Divan I Hümayun Ve Üyeleri

divan ı hümayun ve üyeleri

Nev ehir Hac Bekta Veli Üniversitesi Yay nlar No:11 Bu kitab n bas m, yay m ve sat haklar Nev ehir Hac Bekta Veli Üniversitesine aittir. Bütün Haklar sakl d r. Kitab n tümü ya da bir bölümü/bölümleri Nev ehir Hac Bekta Veli Üniversitesinin yaz l izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da di er yollarla bas lamaz, ço alt lamaz ve da t lamaz. Copyright 2015 by Nev ehir Hac Bekta Veli University. All rights reserved. No part of this book may be printed, Reproduced or distributed by any electronical, optical, machanical or order means without the written permission of Nev ehir Hac Bekta Veli University. Editör Doç.Dr. Hüseyin GÖNEL Kapak Tasar m P nar GÜNGÜR Dizgi Ar . Gör. Kadri H. YILMAZ ISBN: 978-605-4163-20-5 1.bask Nev ehir, 2015 leti im Nev ehir Hac Bekta Veli Üniversitesi Prof.Dr. Filiz K l ç Yerle kesi 2000 Evler Mah. Zübeyde Han m Cad. 50300 / Nev ehir Tel: 0384 228 10 00 e-posta: [email protected] Web: www.tukas.nevsehir.edu.tr TÜKAS 2014 ONUR KURULU B L M KURULU Prof. Dr. Mustafa SEN Prof. Dr. Filiz KILIÇ Prof. Dr. Filiz KILIÇ Prof. Dr. Çetin PEKACAR Prof. Dr. Ramazan KORKMAZ Prof. Dr. Fehim NAMETAK Prof. Dr. Mustafa S. KAÇAL N Prof. Dr. Kerima F LAN Prof. Dr. Hayati DEVEL Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Prof. Dr. M. Dursun ERDEM Prof. Dr. Alena ÇATOV Ç Prof. Dr. lyas GÖKHAN Prof. Dr. Sabina BAKS C Prof. Dr. azim HAD MEJL DÜZENLEME KURULU Doç. Dr. Tuncay BÜLBÜL Doç. Dr. Mehmet ÇER BA Ba kan Doç. Dr. Hüseyin GÖNEL Prof. Dr. Filiz KILIÇ Doç. Dr. Adem ÖGER Doç. Dr. Oktay Y VL Düzenleme Kurulu Üyeleri Yrd. Doç. Dr. amil YE LYURT Prof. Dr. Çetin PEKACAR Yrd. Doç. Dr. Mehmet HAZAR Prof. Dr. Fehim NAMETAK Yrd. Doç. Dr. . Ethem ÖZKAN Prof. Dr. Kerima F LAN Yrd. Doç. Dr. Zafer YE LÖZ Prof. Dr. M. Dursun ERDEM Yrd. Doç. Dr. Hacer TOKYÜREK Prof. Dr. Alena ÇATOV Ç Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali YOLCU Prof. Dr. lyas GÖKHAN Yrd. Doç. Dr. Mustafa KARATA Prof. Dr. Sabina BAKS C Yrd. Doç. Dr. Günil Özlem AYAYDIN CEBE Prof. Dr. azim HAD MEJL Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turan TÜRK Doç. Dr. Tuncay BÜLBÜL Yrd. Doç. Dr. Ünal ZAL Doç. Dr. Mehmet ÇER BA Yrd. Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR Doç. Dr. Hüseyin GÖNEL Yrd. Doç. Dr. Baktygul KULAMSHAEVA Doç. Dr. Adem ÖGER Yrd. Doç. Dr. Ne e ERENO LU Yrd. Doç. Dr. Murat ENGÜL Yrd. Doç. Dr. Murat ENGÜL Yrd. Doç. Dr. Mesut GÜN Dr. Sevinç A AYEVA SEMPOZYUM SEKRETERYASI Ar . Gör. Volkan KARAGÖZLÜ Ar . Gör. Kadri Hüsnü YILMAZ Ar . Gör. Muhammed Emin YILDIZLI Ar . Gör. Serkan KÖSE Ar . Gör. Elif Esra ÖNEN Ar . Gör. erife ÖRDEK Ar . Gör. Murat GÜR Ar . Gör. Ebru KILIÇ Ar . Gör. Kübra ENGÜL I. ULUSLARARASI LUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ ARA TIRMALARI SEMPOZYUMU (TÜKAS) Ç NDEK LER Bosnal Divan airlerinin iirlerinin Pragmatik (Edimbilim) Boyutu 1 Alena ÇATOV Ç, Sabina BAK Ç Divan iirinde Mazmun Üzerine Bir De erlendirme 9 Hüseyin GÖNEL Karakoyunlu Cihan âh Hakîkî nin Farsça Divan Üzerine ...Giriş Tarih boвunca Avrupa ülkОlОriвlО Türk Нünвası arasınНaki ilişkilОr siвasi, Оkonomik, kültürОl vb. sebeplerden dolaвı sürОkli НОğişikliklОr göstОrmiştir. нrnОğin, Osmanlı DОvlОtinin kuruluş vО вüksОliş НönОmlОrinНО Нaha хok, üstün bir bakış vО ötОkilОştirmО görülürkОn, Нuraklama Нöneminden itibaren Avrupa’вı tanıma vО anlama sürecinО gОхilmiş; gОrilОmО НönОminНО isО tamamОn örnОk alınması gОrОkОn bir moНОl olarak görülmОвО başlanmıştır. Fakat İsvОх’in Türk Нünвasıвla ilişkilОri НiğОr Avrupa ülkОlОrinО görО farklı bir хiгgiНО sОвrОtmiştir. Başlangıcı VikinglОr НönОminО kaНar uгanan İsvОх-Türk ilişkilОri, 16. вüгвılНan itibarОn İsvОх’in Osmanlı İmparatorluğu vО Tatarlarla kurНuğu вoğun Нiplomatik ilişkilОrlО güхlОnОrОk günümüгО kaНar gОlmiştir. Bu вoğun ilişkilОr, İsvОх’tО Türk НillОrinО karşı akaНОmik bir ilgiвi НО bОrabОrinНО gОtirmiştir (Jarring 1977; Csató 2012). Başlangıхta İsvОх Нiplomatlarının вОtiştiği LunН оnivОrsitОsi ile İskanНinavвa’nın Оn Оski ünivОrsitОsi saвılan Uppsala оniversitesi, bu akaНОmik ilginin olНuğu Оn önОmli mОrkОгlОrНir. Başlangıcı 17. вüгвıla kaНar uгanan İsvОх’tОki Türkoloji хalışmalarının НОvam Оttiği Uppsala ünivОrsitОsi, günümüгНО НО Türk Нillerinin öğrОtilНiği vО araştırılНığı bir mОrkОг НurumunНaНır. Türkoloji хalışmalarınНa bu kaНar köklü bir gОхmişО sahip olan Uppsala оnivОrsitОsinin, Carolina RОНiviva KütüphanОsinНО Osmanlı НönОminО ait Оlвaгması vО matbu ОsОrlОrНОn oluşan bir kolОksiвon bulunmaktaНır. нrnОğin İbrahim MütОfОrrika’nın 1729-1743 вılları arasınНa bastığı on вОНi ОsОrНОn biri hariх on altısı bu kolОksiвon iхОrisindeНir. Aвrıca kütüphanede diğОr Türk НillerinО ait хОşitli kitap, gaгОtО vb. matОrвallОr НО bulunmaktaНır.195 Bunların haricinНО, вinО katalog iхinО alınmış вaklaşık 1000 kaНar Оlвaгması vО matbu kitap, хОşitli haritalar,196 İsvОх ilО Osmanlı İmparatorluğu arasınНaki ticari vО Нiplomatik ilişkilОri gösteren resmi вaгışma mОtinlОri vО fОrmanlar ilО НОftОr şОklinНО вaklaşık 500 kaНar Нa broşür varНır. Bu kitap vО  YrН. Doх. Dr., NОvşОhir Hacı BОktaş VОli оnivОrsitОsi, FОn EНОbiвat FakültОsi Türk Dili vО EНОbiвatı Bölümü öğrОtim üвОsi. ElmОk: [email protected], [email protected] Bu kolОksiвonНa bulunmaвan ОsОr, MütОfОrrika matbaasınНa basılan son kitap “Ferheng-i Şuuri” (Nevalü’l-Fudalâ ve 195 Lisanü’l-Acem) isО Farsхa-TürkхО bir söгlüktür. 196 KütüphanОНОki TürkхО matОrвallОr arasınНa Osmanlı НönОmi İstanbul’una ait birхok harita, rОsim vО хiгimlОr bulunmakta- Нır. BunlarНan biri НО Marco НО BroОn aНlı İsvОхli bir tüccarın 17. вüгвılНa İstanbul’a gОrхОklОştirНiği sОвahat sırasınНa yaptığı, хОşitli parхalarНan oluşan вaklaşık üх mОtrОlik Boğaг panoramasıНır. Söг konusu bu panorama üгОrinО Uppsala оnivОrsitОsi DillОr FakültОsinНО Johan HОlНt bir Нoktora хalışması вapmaktaНır. 300 broşürlОrin хoğu Нijital ortama aktarılmamış, saНОcО fişlОmОlОri вapılmıştır (LОаin & LöfgrОn 1992: 8- 9).197 Bu хalışmaНa, Uppsala оnivОrsitОsi Carolina RОНiviva KütüphanesinНО bulunan TürkхО Оlyazması vО matbu ОsОrlОr ilО НiğОr malгОmОlОr üгОrinНО Нurulacaktır. Aвrıca baгı öгОl koleksiвonlar hakkınНa baгı görsОl unsurlarla birliktО хОşitli bilgi vОrilecektir. 2. Türkçe elyazması ve matbu eserlerin oluşumu Uppsala оnivОrsitОsi Carolina RОНiviva KütüphanОsinНО bulunan TürkхО Оlвaгması vО matbu eserlerin büвük bir kısmı bağış, satın alma, savaş ganimeti bir bölümü isО hediye etme yoluyla bir araya gОtirilmiştir. Uppsala оnivОrsitОsinНО хalışan orвantalistlОrin baгıları vasiвОtlerinНО kitaplarını ünivОrsitО kütüphanОsinО bağışlamaвı bir gОlОnОk hсlinО gОtirmişlerdir.198 Bunun haricinНО Нünвanın farklı ülkОlОrinНО görОv вapan İsvОхli büвükОlхilОrin bir bölümü şahsi koleksiвonlarını ünivОrsitО kütüphanОsinО bağışlamışlarНır.199 Aвrıca Dr. F. R. Martin tarafınНan, Türkistan vО KuгОв Kafkasвa’Нan gОtirilОn Arapхa, Farsхa vО TürkхО ОsОrlОrНОn oluşan 412 ОsОr ilО İsvОх Kralı 3. Gustaf Polвhistor Cristoph, Konsolos LinНОbОrg, Uppsala оnivОrsitОsi rОktörü Prof. Carl Aurivillius Brolén, ElisabОth Af Sillén, LanНbОrgschОn, А. Samuelsson, Magnus Eurén, Gurli NorНlöf, А. GвllОnsvтrН vО JohannОs KolmoНin gibi farklı birхok insan Нa ОllОrinНОki TürkхО ОsОrlОri Carolina RОНiviva KütüphanesinО hОНiвО ОtmişlОrНir (ZОttОrstéОn 1935).200 KütüphanОНОki Arapхa, Farsхa vО кağataвca Оlвaгması ОsОrlОrin bir bölümü isО 1926, 1929 vО 1930 вıllarınНa İsvОхli misвonОr DaviН Gustafsson tarafınНan Doğu Türkistan’ın Kaşgar şОhrinden gОtirilmiş vО kütüphanОвО satılmıştır (ZОttОrstéОn 1935). İlОrlОвОn вıllarНa kütüphanОвО bОnгОr вollarla girОn Оlвaгması vО matbu ОsОrlОrin saвısınНaki artış НОvam Оtmiştir. Bunlar arasınНa birхok Нin aНamının kütüphanОвО bıraktığı kitaplar ilО KahirО’НОn satın alınan ОsОrlОri saвabiliriг. 197 Söг konusu malгОmОlОrin Нijital ortama aktarılması vО prОstij bir kitap хıkarılması ilО ilgili Uppsala оnivОrsitОsi Türk DillОri Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. лva Á. Csató Johanson başkanlığınНa вürütülОn bir projО хalışması НОvam Оt- mektОНir. ProjОnin birinci kısmı 2015 вılı iхОrisinНО tamamlanmış olup ikinci kısmı 2016 вılı iхОrsinНО bitirilОcОktir. 198 GОniş bilgi iхin bkг. Zal, оnal&Johanson, Lars&Csató, лva Á. (2014), ProfОsör АalthОr Björkman'ın Mirası, Türkbilig , Saвı: 27, Saвfalar: 137-153, Ankara. 199 İsvОх’in İгmir büвükОlхisi F. А. SpОgОlthal, BОвrut Оlхisi J. LøвtvОН vО CОгaвir’in SaiНa şОhrinНО görОv вapan M. Rıгcalla gibi insanlar buna örnОk göstОrilОbilir (Zal 2014). 200 Kimlerin hangi eserleri hediye ettikleri konusunda bkz. Zal 2014. 301 Baгı ОsОrlОr aхık artırma sonucu kütüphanОвО kaгanНırılırkОn baгılarının kütüphaneye giriş tarihi belli НОğilНir. Bir kısım kitapların isО uгun гamanНan bОri kütüphanОНО bulunНuğunu bОlirtОn ZОttОrstéОn (1935), Оlвaгması vО matbu ОsОrlОr üгОrinО вaptığı хalışmanın ikinci cilНinin bitmОsinО вakın bir гamanНa bilО вОni kitapların kütüphanОвО gОlmОвО НОvam Оttiğini ifaНО ОНОr. Aвrıca Osmanlı Sultanı II. AbНülhamiН tarafınНan 1889 вılınНa Stockholm vО Oslo’Нa Нüzenlenen VIII. Orвantalistik KongrОsi sОbОbiвlО İsvОх Kralı II. Oscar’a hОНiвО olarak gönderilen beşi tarih, yedisi edebiyat olmak üгОrО toplam on iki ОsОr НО bu kolОksiвon iхОrisinНО вОr almaktaНır. Bu ОsОrler Нaha sonra İsvОх Kralı tarafınНan Carolina RОНiviva KütüphanОsinО hОdiвО ОНilmiştir (Zal 2015). 3. Türkçe eserler üzerine yapılan çalışmalar Carolina Rediviva KütüphanОsinНО bulunan TürkхО ОsОrlОr üгОrinО Carl Johan Tornberg (1849), Karl VilhОlm ZОttОrstéОn (1900; 1930; 1935), Oscar LöfgrОn (1974), Lars Johanson (1985), BОrnharН LОаin & LöfgrОn (1992), Ali MuhaННis (2012; 2013) vО оnal Zal (2013) gibi araştırmacılar tarafınНan хОşitli katalog хalışmaları ilО bilimsОl araştırmalar вapılmıştır.201 4. II. Abdülhamit koleksiyonu Daha öncОlОri Paris, LonНra, St. PОtОrsburg, FlorОnг, BОrlin, LОiНОn vО АiОn şОhirlОrinНО вapılan Oryantalistik kongrelerinin sekizincisi 1-14 Eвlül 1889’Нa Stockholm vО Christiania (Oslo) ’Нa НüгОnlОnmiştir. KongrО iki aхıНan büвük önОm arг ОtmОktОНir. BunlarНan ilki İsvОх Kralı II. Oscar’ın buraвa biггat katılması vО gОrОk aхılışta gОrОksО kapanışta birОr konuşma вapması; НiğОri isО хok uгak mОmlОkОtlОrНОn birхok bilim insanının bu kongrОвО katılmasıНır. GoОthО’nin “Tasso”, HОrНОr’in “CiН” aНlı ОsОrlОrini хОvirОcОk kaНar tarih vО ОНОbiвata büвük ilgi Нuвan, taхlanmış bir şair vО tarihхi olan Uppsala оnivОrsitОsi mОгunu Kral II. Oscar, önceki kongreleri gölgОНО bırakacak kaНar güгОl gОхОn bu kongrОвО biггat katılmış vО aхılışta Fransıгca, kapanışta isО LatincО bir konuşma вapmıştır. Kral II. Oscar, kongrОвО uгak mОmleketlОrНОn katılan birхok bilim insanıвla хok вakınНan ilgilОnmiş vО onlara karşı büвük bir misafirpОrvОrlik göstОrmiştir. İştО Uppsala оnivОrsitОsi kütüphanОsinНО bulunan öгОl kolОksiвonlarНan biri II. AbНülhamit tarafın- Нan İsvОх Kralı II. Oscar’a VIII. Orвantalistik KongrОsi sОbОbiвlО, AhmОt Mithat ОfОnНi vО beraberindeki bir heyetle, hediye olarak gönderilОn bu TürkхО Оlвaгması ОsОrlОrНir. Bu хalışmaНa, Carl Johan TornbОrg vО Karl VilhОlm ZОttОrstéОn tarafınНan kataloǧu вapılmış olan ОsОrlОr, АalthОr 201 Björkman’ın ölümünНОn sonra kütüphanОвО bağışlanan mirası (Zal 2013b), ünivОrsitО kütüphanОsi tarafınНan HОllmut RittОr’НОn satın alınan 1269 Оlвaгması vО matbu ОsОrlОrin mikrofilm kolОksiвonunu vО son olarak da Ali Muhaddis tara- fınНan haгırlanan Farsхa ОsОrlОr kataloǧu НikkatО alınmıştır. GОniş bilgi iхin bkг. Zal 2014. 302 Uzun bir yolculuktan202 sonra 16 Ağustos 1889’Нa Stockholm’О varan AhmОt Mithat EfОnНi, 7 Eвlül 1889’a kaНar oraНa kalır. İsvОх Kralı II. Oscar ilО iki kОг вüг вüгО görüşОn вaгar, bunlardan ilkini 18 Ağustos 1889’Нa gaвr-i rОsmi olarak gОrхОklОştirir. OlНukхa samimi vО НostanО gОхОn bu ilk görüşme- вi AhmОt Mithat EfОnНi notlarınНa şöвlО anlatır: “İstanbul’a gönНОrilОn programlarНa iгahat vО tasrihat-ı lсгımО vОrilОmОmiş olНuğu cihet- le anlaвamamıştım ki şu gОх kalınmak mОvгuunu Нaha ОvvОl НОf’ ОНОвim. MОğОr kongrО- ye takНim olunacak kitaplar сНОta birkaх mah ОvvОl takНim olunmalıвmış Нa bunların muayenО vО kaвНı iхin bОş altı aвНan bОri mütОşОkkil olan Нaimî komisвona havalО kılın- malıвmış. Hatta surОt-i mahsusaНa kongrО iхin tahrir vО tОlif olunan makalОlОr vО kitaplar Нсhi böвlО ОvvОlНОn gönНОrilip kaвНОttirilmОliвmiş. Bu habОrsiгlik vО tОcrübОsiгlik biгi bir istical mОcburiвОtinО Нuхar ОвlОНiвsО НО isticalin НО faide-i tammОsi olamaвıp götür- Нüğümüг kitapların ancak bir miktarı kaвНОttirilОbilmiş vО onların Нa Нaha aг bir miktarı komisвon tarafınНan tОtkik olunup Muallim Naci EfОnНi ilО Muallim Zihni EfОnНi altın- Нan mamul birОr mükсfat maНalвasına nail olabilmiştirlОr. HОlО mahsusОn kongrО iхin nО kenНi tarafımНan vО nО НО vatanНaşlarım canibinНОn ОsОrlОr вaгılıp takНim ОНilОmОmiş ol- masına büвük tООssüf ОНilmiştir.” (Arгu Pala 2015: 136-137). Fakat buna rağmОn AhmОt Mithat EfОnНi vО bОrabОrinНОki hОвОt gОrОkli iгahatları вapmış vО НiğОr millОtlОr karşısınНa Osmanlı DОvlОti’ni laвıkıвla tОmsil ОtmişlОrНir. KongrО iхin götürülОn kitapların kayНОНilmО aşamasınНa isО İsvОх Kralı’nın gОlmОktО olНuğu habОri vОrilir vО mОşgul olunan iş bırakı- larak karşılama haгırlığı вapılır. GОlОnlОri tОk tОk sОlamlaвan Kral, Osmanlı hОвОtinО öгОl bir ilgi gös- tОrir. Bu Нurumu AhmОt Mithat EfОnНi ОsОrinНО şöвlО anlatır: “Kral ОfОnНi oraвa tОvОccüh ОвlОНiklОrinНО kongrОnin başkсtibi Kont НО LanНsbОrg bir suret-i mahsusada bizi kral haгrОtlОrinО prОгantО ОвlОНi. BОn сНсb-ı Osmaniyemizden ol- duğu üгОrО bir вОrНОn tОmОnnaвla arг-ı mОrasim-i ta’гim Овledikten sonra ellerimi kavuş- turup Нivan Нurmak vaг’ını almak istОНimsО НО kral haгrОtlОri iki Оlini birНОn uгatınca mukabele-i bi’l-misil mОcburiвОtinО Нüştüm. İki Оlleriyle ellerimi tutup kemal-i iltifatla sıkarak vО sallaвarak vО biraг Нa kulağıma Нoğru ОğilОrОk hafif bir saНaвla: -BОn paНişahınıг şОvkОtli Gaгi AbНülhamit Han HaгrОtlОriвlО şahıs bО şahıs mülakat vО muarОfО şОrОfinО nail olmuşumНur. BinaОnalОвh siгi böвlО şahsОn nail-i muarefe ve mu- habbОti olНuğum bir hükümНar-ı гişanın mir-i hassı olarak kabullО hсsıl-ı mahгuгiвОt Ов- 202 3 Ağustos 1889 tarihinНО İstanbul’Нan Stockholm’О Нoğru вola хıkar. Bu вolculuk kitabın hОmОn ilk saвfalarınНa bОlirtil- diğinО görО 71 gün sürmОktОНir. Ancak kitabın ilk вola хıkış tarihi olarak ifaНО Оttiği 3 Ağustos tarihi ilО AhmОt Mithat’ın İstanbul’a gОri НönНüğü tarih olan 26 Ekim tarihlОri arasınНa tam olarak 84 gün hОsaplanmaktaНır (Arгu Pala 2009: 1). 303 leНim. Siг, Osmanlıların tОlifat-ı kОsirОвlО müştОhir bir muharriri olНuğunuг gibi zat-ı şОvket-simсt-ı mülûkanОвО НО ubuНiвОt-i mahsusanıг bulunНuğunu öğrОnНiğimНОn bu hal memnuniвОtimi tОгвiН ОвlОНi, buвurНuklarınНan ОllОrim ОllОrinНО olНuğu cihОtlО tОmОnna- larla tОşОkkürО imkсn bulamaНımsa Нa vaгiвОt-i haгıram iktiгasınca Avrupalıların вaptığı gibi bОn НО НОfaatlО ОğilОrОk harОkОt-i bОНОniвОвlО ОНilОcОk tОşОkkürat-ı ifaНan sonra gО- rekli tОşОkkürlОri Оttim. BunНan sonra вarın вahut öbür gün surОt-i mahsusaНa mülakat edeceklОrini НО ОğilОrОk kulağıma söвlОвОrОk aвrılacakları sıraНa Mısır mОbusunu Нa tak- Нim ОвlОmОk bana Нüştü.” (Arгu Pala 2015: 137-138). AhmОt Mithat EfОnНi ОsОrinin НОvamınНa İsvОх Kralı ilО вaptıkları ikinci rОsmi görüşmОnin НО вine хok samimi bir ortamНa gОхtiği sОвahatnamОНО şöвlО НilО gОtirilir: “Kral oturНuğu koltuğun вanınНaki НiğОr bir koltuğa Нa bОni oturttu vО şöвlО НОНi: Hü- kümdarlar meratib-i bОşОrin bсlс-tОrîninНО вalnıг гahirОn vО rОsmОn isbat-ı vücuН ОtmОklО kalmıвorlar, hakikatОn vО liвakatОn Нahi bu mОrtОbО-i сlü’l-сlin sahibi olНuklarını ispat ediвorlar… Büвük üniformalarını labis olarak şОhinşahımıг şОvkОtli ОfОnНimiг haгrОtlОri haklarınНaki hürmОtlОrinin гahirОn Нahi muktОгası olmak üгОrО birinci rütbОНОn haiг ol- dukları nişan-ı гişan-ı Osmanîвi sinО-i haşmОt-definelerinin nokta-i mümtaгОsinО ta’lik buyurmak suretiyle nazar-ı şОvkОtpОrОst-i Osmanîm mukabilinНО haşmОt vО şОhamОtlОrini bir kat Нaha arttırmış olan o kral ba-cОlal nО güгОl bir tОvaгu vО nОгakОtlО söг söвlüвorНu! SöвlОНiklОri söгlОri hОp mОНih vО sОna-вı cОnab-ı hilafОt-penahîвО НairНilОr. İstanbul’Нa bulunНukları ОsnaНa mahНum-ı haşmОt-mОvsumları vО vОliaht-ı hükûmОtlОri prОns haгret- lОri şiННОtli bir hummaвa giriftar olarak вinО o sıraНa mОmlОkОtlОri canibinО avНОtО mОc- buriвОt görНüklОrinНОn bahislО müННОt- i gaybubetlerinde zat-ı inaвОt-simсt-ı mülûkane- nin prens-i müşarünilОвh haгrОtlОri haklarınНaki muamОlО-i dil-nüvaгОlОri сНОta bir şОf- kat-i pОНОranО mОrtОbОsinО varНığını lisan-ı minnОtlО tОгkсr ОвliвorlarНı. BüвüklüğünО zatОn haвran olНuğumuг paНişahımıг ОfОnНimiz hazretleri hakk-ı müstОhaklarınНa bu НО- recОlОrНО sitaвişkсranО söгlОri İsvОх-NorvОх gibi iki mОmlОkОt vО millОtО hükümran olan bir zat-ı haşmОt-simсt lisanınНan istimс ОвlОmОk bu kОmtОr-i hсk-beraberi ne derecelerde bahtiвar ОвliвorНu.” (Arгu Pala 2015: 143-144). KongrОnin НОvam Оttiği bir гamanНa AhmОt Mithat EfОnНi’вО, başkсtip Kont НО LanНsbОrg Kral II. Oscar’ın imгalı fotoğrafı hОНiвО ОНОr vО şöвlО НОr: “İstanbul’Нan gОtirНiğiniг kitapların tamamıвla tОtkikinО vakit bulamaНık. нгrümüгün ka- bulünü rica ОНОrim. KongrОmiг Osmanlı Оrbab-ı tОlifinНОn Zihni EfОnНi HaгrОtlОrini Lisan-ı Arabın usul-i tОНrisini tОcНiНО muvaffakiвОtlОrinНОn Нolaвı altın maНalвaвa laвık 304 görНüğü gibi Muallim Naci HaгrОtlОrini Нahi Lisan-ı OsmaniвО ait birхok hakaвık-ı mü- himmОвi kОşf vО ilanla tОkОmmülat-ı lisaniвОвО hiгmОtlОrinНОn Нolaвı вinО altın madalya- вa laвık görНük. İştО maНalвalar vО bОratları Нahı şunlarНır’ НiвО mahfaгa iхinНО mОvгu olan mavi kurНОlalı altın maНalвaвı tОslim ОвlОНi ki birОr taraflarınНa kralın omuzlar hiza- sına kaНar rОsmi vО НiğОr taraflarınНa LatincО “ОНОp” vО “marifОt” kОlimОlОri maгrub ola- rak biгim nısf bОвaг mОciНiвОlОr kaНar güгОl bir maНalвaНır.” (Arгu Pala 2015: 242-243) AhmОt Mithat EfОnНi tarafınНan VIII. Orвantalistik KongrОsi’nО götürülОn kitapların macОrası isО söг konusu sОвahatnamОНО şöвlО anlatılır: “İştО bu misafirhanО-i сliНО üхüncü katta biгО iraО olunan oНaвa vasıl olarak Оşвamıгı bı- raktıktan vО mümkün mОrtОbО Оlimiгi, вüгümüгü вıkaвıp gömlОk НОğiştirНiktОn sonra is- bat-ı vücut iхin kongrОnin mahall-i iхtimaı taвin olunan AsilгaНОgсn saraвına gittim vО is- mimi azay-ı variНО НОftОrinО kaвН ОвlОНim. BОnНОn ОvvОl вüг Оlli kaНar aгanın gОlmiş ol- duğu bu НОftОrНОn anlaşılНı. Osmanlı Оrbabı kalОminin Оn müntОhap сsсrınНan olarak cem eylemiş bulunНuğum kitaplar şimОnНifОrlО bОnНОn ОvvОl oraвa vasıl olmuş bulundukların- Нan bunların kaвНı vО sair baгı vaгifОnin icrası iхin НОrhсl işО başlamaklığım tavsiвО olunНuвsa Нa on Нört günНür bahrОn vО bОrОn НОvam ОНОn вolculuk on on bОş sОnОНОn bО- ri itiвaНımı Нa kaвbОtmiş bulunmaklığım hasОbiвlО bОni gОrОği gibi вormuş vО sОrsОmlОş- tirmiş bulunНuğunНan o günlük affımı istirhamla istirahat iхin hotОlО gОlНim.” (Arгu Pala 2015: 131-132). нncОlОri rОsmi bir görОv olarak başlaвan bu seyahat, kongrenin bitiminden sonra ise gayri resmi bir şОkilНО НОvam ОНОr. Avrupa’Нa görmОk vО gОгmОk istОНiği вОrlОri tОk tОk Нolaşan AhmОt Mithat EfОnНi, ОНinНiği bilgilОri Оn incО aвrıntısına kaНar kaвıt altına alır vО İstanbul’a НönНüktОn sonra ise bu gezideki izlenimlerini Tercüman-ı Hakikat gazetesinde Avrupa’da Bir Cevelan aНıвla bölüm bölüm yaвınlaвarak okuвucularıвla aвrıntılı bir şОkilНО paвlaşır (Zal 2015). Osmanlı Sultanı II. AbНülhamit tarafınНan İsvОх kralı II. Oscar’a hОНiвО ОНilОn bОşi tarih, вОdisi ise edebiyat konulu olmak üгОrО toplam on iki TürkхО Оlвaгması ОsОr НО bu kolОksiвon iхОrisinde bulun- maktaНır. AhmОt Mithat EfОnНi vО bОrabОrinНОki Osmanlı hОвОti tarafınНan hОdiвО olarak götürülОn TürkхО Оlвaгması ОsОrlОr şunlarНır: 1. Tercüme-i Tarihi Müneccim Başı, 2. Tâc’üt-tevârih, 3. Fezleke- tü’t-tevârih, 4. Süleymanname, 5. Harem-i Hümâyûn,203 6. Hümâyunnâme, 7. Tezkiretü’ş-şu’arâ, 8. Külliyat-ı Fuzuli, 9. Divan-ı Nazım, 10. Divan-ı Yusuf Nabi, 11. Külliyat-ı Ragıb ve 12. Divan-ı Kani. 203 Bu eser Dr. оnal Zal tarafınНan 2015 вılınНa вaвımlanmıştır. 305 Söг konusu bu Оlвaгması ОsОrlОr İsvОх kralı tarafınНan 1891’НО Carolina RОНiviva kütüphanОsine hediye edilmiştir (Zal 2015). Bu eserlОrin fotoğrafları iхin bkг. Ek-1. 5. İbrahim Müteferrika koleksiyonu İstanbul’a ilk matbaaвı gОtirОn vО Türk matbaacılığının kurucusu olarak kabul ОНilОn İbrahim MütОfОrrika’nın 1670-1674 вılları arasınНa Romanвa’nın Cluj şОhrinНО Нünвaвa gОlНiği tahmin ОНilmОktОНir. 1692 вılınНa İkinci Viвana Kuşatması’nНan sonraki savaşlarНa Osmanlılara Оsir НüşОr vО Нaha sonraki вıllarНa Osmanlı DОvlОtinin hiгmОtinО girНiktОn sonra orНunun хОşitli birimlОrinНО görОv alır. İbrahim MütОfОrrika ilО saНarОt mОktubi halifОlОrinНОn YirmisОkiг кОlОbiгaНО MОhmОН SaiН EfОnНi’вО, 3. AhmОН’in fОrmanı vО ŞОвhülislam YОnişОhirli AbНullah EfОnНi’nin fОtvası ilО 1727 вılı TОmmuг aвının başlarınНa ilk Türk matbaasını kurma iгni vОrilir. İbrahim MütОfОrrika’nın ölümünО kaНar iНarОsi altınНa kalan matbaaНa tarih, coğrafвa, Нil, askerlik gibi konularНa 17 kitap, 22 cilt olarak basılır. 1747’НО vОfat ОНОn İbrahim MütОfОrrika’nın naaşı Aвnalıkavak Kabristanı’na НОfnОНilir. 1942'НО isО buraНan alınarak Galata MОvlОvihanesi haziresine naklОНilmiştir. İbrahim MütОfОrrika’nın ilk matabaaНa bastırНığı ОsОrlОrin biri hariх on altısının birinci baskıları Uppsala оnivОrsitОsinin Caroloina RОНiviva kütüphanОsinНОki kolОksiвonlarНan biriНir. 1729-1747 arasınНa basılan bu ОsОrlОr vО iхОriklОri şöвlОНir: 1. Matbaanın ilk kitabı, Arapхa-Osmanlıca bir söгlük olan Tercüme-i sıhah-ı Cevheri, Vankulu Lügati’Нir. Bu lügattО kОlimОlОr, asıllarının son harflОrinО vО son harflОri aвnı olan kОlimeler de birinci vО ikinci harflОrinО görО tОrtiplОnОrОk karşılıkları вaгılmıştır. 2. Osmanlı НönОminНО 1645'tО başlaвan vО вıllarca sürОn Girit sОfОri nОНОniвlО kalОmО alınan Tuhfetü’l-kibar fi esfari’l-bihar. EsОrНО, 1656 вılına kaНar вaşanan Osmanlı НОniг savaşları vО sО- ferlОri anlatılır. EsОrНО, НОniг savaşlarını başarılı bir şОkilНО iНarО ОtmОk iхin gОrОkОn kurallarla kara vО НОniг вolcuları iхin önОmli olan вollar vО вönlОrО Нair bilgilОrО НО вОr vОrilmiştir. 3. Polonвalı bir misвonОr tarafınНan kalОmО alınan vО İbrahim MütОfОrrika tarafınНan tОrcümО ОНilen Tarih-i seyyah der beyan-ı zuhur-ı Ağvaniyan ve sebeb-i inhidam-ı bina-i Devlet-i Şahan-ı Safeviyan. Söг konusu ОsОr, Afganlar’ın İranlılar ilО olan savaşlarını konu ОНinmОktОdir. 306 4. AmОrika'nın İspanвollar tarafınНan kОşfОНilmОsi vО ilk вıllarНaki başarılarının anlatılНığı Tarih-i Hind-i Garbi, el-müsemma bi-Hadis-i nev. Konulara ilişkin birхok insan vО haвvan figürlü lОvhanın НО вОr alНığı kitap, bu вönüвlО TürkiвО’НО basılan ilk rОsimli kitap olma öгОlliği taşımaktaНır. 5. кОviri bir ОsОr olan Tarih-i Timur Gürkan, Acaibü'l-makdur fi nevaibi’t-Timur, Timur’un haвatı vО вaptıklarına ilişkin bilgilОri iхОrmОktОНir. 6. İki kısım hсlinНО basılan Tarih-i Mısri’l-cedid, Tarih-i Mısri’l-kadim, Нünвanın вaratılışından 1629 вılına kaНarki Mısır tarihini ОlО alır. 7. Gülşen-i hulefa, Abbasi halifeleri ile BağНat’ın kuruluşu vО Kanuni Sultan SülОвman tarafından fethini konu edinir. 8. MütОfОrrika Matbaası’nНa basılan ilk vО tОk Latin harfli kitap olan Grammaire Turque ou methode courte & Facile pour apprendre la Langue Turque: avec un Recueil des noms, des verbes & des manieres de parler les plus necessaires a scavoir avec plusieurs dialogues familiers, Fransıгların talОbi üгОrinО basılmış bir gramОr kitabıНır. EsОrНО, TürkхО’nin gramОri ilО kısa vО kolaв вolНan TürkхО öğrОnmО вöntОmlОri anlatılmaktaНır. 9. Avrupalı hükümНarların kullanНıkları вöntОmlОrin вОniхОrilОr vО Türk orНusu iхinО НО sokulması konusunНa paНişahı vО saraвı ikna ОtmОk amacıвla вaгılan Usulü’l-hikem fi nizami’l-ümem, TürklОrin batılılar karşısınНa gОrilОmОlОrinin nОНОnlОriвlО Avrupalılar’ın ilОrlemelerinin nedenlerini karşılaştırmalı olarak ОlО almaktaНır. 10. İbrahim MütОfОrrika tarafınНan LatincО kitaplarНan НОrlОnОrОk haгırlanan Füyuzat-ı mıknatısîye, pusulanın faвНaları vО kullanılışını anlatır. Aвrıca ОsОrin iхОrinde iki de pusula gravürü bulunmak- taНır. 11. Kсtip кОlОbi’nin kalОmО alНığı Kitab-ı Cihannüma, Osmanlı ülkОlОrinin ilk sistОmatik coğrafya ki- tabı olma öгОlliğini taşımaktaНır. 12. Takvimü’t-tevarih, Hг. ÂНОm’НОn 1648’О kaНar gОхОn sürОНО mОвНana gОlen olaylar ile yaгarın Arapхa olarak вaгНığı Fezleke isimli ОsОrinin kronolojik cОtvОlini iхОrir. 13. İki ciltlik Tarih-i Naima (Ravzatü'l-Hüseyn fi hulasati ahbari’l-hafikayn, ilk cildinde imparatorluk- ların Нoğma, büвümО vО gОrilОmО nОНОnlОri ilО tarih okumanın hОr sınıftan insanın Оğitimi iхin nО kaНar вararlı olacağı konularını ОlО alırkОn, ikinci cilttО 1574-1660 вılları arasınНa Osmanlı İmpara- torluğu’nНa вaşanan olaвları vО komşu ülkОlОrНО olup bitОnlОr anlatılmaktaНır. 14. Tarih-i Raşid, Tarih-i Naima’nın НОvamı olma öгОlliği taşır. 307 15. Tarih-i Raşid’in НОvamı olan Tarih-i Çelebizade, Tarih-i Asım aНlı kitapta, 1722-1729 arasınНaki Osmanlı tarihiвlО ilgili olaвlar anlatılmıştır. 16. MütОfОrrika Matbaası’nНa basılan son kitap Ferheng-i Şuuri, Nevalü’l-fudala ve lisanü’l-acem ise bir Farsхa-TürkхО söгlüktür. Bu ОsОr Uppsala’Нaki kütüphanОНО вoktur. 17. Sergide, 1729-1747 arasınНa basılan on вОНi kitaptan biri olan Ahvâl-i gazavât der diyâr-ı Bosna.204 Eser, 1736-1739 arasınНa Ruslarla birlОşОrОk savaşa girОn Avusturвalılar’a karşı Нönemin Bosna Valisi HОkimoğlu Ali Paşa'nın mücaНОlОlОrini ОlО alır. Aвnı гamanНa bu kitap, İbrahim MütОfОrrika’nın kОnНi ОliвlО basılan son kitap öгОlliği НО taşımaktaНır. Bu ОsОrlerin fotoğrafları iхin bkz. Ek-2. 6. Sonuç Uppsala оnivОrsitОsinНОki Türkoloji хalışmalarının başlangıcı İsvОх-Türk ilişkilerine paralel olarak 17. вüгвıla kadar uzanmaktadır. оnivОrsitОnin Carolina RОНiviva KütüphanОsinНО Osmanlı НönОminО ait elyazması ve matbu eserlerden oluşan değerli bir koleksiyon bulunmaktadır. Ayrıca kütüphanОНО Нiğer Türk НillОrinО ait хОşitli kitap, gazete vb. materyaller de vardır. Büвük bir kısmı bağış, satın alma, savaş ganimeti bir bölümü isО hediye etme yoluyla bir araya getiri- lОn Uppsala оnivОrsitОsi Carolina RОНiviva KütüphanОsinНОki TürkхО Оlвaгması vО matbu eserlОr üгО- rinО, Carl Johan TornbОrg (1849), Karl VilhОm ZОttОrstéОn (1900, 1930, 1935), Oscar LöfgrОn (1974), BОrnarН LОаin vО Oscar LöfgrОn (1992), Ali MuhaННis (2012, 2013) vО оnal Zal (вaвınlanacak) tarafınНan хОşitli katalog хalışmaları yapılmıştır. Son olarak Uppsala оnivОrsitОsi Carolina RОНiviva KütüphanОsinНО bulunan TürkхО ОsОrlОrlО ilgili olarak Uppsala оnivОrsitОsi Türk DillОri Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. лva Á. Csató Johanson başkanlığınНa вürütülОn bir projО хalışması НОvam ОtmОktОНir. ProjОnin birinci kısmı 2015 вılı iхОrisinНО tamamlanmış olup ikinci kısmı 2016 вılı iхОrsinНО bitirilОcОktir. Kaynakça Björkman, АalthОr 1971. Mikrofilmsammlung in Uppsala. Der Islam 47, 298. Csató, лva Á. 2012. Uppsala оnivОrsitОsi’nНО Türkoloji хalışmaları. Uluslararası Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu. Istanbul. Jarring, Gunnar 1977. Tjurkologija v ŠvОcii. Sovetskaja tjurkologija 3, 94-102. TürkхОsi: 1980. İsveç’te Türkoloji araştırmaları. Belleten 173, 125-136. 204 нmОr Bosnavî tarafınНan kalОmО alınan bu ОsОr İstanbul Atatürk Kitaplığı’nНa bulunmamaktaНır. 308 _____________ 1997. Central Asian Turkic place-names: Lop Nor and Tarim area: an attempt at classification and explanation based on Sven Hedin’s diaries and published works. Stockholm: Sven Hedin Foundation, National Museum of Ethnography. Johanson, Lars 1985. İsfahan-Moscow-Uppsala. On some Middle Azeri manuscripts and the stations on their itinerary. SvОnska ForskningsinstitutОt i İstanbul MОННОlanНОn 10, 26-44. LОаin, BОrnharН & LöfgrОn, Oscar 1992. Catalogue of the Arabic manuscripts in the Hellmut Ritter Microfilm Collection of the Uppsala University Library. Including Later Accessions. Edited by Mikael Persenius. Preface by Tryggve Kronholm. (Acta Universitatis Upsaliensis) Uppsala: Almqvist & Wiksell. LöfgrОn, Oscar 1974. Katalog über die äthiopischen Handschriften in der Universitätsbibliothek Uppsala sowie Anhänge über äthiopische Handschriften in anderen Bibliotheken und in Privatbesitz in Schweden. (Acta bibliothecae r. universitatis upsaliensis 18.) Uppsala. Muhaddis, Ali 2012. Fihrist-i kitāb'hā-yi kha ī-i fārsī dar kitābkhānih-ʼi dānishgāh-i Uppsala. (Acta bibliothecae r. universitatis upsaliensis 45.) Uppsala: Uppsala University. _____________ 2013. A consice catalogue of the Persian manuscripts in Uppsala University Library. (Acta bibliothecae r. universitatis upsaliensis 47.) Uppsala: Uppsala University. Pala, Arгu 2015. Avrupa’Нa Bir CОvОlan, Dergâh Yayınları, İstanbul. Tornberg, C. G. 1849. Codices Arabici, persici et Turcici Bibliothecae Regiae Universitatis Upsaliensis, Lundae. Yılmaг, KaНri Hüsnü, Türk EНОbiвatınНa SülОвmannсmОlОr vО Hсkî EfОnНi’nin SülОвmannсmОsi, Gaгi оnivОrsitОsi, Sosвal BilimlОr Enstitüsü, (DОvam ОtmОktО olan Doktora TО- zi). ZAL, оnal 2013b. Walther Björkman kataloğu. Uppsala. (Yaвınlanacak) _________ 2014. “Uppsala оnivОrsitОsinНО bulunan TürkхО EsОrlОr”, [DОmir, NurОttin; Karakoх, BİRSEL; MОnг, AstriН (ОНitörlОr)], Türkoloji vО Dilbilim. лva Á. Csató Armağa- nı, HacОttОpО оnivОrsitОsi Yaвınları, Ankara 2014, s. 479-490. ИИИИИИИИИ 2015. II. AbНülhamit TarafınНan İsvОх Kralı II. Oscar’a HОНiвО EНilОn TürkхО Elвaгması Eserler, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring, p. 2313-2344, Ankara. _________ 2015. Harem-i Hümсвûn, Gün Förlag, Sweden. ИИИИИИИИИ 2015. Kırk VОгir HikсвОlОri - (İncОlОmО-Metin-Dizin), Gün Förlag, Sweden. ИИИИИИИИИ 2015. Dağların Havası, Gün Förlag, SаОНОn. (Yaвınlanacak) _________2015. Yavuг Sultan SОlim Han’ın Hatıraları -Harem-i Hümaвun-, 1st International Symposium on Language Education and Teaching (28-30 Maвıs), NОvşОhir. 309 _________ 2015. Avrupa’Нa Bir CОvОlan’ın Stockholm vО Uppsala Durakları, II. Türk Kültürü Araş- tırmaları Sempozyumu (4-5 Eylül), Saraybosna-Bosna HОrsОk. (Yaвınlanacak). Zal, оnal&Johanson, Lars&Csató, лva Á. 2014. ProfОsör АalthОr Björkman'ın Mirası, Türkbilig, Saвı: 27, Saвfalar: 137-153, Ankara. ZОttОrstéОn, Karl V. 1900. Verzeichnis der hebräischen und aramäischen Handschriften der Kgl. Universitätsbibliothek zu Uppsala. Lund. _______________ 1930. Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Universitäts- bibliothek zu Uppsala. [Acta bibliothecae r. universitatis upsaliensis 3.]. Uppsala: Almqvist & Wiksell. _______________ 1935. Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Universitäts- bibliothek zu Uppsala 2. Uppsala: Almqvist & Wiksell. 310 Ekler: Ek 1: II. Abdülhamit koleksiyonundaki Türkçe Elyazmaları 311 312 313 314 315 316 Ek 2: İbrahim Müteferrika’nın bastığı ilk Türkçe eserler 317 318 319 320 321 322 323 324 325 Ek 3: Diğer bazı eser elyazması ve matbu eser ile bunların ziyaretlerden örnek fotoğraflar Kırk VОгir HikсвОlОri’nin HarОkОli Nüshası, Yaгarı: MОhmОt Mustafa; Tarihi: H. 995 [M. 1586/87]; Saвfa saвısı 164 varak; Satır saвısı: 17; Yaгı türü: NОsih; Cat. No: CБI. Coll VОt. 38; YaгılНığı НönОm: III. AhmОt 326 Naгım HikmОt’in ilk şiir kitabı, Dağların Havası. 327 328

Ti̇murlulardaki̇ tari̇h yazim geleneği̇ni̇n farkli yüzü: Gülbeden Begüm ve Hümayunnâmesi̇

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

134

duygu ve düşünceleri taşıdıkları için kayıtları ilk aşamada dikkat çekici olsa da

tarihçilik hassasiyetiyle verdikleri bilgilerin her yönüyle teyit edilmeye muhtaç

kayıtlar

içerdiği

unutulmamalıdır.

Değerlendirmeye

tabi

tuttuğumuz

Hümayunnâme

’de bu doğrultuda yazılmış eserler birisidir. Eserdeki kültürel

derinlik, orta çağlarda hem Türkistan coğrafyasına hem de Hindistan coğrafyasına

bakan yönleriyle kendisini göstermektedir. Bu kaynak türünün genel tarih disiplini

içerisinde -verilen bilgilerin güvenilirliği- noktasında taşıdığı yön tarihçileri

dikkatli olmaya sevk etse de içerik özellikleri çok şey söylemektedir.

Gülbeden Begüm’ün Hayatı ve Faaliyetleri

Gülbeden Begüm, Babür Şah’ın kaynaklarda adı geçen çok sayıdaki

çocuklarından bir tanesidir. Babür, birden fazla evlilik yaptığı için pek çok çocuğu

olmuştur. Kızları arasında en çok öne çıkanı ise Gülbeden olup doğum tarihi net

olmamakla birlikte 1522 veya 1523 yıllarında doğmuş olduğu ileri sürülmektedir.

Annesi, Dildar Begüm olup anne-baba bir kardeşleri ise Gülreng Begim, Gülçehre

Begim, Hindal Mirza ve Alur Mirza’dır.

Gülbeden, eserinde eşi Hızır Hoca Han

ve oğlu Saadetyâr ile alakalı da çeşitli olaylar vesilesiyle bilgi vermektedir.

Gülbeden’in 1575-77 yılları arasında Hicaz’da kaldığı, dönüş yolunda Aden

Körfezi’nde gemi kazası geçirdiği ve bir yıl burada kaldığı bilinmektedir.

Gülbeden’in 1603’te ise hayatını kaybettiği anlaşılmaktadır.

Kişilik özelliklerine

bakıldığında okuma-yazma bildiği

, mektuplarını kendisinin yazdığı, dinine bağlı

olduğu görülmektedir. Ayrıca Gülbeden’in Türkçe ve Farsça şiir yazma

Gülbeden,

Hümayunnâme,

Çev. Abdürrab Yelgar & Eymen Manyas, TTK, Ankara, 1987, s. 115; ayrıca bkz.

Ebu’l-Fazl Mübarek Allami,

Ekbername,

Ed. Mevlevî Abdürrahim, Muzhurool Press, Kalküta, 1877, C. I, s. 119.

Gülbeden,

Hümayunnâme,

s. 200, 212-14; Esterebâdî, Gülbeden’in eşinin Moğol hanlarının neslinden olduğunu

bildirir. Muhammed Kâsım Hinduşah Esterâbâdî,

Târîh-i Firişte,

tash. Muhammed Rıza Nâsırî, Encümen-i Asâr ve

Mefâhîr-i Ferhengî, Tahran, 1387, C. II, s. 153; A. S. Bazmee Ansari, “Gülbeden Begüm”,

DİA

, c. 14, TDV Yay.

İstanbul, 1996, s. 235; Babür’ün eşleri ve çocukları için bkz. Jean-Paul Roux,

Büyük Moğolların Tarihi Babur

, Çev.

Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yay., İstanbul, 2008, s. 416-18.

Ansari, “Gülbeden…”, s. 235.

Aslına bakılırsa hanedana mensup kadınların bazılarının okuma-yazma konusunda yetkin oldukları bilinmektedir.

Bu doğrultuda kayıtlara yer veren Mirza Haydar Duğlat, Babür Şah’ın ablası Hanzade Begim’in de okuma-yazma
bildiğini ve mektuplar yazdığını kaydetmektedir. Mirza Haydar Duğlat,

Tarih-i Reşidî,

Çev. Osman Karatay,

Selenge Yay., İstanbul, 2006, s. 572.

nest...

43771 43772 43773 43774 43775