Nilüfer Polis Merkez

Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.  STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye’de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak tarihinde Or- tadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu’ya Bakış Ortadoğu’nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferber- liği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında ge- rek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu’daki sorun- ların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri ce- saretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halk- larının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM’ın Çalışmaları ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma meka- nizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıla- rın ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trend- leri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimi- ni desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye’de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır. seafoodplus.info Rustem Enverov 8 Ekim tarihinde Ukrayna’da doğdu. yılları arasında Lvov Akademisi Uluslararası Ekonomi Münasebetleri Bölümü’nde eğitim gördü. yılından itibaren Stratejik Araştırmalar Milli Enstitüsü Ekonomi Güvenliği Bölümü’nde yüksek lisans yapmaktadır. Ana dili Kırım Tatarcasının yanı sıra Rusça, Ukraynaca, İngilizce ve Türkçe dillerini bilen Rustemov, yılından itibaren Zaporojye Ekonomi ve Haberleşme Teknolojileri Enstitüsü’nde görev yapmakta, Uluslararası Ekonomi Bölümü’nde ders vermektedir. Ukrayna ve yurtdışında 20’ye yakın makalesi yayımlanmıştır.  İçindekiler Takdim Özet Ukrayna-Türkiye Ticarî-Ekonomik Münasebetlerinin Analizi Sonuç 4 black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs TAKDİM Türkiye Cumhuriyeti kurucusu Mustafa Kemal Atatürk yılında Türkiye-Ukrayna ilişki- leri hakkında “iki ülkenin coğrafi konumuna bakarsak arada Karadeniz’i görürüz. Bir anlığına Karadeniz’i yok sayarsak Türkiye ve Ukrayna için sınır komşusu diyebiliriz. Dostluk, her iki ülke açısından da büyük önem taşımaktadır” şeklinde bir yorumda bulunmuştur. Türkiye, Ukrayna’nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biri olmuştur. yılında taraflar arasında imzalanan “Dip- lomatik İlişkilerin Tesisi Hakkında Protokol”ün yanı sıra siyasi, askerî, ekonomik, kültürel alanları içeren anlaşmaların da yapılması, ikili ilişkilerin “yeniden” kurulduğu anlamına gelmiştir. Stratejik konumu, ekonomik ve ticari imkânları, Ukrayna’yı Doğu Avrupa’nın önemli ülkelerin- den kılmaktadır. Nitekim, yılında Ankara, Türkiye’nin komşu ülkelerle ilişkilerini geliştirme politikası çerçevesinde Ukrayna’yı Türkiye’nin ilişkilerini geliştirmesi gereken öncelikli ülkelerden biri olarak nitelendirmiştir. Batı’ya dönük yüzüyle demokrasinin hakim olduğu istikrarlı bir Uk- rayna, Karadeniz ve Kafkaslar’da istikrarın sağlanması konusunda Türkiye için iyi bir müttefik olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye ise Ukrayna için Orta Doğu ve Akdeniz’e çıkışta anahtar rolü oynayan ve bu nedenle Ukrayna’nın güney ekseninde önceliği olan bir ülkedir. Türk-Ukrayna münasebetlerinde ekonomi alanı da önemli bir yere sahiptir. Kırım Tatar kökenli Ukraynalı genç ilim adamı Rustem Enverov’un kaleme aldığı elinizdeki bu rapor da iki ülke ara- sındaki ekonomik münasebetleri konu etmektedir. Enverov raporunda özellikle istatistiki bilgilere dayanarak Ukrayna-Türkiye ekonomik münasebetleri ele almakta, mevcut durumu değerlendir- mekte ve geleceğe yönelik öngörülerde bulunmaktadır. Türkiye ile Ukrayna arasındaki ticari ilişkiler Karadeniz bölgesindeki diğer ülkeler için de örnek teşkil edebilecek düzeyde gelişmektedir. Bunu Türk uzmanların yanı sıra Ukraynalı uzmanlar da ileri sürmektedirler. Bizler de ORSAM olarak kendi uzmanlarımızın yanı sıra yabancı ilim adam- larının görüşlerini sizlerle paylaşmaya devam ediyor ve bu raporların ilgiyle okunacağını ümit ediyoruz. Doç. Dr. Karadeniz havzası ülkeleri arasında işbirliği geliştirilmesinin önemi, bölgenin stratejik ve önemli jeopolitik ve sosyo-ekonomik merkez olmasından kaynaklanmaktadır. Bölge ülkeleri arasında ortaklık potansiyeli de Karadeniz-Hazar ve Orta Doğu bölgelerini Avrupa ile birleştiren istikrarlı ticarî-lojistik sisteminin kuruluş meselesinin gündemde ol- masıyla açıklanmaktadır. Bu siyaseti hayata geçirmenin yollarından biri, bölge ülkelerinin gerek kendi aralarında ikili münasebetler gerekse de küresel ve bölgesel münasebetler çer- çevesinde ekonomik işbirliğini geliştirmeleridir. Pazar ekonomisi ile büyük ekonomik potan- siyele sahip ve Avrupa ile entegrasyondan yana olan Ukrayna ile Türkiye’nin ekonomi ala- nında geliştirdikleri işbirliği, diğer bölge ülkelerinin de örnek alabilecekleri stratejik işbirli- ği modelini oluşturmaktadır. Bu makalede Ukrayna-Türkiye ekonomik münasebetleri ele alınacak, mevcut durum değerlendirilecek ve geleceğe yönelik öngörülerde bulunulacaktır. black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs 7 ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE Ukrayna-Türkiye Ticarî-Ekonomik - Tarım; Münasebetlerinin Analizi - Konut inşaatı; - Karadeniz’de balıkçılık; Ukrayna’nın bağımsızlığını ilk tanıyan ülke- - Su rezervlerinin kullanımı lerin başında Türkiye Cumhuriyeti gelmekte- dir (16 Aralık ). Bu tarihten itibaren iki Münasebetlerin tesisinden itibaren genel ola- ülke jeopolitik ve ekonomik alanda işbirliği rak devlet başkanları, hükümetler ve bakan- başlatmışlardır. 20 Kasım ’de konsolos- lar seviyesinde yakın siyasi temaslar oluştu- luk seviyesinde münasebetler başlatılırken, rulmuştur ki bunların neticesinde devletler 3 Aralık ’de diplomatik münasebetlerin arasında 80’den fazla anlaşmaya imza atıl- tesisine dair protokol imzalanmıştır. 3 Nisan mıştır. Bu anlaşmalar, iki ülke arasında ticarî- ’de Kiev’de, 3 Ocak ’te de Ankara’da ekonomik münasebetlerin bundan sonraki büyükelçilikler açılmıştır. Ukrayna ile Türkiye yıllarda da gelişmesini sağlayacak ve bu mü- arasında 4 Mayıs tarihinde imzalanan nasebetlerin stratejik bir formata bürünmesi- Dostluk ve İşbirliği Antlaşması, iki ülke ara- nin de önünü açacaktır. sındaki işbirliğinin yönlerini, şekil ve metot- larını belirleyen temel siyasi belge konumun- Ukrayna ile Türkiye Cumhuriyeti, gayrisafi dadır. Ukrayna Bakanlar Kabinesi ile Türkiye yurtiçi hasıla seviyesi ile toprak ve demografik Cumhuriyeti Hükümeti arasında 2 Nisan potansiyel açısından bölgesel lider konumun- ’te imzalanan Ortak Hareket Planı’nda dadırlar. Ulaşım-iletişim imkânları, ülkelerin ise ülkeler arasındaki derin ortaklığın temel- AB üyeliği ihtimali, birçok uluslararası örgüte leri belirtilmiştir. üyelik ve bölgesel inisiyatiflere yaklaşımları da Türkiye ile Ukrayna’nın ekonomik alanda Ukrayna ve Türkiye Hükümetlerarası Ticarî- ikili ve çok taraflı işbirliğinin geliştirilmesini Ekonomik İşbirliği Komisyonu’nun VII. Top- kolaylaştırmaktadır. lantısı sırasında taraflar ekonomi alanındaki en önemli konuları ayrıntısına kadar görüşme Ukrayna-Türkiye ekonomik işbirliğinin yapı imkânına sahip olmuşlardır. Bu konular şun- ve yönünün analizi, ülkelerin dış ticaret mü- lardı: nasebetlerindeki istatistikî verilerinin tespi- tini gerektirmektedir. Uluslararası ilişkiler - Dış Ticaret: Taraflar arasında serbest tica- çerçevesinde ülkelerin dış ticaret alanında- ret antlaşmasının imzalanması; ki faaliyetlerine dair yıllık ve nispi rakamlar, - Yatırımlar: Her iki ülkenin yatırımcıları ülkelerin uluslararası arenadaki konumlarını için imtiyazlı ortamın sağlanması; belirlemeye yardımcı olmaktadır. Bu bağlam- - Sanayi (madencilik, makine yapımı, kimya, da Türkiye Cumhuriyeti’nin dış ticaret göster- gıda, tekstil, otomobil sanayi ve bağlantılı gelerinin Ukrayna ile kıyasla çok daha yüksek alanlar, gemi yapımı, inşaat malzemeleri- olduğu görülmektedir. yılları ara- nin üretimi); sında iki ülkenin de ihracat-ithalat ve doğru- dan yapılan yabancı yatırımların gayrisafi yur- - Ulaşım; tiçi hasılaya oranı, aynı miktarda artmaktadır. - Enerji; Bu bağlamda iki ülkenin de dış ticaret alanın- - Kömür endüstrisi; daki faaliyetleri benzerlik göstermektedir. 8 black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs  UKRAYNA-TÜRKİYE TİCARİ-EKONOMİK MÜNASEBETLERİNİN ANALİZİ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL Tablo No. 1: Ülkelerin Dış Ticaretlerine Dair İstatistiki Bilgiler1 Göstergeler Ukrayna Türkiye Kişi Başına Düşen İhracat, milyon dolar. ,31 ,58 Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranla İhracat, % 15,79 11,31 Kişi Başına Düşen İthalat, milyon dolar. ,26 ,14 Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranla İthalat, % 18,64 18,43 Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranla Dış Ticaret Açığı, % -2,86 -7,12 Serbest piyasa ekonomisi, % 34,43 29,75 İthalatın Artış Oranı (), % 11,62 16,3 İthalatın Artış Oranı (), % 11,94 15,7 Doğrudan Yabancı Yatırımların Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranı, 22,46 19,32 ( ortalaması), % İhracatta Enerji Kaynaklarının Oranı, ( ortalaması), % 7,00 0,8 İthalatta Enerji Kaynaklarının Oranı, ( ortalaması), % 32,22 20,7 Ödemeler Dengesi, ( ortalaması). -0,7 ,63 Ödemeler Dengesinin Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranı ( 1,49 -3,57 ortalaması). Her iki ülkenin de ithalatında enerji kaynakla- Ukrayna ithal ettiği enerji kaynaklarının yüz- rı önemli bir paya sahiptir. Uluslararası Tica- de 75’ini, Türkiye ise yüzde 41’ini Rusya’dan ret Merkezi (International Trade Center)’nin almaktadırlar. Genel olarak Ukrayna’nın itha- istatistiki verilerine göre, yılında Ukray- latında Rusya’nın payı yüzde , Türkiye’nin na ithalatının yüzde 20’sini, Türkiye ithalatı- ithalatında ise yüzde oranındadır. nın yüzde 32’sini, enerji kaynakları oluştur- muştur. İhracatta enerji kaynaklarının payı Türkiye’nin dış ticaretinden Ukrayna’nın al- çok daha azdır (Ukrayna - yüzde 7; Türkiye dığı pay ihracatta yüzde , ithalatta yüzde – yüzde 8). Her iki ülke de enerji kaynaklarını, oranındadır (). Bu rakamlar Rusya Federasyonu’ndan ithal etmektedirler. için bkz. 1 nolu resim.2 Resim No. 1: Türkiye’nin Dış Ticaretinde Ukrayna İhracat İthalat * –yılının ilk altı ayı. black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs 9 ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE 2. nolu resimde ise Ukrayna’nın dış ticare- aldığı pay ihracatta yüzde , ithalatta yüz- tindeki Türkiye’nin payı gösterilmiştir.3 Buna de oranındadır (). göre, Ukrayna’nın dış ticaretinden Türkiye’nin Resim No. 2: Ukrayna’nın Dış Ticaretinde Türkiye İthalat İhracat Ekonomik münasebetlerin tesisinden itiba- ortakları arasında sıradadır (ihracatta ren iki ülke arasındaki ticaret hacminin git- ithalatta 27). İki ülke arasındaki ticaret hac- tikçe arttığını görüyoruz. Uluslararası Ticaret mi yılında milyar dolar seviyesine Merkezi’nin verilerine göre ’da iki ülke çıkmış, ancak daha ’da dünyayı sarsan arasındaki ticaret hacmi milyar dolardı mali kriz yüzünden iki ülke arasındaki ticaret (Ukrayna’nın dış ticaretinin toplam yüzde ’i, Türkiye’nin dış ticaretinin yüzde ’ü). hacmi milyar dolara kadar gerilemiştir. Böylece Türkiye, Ukrayna’nın dış ticaret or- yılında ise ticaret hacmi milyar dolar takları arasında 6. sırada (ihracatta 2. itha- artmış ve eski seviyeye ulaşılması için önemli latta 8.), Ukrayna ise Türkiye’nin dış ticaret adım atılmıştır. Tablo No. Dolayısıyla ticaret hacminde Türkiye’nin alandaki işbirliğinin önemli göstergelerinden aleyhine açık söz konusudur. ’de Türkiye biridir. Tablodan da anlaşılacağı üzere son on aleyhine olan açık milyar dolar olmuştur. yılda Ukrayna’nın Türkiye’ye yönelik ticaret Ukrayna için en düşük seviyedeki ticaret faz- fazlası söz konusudur. ’de Ukrayna lehine lası ( milyar) yılında gerçekleşmiştir. olan ticaret fazlası milyar dolara ulaşmış- Resim No. 3: Ukrayna - Türkiye Ekonomi Münasebetlerinde Ticaret Fazlası ve Açığı (milyar dolar)5 Milyar dolar Türkiye Ukrayna 3 No’lu tablodan da anlaşılacağı üzere hayvanî ve bitkisel yağlar – yüzde 5 (); Ukrayna’nın Türkiye’ye ihracatında yer altı inorganik kimya, metal çeşitleri – yüzde kaynakları önemli bir paya sahiptir. İhraç (); ağaç, ağaçtan ürünler, odun kömürü – edilen söz konusu kaynakların önemli bir yüzde (); gıda sanayi artıkları – yüzde bölümünü (yüzde ) demir ve çelik oluş- 3 (); buğdaygiller – yüzde (); filiz, turmaktadır. Bu da bu kaynakların bütün maden posası, kül – yüzde (). dünyaya yapılan ihracatın yüzde ’sidir. Diğer bir deyişle Ukrayna’nın en fazla demir Önemli ihraç malları arasında aşağıdaki ve çelik gibi kaynakları ihraç ettiği ülkelerden ürünleri de zikretmek gerekmektedir: Bakır biri, Türkiye’dir. Ayçiçeği yağı, tohum, meyve, ve bakır ürünleri – yüzde ; organik kimya buğday vs. Türkiye’ye yapılan ihracatın yüz- de ’sını (bu ürünlerin dünyaya ihracatının ürünleri – yüzde ; plastik maddeler – yüz- Türkiye’ye düşen payı yüzde ) oluştur- de ; deri ürünleri – Netice itibarıy- maktadır. Ukrayna’dan Türkiye’ye ihraç edi- la Ukrayna’nın Türkiye’ye ihracatının yüzde len diğer kalemler şunlardır: Mineral yakıtlar ’sini 22 farklı ürün oluşturmaktadır ki bu – yüzde (bu ürünün dünyaya ihracatının da Ukrayna dış ticaretinin yeterince çeşitlen- toplam yüzde ); gübre – yüzde (); dirilmemiş olduğuna işaret etmektedir. black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs 11 ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE Tablo No. 3: Ukrayna’nın Türkiye’ye İhraç Ettiği Ürünlerin Listesi, Ukrayna’nın Ukrayna Türk Türkiye’ye İhracatında İthalatında Ürünler ihracatı, milyar Türkiye’nin Ukrayna’nın dolar. payı, % payı, % Bütün ürünler ,60 5,88 1,63 Demir ve çelik ,90 10,75 9,75 Tohum, meyve, buğday vs. ,10 21,10 14,70 Yakıt, yağlar, rafine ürünler ,74 5,40 0,51 Gübre ,51 17,60 16,28 Hayvanî ve bitkisel yağlar vs. ,37 5,86 15,49 İnorganik kimya ürünleri ve değerli ,10 12,58 9,98 metaller Ağaç ve ağaç ürünleri, odun kömürü ,37 15,26 11,51 Gıda sanayi atıkları, yemler. 2,40 1,22 0,23 Protein, nişasta, tutkal vs. 1,96 3,91 0,46 Seramik ürünler 1,60 0,88 0,41 Türkiye’den ithal edilen ürünlerin başında düşen pay yüzde ’dir. Görüldüğü gibi Tür- meyve-sebze ve fındık-fıstık gelmektedir (yüz- kiye, tüketim ürünleri arasında Ukrayna’nın de ). Bu ürünlerin ithalatında Türkiye’ye önemli ithalat ortaklarından biridir. 12 black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs  UKRAYNA-TÜRKİYE TİCARİ-EKONOMİK MÜNASEBETLERİNİN ANALİZİ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL Tablo No. 18,35 26,35 3,83 Parfüm, kozmetik ürünler 17,60 2,28 3,58 Suni ipler 17,49 10,66 1,40 İnci, değerli taş ve metaller, madeni 16,86 5,62 0,45 paralar Alüminyum ve alüminyum ürünleri 16,16 4,30 0,84 Lastik ve lastik ürünleri 13,18 1,66 0,70 Netice itibarıyla Türkiye’den yapılan ithalatın milyon dolar (Ukrayna’dan hizmet alımı yüzde ’sini 94 farklı ürün oluşturmaktadır - milyon dolar, Türkiye’den hizmet alımı – ki, bu da Türkiye’den Ukrayna’ya ihraç edi- milyon dolar) seviyesindeydi.8 Bu alan- len ürünlerin Ukrayna’nın ihracatı ile kıyasla da rakamlar, Türkiye lehinedir. Ukrayna’dan daha fazla çeşitlendirilmiş olduğunu göster- hizmet alımının büyük bir kısmı (yüzde ) mektedir. ulaşım ve iletişim alanında gerçekleşmiştir. Günümüz şartlarında uluslararası ticarette Türkiye’den hizmet alımı ise yüzde – ula- hizmet ithalat-ihracatı artmıştır (bkz. Resim şım ve iletişim, yüzde – inşaat, yüzde NO. 5). Ukrayna Devlet İstatistik Kurumu – mali işlemler, yüzde – gayrimenkullerle verilerine göre, yılında hizmet ticareti ilgili işlemler gibi sektörlerde gerçekleşmiştir. black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs 13 ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE Tablo No. Türk şirketleri, Ukrayna’da ilmi-teknolojik işbirliğinin geliştirilmesi gibi önemli yatırımlarda da bulunmaktadırlar. En konular oluşturmaktadır. İki ülke arasında başta ENKA inşaat şirketini zikretmek ge- Samsun-Ceyhan, Nabucco gibi mevcut ve rekmektedir ki, bu şirket rekor sayılabilecek potansiyel boru hatlarının inşaatı ve geliştiril- kısa bir sürede Ukrayna’nın en modern futbol mesi ile Türkiye’de nükleer santralinin kurul- stadyumu olan Donbass Arena’nın inşaatı- ması ve işletilmesi süreçlerine Ukrayna’nın da nı tamamlamıştır. Yine Avrupa Futbol katılımı konusunda bir takım anlaşmalar ya- Şampiyonası hazırlıkları çerçevesinde Doğuş pılmıştır Bundan başka Ukrayna ile Türkiye Şirketi, Ukrayna’nın en önemli havaalanında arasında ulaşım (hava, deniz ve kara ulaşımı), terminal inşaat etmektedir. Onur Şirketi ise bilim, teknoloji, turizm, eğitim ve kültür alan- şampiyonaya hazırlık projeleri çerçevesinde larında da işbirliği gelişmektedir. yüzlerce kilometre yol inşa etmiştir. Çukuro- va ile Türkcell ise Ukrayna’da GSM ağlarını Ukrayna-Türkiye ekonomik münasebetleri- geliştirmektedirler nin potansiyelinin kullanımının efektifliği- ni analiz etmek için işbirliği göstergeleri ile Genel olarak Ukrayna-Türkiye arasında geli- yapıyı bozan eğilimleri ele alalım ve böylece şen hizmet ticareti her geçen sene artış gös- iki ülke arasındaki münasebetlerin perspek- termektedir. Ancak ülkeler bu alanda birbir- lerinin öncelikli ortakları değillerdir. Yine bu tifini belirleyelim. Dış ticaretin efektifliğini alanda söz konusu ticaretin Türkiye’nin lehi- ölçmek için uluslararası ticaret göstergelerini ne geliştiğini görüyoruz. kullanalım. Bu göstergeler şunlardır: revealed comparative advantage indeks (RCA); trade Ukrayna-Türkiye ekonomik işbirliğinin stra- complementarity indeks (TC); trade intensity tejik boyutunu enerji alanı oluşturmaktadır. indeks (TI); intra-industry trade indeks (IIT); Söz konusu işbirliği, ülkelerin enerji güven- trade specialisation indeks (TS). liğinin sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu alandaki işbirliğinin temelini, petrol ve gaz RCA indeks, bütün ürün grupları için hesap- ulaştırma sistemlerinin (boru hatlarının) lanmakta ve her birinin genel yapıdaki ticarî modernleştirilmesi, alt yapının geliştirilmesi, potansiyelini yansıtmaktadır. Bu indeks B. Ba- enerji kaynakları tedarikçilerinin arttırılması, lassa formülü ile hesaplanmaktadır 14 black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs  UKRAYNA-TÜRKİYE TİCARİ-EKONOMİK MÜNASEBETLERİNİN ANALİZİ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL Bu da aşağıdaki formül ile belirlenmektedir: Bu formülde xij, xwj – i ülkesinin j ürününün ihracat miktarı ve bütün dünyanın j ürününü Bu formülde mik - k ülkesinin ithalatında i ihracat miktarıdır; Xi, Xw – i ülkesi ile bütün ürününün oranı; xij – j ülkesinin ihracatında i dünyanın toplam ihracatıdır. Ürün üretimin- ürününün oranı. TC indeksinin değeri, bir ül- de yetersiz üstünlük durumunda RCA değeri kenin ithalat profilinin ikinci ülkenin ihracat arasında, üstünlük durumunda ise 1’den profiline olan uyumuna göre 0 ile arasın- fazla olmaktadır. da değişmektedir. Her iki ülke için de RCA indeksinin ortala- Elde edilmiş sonuçlar, Ukrayna’nın ihraca- ma değeri, 1’den fazladır (Ukrayna için ; tının Türkiye’nin ithalatına yüzde ora- Türkiye için – ’dir). Bu da dünya ekono- nında uyduğunu göstermektedir. Türkiye’nin mi sisteminde ürün üretiminin nispi üstün- ihracatı ise Ukrayna ithalatına yüzde ora- lüğünü onaylamaktadır. Uluslararası Ticaret nında uymaktadır. Merkezi’nin istatistikî veri tabanına uyan ürün sınıflandırma temelinde RCA indeksinin Yukarıdaki bilgileri daha doğru değerlendir- hesaplanması ise ülkelerin ihraç mallarının mek için Ukrayna’nın en büyük ticari ortak- rekabet üstünlüğünü değerlendirme olanağı larıyla ticaretindeki uyum seviyelerini () sağlamıştır Türkiye için 1’den fazla indeks gözden geçirelim. Örneğin Rusya Federas- değeri taşıyan ürün grubu sayısı 39 iken, Uk- yonu ile ihracatın uyum (tamamlama) ora- rayna için 25’tir. Dolayısıyla Türk ithalatının nı yüzde , ithalatın – yüzde ora- Ukrayna ihracatıyla kıyasla çok daha rekabet nındadır. Aynı rakamlar Almanya için yüzde edilebilir olduğu sonucuna varmak mümkün- ve , Çin için yüzde ve dür ki, bu da Ukrayna-Türkiye dış ticaret ya- oranındadır. Türkiye ile münasebetlerde de pısının özellikleriyle açıklanmaktadır. aşağı yukarı aynı rakamlar geçerlidir ki bu da Ukrayna’nın, Türkiye’nin önemli ticari ortağı Ukrayna ile Türkiye ekonomilerinin benzerli- olduğunu göstermektedir. Resim 4’teki Uk- ğini analiz etmek için ihracat ve ithalat ürün- rayna ile Türkiye arasında yılla- leri göz önünde bulundurularak ticarette bir- rında değişen ticaretteki uyum indeksinden birini tamamlama indeksi kullanılmaktadır. konu daha net anlaşılmaktadır. black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs 15 ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE Resim No. 4: Ukrayna ile Türkiye Arasında Yıllarında Yapılan Ticaretteki Uyum İndeksi, % Oran % İhracat uyumu İthalat uyumu Not: * – tahminî bilgiler Ticaret yoğunluk indeksi ise bölgesel ticaret üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Ukrayna seviyesinin analizi için ticaret hacmindeki ile Türkiye arasındaki ticarî münasebetlerin effektifliğin göstergesi veya ülkeler arasında söz konusu ülkelerin ekonomik büyümeleri gelişen ticari münasebetlerin istikrar ve de- (gayrisafi yurtiçi hasıla) üzerindeki etkisinin vamlılık seviyesi olarak kullanılmaktadır. TI belirlenmesi için aşağıdaki formüle başvurul- indeks biriminin değeri fazla olduğunda kar- muştur: şılıklı ticaret, beklenen seviyeyi geçmektedir, bu değerin düşük olması, ticarî münasebet- lerin potansiyelin altında geliştiği anlamına gelmektedir. Söz konusu indeks, aşağıdaki Bu formülde Y – kişi başına GSYİH, a1 – Uk- formül ile hesaplanmaktadır: rayna-Türkiye dış ticaret hacmi (foreign trade turnover), a2 – milli para biriminin döviz kuru (exchange rate), a3 – ticaret şartları (trade conditions), a4 – bağlı değişkenin (kişi başına GSYİH) eski tarihlere ait değeri. Burada xij, xwj – i ülkesinden ve bütün dün- yadan j ülkesine yapılan ihracat miktarı; Xiw E-views adlı istatistik paketinin yardımıy- ve Xw – i ülkesinin ve bütün dünyanın toplam la yapılan regresyon analizinin (Tablo No. 6) ihracat miktarı. sonuçları, Ukrayna ile Türkiye arasındaki ti- 5 No’lu resimden bizim incelediğimiz dö- caret hacminin her iki ülkenin de ekonomik nemde Ukrayna ile Türkiye arasında tica- büyümesini (kişi başına GSYİH) etkilediğini ret alanında gelişen işbirliğinin, beklenenin göstermektedir. 16 black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs  UKRAYNA-TÜRKİYE TİCARİ-EKONOMİK MÜNASEBETLERİNİN ANALİZİ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL Tablo No. 6: Regresyon Analizinin Sonuçları Regresyon kat sayısı Regresyon göstergeleri Ülke ftt er tc yt-1 R2 adj. R2 D-W stat. Ukrayna 0,62*** 0,07* –0,18 0,32** 0,98 0,98 1,52 Türkiye 0,32** 0, 0,56* 0,63*** 0,94 0,92 1,99 Not: * – istatistikî değerin seviyesi yüzde 90; ** – yüzde 95; *** – yüzde Yapılan analizden Ukrayna-Türkiye dış tica- Regresyon eşitleme (denklem)lerin gösterge- ret hacminin (ftt) Ukrayna’nın ekonomik bü- leri de genellikle olması gerektiği seviyededir. yümesine katkıda bulunduğu (regresyon kat Bağıntı (korelasyon) kat sayıları (R2), bağım- sayısı – yüzde ) sonucuna varmak müm- sız değişkenler arasındaki yakın bağlantının kündür. Yani göstergeler arasında doğrudan mevcudiyetine işaret etmektedir. Düzeltilmiş oranlı bağlılık söz konusudur. Ukrayna’nın determinasyon kat sayıları (adj. R2) ile regres- kişi başına GSYİH’nı etkileyen bir başka fak- yon yeterli kat sayısı (D-W stat.) da normları tör de ticaret şartlarıdır (tc – Ukrayna ihraca- aşmamaktadır. tının Türk ithalatına oranı). Ukrayna ve Türkiye’nin dış ekonomik mü- Regresyon analiz sonuçları Ukrayna-Türkiye nasebetlerini ele aldıktan sonra yukarıdaki dış ticaret hacminin Türkiye’nin de kişi başı- verilere de dayanarak SWOT (Strong, Weak, na GSYİH’nı etkilediğini (regresyon kat sayısı Opportunity, Threat) analizinde bulunmak – ) göstermektedir. Ticaret hacmindeki mümkündür (Tablo No. 7). Söz konusu ana- Türkiye aleyhindeki duruma rağmen ticaret liz, ikili münasebetlerin güçlü ve zayıf tarafla- şartları göstergesinin olumlu etkisi de söz rı, bu münasebetlerin gelişimi ve münasebet- konusudur (yüzde ). Bu da Türkiye’nin lerde ortaya çıkabilecek muhtemel tehditleri Ukrayna’dan yaptığı ithalatın özellikleriyle ortaya koymaktadır. Bütün bunlardan dolayı açıklanmaktadır. Ukrayna’dan yapılan ithalat, böyle bir analiz, elde edilen veriler sayesin- Türk ekonomisinin üretim sektörünün ihti- de iki ülke arasındaki işbirliğini iyileştirme yaçlarını karşılamaktadır. İkili ticarî münase- imkânı tanımaktadır. betlerde Ukrayna ve Türkiye’nin para birimle- ri olan grivna ile liranın da dolara oranla (er) önemli bir yere sahip olduklarını görüyoruz. - yüksek ticarî ihtisaslaşma seviyesi; - önemli sorunların bulunmaması. “kopma”nın devam etmesi. Sonuç bağlı olacaktır. Günümüz şart ve ihtiyaçla- rına uygun olarak aktif yapısal değişiklikler Ukrayna ile Türkiye arasında gelişen münase- yapıldığı ve ülke yönetimleri de buna uygun betler, gelişmeye devam edeceğine ve ortak- mevzuatlar çıkarttıkları takdirde bu alanda lığın artacağına işaret etmektedir. İhracat-it- önemli adımlar atılabilecektir. Ukrayna ile halat, yatırım ve farklı alanlarda ortak üretim Türkiye arasındaki ekonomik münasebetlerin gibi konularda işbirliğinin geliştirilmesi için iki ülkenin de çıkarları doğrultusunda yürü- şartlar müsaittir. Gelecekte ihracat-ithalat, yatırım alanındaki işbirliği ve çeşitli alanlar- tülmesi, gelecekte bu birlikteliğin potansiye- da ortaklaşa üretimin arttırılması için ihtiyaç linin maksimum seviyede arttırılmasını sağla- duyulan elverişli ortamın oluşması, kurum- yacaktır. Bu da bölge ekonomisinin istikrarlı sallaşmış bir yapıya ve ekonometrik şartlara gelişiminin önemli esaslarından biri olacaktır. 18 black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs  UKRAYNA-TÜRKİYE TİCARİ-EKONOMİK MÜNASEBETLERİNİN ANALİZİ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL DİPNOTLAR 1 Türkiye İstatistik Kurumu internet sitesi: seafoodplus.info?tb_id=12&ust_id=4: T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı internet sitesi: seafoodplus.info: Ukrayna Devlet İstatistik Kurumu internet sitesi: seafoodplus.info; International Monetary Fund internet sitesi: seafoodplus.info: International Trade Centre internet sitesi: seafoodplus.info 2 Türkiye İstatistik Kurumu internet sitesi: seafoodplus.info?tb_id=12&ust_id=4 3 International Trade Centre internet sitesi: seafoodplus.info 4 Ukrayna Devlet İstatistik Kurumu internet sitesi: seafoodplus.info 5 International Trade Centre – seafoodplus.info 6 International Trade Centre – seafoodplus.info 7 International Trade Centre – seafoodplus.info 8 Ukrayna Devlet İstatistik Kurumu internet sitesi: seafoodplus.info 9 Ukrayna Devlet İstatistik Kurumu internet sitesi: seafoodplus.info 10 Ukrayna’nın Ankara Büyükelçiliği internet sitesi: seafoodplus.info 11 Ukrayna’nın Ankara Büyükelçiliği internet sitesi: seafoodplus.info 12 B. Balassa, Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage, Mancehster , p. 13 International Trade Centre internet sitesi:seafoodplus.info black sea ınternatıonal Report No: 19, Mayıs 19 ORSAM AKADEMİK KADRO Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ORSAM Trabzon Temsilcisi, KTÜ Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Doç. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Abant İzzet Baysal Üniversitesi Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Ekonomileri - Afyon Kocatepe Üniversitesi Doç. Dr. Özlem Tür ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ Habib Hürmüzlü ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Ahi Evran Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Canat Mominkulov ORSAM Uzmanı, Ortadoğu – El Farabi Kazak Milli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danışmanı, Ortadoğu – Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Dr. Abdullah Alshamri ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad Temsilcisi Dr. Neslihan Kevser Çevik ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Dr. Didem Danış ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Galatasaray Üniversitesi Dr. Jale Nur Ece ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği Dr. Doç.İlyas Kamalov Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) ORSAM Danışmanı, Avrasya Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Atatürk Üniversitesi Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Danışmanı, Avrasya Av. Tuğba Evrim Maden ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı Dr. Seyfi Kılıç ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı Kamil Erdem Güler ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı Çağlayan Arslan ORSAM Uzman Yardımcısı, ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM DANIŞMA KURULU Dr. İsmet Abdülmecid Irak Danıştayı Eski Başkanı Prof. Dr. Hayati Aktaş ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Hasan Alsancak BP & BTC Türkiye, Enerji Güvenliği Direktörü Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Dorayd A. Noori Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı Prof. Dr. Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Arslan İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü Başar Ay Türkiye Tekstil Sanayi İşveren Sendikası Genel Sekreteri Prof. Dr. Mustafa Aydın Kadir Has Üniversitesi Rektörü Doç. Dr. Ersel Aydınlı Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri Doç. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Hüseyin Bağcı ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Itır Bağdadi İzmir Ekonomi Üniversitesi Öğretim Görevlisi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü Prof. Dr. İdris Bal TBMM Dönem Milletvekili Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı Kemal Beyatlı Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı Barbaros Binicioğlu Ortadoğu Danışmanı Prof. Dr. Ali Birinci Polis Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Budak Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Dr. Hasan Canpolat İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı E. Hava Orgeneral Ergin Celasin Hava Kuvvetleri Komutanı Volkan Çakır ORSAM Danışmanı, Afrika Doç. Dr. Mitat Çelikpala Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya YÖK Başkanı Dr. Didem Danış ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Esra Demir ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Prof. Dr. Volkan Ediger İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Prof. Dr. Cezmi Eraslan Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Çağrı Erhan Ankara Üniversitesi ATAUM Müdürü, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Amer Hasan Fayyadh Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı Av. Aslıhan Erbaş Açıkel ORSAM Danışmanı, Enerji-Deniz Hukuku 20 black sea ınternatıonal Report ORSAMNo: 19,SU Mayıs ARAŞTIRMALARI PROGRAMI Rapor No: 12, Şubat  THE BLACK SEA INTERNATIONAL ORSAM Cevat Gök Irak El Fırat TV Türkiye Müdürü Mete Göknel BOTAŞ Eski Genel Müdürü Osman Göksel BTC ve NABUCCO Koordinatörü Timur Göksel Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Habib Hürmüzlü ORSAM Ortadoğu Danışmanı Numan Hazar Emekli Büyükelçi Doç. Dr. Pınar İpek Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. Tuğrul İsmail TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Dr. İlyas Doç. Kamalov Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) ORSAM Avrasya Danışmanı Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Selçuk Karaçay Vodafone Genel Müdür Yardımcısı (Türkiye) Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü İsmet Karalar Edremit Belediye Başkanı Danışmanı Dr. Hasan Canpolat İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Av. Tuncay Kılıç Edremit Belediye Başkanı Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek, Kırgızistan) Prof. Dr. Alexander Koleşnikov Diplomat Prof. Dr. Erol Kurubaş Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talip Küçükcan Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Arslan Kaya KPMG, Yeminli Mali Müşavir Dr. Hicran Kazancı Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi İzzettin Kerküklü Kerkük Vakfı Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Dr. Max Georg Meier Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek) Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Bağdat Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mahir Nakip Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tarık Oğuzlu ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi Prof. Dr. Çınar Özen Ankara Üniversitesi, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Murat Özçelik Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı Doç. Dr. Harun Öztürkler ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Bölümü Dr. Bahadır Pehlivantürk TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Victor Panin Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya) Doç. Dr. Fırat Purtaş Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Prof. Dr. Suphi Saatçi Kerkük Vakfı Genel Sekreteri Dr. Yaşar Sarı ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ersan Sarıkaya Türkmeneli TV – (Kerkük, Irak) Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Regent’s College (Londra, Birleşik Krallık) Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Zaher Sultan Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı Dr. Irina Svistunova Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı Doç. Dr. Mehmet Şahin ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Mehmet Şüküroğlu Enerji Uzmanı Doç. Dr. Oktay Tanrısever ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü Prof. Dr. Erol Taymaz ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı (KKTC) Prof. Dr. Sabri Tekir İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Dr. Gönül Tol Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü (ABD) Doç. Dr. Özlem Tür ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü M. Ragıp Vural Dergisi Yayın Koordinatörü Dr. Ermanno Visintainer Vox Populi Direktörü (Roma-İtalya) Dr. Umut Uzer İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu) Dr. Süreyya Yiğit ORSAM Avrasya Danışmanı ORTADOĞU ETÜTLERİ YAYIN KURULU Meliha Benli Altunışık Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bülent Aras Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı Tayyar Arı Uludağ Üniversitesi İlker Aytürk Bilkent Üniversitesi Recep Boztemur Orta Doğu Teknik Üniversitesi Katerina Dalacoura Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık) F. Gregory Gause Vermont Üniversitesi (ABD) Fawaz Gerges Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık ) Ahmet K. Han Kadir Has Üniversitesi Raymond Hinnebusch St. Andrews Üniversitesi (Birleşik Krallık) Rosemary Hollis City Üniversitesi (Birleşik Krallık) Bahgat Korany Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) Peter Mandaville George Mason Üniversitesi (ABD) Emma Murphy Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık) ORTADOĞU ANALİZ YAYIN KURULU Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı Doç. Dr. Hasan Ali Karasar ORSAM Danışmanı, ORSAM Avrasya Stratejileri Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Крымский татарин. В г. окончил Львовскую коммерческую академию, факультет международных экономических отношений. С г. – а- спирант Национального института стратегических исследований, отдел внешне- экономических отношений, специальность – экономическая безопасность госу- дарства. С января г. работает в Запорожском институте экономики и инфор- мационных технологий, старший преподаватель кафедры международной эконо- мики, ассистент профессора. Сфера научных интересов: Глобалистика, евроинте- грация, международные экономические отношения, геополитика, экономическая безопасность. Кроме родного крымскотатарского языка владеет английским, у- краинским, турецким и русским языками. Опубликовано 16 статей в украинских и международных издательствах, посвященной в целом тематике украинско-турец- ких экономических отношений. ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ 24 Доклад: 19, Май Содержание От Издателя Резюме Анализ Современного Состояния Украинско- Турецких Торгово-Экономических Отношений Вывод ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 25  ОТ ИЗДАТЕЛЯ В году основатель Турецкой Республики Мустафа Кемаль Ататюрк так высказался по поводу отношений между Турцией и Украиной: «Если посмотреть на географическое положение двух стран и на мгновение себе представить, что Черного Моря как такого не существует, то можно сказать что Турция и Украина являются соседями. Дружеские отно- шения важны для обеих сторон.» Турция одна из первых стран признала независимость Украины. Договора о сотрудничестве в политической, военной, экономической и куль- турной сферах вместе с подписанным в году Протоколом о начале дипломатических отношений означали возрождение отношений между двумя странами. Стратегическое положение, экономические и торговые возможности превращают Украи- ну в один из самых важных актеров Восточной Европы. В году руководство Турции в рамках развития отношений с соседними странами, внесла Украину в список стран, с которыми Турция намерена развивать отношения в первую очередь. Демократическая У- краина, которая к тому же находится в хороших отношениях с Западом, является важным союзником в обеспечении стабильности в Причерноморье и на Кавказe. Турция в свою очередь играет ключевую роль для Украины в Средиземноморье и на Ближнем Востоке. Экономика и торговля также составляют важный аспект двухсторонних отношений. Данный доклад молодого специалиста Рустема Энверова, посвящен вопросу торгово- экономических отношениям между Турцией и Украиной и содержит весьма важные и интересные статистические данные. Благодаря этим данным ученный делает всесторон- ний анализ современного состояния двухсторонних отношений. Турецко-украинские отношения находятся на таком уровне, что могут стать примером и для других стран Черноморского региона. Это потверждают не только турецкие, но и украинские специалисты. Центр стратегических исследований Ближнего Востока в свою очередь издавая доклады зарубежных специалистов, связанные с событиями в регионе, вносит вклад в процесс изучения стран региона в Турции. д. п. seafoodplus.infoть партнерства стран Черно- морского бассейна обусловлена стратегической оценкой региона как значимого гео- политического и социально-экономического центра. Значительный партнерский потенциал региональных стран также объясняется актуальностью создания стабильной товарологистической системы, объединяющей Черноморско-Каспий- ский и Ближневосточный регионы с Европой. Одним из вариантов реализации дан- ной политики является активное участие стран региона в процессе глобальной и мегарегиональной экономической кооперации, в частности и на двусторонней ос- нове. Билатеральное экономическое партнерство Украины и Турецкой Республики, как стран с рыночной экономикой, общим геополитическим и евроинтеграционным вектором, огромным экономическим потенциалом, представляет перспективную модель стратегического сотрудничества. Таким образом, целью данной статьи является определение доминантных тенденций и перспектив партнерства и каче- ственных характеристик украинско-турецкого экономического сотрудничества. ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 27 ORSAM ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА Анализ Современного Состояния строительных материалов); транспорта; Украинско-Турецких Торгово- энергетики; угольной промышленности; Экономических Отношений сельском хозяйстве; жилищно-комму- нальном хозяйстве; рыболовстве в Черном Турецкая Республика одной из первых море; управлении водными ресурсами. стран признала государственную незави- симость Украины 16 декабря г., что В целом, за годы партнерства между стра- положило начало активному двусторон- нами поддерживаются тесные политиче- нему диалогу стран в геополитическом и ские контакты на уровне глав государств и экономическом пространстве, в частно- правительств, министерском и межпарла- сти, установлению консульских отноше- ментском уровнях, результатом которых ний (20 ноября  г.), подписанию Про- является развитый институциональный токола об установлении дипломатических базис, составляющие на сегодняшний день связей (3 декабря  г.), соответственно, более 80 межгосударственных докумен- открытию посольств в г. Киеве (3 апреля тов, которые способствуют дальнейшему   г.) и в г. Анкаре (). Договор торгово-экономическому сотрудничеству о дружбе и сотрудничестве между Укра- этих стран с перспективой трансформа- иной и Турецкой Республикой от 4 мая ции в стратегический формат. г. является базовым политическим документом, определяющим основные на- Среди стран региона Украина и Турецкая правления, формы и методы сотрудниче- Республика позиционируются как мега- ства между сторонами. Основы углублен- региональные лидеры по уровню ВВП, ного партнерства между государствами территориальному и демографическому заложены в Совместном плане действий потенциалу. Значительные транспортно- по расширенному сотрудничеству между коммуникационные возможности, общ- Кабинетом Министров Украины и Прави- ность стран в возможном вступлении в тельством Турецкой Республики от 2 апре- ЕС, принадлежность ко многим между- ля народным организациям и региональным инициативам так же обуславливают эко- В ходе седьмого заседания межправитель- номическое взаимодействие стран на дву- ственной украинско-турецкой Комиссии и многостороннем уровне. по торгово-экономическому сотрудниче- ству (г. Стамбул, 25 мая г.), сторонам Анализ тенденций и структуры украин- удалось основательно обсудить важней- ско-турецкого экономического сотрудни- шие аспекты дальнейшего сотрудничества чества требует определения количествен- в различных сферах экономики, в том чис- ных и качественных параметров внешне- ле: внешней торговле (стороны подтвер- торговых отношений стран. В контексте дили намерения подписать Договор о сво- международных отношений государств бодной торговле); инвестициях (обеспече- показательными являются среднегодовые ние преференциальных условий для инве- и относительные показатели внешнеэко- сторов двух стран); науки и технологий; номической активности (в расчете на од- промышленности (металлургия, машино- ного человека и в отношении к ВВП со- строение, химическая, пищевая, текстиль- ответственно), что позволит определить ная, автомобилестроение и сопутствую- позиции стран на международной арене. щие отрасли, судостроение, производство Наблюдается существенное преоблада- ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ 28 Доклад: 19, Май  АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ УКРАИНСКО-ТУРЕЦКИХ ТОРГОВО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL ние объемов внешней торговли Турецкой ВВП в течение гг. были близки, Республики по сравнению с соответству- отсюда можно сделать вывод об опреде- ющими показателями Украины. Темпы ленном подобии результатов внешнеэко- роста экспорта-импорта и доля прямых номической деятельности (Таблица 1). иностранных инвестиций по отношению к Таблица 1 Показатели внешнеэкономической активности страны, г. 1 Турецкая Показатель Украина Республика Объемы экспорта товаров в расчете на одного чел., ,31 ,58 млн дол. США Объемы экспорта товаров по отношению к ВВП, % 15,79 11,31 Объемы импорта товаров в расчете на одного чел., ,26 ,14 млн дол. США Объемы импорта товаров по отношению к ВВП, % 18,64 18,43 Торговое сальдо по отношению к ВВП, % -2,86 -7,12 Открытость экономики, % 34,43 29,75 Средние темпы роста объемов экспорта товаров за 11,62 16,3 г., % Средние темпы роста объемов импорта товаров за 11,94 15,7 гг., % Объемы чистых прямых иностранных инвестиций 22,46 19,32 по отношению к ВВП, %, в среднем за гг. Доля энергетической продукции в экспорте, млн 7,00 0,8 дол. США, в среднем за гг., % Доля энергетической продукции в импорте, млн 32,22 20,7 дол. США, в среднем за гг.,% Сальдо платежного баланса, млн. дол. США, в -0,7 ,63 среднем за гг. Сальдо платежного баланса, отношение к ВВП, в 1,49 -3,57 среднем за гг. Структура импорта в странах характеризу- ся Российская Федерация (75 % от объема ется, в первую очередь, значимостью энер- импорта Украины и 41%  Турецкая Респу- горесурсов, учитывая их долю в общем блика). Кроме того, Российская Федерация объеме импорта стран. Согласно статисти- является важнейшим импортером как для ческим данным Международного торгово- Украины (36,5 % общего объема импорта), го центра, в г. на энергетические то- так и для Турецкой Республики (11,64 %). вары приходится более 20 % украинского и 32 % турецкого импорта, что значительно В структуре внешней торговли Турецкой меньше аналогичных показателей по от- Республики, доля Украины в экспорте и ношению к экспорту (7 % и 0,8 % соответ- импорте в среднем за период с по ственно). Главным импортером энергети- гг. составила 1,09 % и 2,15 % соответ- ческой продукции для обеих стран являет- ственно ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 29 ORSAM ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА Рисунок 1. * – первое полугодие г. Доля экспорта-импорта Украины в общем объеме внешней торговли Турецкой Республики, %2 Аналогичные показатели для Украины (Ри- значение экспорта и импорта за анализи- сунок 2), позволяют констатировать пре- руемый период составляет 6,04 % и 1,61 % имущество Турецкой Республики среди соответственно. торговых партнеров Украины. Так, среднее Рисунок 2. Рисунок 2. Доля экспорта-импорта Турецкой Республики в общем объеме внешней торговли Украины, %2 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ 30 Доклад: 19, Май  АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ УКРАИНСКО-ТУРЕЦКИХ ТОРГОВО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL В количественном измерении на протяже- Украина – ое место по тем же параме- нии всего экономического сотрудничества трам (е место в экспорте, е в импор- наблюдается тенденция к увеличению объ- те). Наибольшего значения товарооборот емов товарооборота между странами. По между Украиной и Турецкой Республикой итогам г., согласно данным Междуна- достигал в г. – 6,58 млрд дол. США, родного торгового центра, общий товаро- однако, уже в  г., вследствие мирового оборот между странами составил более 4,3 финансово-экономического кризиса, това- млрд дол. США (3,85 % от общего объема рооборот сократился до 3,08 млрд дол. В вешней торговли Украины и 1,43 % Турец- году наметилась положительная тен- кой Республки). Таким образом, Турецкая денция восстановления достигнутых в до- Республика занимает шестое место среди кризисные годы объемов торговли, чему крупнейших внешнеторговых партнеров соответствовал рост оборота более чем на Украины по объемам внешней торговли 1,2 млрд дол. США (Рисунок 2). (2-е место в экспорте, 8-е – в импорте), Таблица 2 Внешнеторговые показатели украинско-турецких отношений за гг., млрд дол. США3 Годы Наименование Товарооборот Экспорт Импорт Сальдо для Украины Сальдо торговли между странами являет- ины достигнуто в г. (2,68 млрд дол. ся качественным показателем экономиче- США). Для Турецкой Республики этот год ского сотрудничества, которое позволяет характеризовался наименьшим значением позитивно оценить динамику для Украи- отрицательного сальдо (-3,91 млрд дол.) В ны, которая на протяжении последних 10   г. для Украины сложилось наимень- лет демонстрирует положительную тен- шее позитивное сальдо в размере 0,59 денцию, чего, соответственно, нельзя ут- млрд дол. Для Турецкой Республики наи- верждать о противоположных тенденциях меньшее значение сальдо наблюдалось в в Турецкой Республике. Наибольшее зна- г. в размере 0,47 млрд дол. США (Ри- чение положительного сальдо для Укра- сунок 3). ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 31 ORSAM ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА Рисунок 3. Рисунок 3. Динамика сальдо товарооборота Украины и Турецкой Республики, гг.5 В структуре экспорта из Украины в Турец- лия из нее, древесный уголь – 4,2 % (15,3 %); кую Республику (Таблица 3) доминируют отходы пищевой промышленности, корма преимущественно ресурсы, из которых для животных – 3 % (18,7 %); злаки – 2,6 % 51,9 % приходится на главный экспортный (3,2 %); руды, шлак и зола – 2,1 % (2,5 %). продукт Украины – недрагоценные метал- лы (железо и сталь), что составляет 10,7 % Среди других товаров украинского про- от общего экспорта в страны мира. То есть, изовдства из общей структуры экспор- Турецкая Республика является одним из та в Турецкую Республику, занимающие крупнейших импортеров недрагоценных весомую долю, можно выделить: медь и металлов из Украины. На масло семян, изделия из нее (12,3  % от общего объема фрукты, зерно, семена, плоды и др. прихо- экспорта в Турецкую Республику); орга- дится 7,6 % от общего экспорта в Турецкую нические химические соединения (6,7  %); Республику или 21,1 % объема украинско- пластмассы (4,7 %); материалы из кожи др. го экспорта этой продукции. Минеральное (8,3 %). В абсолютном измерении 98,2  % топливо составляет 6,5  % экспорта (5,4  % украинского экспорта в Турецкую Респу- общего объема этой продукции); удобре- блику обеспечивают 22 товарные группы, ния – 5,5 % (17,6 %); животные, раститель- что подтверждает недостаточную дивер- ные жиры, масла и др. – 5 % (5,8 %); продук- сификацию украинской внешней торгов- ты неорганической химии, недрагоценные ли. металлы – 4,7 % (12,6 %); древесина и изде- ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ 32 Доклад: 19, Май  АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ УКРАИНСКО-ТУРЕЦКИХ ТОРГОВО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL Таблица 3 Товарная структура украинского экспорта в Турецкую Республику, г.6 Доля Объем экспорта Доля Турции в Украины товаров из общем объеме в общем Наименование товарных групп Украины в экспорта объеме Турцию, млрд товаров из импорта дол. США Украины,% товаров в Турцию,% Все продукты ,60 5,88 1,63 Железо и сталь ,90 10,75 9,75 Семена, фрукты, зерно, плоды и др. ,10 21,10 14,70 Топливо, масла, продукты перегонки и др. ,74 5,40 0,51 Удобрения ,51 17,60 16,28 Животные, растительные жиры и масла и ,37 5,86 15,49 др. 11,32 0,36 0,05 Съедобные фрукты, орехи, дыни 9,19 4,40 2,92 Эфирные масла, духи, косметика, 6,07 3,72 0,62 парфюмерия Овощи, съедобные корнеплоды и 4,21 3,53 1,33 клубнеплоды Алкогольные и безалкогольные напитки, 3,62 0,82 2,61 уксус Бумага, картон, изделия из них 3,48 0,42 0,12 Молочные продукты, яйца, мед и др. 2,86 0,44 2,23 Суда, лодки и другие плавательные 2,40 1,22 0,23 сооружения Белки, крахмал, клей и др. 1,96 3,91 0,46 Керамические изделия 1,60 0,88 0,41 ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 33 ORSAM ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА В импорте товаров из Турецкой Республи- еме импорта в Украину – 22,7 %. Как видим, ки в Украину (Таблица 4) преобладают го- Турецкая Республика принадлежит к числу товые изделия: продукты питания (фрук- наибольших импортеров потребительских ты, орехи, дыни) – 13,2 % или в общем объ- товаров в Украину. Таблица 4 Основные товарные группы в структуре турецкого экспорта в Украину, г.7 Доля Турции Доля Объем импорта в общем Украины в товаров из объеме общем объеме Наименование товара Турции в импорта экспорта Украину, млн товаров в товаров из дол. США Украину,% Турции,% Все продукты ,89 2,08 1,11 Фрукты, орехи, дыни ,53 22,71 4,77 Пластмассы и изделия из них ,99 3,52 2,72 Машины, ядерные реакторы, котлы и 78,75 1,73 0,84 др. Средства наземного транспорта, кроме 71,76 2,16 0,52 колейного Топлива, масла, продукты перегонки и 68,44 0,35 1,52 др. Изделия из черных металлов 67,06 7,58 1,38 Электрическое, электронное 56,86 1,58 0,76 оборудование Бумага, картон, изделия из них 39,06 2,71 3,21 Трикотажные, вязаные ткани 38,10 45,68 3,01 Смазочные материалы, воск, свечи и 35,51 8,89 5,24 др. , турецких – ,1 млн из Турецкой Республики приходится на 94 дол. Положительное сальдо сложилось в товарных групп, что свидетельствует о бо- пользу Турецкой Республики – 68,1 млн лее диверсифицированной структуре тор- дол. Украинский экспорт на 91,2 % состоял говли с Украиной. из услуг транспорта и связи, 4,4 % – опера- ций с недвижимостью, 1,23 % гостиничных В современных условиях наблюдается и ресторанных услуг и 1,2 % услуг в сфере рост в международной торговле услуга- образования. Турецкий экспорт на 68,6  % ми (Рисунок 5). Согласно статистическим состоял из услуг транспорта и связи, на данным Государственной службы стати- 16,6  % из услуг, связанных со строитель- стики Украины8 в г. объем торговли ством, на 7,5 % услуг связанных, с финан- услугами составил ,1 млн дол. США, в совой деятельностью, и на 4,9  % услуг в том числе экспорт услуг из Украины со- операциях с недвижимостью. Таблица 5 Динамика торговли услугами между Украиной и Турецкой Республикой, гг., млн дол. США9 Года Показатели Товарооборот ,69 ,92 ,23 ,36 ,16 ,73 ,12 Экспорт услуг 71,92 90,23 ,36 ,25 ,64 ,87 Импорт услуг 42,77 93,69 ,9 ,11 ,52 ,86 ,13 Сальдо для Украины 29,15 -3,46 ,54 ,86 -8, -1,99 ,13 Как отмечают эксперты, турецкие компа- В целом, в украинско-турецкой торговле нии успешно участвуют в строительных, услугами наблюдается восходящая дина- финансовых и других проектах в Украине. мика, однако страны не относятся к наи- Деятельность турецкого бизнеса в Укра- большим партнерам в сфере торговли ине отмечена реализацией важных инве- услугами наблюдается недостаточная ди- стиционных проектов. Прежде всего, сле- версификация и позитивным сальдо для дует отметить компанию «Энка», которая Турецкой Республики. в рекордно короткие сроки построила в Украине самый современный футболь- Стратегически важной сферой украин- ный стадион «Донбасс Арена»; группа ско-турецкого экономического сотрудни- «Догуш», которая в рамках подготовки к чества является энергетика, которая на- «Евро» возводит терминал в главном правлена, прежде всего, на обеспечение аэропорту Украины; компании «Онур», энергетической безопасности стран. Ак- что также в рамках проектов «Евро» туальность кооперации в данной сфере уже построила сотни километров совре- обусловлена важностью модернизации не- менных автодорог; компании «Чукурова» фте- и газотранспортных систем, развити- и «Тюрксель», которые развивают в Укра- ем энерготранспортной инфраструктуры, ине сеть высокотехнологичной сотовой диверсификацией источников поставки связи энергоносителей, поиском и развитием ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 35 ORSAM ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА новых месторождений энергии на шельфе Черного моря, развитием научно-техни- (1) ческого сотрудничества с сфере атомной энергетики. Между странами существуют определенные договоренности относи- где, xij, xwj – объемы экспорта j-го товара тельно участия Украины в обустройстве и i-ой страны и мировой объем j-го товара расширении существующих и потенциаль- соответственно; Xi, Xw – общий объем экс- ных энерготранспортных магистралей, та- порта i-ой страны и мира, соответственно. ких как Самсун-Джейхан, «Набукко», про- Значение RCA от 0 до 1 наблюдется в слу- грамме создания и эксплуатации атомных чае недостаточного сравнительного пре- электростанций в Турецкой Республике имущества в производстве товара, от 1 и Более того, активно развивается коопе- выше – в случае такого преимущества. рация Украины и Турецкой Республики в транспортной сфере (авиация, морской и Среднее значение индекса RCA для обе- автомобильный транспорт), в сфере нау- их стран превышает единицу (1,23 – для ки и технологий, туризма, образования и культуры т.д. Украины и 1,51 для – Турецкой Респу- блики), что подтверждает сравнительные Для анализа эффективности использо- преимущества в производстве товаров вания потенциала украинско-турецких в системе мировой экономики. Расчеты экономических отношений рассмотрим индекса RCA в соответствии с товарной качественные параметры сотрудниче- классификацией, соответствующей стати- ства, а также деструктивные тенденции стической базе Международного торгово- и на этой основе определим перспекти- го центра,12 непосредственно для продук- вы отношений стран-партнеров с учетом ции украинско-турецкого товарооборота, результатов использованных методов. С позволили оценить конкурентные пре- целью определения эффективности внеш- имущества экспортной продукции стран- ней торговли используются индикаторы партнеров. Так, для Турецкой Республики международной торговли, среди которых: характерно большее количество товаров, выявленного сравнительного преимуще- имеющих значение индекса более еди- ства (англ. – revealed comparative advantage ницы (39 товарных групп), для Украины index (RCA); комплементарности торговли аналогичное значение характерно для 25 (англ. – trade complementarity index (TC); товарных групп. Можно сделать вывод о интенсивности внешней торговли (англ. – сравнительно большей конкурентоспо- trade intensity index (TI); внутриотраслевой собности турецкого импорта в сравнении торговли (англ. – intra-industry trade index с украинским экспортом, что объясняется (IIT); торговой специализации (англ. trade specialisation index – TS). спецификой структуры украинско-турец- кого внешнеторгового товарооборота. Индекс RCA рассчитывается для всех то- варных групп и отражает торговый потен- Для сравнительного анализа подобия эко- циал каждого отдельно в общей структуре. номик Украины и Турецкой Республики, Для расчета индекса использована форму- рассчитан индекс комплементарности ла расчета, модифицированная Б.  Балас- торговли с учетом товарной специфика- са ции экспорта и импорта по формуле: ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ 36 Доклад: 19, Май  АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ УКРАИНСКО-ТУРЕЦКИХ ТОРГОВО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ ORSAM THE BLACK SEA INTERNATIONAL Для сравнения, проведено исследование уровня комплементарности торговли с крупнейшими торговыми партнерами Украины за г. Так, с Российской Фе- где, mik – доля i-го товара в общем импор- дерацией комплементарность экспорта те k-ой страны, xij – доля i-го товара в со- равна 40,92 %, импорта – 50,04 %; с Герма- вокупном экспорте j-ой страны; значение нией – 44,92  % для экспорта, 57,57  % для индекса ТС изменяется от 0 до в зави- импорта; с Китаем – 41,23  % экспорта и симости от соответствия импортного про- 42,75  % импорта. Таким образом, просле- живается подобная тенденция в показате- филя одной страны экспортному профилю лях индекса для крупнейших внешнетор- второй. говых партнеров Украины (включая и Ту- рецкую Республику, которая по объемам Полученные результаты расчета индекса ЗТО находится на шестом месте в комплементарности украинского экспорта г), что подчеркивает статус Украины как подтверждают соответствие импортному важного внешнеторгового партнера Ту- портфелю Турецкой Республики на 53,6 %. рецкой Республики. Для более наглядной Определение соответствия импортного иллюстрации, наведена динамика измене- портфеля Украины экспортному портфе- ния индекса комплементарности торговли лю Турецкой Республики, позволило обна- между Украиной и Турецкой Республикой ружить соответствие турецкого товарного за гг. (Рисунок 4), согласно кото- экспорта на 47,4  % потребностей украин- рой прослеживается восходящая тенден- ского импорта. ция. Рисунок 4. Примечание: * – прогнозные данные. Рисунок 4. Динамика изменения комплементарности внешней торговли Украины и Турецкой Республики за гг., % ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 37 ORSAM ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЦЕНТР ИССЛЕДОВАНИЙ И ДИАЛОГА Индекс интенсивности торговли исполь- лезные) критерии сотрудничества, обу- зуется для анализа уровня региональной словленных мировыми тенденциями. торговли в качестве индикатора эффек- тивности товарооборота или уровня по- Для определения значимости внешнеэко- следовательности и стабильности торго- номических отношений Украины и Турец- вых отношений между странами. Считает- кой Республики в экономическом росте ся, что при превышении значения индекса стран (ВВП на душу населения) был прове- ТІ единицы, то взаимная торговля превы- ден многофакторный регрессионный ана- шает ожидаемый уровень, если меньше лиз, который представлен в виде такого единицы, то страны не достаточно реали- уравнения: зуют взаимный потенциал торгового со- трудничества. Рассчитывается данный ин- декс по формуле: где Y – ВВП на душу населения, a1 – укра- инско-турецкий внешнеторговый обо- рот (foreign trade turnover), a2 – обменный курс национальной денежной единицы (exchange rate), a3 – условия торговли (trade где xij, xwj – объем экспорта из i-ой стра- conditions), a4 – лаговое значение зависи- ны и со всего мира в j-ую страну соответ- мой переменной (ВВП на душу населения). ственно, а Xiw и Xw – соответственно, об- щий объем экспорта i-ой страны и мира. Результаты регрессионного анализа (та- блица 6), проведенного с помощью стати- Итак, прослеживается постоянное пре- стического пакета E-views  , свидетель- вышение граничного значения в течение ствуют о том, что внешнеторговый оборот всего исследуемого периода (рисунок 5), между Украиной и Турецкой Республикой что говорит о том, что партнерство между влияет на экономический рост (ВВП на Украиной и Турецкой Республикой в аспек- душу населения) обеих стран и имеют сле- те торговли превышает «ожидаемые» (по- дующий вид. Таблица 6 Результаты регрессионного анализа Качественные индикаторы Коэффициент регрессии Страна регресси ftt er tc yt-1 R2 adj. R2 D-W stat. номического роста Украины (коэффици- ент регрессии – 0,62  %). То есть, между Качественные характеристики регресси- показателями наблюдается прямо пропор- онных уравнений в целом находятся в пре- циональная зависимость. Факторами вли- делах нормы. Конкретнее, коэффициенты яния на ВВП на душу населения Украины корреляции (R2) свидетельствуют о плот- также являются условия торговли (tc – от- ной связи между независимыми перемен- ношения украинского экспорта к турецко- ными Скорректированные коэффициенты му импорту). детерминации (adj.  R2) так же колеблют- ся в допустимых границах. Коэффициент Результаты регрессионного анализа так- адекватности регрессии (D-W stat.), также же свидетельствуют о прямом влиянии демонстрирует нормальное значение. украинско-турецкого внешнеторгового оборота на ВВП на душу населения Ту- Проанализировав состояние внешнеэко- рецкой Республики (коэффициент регрес- номических отношений Украины и Турец- сии – 0,32 %). В то же время, наблюдается кой Республики, и на основе выше изло- позитивное влияние показателя условий женного, можно провести SWOT-анализ торговли (в данном случае – отношение (Таблица 7), который содержит информа- турецкого экспорта к украинскому импор- цию о сильных и слабых сторонах отно- ту), не смотря на отрицательное значение шений, возможности ее развития и угро- сальдо товарооборота для Турецкой Ре- зы, которые могут возникнуть в будущем. спублики (0,56  %). Объяснить такой ре- Подобный анализ позволяет всесторонне зультат можно особенностью структуры и объективно оценить состояние украин- турецкого импорта из Украины. Его ре- ско-турецкого сотрудничества, потенци- сурсный характер обеспечивает производ- ал для становления стратегического пар- ственные сектора турецкой экономики. тнерства, перспективу, пространственные Удалось выяснить, что значимость в про- и временные ориентиры, что в будущем цессе внешнеторговых отношений про- позволит улучшить партнерство на основе являет котировка национальных валют этих данных. Взвешенная поли- тнерства. Благоприятные условия для уве- тика международных экономических от- личения экспортно-импортных операций, ношений Украины и Турецкой Республики инвестиционного сотрудничества, коопе- с балансом интересов двух сторон позво- рации в различных сферах производства лит максимизировать потенциал этого в будущем определяются наличием каче- союза в перспективе, что будет одной из ственного институционального фунда- предпосылок для стабильного развития мента и эконометрических предпосылок. экономики региона. ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ 40 Доклад: 19, Май  THE BLACK SEA INTERNATIONAL ORSAM ENDNOTES 1 Государственная служба статистики Турции – seafoodplus.info?tb_id=12&ust_id=4; Министерство Торговли Турции – seafoodplus.info; Государственная служба статистики Украины – seafoodplus.info; International Monetary Fund – seafoodplus.info; International Trade Centre – seafoodplus.info 2 Государственная служба статистики Турции – seafoodplus.info?tb_id=12&ust_id=4 3 International Trade Centre – seafoodplus.info 4 Государственная служба статистики Украины – seafoodplus.info 5 International Trade Centre – seafoodplus.info 6 International Trade Centre – seafoodplus.info 7 International Trade Centre – seafoodplus.info 8 Государственная служба статистики Украины – seafoodplus.info 9 Государственная служба статистики Украины – seafoodplus.info 10 Развитие торгово-экономического сотрудничества между Украиной и Турцией / материалы с официального сайта Посольства Украины в Турецкой Республике – seafoodplus.info 11 Развитие торгово-экономического сотрудничества между Украиной и Турцией / материалы с официального сайта Посольства Украины в Турецкой Республике – seafoodplus.info ua/htm 12 B. Balassa, Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage, Mancehster , p. 13 International Trade Centre – seafoodplus.info ЧЕРНОМОРСКИЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ Доклад: 19, Май 41 THE BLACK SEA INTERNATIONAL ORSAM Ortadoğu Stratejİk Araştirmalar Merkezİ Mithatpaşa Caddesi 46/4 Kızılay/Ankara Tel: 0() 26 09 Fax: 0 () 39 48 seafoodplus.info, [email protected] seafoodplus.info, [email protected]