterimi Şekil 6 TENS cihazının vücudun ön kısmında uygulanılacak noktaları Şekil 7 TENS cihazının vücudun arka kısmında uygulanılacak noktaları Şekil 8 Çift kanallı klinik TENS tipi cihazı Şekil 9 Ev tipi tek kanallı TENS cihazı Şekil 10 Kas geliştirmek için kullanılan örnek TENS cihazı Şekil 11 TENS cihazı açık devre şeması Şekil 12 Devre Blok Diyagramı Şekil 13 Besleme katı açık devre şeması Şekil 14 Gerilim yükseltme katı açık devre şeması Şekil 15 Kare dalga yapma katı açık devre şeması Şekil 16 Osilatör katı açık devre şeması Şekil 17 Çıkış katı açık devre şeması Şekil 18 PIC16FA entegre devresi blok diyagramı Şekil 19 LM Numaralı voltaj regülatörü bağlantı pinlerin şeması Şekil 20 4*20 Sıvı kristal gösterge (LCD) ünitesi. Bağlantıda kullanılan pinler 14 adet olup kullanılan ilgili bağlantılar devre şemasında açıklanmıştır Şekil 21 ISIS devre çizimi Şekil 22 ARES devre çizimi Şekil 23 Baskı devresi vi

9 A Amper ma Mili Amper V Volt mv Mili Volt sn Saniye ms Milisaniye us Mikro saniye f Frekans Hz Hertz W Watt Türk Lirası VDC Doğru Akım Voltajı KISALTMA VE SEMBOL LİSTESİ vii

10 11 Direnç 10 Kondansatör 2 switch 1 Batarya 1 Transformatör 1 Led 6 Diyot 4 Pot 2 Zener diyot 1 IR Entegresi 2 Mosfet Entegresi 1 MC LM MALZEME LİSTESİ 1 PİC16FA 8 1 LMT 1 1 LD SMK Zener diyot x20 karakter LCD 30 3 Buton Mhz kristal K trimpot trafo uf kondansatör nf kondansatör ohm direnç ohm direnç k direnç k direnç ohm direnç k direnç TOPLAM viii

11 BÖLÜM 1 GİRİŞ Fizik tedavi, fiziksel vasıtaların tedavi amacıyla kullanılmasına denir. Fiziksel vasıtaların eskiden vücut üzerinde nasıl etki yapıldığını bilinmediğinden dolayı kullanılması oldukça sakıncalı ve de pek kullanılmazdı. Fiziksel araçlar geliştikçe ve araştırmalar arttıkça fiziksel büyüklüklerin insan organizmasına yapılan etkiler daha iyi gözlemlenmiş ve daha anlaşılır hale gelmiştir böylece uygulama alanları abartı ve kuşkudan uzak sağlam temellerle oturtulmuştur. Elektriğin tedavi amacıyla kullanılması çok eski Yunan ve Mısırlılara kadar uzanır. Yunan bilgin Aetius gut hastalığının tedavisinde torpido sarsıntılarını ve elektrik balıklarını kullanmıştır. Ortaçağda yaşayan tıp bilgini Paracelsus mıknatıslanmış cisimlerin tüm tedaviye iyi geldiğine inanmıştır. Yine bu devirlerde Kraliçe Elizabeth in doktoru Dr. William Gilbert in yılında yayınladığı De Magnette isimli kitabı oldukça ilgi uyandırmıştır. Parisli Jallabert elektrik kıvılcımının kas kontraksiyonu için kullanılmasını tavsiye etmiştir. Marat, parazi, hemipleji ve romatizmal hastalıkların tedavisinde elektriğin kullanıldığına dair kitaplar yazmıştır. Marat, nasıl ki ilaç tedavisinin belirli bir süre verilmesi gerekiyorsa elektriğin de belirli bir süre verilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Şuan günümüzde kullandığımız tüm tens cihazları marat ın ileri sürdüğü gibi elektrik akımlarının vücuda belirli bir süre verilerek ağrı gideriliyor. İlk fizyoterapi departmanı yılında Dr. Golding tarafından Londra daki Guy hastanesinde Elektro terapi olarak açılmıştır. İndiksiyon bobininin Faraday tarafından keşfinden sonra elektro fizyoloji, kas ve sinirlerin faradik ve galvanik akımla uyarımı hakkındaki kanunlar Yüzyılın ortalarında Fransız Du-BoisRaymond, Duchenne ve Erb tarafından geliştirilmiştir. Amerikalı John H. Kellogg tarafından sünizoidal akımlar kas uyarımda kullanılmıştır. Yüksek frekanslı akımlar Tesla tarafından keşfedildikten sonra de D Arsonval tarafından tedavide kullanılmıştır. Diatermi asrın ilk onuncu yılında Alman Zeynek ve Nagelschnidt tarafından bulunmuştur ve tıbbi amaçlar için New Yorklu F. De Kraft, cerrahi amaçlar için de Philadelphialı Clark tarafından geliştirilmiştir. Kısa dalga diatermi Amerikalı Schereschewsky, Witney ve Alman Schliepake tarafından bulunmuştur. Küçük dalga diatermi(mikro dalga diatermi),savaş zamanında kullanılan 1

12 radarlardan örnek alınarak İngiliz bilgini Sir Arthur Tisdale tarafından Magnetron adı verilen tüpün geliştirilmesi ile bulunmuştur [KOÇOĞLU ]. Bu tarihi gelişime bakıp yorumlanırsa, fiziksel faktörleri araştırıp ne kadar iyi anlaşılmışsa ortaya çıkan yeni metodlar olmuş ve fiziksel faktörlerin insan vücudundaki etkileri de anlaşılmıştır. Fizik tedavinin yöntemleri yunan ve mısırlılarda başlanmış, genelde Avrupa bölgesi tarafından geliştirilmiştir ve doğal olarak yapılan ilk cihazlar Avrupa da üretilmiştir. Avrupa da gelişen sağlam ve güvenilir cihazlar üretilmesinden sonra Amerika Birleşik Devletler gibi ülkelerde de kullanıma girmiştir. Araştırılmaların arttırılması ve taleplerin arttırılması ile bilgisayar ve elektroniğinde gelişiminden yararlanarak TENS cihazı üretilmiş ve oldukça önem kazanmıştır. Özellikle yirmi birinci yüzyılda elektrik enerjisinin daha kolay ve farklı şekilde elde edilmesi TENS cihazının kullanımı kolaylaşmış ve ağrıları kesin olarak gidermiştir. Projedeki Yenilikler Manuel olan TENS cihazını, programlama dili olan C dilini kullanarak entegre üzerinden komutları verilip cihaz dijital hale getirildi. Komutları görüntülenmesi için 4x20 olan LCD kullandık ve mod ile voltajı seçip başlatmak içinde devrede üç ayrı buton kullanıldı. Devreyi tasarlarken öncelikle programlama kısmı oluşturuldu daha sonra programa göre bir elektronik devre tasarlanmaya çalışıldı. Programda oluşturulan 4 ayrı voltaj çıkışı için 4 ayrı çıkış ayarlanamadı çünkü ona göre bir elektronik devre elemanı bulunamadı bundan dolayı tek çıkış olarak voltajı 20V DC ile 80V DC arası ayarlanabilecek bir yöntem yapıldı bu voltajları ayarlayabilmek için devre üzerinde bulunan (+) ve (-) butonları ile voltajı ayarlanabilir hale getirildi. Program ile bazı sorunlar yaşadık çünkü istediğimiz şekilde bir yazılım yazamıyorduk bazı fonksiyonların komutları veya bazı kuralların kullanılması açısından bilgimiz yetersiz olduğundan dolayı birazda olsa yardım alıp programı profesyonel bir şekilde yazmaya çalışıldı. Programı devreye uygularken sürekli takılmalar oluşmaktaydı (voltaj göstermemesi, devre çalışmaması ve buton basarken programın takılı kalması gibi) bu sorunları gidermek için sürekli programda yenilikler yapılarak deneme yanılma yolu ile istenilen program elde edildi. Manuel olan TENS cihazımızda genliği ayarlamak için trimpot ayarı yapılması ve sürekli ile aralıklı mod seç gibi ayarlar yapılması gerekirken dijital olan bu cihazımızda her şey tamamen otomatik bir şekilde ayarlanmıştır ve hasta üzerine uygulanan voltajı LCD ekranda görebilmektedir. Manuel de olan cihaz 2 moda sahip iken dijital olan cihazımızı 4 mod seçeneği ile geliştirdik, buda ağrı tipine göre daha fazla mod seçeneğini 2

13 oluşturmuş olduk. Cihazımızın piyasadaki üstün özellikleri ise ucuza mal etmemiz ve hasta üzerine uygulanan voltajı LCD ekranda görebilmesidir. Cihazımızın maliyeti yaklaşık olarak tutmuştur, ortalama bir TENS cihazı ise gibi bir fiyatı vardır. 3

14 BÖLÜM 2 LİTERATÜR TARAMASI Elektriksel uyarım, birçok ağrının giderilmesinde fizik tedavi kombinasyonları ile giderilebilir. Tabi bu bazı ağrılarda (sırt ağrısı gibi)tek başına TENS cihazının üstesinden geleceği bir şey değildir. TENS cihazının birçok farklı çeşidi vardır. Klinikte kullanılan 2, 4, 6, 8 farklı kanallı olabilir. Ev tipi çeşitlerinde ise 9 V ile çalışan küçük, tek ve çift kanallı cihazlarda mevcuttur. Ev tipi TENS cihazlarda çift kanallı fazla kullanılmamaktadır genelde tek kanallı olması önerilir ve yeterli olmaktadır. Ağrı tipine göre değişen çıkış farklılıkları çok eskinden az olmasının nedeni insan vücudu ve ağrıları iyi bilmediğimizdendir. Zaman içerisinde insan vücudunun ağrılarını iyi tanımakla ağrı tipine göre farklı dalga tipleri kullanılmıştır. Klinikte ise yazılım sayesinde farklı dalga boyları birden fazla kanallara vücutta oluşan ağrı tiplerine uygulanarak ağrı giderilebilir. TENS cihazının geldiği son nokta da budur. Tasarlanan bu devrede ise ev tipi kullanılan TENS cihazı olup 9 V pil ile çalışan toplamda iki tip çıkışı bulunmaktadır. Bunlardan biri Burst (Aralıklı Akım) diğeri ise Constant (Sürekli Akım) olan akım tipleridir. Bu yapılan çalışmada 9 V pil kullanarak şehir şebekesinden bağımsız kılarak cihazı pratik bir şekilde tasarlandı, amaç olası herhangi bir hatada hastanın V elektrik şehir şebekesine maruz kalmamasıdır. Günümüzde yapılan TENS cihazlarının çoğu PIC programlama ile tasarlanmış cihazlardır. PIC programlama ile yapılan bu cihazlar analog devreye kıyasla çok daha fazla çıkış içerir. Bu farklı tip çıkışları analogda elde etmek oldukça zordur bunun için yazılım yani PIC genelde tercih edilir ve PIC le tasarlanır. PIC ile tasarlanan ev tipi TENS cihazının en büyük faydaları, şehir şebekesinden bağımsız çalışması, kolay kullanılması ve ucuza tasarlanmasıdır. Yapılan bu devre bu tip olup ama PIC yerine kontrolleri analog yani elektronik malzemelerle yapıp, dezavantajı olarak daha az mod tipi çıkışlı bir devre olup, avantaj olarak da PIC devresine kıyasla daha ucuza mal edilmiştir. TENS TENS ingilizce adı Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation kelimelerinin baş harflerinden oluşmuş bir kelimedir ve ağrı tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Kelimenin dilimize uyarılmış hali Transkutanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu olup deri yüzeyine yakın sinirlerin elektriksel sinyallerle uyarılmasını ifade etmektedir. TENS cihazı küçük, taşınabilir ve genellikle pille çalışan cihazlar olup, oldukça çok kullanılmaktadır. TENS cihazı son derece güvenlidirler, uygulama deriye yapıştırılmış elektrotlar vasıtası ile elektrik sinyallerin 4

15 cilt yüzeyine yakın sinir dokusunun çok düşük şiddetli elektrik akımları ile uyarılmasından ibarettir [ELSA ]. TENS pek çok ağrı çeşidin tedavisinde kullanılabilir. Uzun süren ağrılar, ameliyat sonrası büyük ağrı tiplerinde kullanılabilmesi gibi kaslar ve eklemlerden kaynaklanan ağrıların tedavisinde de kullanılabilir. TENS cihazı tedavisinde ağrı etkisi çok az düzeyde olup, ilaç alamayan veya ilaçların yan etkilerinden dolayı ilaç kullanmayı istemeyen kişilere TENS cihazı oldukça iyi bir seçenektir. TENS cihazı nasıl çalışır ve etki mekanizması nasıl olur; Şekil 1 TENS Cihazı örnek uygulaması Tens cihazının ürettiği düşük şiddetli akımlar cilde yapıştırılan elektrot aracılığı ile iletilmektedir. Bu sinyaller ilk etapta deri altında yer alan sinirlere ve oradan sinirler aracılığıile beyine ulaştırılır. Beyin kendisine ulaşmakta olan ağrı duyusu ile elektrik akımları yer değiştirilir ve böylece ağrı algılanmaz duruma gelmiş olmaktadır. Aslında vücutta ağrılar devam edip ağrılar vücudu zedelemektedir. TENS cihazı sadece bu ağrının beyne algılanmasını engelleyen bir yöntemdir. 5

16 Şekil 2 TENS cihazının çalışma mekanizması Tens cihazı ayrıca ağrının azalmasına neden olan vücudun kendi üretimi olan endorfinin salgılanmasını da sağlar. Elektrotların vücudumuza nasıl bağlanacağı ağrı tipi ve ağrı bölgesine göre değişmektedir. Eğer ayrıcalıklı bir durum söz konusu değil ise elektrotlar ağrının oluştuğu bölgenin üzerine veya çevresine yerleştirilir. Elektrotların doğru şekilde yerleştirilmesi oldukça önemlidir. TENS cihazı ev tipi ise elektrotların doğru yerleştirilmesi için kullanıcının bir fizyoterapist veya hekiminden öğrenmesi gerekmektedir. TENS cihazının evde kullanılması öngörüldüyse, kullanılması kolay bir TENS cihazı kullanmak daha iyi olacaktır. TENS cihazı aynı zamanda kan dolaşımını hızlandırmak içinde kullanılabilir. TENS cihazı kan dolaşımını arttırarak bacak ülserin tedavisinde de etkin bir seçenektir. TENS cihazı ağrıya neden olan hastalığı veya yaralanmayı tedavi etmez. TENS cihazı sadece vücudumuzda oluşan ağrıyı azaltmamıza yarayan bir yöntemdir. TENS cihazı ağrıyı azaltamıyorsa ağrı devam ediyorsa bir hekime danışmak gereklidir [ELSA ] TENS Çeşitleri Klinik tipi tens cihazı: Taşınamaz, V şehir şebekesine bağlı olarak çalışır. 2, 4, 6 ve 8 birbirinden bağımsız kanallı modelleri şeklinde mevcuttur. Ev tipi TENS: Taşınabilir, kullanılması gayet kolay, 9 V ile çalışan ev tipi cihazlardır. 6

17 TENS Dalga Çeşitleri TENS cihazı eskiden tek tip dalga çeşidi olup vücutta oluşan ağrı çeşitleri hakkında yeterli bilgiyi elde ederek, ağrı tipine göre dalga şekilleri elde edilmiştir. Günümüzde toplam 3 tane ağrı dalga çeşidi mevcuttur. Şekil 3 TENS cihazının dalga tipleri 1. Bifazik kare dalga 2. Asimetrik bifazik pozitif kare ve negatif dikensi dalga 3. Monofazik kare dalga [KOÇOĞLU ] TENS Cihazında Uygulanan Akım Çeşitleri Tip Frekans(Hz) Dalga Genişliği(us) Genlik(V) Konvansiyonel Kısa Yoğun Etki Akapuntur Hiperstimulasyon Şekil 4 TENS te kullanılan 4 farklı MOD TENS cihazında genel olarak toplamda 4 farklı mod mevcuttur. Bu modlar ağrı tipinde göre farklı frekans, dalga genişliği ve genliklerden oluşurlar. Ufak sızıntılardan oluşan ağrılardan ya da ameliyat sonrası olan yüksek ağrılarda TENS cihazının bu ağrılar üzerine etkisi oldukça iyi ve güvenlidir. TENS gibi tüm elektro terapi cihazlarında 1 ma 1 V karşılık gelmektedir. 7

18 Çünkü insan vücudu direnci 1 K ohm olarak kabul edilmektedir. Bir elektro terapi cihazı veya TENS cihazı maksimun 80 V darbe verebilmelidir [KOÇOĞLU ] TENS Nasıl Uygulanılır? TENS cihazında oluşan çıkış sinyali insan vücuduna elektrotlar ile iletilir. Elektrotlar karbonsilikon alaşımlarıdır. Elektrotlar ile deri arasındaki iletiyi daha iyi sağlamak için uygulanacak olan bölgeye iletken jel sürülür böylece elektrik akımını tam iletken olarak vücuda iletilebilir. Elektrotlar yerleştirilirken tedavi edilmek istenen bölgenin anatomik ve fizyolojik özellikleri göz önünde bulundurmak gereklidir. Bunlar ağrılı noktalar, sinir trakesi, omurilik segmenti, sinir pleksusu, dermatom alanı olanbileceği gibi tetik nokta, motor nokta ya da Akapuntur noktası da olabilir. Ev tipi TENS cihazlarda elektrot yerleştirme tekniği eğer ayrıcalıklı bir durum söz konusu değil ise vücutta oluşan ağrının üzerine veya çevresine elektrotlar yerleştirilir [KOÇOĞLU ]. Bunları uygularken ne kadar süre ne kadar şiddetli olduğunu ayarlamak için ağrı tipine göre değişeceğinden dolayı daha önce bir hekimle veya bir fizyoterapistin görüşünü almak yararlı olacaktır. Olası yanlış uygulamalar sonucu felce kadar götürebilir, o yüzden kullanıcı bunu uygularken çok dikkatli ve yeterli bilgiye sahip olmalıdır. 8

19 TENS CİHAZI KULLANIM KILAVUZU Şekil 5 TENS cihazı parçaların gösterimi -/Aşağı: Voltaj değerlerinin azaltılması ve mod seçiminde akupunktur, burst, konvansiyonel ve kısa yoğun programları arasında geçişi sağlar. +/Yukarı: Voltaj değerlerinin arttırılması ve mod seçiminde akupunktur, burst, konvansiyonel ve kısa yoğun programları arasında geçişi sağlar. OK: Uygulanacak tedavi yöntemini onaylar başlatır veya durdurur. Kullanım Talimatı 1. Cihaz 9 VDC batarya ile çalışmaktadır. Batarya Şekil 1 deki gibi cihaza bağlanmalıdır. 2. Şekil 1 de gösterilen elektrodlar, tedavi uygulanacak bölgeye yerleştirilmelidir. 3. Cihaz çalıştırıldıktan sonra LCD ekranda Mod Seçiniz seçeneği aktif olacaktır. 9

20 4. -/Aşağı ve +/Yukarı butonlarını kullanarak Konvansiyonel-Burst-Akupunktur-Kısa Yoğun programlarından herhangi bir mod seçiniz ve OK tuşuna basarak onaylayınız. 5. LCD ekranda Voltaj Seçiniz seçeneği aktif olacaktır. 6. -/Aşağı ve +/Yukarı butonlarını kullanarak uygulanacak olan voltaj değerini ayarlayınız (20VV) ve OK tuşuna basarak onaylayınız. 7. LCD ekranda Çalışıyor uyarısı ile beraber cihaz çalışmaya başlayacaktır. 8. Uygulama sonunda cihazı kapatmak için 9 VDC batarya sistemden ayrınız. Uyarılar! 1. Elektrodların vücuda temas ettiğinden emin olunuz. 2. Cihaz uzun süre kullanılmayacak ise bataryayı lütfen devreden ayırınız. 3. Yanlış veya uzun süre kullanımda deri yüzeyinde tahribata (yanma, kızarıklık vb.) yol açabilir. 4. Elektrodların bağlanacağı yüzeyin temiz olması gerekmektedir. 5. Açık yara üzerine uygulama yapmayınız. 6. Kalp pili olan kişilerin kullanması önerilmemektedir. 7. Hamilelik süresince karın bölgesine uygulama yapılmamalıdır. 8. Uygulama öncesinde fizyoterapist ve yetkili hekim desteği alınması önemlidir. 10

21 TENSİN UYGULAMA NOKTALARI Tensin uygulama bölgeleri vücudun ön kısmı ve vücudun arka kısmı olarak inceleyebiliriz; Vücudun Ön Kısmı; Şekil 6 TENS cihazının vücudun ön kısmında uygulanılacak noktaları Vücudun Arka Kısmı; Şekil 7 TENS cihazının vücudun arka kısmında uygulanılacak noktaları 11

22 Ağrı ve Ağrı Engelleme Teorisi Elektriğin tedavi edici bir araç kullanılmasının eski Yunan ve Mısırlılara kadar uzandığını, hatta Sezar zamanında torpido balığının elektriksel deşarjının gut ve baş ağrısı tedavisinde kullanılmasını daha önce de belirtmiştik [KOÇOĞLU ]. İlerleyen zamanlarda ağrının giderilmesi için tıp ve medikal çalışmalar artmış ve ağrılar tespit edildikçe değişik metotlar ile ağrıları giderme çalışmaları yapılmıştır. Eski dönemlerde teknoloji pekte gelişmediği için insan vücudundaki ağrılar tespit edilse bile bunların nasıl giderileceğine dair pek uygulamalar yapılamıyordu. Şuan ki teknoloji ile vücuda elektrik sinyali teknoloji sayesinde çok kontrollü bir şekilde vücuda vererek elektriğin frekansı, genişliği ve şiddeti ayarlanabiliyor. Fizik tedavide kullanılan elektriksel cihazlar ve fizik tedavinin esas amacı hastanın ağrısını azaltmaktır. Elektriksel cihazlar ile ağrılar sadece azaltılır tamamen giderilemez. Ağrıya elektriksel sinyaller uygulayarak azaltmak için ise ağrının neden kaynaklandığı, nasıl hissedildiği ve beynin ağrıyı nasıl algıladığını bilmek zorunludur. Ağrı; doku harabiyetini önlemek amacıyla kişiyi uygun bir cevap oluşturması için uyaran bir koruyucu mekanizmadır. Ağrı oluşumu ile bazı teoriler bulunmakla beraber en önemlisi Melzack ve Wall ın kapı kontrol teorisidir. Kapı kontrol teorisi periferden merkeze giden ağrılı uyarıları medülla spinalisdeki nöral mekanizma ile arttırılması veya azaltılması esasına dayanır. Noniseptif uyarının kord boyunca iletilmesi iki yoldan olabilir [KOÇOĞLU ]. 1-) Hızlı ileten, miyelinli bir A delta lifi yoluyla: A tipi lifler, çaplan ve iletim hızları bakımında geniş aralıklar kapsarlarsa da homojen bir gruplardır. 2-) Daha yavaş olan, miyelinsiz bir C lifi yoluyla: C lifleri çok ince olup iletim hızları çok düşüktür. Küçük C grubu lifler ise arka kökte ve çevresel sinirlerde bulunurlar ve bazı reseptörlerden ağrı, basınç, sıcaklık bilgisini getirirler. Her ikisi de spinal korda arka yoldan girmektedir. Her iki lifinde en üst frekans sınırı olduğu düşünülmektedir. C lifi üst sınır frekansı saniyede 15 darbe, A lifi üst sınır frekansı ise saniyede 40 darbe olduğu düşünülmektedir. Eğer daha yüksek bir frekans uygulanırsa, iletinin geçişini engelleyen fizyolojik bir blok olacağı öne sürülmektedir [KOÇOĞLU ]. TENS cihazının mantığı da bu şekilde çalışmakta olup bu üst sınır frekanslara nazaran daha yüksek bir frekans uygulanıp iletinin beyne geçişini engelleyen fizyolojik bir blok oluşturmuş oluyoruz. 12

23 Mevcut TENS Cihazları Günümüzde, Hastanelerde bulunan Klinik TENS cihazları ve evde kullanılan Ev tipi TENS cihazı olmak üzere toplam iki tip TENS cihazı mevcuttur. Klinik TENS Cihazları; Fizyoterapide oldukça sık kullanılan, 4, 6 ve 8 kanallı mevcut şekilde bulunurlar. Bu kanallar tamamen birbirinden bağımsız şekilde çalışırlar. Elektropoliz ve Akapuntur uygulamalarında kullanılabilir. İstem dışı kası kasarak kaslardaki şekerin yakılması fazla kalorilerin yakılması ve kasların güçlenmesini sağlar, ağrının büyük çoğunluğunun giderilmesini de sağlar. Güzellik merkezinden (petli zayıflama) olarak da kullanılabiliyor us arası ayarlanabilen darbe genişliği, elektrik şebekesi parazitlerinden etkilenmeyen V arası Hz şebeke elektriğinde çalışabilen cihazlar olup, maliyeti yaklaşık üç bin Türk Lirası () civarındadır. Şekil 8 Çift kanallı klinik TENS tipi cihazı Ev tipi TENS Cihazları; Evde kolayca kullanılabilen tek veya çift kanallı olan küçük ve maliyeti düşük cihazlardır. Şehir şebekesinden ayrı 9 V pil ile çalışır. Maliyeti arasındadır. Genelde rahatlama ve masaj için kullanılan bu cihazlar, bölgede oluşan ağrıları da giderir. Programlanmış zaman ve puls genişliği ile ortalama tedavisi süresi 30 dakika olmaktadır. Şekil 9 Ev tipi tek kanallı TENS cihazı 13

24 TENS Hangi Hastalarda Kullanılır? TENS cihazı, pek çok ağrının tedavisinde kullanılması mümkündür. Uzun süren ağrılar, cerrahi operasyon sonrası ağrılar veya hafif ağrılar olsun TENS cihazı bu ağrıları gidermekte oldukça etkilidir. Sadece ağrıları gidermek için kullanılmayıp, sporcular için kasları geliştirmek ve güzellik salonunda zayıflamak içinde kullanılır. TENS cihazı, hemen hemen her türlü ağrı tipinde (romatoid artrit, osteoartrit, dismenore, cerrahi sonrası ağrı, bel ağrısı) etkilidir [DOĞAN ]. Ağrı kesici ilacını alamayan hastalar bu cihazı kullanabilir, kasları zayıf bir sporcu kaslarını geliştirmek istiyorsa bu cihazı kullanabilir. Cihazı hastalara bu tedaviyi sağlarken hiçbir şekilde yan etki göstermez. Uygulanması sakıncalı olan bölgeler ise hamilelik döneminde alt abdominal ve pelvik bölge üzerine yapılacak uygulamalar, transservikal alan üzerine, kalbin yakınındaki torasik alanlar, pacemaker ve implante edilmiş alanlar, kardiyovertör defibrilatör kullanan hastalar gibi sıralayabiliriz [DOĞAN ]. Şekil 10 Kas geliştirmek için kullanılan örnek TENS cihazı 14

25 BÖLÜM 3 DEVRE BİLGİLERİ VE KULLANILAN METODLAR Tasarladığımız sistemde öncelikli olarak hastayı şehir şebekesinden izole etmek amacıyla DC9V kuru pil ile çalışan devre tasarımını kullandık. Bu sistemde hasta, şehir şebekesinden etkilenmeyecek ve olası tahribatlara mahal vermeyecektir. TENS cihazında genel olarak üç tip dalga modülasyonu kullanılmaktadır. Bunlar; Burst (Aralıklı Akım), Constant (Sürekli Akım ) ve Modulation (Frekansı Sürekli Değişen Akım Tipi) gibi üç çeşit modülasyon kullanılır. Yapılan araştırmalarımızın ışığında, Modülasyon modu fazlaca kullanılmadığı ve önerilmediği için tasarlanan devrede iki farklı dalga modülasyonu kullandık. Bu dalga modülasyonları Sürekli (Constant) ve Kesikli (Burst) Dalga modülasyonları olarak bilinmektedir. Tasarlanan devrede programlanabilir kompanentler yer almamaktadır. Sistem tamamen analog olarak kurulmuştur. Tasarlanan devrede hasta iki modülasyon arasında, devre üzerinde bulunan mode anahtarı ile geçiş yapabilecektir. Bu anahtar sayesinde hasta/kullanıcı istediği dalga modülasyonunu rahatlıkla seçebilecektir. Devre üzerinde dalga genliklerinin ayarlanabilmesi için trimpot kullanılmıştır. Hasta bu ayarı gerçekleştirirken elektrot bağlantı noktalarında analjezik etkiyi hissettiği anda ayarı sabitlemelidir. Tasarladığımız devrenin DC9V pil ile çalışmasının en büyük avantajı, hastayı şehir şebekesinden (ACV) ayırmak ve cihazın küçük boyutlara sahip olup, taşınabilir olmasıdır. Tasarlanan cihaz kullanım açısından da oldukça rahattır. Ayrıca devre ileri teknoloji içermediği için maliyet açısından da çok ucuza mal edilmiştir Devre Bilgileri Şekil 10 de gösterilen devre şeması referans olarak alınmış ve Proteus 7 Professional programı ile çizilmiştir. Açık devre çiziminden sonra Ares 7 Professional ortamına aktarılmıştır. PCB baskı yöntemleri kullanılarak pertinaks üzerine ısıtma yöntemi ile baskısı yapılmıştır. Bu işleme müteakip olarak pertinaksı Tuz ruhu ve Hidrojen Peroksit ile yapmış olduğumuz solüsyon içerisine atılmış ve pertinaks üzerinde bulunan yollar haricinde geriye kalan bakır yüzeyler pertinakstan solüsyon vasıtası ile arındırılmıştır. Mikromotor yardımı ile devre üzerine montajı yapılacak olan kompanentlerin yuvaları açılmış ve devre malzemeleri yerleştirilmiştir. 15

26 Tasarlanan analog TENS cihazı açık devre şeması aşağıdaki gibidir. Şekil 11 TENS cihazı açık devre şeması Devre Blok Diyagramı Devre beş ana kısımdan oluşmaktadır. Blok diyagramı Şekil 11 de belirtilmişfunduszeue.info, üzerinde bulunan on-off anahtarı ile DC 9V ta bağlı gerilim gücüyle başlatılır. Kademeli Dönüştürücü IC1, T1 ile voltaj yükseltilir. İstenilen dalga tipini seçmek için (Intermıttent, Constant) devre üzerinde anahtar bulunmaktadır. İstenilen dalga tipini anahtar vasıtası ile seçerek çıkış sinyali elde edilir. Şekil 12 Devre Blok Diyagramı 16

27 Besleme Katı Tasarlanan devrenin beslemesi DC9V ile sağlanmaktadır. Cihazın açık veya kapalı konumda olduğunu gösteren led bulunmaktadır. Akımın tek yönlü olması için düşük güç kaybı, yüksek verimlilik sağlayan 1N diyodu kullanılmıştır. Tasarlanan devrenin besleme katı Şekil 13 te gösterilmiştir. Şekil 13 Besleme katı açık devre şeması Gerilim Yükseltme Katı Şekilde yer alan T1 transformatörünün primer kısmına uygulanan voltaj sekonder kısmında bulunan sargılardan yükseltilerek çıkış alınmaktadır. Bu katta yükseltilen besleme voltajı potansiyometre vasıtasıyla ayarlanabilir ve kondansatörler yardımıyla filtre edilirler. Gerilim yükseltme katı ve kompanentleri Şekil 14 de ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Transformatör olarak Ferit nüve kullanılmıştır. Potansiyometreler ile voltaj ayarı ve seviye ayarı yapılmaktadır. Akımın tek yönlü geçmesi ve yüksek verimlilik için 1N diyodu kullanılmıştır. 17

28 Şekil 14 Gerilim yükseltme katı açık devre şemas Kare Dalga Katı Tasarlanan sistem/devrenin çalışabilmesi için kare dalgaya ihtiyaç duyulmaktadır. Hasta sinir ve kaslarının uyarılması için ise kare dalga formu gerekmektedir. Kare dalga katında kullanılmış olan MC entegresi DC gerilimi kare dalga formuna çevirmektedir. Ağrılı bölgeye tedavi uygulamak için kare dalga formundan yararlanılacaktır. Kare Dalga Katı Şekil 15 de gösterilmiştir. Şekil 15 Kare dalga yapma katı açık devre şeması Osilatör Katı Bu kısımda Osilatör entegresi kullanılmıştır. Hastaya uygulanacak olan dalga formlarının yükseltilmesi için kullanılmaktadır. S2 anahtarı mod seçimi için kullanılmaktadır. S2 anahtarı INT konumunda iken aralıklı dalga formu, CONT konumunda iken sürekli dalga 18

29 formu için uygulanmaktadır. Osilatör Katı ve devrede yer alan kompanentler Şekil 16 de gösterilmiştir. Şekil 16 Osilatör katı açık devre şeması Çıkış Katı Hastaya gönderilen uygun dalga formlarının çıkış noktasıdır. Hasta için üretilen Sürekli dalga formu veya Aralıklı dalga formunun elektrot vasıtası ile hasta vücuduna gönderildiği kısımdır. Bu bölümde sürücü olarak IR entegresi kullanılmıştır. Çıkış katı açık devre şeması Şekil 16 da gösterilmiştir. Şekil 17 Çıkış katı açık devre şeması 19

30 PIC16F Programlanabilir Entegre 8 adet Analog-Dijital kanala sahip olan bu entegre 5V DC ile çalışmaktadır. Ayrıca entegrenin çalışabilmesi için frekans üretecine ihtiyaç duyulmaktadır. Bundan dolayı entegrenin OSC1 ve OSC2 bacaklarına 20Mhz Kristal bağlanmıştır. 8 numaralı pin Vss (-), 20 numaralı pin ise VDD (+) olarak bilinmektedir. Entegrenin çalışması için gerekli olan 5V DC gerilim bu pinlerden sağlanmaktadır. Ayrıca devre üzerinde bulunan Aşağı (-), Yukarı (+) ve Başlat/Durdur anahtarları (S1, S2, S3) ile voltaj ayarı ve uygulanacak tedavi şekli seçilebilmektedir. Uygulanacak olan tedavinin süreleri, voltajı ve frekansı yazılmış olan program üzerinden belirlenmektedir. PIC16FA entegresinde RD0-RD7 aralığında olan pin çıkışlarından elde edilen dijital voltaj değerleri Dijital Analog Çevirici (DAC) katına gönderilerek 8 bitlik analog veri elde edilmektedir. Dijital Analog Çevirici katında elde edilen V arası voltaj LM ayarlanabilir voltaj regülatörüne gönderilmektedir. LM voltaj regülatörünün çıkışı bu şekilde kontrol edilmektedir. İstenilen voltaj daha sonrasında L sürücü entegresine gönderilmektedir. Burada elde ettiğimiz dalga formu kare dalga olup, V DC(min) ile 37V DC(max) aralığında voltaj değerine sahiptir. Bu kısımdan sonra kare dalga formundaki gerilim L sürücü entegresine gönderilmektedir. Sürücü entegre çıkışlarında artı ve eksi alternansa sahip kare dalga formu elde edilmektedir. Elde edilen bu dalga formunun frekansı 50 Hertz olup voltaj değeri tedavi yöntemine göre değişmektedir. Bu kısımdan trafo girişlerine gönderilen gerilim 20VV aralığında yükseltilebilmektedir. Trafo çıkısında elde edilen yükseltilmiş voltaj tam doğrultma devresi ile doğru akım formuna dönüştürülmektedir. Tam doğrultma katında bulunan kondansatör ve direnç filtreleme görevini üstlenerek elde edilen dalga formunun ideale yakın olmasını sağlamaktadır. Elde edilen frekans ve gerilim SMK (Power Mosfet) vasıtası ile kontrol edilerek tens cihazının elektrodlarına iletilmektedir. Programlamada yer alan tedavi yöntemleri ve sürelerine bağlı olarak SMK power mosfetin Gate ucu tetiklenir ve gerilim iletimi Source ve Drain uçları arasında gerçekleşerek elektrodlara istenilen gerilim ve frekans iletilmiş olur. PIC16FA entegresi Şekil 17 de gösterilmiştir 20

31 Şekil 18 PIC16FA entegre devresi blok diyagramı Voltaj Regülâtörü (TO) voltaj regülâtörü, devrede batarya ünitesine bağlı olarak PIC16F, LCD (20*4) ve L sürücü entegresine 5-V DC gerilim sağlamaktadır. Girişine uygulanabilecek maksimum değer 25V DC olup, çıkışta stabil 5V DC üretilmektedir. LM voltaj regülatörün pin şeması ve şekli Şekil 18 de gösterilmiştir. Şekil 19 LM Numaralı voltaj regülatörü bağlantı pinlerin şeması 21

32 LCD Ünitesi (4*20) 4 satır 20 sütüna sahip lcd ünitesi 5VDC ile çalışmaktadır. PIC16F entegresinde bulunan program vasıtası ile ekranda uygulanacak olan programın yazı karakterlerini göstermektedir. RV1 potansiyometresi ile ekranın parlaklık değerleri ayarlanabilmektedir. VDD ve VSS pinleri besleme uçları olarak bilinmektedir. LCD nin veri girişleri PIC16F entegresinin B portuna verilmiştir. Kullanılan LCD ünitesi Şekil 19 da gösterilmiştir. Şekil 20 4*20 Sıvı kristal gösterge (LCD) ünitesi. Bağlantıda kullanılan pinler 14 adet olup kullanılan ilgili bağlantılar devre şemasında açıklanmıştır ARES, ISIS Devre Şeması ve Baskı Devresi Şekil 21 ISIS devre çizimi 22

33 Şekil 22 ARES devre çizimi Şekil 23 Baskı devresi 23

34 Kodlanan Yazılım #include <16FA.h> #device ADC=16 #FUSES NOWDT #FUSES NOBROWNOUT #FUSES NOLVP // kullandığımız pic (entegre) // 16 bitlik Analog Dijital çevirici //sigortalar //sigortalar //sigortalar #use delay ( crystal= ) // kullandığımız kristal 20 Mhz lik #define puls pin_e0 // pin_e0 ın adı puls olarak değiştirildi #define h pin_c2 //pin_c2 nin adı h olarak değiştirildi #define l pin_c3 //pin_c3 ün adı l olarak değiştirildi #define up pin_a4 //pin_a4 ün adı up olarak değiştirildi #define ok pin_a3 //pin_a3 ün adı ok olarak değiştirildi #define down pin_a2 //pin_a2 nin adı down olarak değiştirildi #include <lcdc> // lcd kütüphanesi int16 digi=0; // 2 üzeri 16 kadar sayı oluşturabilir. digi ve d değişkenlerini 0 değerine oluşturma float volt=0; //ondalıkla sayı olması için ondalıklı volt değikeni oluşturma int a=0,md=0,dac=0,b=0; // 2 üzeri 8 kadar sayı oluşturabilmek için a, md, dac, b değişkeni oluştur int i[5]={50,,,};///////// Modların 1 olma süreleri. // dize oluşturma int16 o[5]={,,,};//modların 0 olma süreleri. // dize oluşturma #INT_TIMER0 // her us de bir buraya gelir // void TIMER0_isr(void)////////////////////////////Tİmer. 50 Hz AC çıkış için. 24

35 { set_timer0(0); a++; if(a==98) // timer sayacını 0 dan başlatır // her seferin a yı 1 arttırıyor //a değişkeni 98 ise if içindeki işlemleri gerçekleştirir { a=0; output_high(h); output_low(l); // a yı sıfıra eşitler // h pinini 1 yapar // l pinini 0 yapar } if(a==49) gerçekleştirir // a değişkeni 49 ise if içindeki işlemi { output_low(h); output_high(l); // h pinini 0 yapar // l pinini 1 yapar } } void mod()//////////////////////////////////////////////////////////modu başlatma fonksiyonu { switch(md) // md durumuna göre case yani kapıya gider { yapar. case 0: //md değişkeni 0 ise case 0&#;ın altındaki satırları break; komutuna gelene kadar lcd_gotoxy(1,2); //Lcd ekranın 1. sütun 2. satırından yazmaya başlar printf(lcd_putc,"konvansiyonel "); //Lcd ekrana "Konvansiyonel " yazar 25

36 break; // switch&#;ten çıkar yapar. case 1: //md değişkeni 1 ise case 1&#;ın altındaki satırları break; komutuna gelene kadar lcd_gotoxy(1,2); //Lcd ekranın 1. sütun 2. satırından yazmaya başlar printf(lcd_putc,"akapuntur "); //Lcd ekrana "Akapuntur " yazar break; //switch&#;ten çıkar. yapar case 2: //md değişkeni 2 ise case 2&#;ın altındaki satırları break; komutuna gelene kadar lcd_gotoxy(1,2); //Lcd ekranın 1. sütun 2. satırından yazmaya başlar printf(lcd_putc,"burst "); //Lcd ekrana "Burst " yazar break; //switch&#;ten çıkar. yapar case 3: //md değişkeni 3 ise case 3&#;ın altındaki satırları break; komutuna gelene kadar lcd_gotoxy(1,2); //Lcd ekranın 1. sütun 2. satırından yazmaya başlar printf(lcd_putc,"kisa Yogun "); //Lcd ekrana "Kisa Yogun " yazar break; //switch&#;ten çıkar } } void basla()///////////////////////////////////////////////////////modu başlatma fonksiyonu { while(input(ok)==1) yapar. //ok pini 1 olduğu sürece while parantezindeki işlemleri { 26

37 output_high(puls); delay_us(i[md]); output_low(puls); delay_us(o[md]); //puls pinini 1 yapar //i dizesindeki md değer süresince bekler //puls pinini 0 yapar //i dizesindeki md değer süresince bekler. } } delay_ms(20); while(input(ok)==0); lcd_gotoxy(1,1); //20 ms&#;ye bekler //ok pini 0 olduğu sürece bekler //Lcd&#;nin 1. satır ve 1. sütununa gider printf(lcd_putc,"mod seciniz "); //Lcd ekrana "Mod seciniz " yazar. } void voltaj()///////////////////////////////////////////////////////voltaj seçme fonksiyonu { lcd_gotoxy(1,1); //Lcd&#;nin 1. satır ve 1. sütununa gider. printf(lcd_putc,"voltaj seciniz"); //Lcd ekrana "Voltaj seciniz" yazar. while(input(ok)==1) yapar. //ok pini 1 olduğu sürece while&#;ın parantezinin içindeki işlemleri { b++; //b&#;yi bir arttırır. if(input(up)==0 && dac<) //up pini 0 ise ve dac değişkeni &#;ten küçük ise if&#;in parantezinin içindeki programı çalıştır. { delay_ms(20); while(input(up)==0); //20 ms&#;ye bekle //up pini 0 olduğu sürece bekle 27

38 dac+=5; output_d(dac); //dac değişkenini 5 arttır //dac değişkeninin değerini d portuna aktar } if(input(down)==0 && dac>5) //down pini 0 ise ve dac değişkeni 5&#;ten büyük ise if&#;in parantezinin içindeki programı çalıştır. { delay_ms(20); while(input(down)==0); dac-=5; output_d(dac); //20 ms&#;ye bekle //down pini 0 olduğu sürece bekle //dac değişkenini 5 eksilt //dac değişkeninin değerini d portuna aktar. } if(b==) //b değişkeni ise if&#;in parantezindeki programı çalıştır { b=0; //b&#;yi 0&#;a eşitle digi=read_adc(); // adc den okuduğun dijital değeri digi değişkenine at volt= *digi; volt değişkenine at lcd_gotoxy(1,3); printf(lcd_putc,"voltaj %fv //digi değişkenindeki dijital değeri analog değere çevirip //Lcd&#;nin 3. satır ve 1. sütununa gider ",volt); //LCD de voltaj değerini gösterir } } 28

39 delay_ms(20); while(input(ok)==0); lcd_gotoxy(1,1); //20 ms&#;ye bekler. //ok pini 0 olduğu sürece bekler //Lcd&#;nin 1. satır ve 1. sütununa gider printf(lcd_putc,"calisiyor "); //Lcd ekrana "Calisiyor " yazar basla(); //basla fonksiyonuna gider } void main()////////////////////////////////////////////////////// Ana fonksiyon { output_d(0x00); //d portunun çıkışlarını sıfırlar output_low(puls); //puls pinini 0 yapar lcd_init(); //lcd yi hazırlar setup_psp(psp_disabled); setup_spi(spi_ss_disabled); setup_timer_1(t1_disabled); //PSP devre dışı //SPI devre dışı //timer1 devre dışı setup_timer_2(t2_disabled,0,1); setup_ccp1(ccp_off); //timer2 devre dışı //ccp1 devre dışı setup_ccp2(ccp_off); setup_adc_ports(an0); //ccp2 devre dışı //analog pin olarak AN0 pini seçilir setup_adc(adc_clock_div_2); //adc bölme oranı 2 setup_timer_0(rtcc_internal RTCC_DIV_4 RTCC_8_bit); //timer 0&#;ın dahili kaynaktan (kristalden) besleneceği bölme oranının 4 olacağı ve 8bit sayıcı kullanacağımız ayar set_timer0(0); //timer sayacı 0&#;dan başlar enable_interrupts(int_timer0); //timer 0 taşma kesmesi ayarlanır 29

40 enable_interrupts(global); set_adc_channel(0); lcd_gotoxy(1,1); //kemeler aktif edilir //adc&#;nin 0. kanalı set edilir //Lcd&#;nin 1. satır ve 1. sütununa gider printf(lcd_putc," Yakin Dogu Uni. "); lcd_gotoxy(1,2); //Lcd ekrana " Yakin Dogu Uni. " yazar //Lcd&#;nin 2. satır ve 1. sütununa gider printf(lcd_putc," Ozan DOGAN "); //Lcd ekrana " Ozan DOGAN " yazar lcd_gotoxy(1,3); //Lcd&#;nin 3. satır ve 1. sütununa gider printf(lcd_putc," Mehmet KILINCDEMIR "); //Lcd ekrana " Mehmet KILINCDEMIR " yazar. delay_ms(); printf(lcd_putc,"\f"); digi=read_adc(); volt= *digi; çevirip volt değişkenine at lcd_gotoxy(1,3); // ms&#;ye bekler //Lcd temizlenir //adc den okuduğun dijital değeri digi değişkenine at //digi değişkenindeki dijital değeri analog değere //Lcd&#;nin 3. satır ve 1. sütununa gider printf(lcd_putc,"voltaj %fv ",volt); //Lcd ekrana "Voltaj %fv " yazar, %f olan bölüme volt değişkenindeki değeri yazar mod(); lcd_gotoxy(1,1); //mod fonksiyonuna gider //Lcd&#;nin 1. satır ve 1. sütununa gider printf(lcd_putc,"mod seciniz "); //Lcd ekrana "Mod seciniz " yazar while(true) //sonsuz döngü { yapar if(input(up)==0) //up pini 0 olduğu sürece if parantezindeki işlemleri 30

41 { delay_ms(20); while(input(up)==0); md++; if(md==4)md=0; mod(); //20 ms&#;ye bekler //up pini 0 olduğu sürece bekler //md değişkenini 1 arttırır //md değişkeni 4 olursa md değişkenini 0 yap //mod fonksiyonuna git } yapar if(input(down)==0) //down pini 0 olduğu sürece if parantezindeki işlemleri { delay_ms(20); //20 ms&#;ye bekler while(input(down)==0); //down pini 0 olduğu sürece bekler md--; if(md==)md=3; mod(); //md değişkenini 1 eksiltir //md değişkeni olursa md değişkenini 3 yap //mod fonksiyonuna git } if(input(ok)==0) //ok pini 0 olduğu sürece if parantezindeki işlemleri yapar { delay_ms(20); while(input(ok)==0); voltaj(); //20 ms&#;ye bekler //ok pini 0 olduğu sürece bekler //voltaj fonksiyonuna git } } 31

42 } 32

43 BÖLÜM 4 YORUM TENS cihazı, teknolojinin gelişmesiyle birlikte oldukça büyük gelişmeler kat etmiş ve kullanımı da artmıştır. Bunun nedenleri olarak ağrıyı iyi tespit edip ağrının kesilmesini sağlamakta oldukça başarılı olmamız ve zararsız bir şekilde tedavi edebilmemiz ve ev tipi TENS cihazları gibi kolay kullanılabilirlik seviyesine getirilmesi kullanımı arttırmıştır. TENS cihazının en kötü yanı, cihaz sadece ağrının beyne iletilmesini engellemesidir. Yani ağrı vücutta devam etmektedir ama beyin algılamıyor. Bu yüzden vücut zarar görmeye devam ediyor. İlerde ki teknolojiler ile bu ağrının sadece beyne iletimini kesmesi değil, ağrının vücudu harap etmesini de engelleyebileceğini düşünüyorum. Şuan bunun üzerine araştırmalar olduğuna internet üzerinden hiç rastlamadım. Bir başka fikir olarak ağrı tipine göre farklı dalga boyu sinyalleri uygulamak yerine, ağrının sinyalini tespit edip tersi bir sinyal uygulanılarak ağrı sinyalini minimize etmesi daha sağlıklı olacağını düşünüyorum. TENS cihazının en iyi avantajı olarak ağrıyı gidermek için ilaç kullanmamıza gerek kalmamasıdır. Haliyle her ilacın yan etkileri vardır. TENS cihazı ise hiçbir yan etki olmaksızın neredeyse acısız bir şekilde ağrıyı gidermiş oluyor. İlacın ise TENS cihazından avantajı olarak vücuda zarar veren ağrıyı yok ediyor ve böylece vücut artık ağrıya maruz kalıp harap olmuyor. Şuan yaptığımız projede, iki mod ve tek kanallı TENS cihazı olması seçenek bakımından oldukça düşüktür. Çünkü ağrı tipinin çok farklı çeşitleri vardır ve genelde TENS cihazında sağlıklı olarak en iyi dört farklı mod olabilmesidir. Proje 2 de TENS cihazımızı geliştirmek açısından Projede 1 de daha fazla farklı mod seçeneği yapmadık. Proje 2 de daha gelişmiş bir cihaz tasarlamış olacağız. Cihazı manuel den dijital hale getirip daha kolay kullanılabilir hale getirildi. İki mod seçeneğinden dört farklı mod seçeneğine arttırılıp ağrı tipine göre daha fazla mod seçeneği oluşturuldu. Cihazımız hemen hemen aynı maliyete tasarlandı. Dijital olan bu cihazımızda her şey otomatik olup sadece voltaj ayarlanabilir hale getirildi ve de hasta üzerine uygulanan voltajı LCD ekranda gerçek zamanlı görülebilir hale getirildi. Frekans ayarlama ve genlik ayarlama gibi zorlu ayarlamalara gerek kalmadan her şeyi PIC programlama üzerinden otomatik şekilde tasarlanmıştır. 33

44 BÖLÜM 5 SONUÇ Bu projemizde TENS cihazını analog olarak tasarladık. Projemiz 9 V pil ile çalışan maliyeti oldukça ucuz küçük bir devredir. Devrenin üzerinde bulunan toplamda iki anahtardan biri onof ile devre kapatılıp açılır ve diğer anahtar ise MOD seçeneğini değiştirmemize yarayan anahtardır, kullanılması da oldukça basit olan bu projemiz ev tipi TENS cihazına göre tasarlanmıştır. Devreyi yaparken internet üzerinden referans aldığımız bir devre şemasına göre yaptık. ARES ve ISIS ten yararlanmış olup ayna görüntüsü alarak devreyi plakete bastık, temin ettiğimiz elektronik malzemeleri de plaket üzerine lehimleyerek devreyi tasarlamış olduk. Devrenin çalışıp çalışmadığını kontrol etmek için ise ayrıca LED yerleştirdik. Devrenin sonucunda toplamda iki sinyal elde ettik bunlardan birisi sürekli akım diğeri ise aralıklı akımdır. Bu modlar ağrı tipine göre, ağrının büyük veya küçük olmasına göre değiştirilebilir. Çıkış sinyalini kablo aracılığı ile elektrotlara bağlayarak elektrotu vücuda yerleştirip uygulamayı sağlamış olduk. Projemizin diğerlerinden ayıran en büyük özelliği oldukça ucuz olmasıdır. Bizim yaptığımız proje toplamda otuz beş(35) maliyeti olmuştur. Genel bir ev tipi TENS cihazı( ) arasındadır. Bizim gibi bitirme projesi olarak yapanlar ise genelde PIC ve LCD kullandıkları için maliyetleri daha fazla olmuştur ama PIC ile yapıldığı için daha fazla moda sahip olmuşlardır. Devreyi manuel den dijital hale getirdik ve manuel de düzgün bir sinyal edemeyip dijital olan devremizde güzel bir sinyal elde edip bunu üzerimizde test ettik. Dijital olan TENS cihazımızda yenilik olarak PIC programlama üzerinden PIC16FA ve LCD ekran eklenildi. Programlamayı yaparken zorluk yaşandığından dolayı birkaç teknik destek alarak programlamayı profesyonel bir şekilde tamamlamış olduk. Programlamayı elektronik devrede uygularken sürekli sıkıntılar yaşadık fakat sürekli deneme yanılma yolu ile istenilen program elde edildi. Bu devre programlanabilir malzemeler sayesinde kişiselleştirilebilir veya farklı frekans veya genliklerde çıkışlar elde edilebilir. Bu projemizde genel olarak tercih edilen tedavi yöntemleri tercih edilmiştir. Piyasada 12 kanallı tedavi yöntemlerini barındıran cihazlar mevcut olup hepsini aktif olarak kullanılmamaktadır. Biz verimli olabileceğini düşündüğümüz 4 mod ile çift kanallı çıkış veren sistemi tasarladık. Projeyi geliştirme amacı olarak TENS cihazında henüz yapılmamış olan, ağrı sinyalinin tersini alıp uygulayan bir elektrik sinyali vücuda verilerek TENS cihazı daha da profesyonel bir şekilde geliştirilebilir. 34

45 KAYNAKÇA [1]. 1N Datasheet [2]. 1N Datasheet [3]. NE(FP).pdf STP60NE06 Datasheet [4]. LMZ Datasheet [5]. IR Datasheet [6]. MC Datasheet [7]. ICM Datasheet [8]. 1N [9]. 39V 1W Zener Diyot Datasheet [10]. 10 V 1W Zener Diyot Datasheet [11]. Devre Açık Şeması [12]. Devre Blok Diyagramı [13]. [14]. 15[]. [16]. [17]. [18]. 35

Daha göster