Kafiye ya da uyak, şiirde mısra sonlarında bulunan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir. Şiirde uyak, dize sonlarında bulunan farklı görevlerdeki ekler veya anlamları ayrı sözcükler arasında görülür. Dize sonlarında yinelenen aynı görevdeki ekler ya da sözcükler uyak değildir. Bunlara redif denir.
Bir dörtlüğün bütün dizelerinin biribiriyle uyaklı ya da ilk üç mısra biribiriyle uyaklı dördüncü dize serbest şekilde olmasıdır.
Örnek:
Gül büyütenlere mahsus hevesle a
Renk renk dertlerimi gözümde besle a
Yalnız, annem gibi o ılık sesle a
İçimde dövünüp ağlama gurbet b
Necip Fazıl Kısakürek
Batı şiirinden şiirimize geçmiş kafiye şemasıdır. Özellikle TERZARİMA nazım şeklinde kullanılan bir kafiye şemasıdır. Üç dizeli bentliklerden oluşur. Son bent tek dizeden oluşur. Son kelimelere bakılır
Şeması; (a,b,a), (b,c,b), (c,d,c) şeklinde gösterilebilir.
Mısraların son seslerine bakılarak bir dörtlüğün kafiye düzeni çıkarılır. Kafiye düzenlerinin, mısralarının son seslerindeki düzene göre çeşitleri vardır.
1. Düz Kafiye:
Kafiye şeması: a a a b, bbbc; cc; a a b b; aaba (aaxa) olmalı.
Beyitlerin kendi arasında kafiyeli olmasıdır. Divan edebiyatının mesnevi nazım biçiminde de bu düzen kullanıldığından Yeni mesnevi düzeni olarak da adlandırılır. ikili olarak da adlandırılır. Divan şiirinde özellikle uzun şiirlerde görülür. Yeni mesnevi düzeninin mesnevi düzeninden farkı cümlelerin bir sonraki dizeye de sarkmasıdır.
Örnek-1
İftardan önce gittim Atik-Valde semtine (a)
Kaç defa geçtiğim bu sokaklar, bugün yine, (a)
Sessizdiler, Fakat Ramazan maneviyyeti (b)
Bir tatlı intizara çevirmiş sükûneti (b)
Örnek-2
Bursada eski bir cami avlusu, (a)
Küçük şadırvanda şakırdayan su. (a)
Orhan zamanından kalma bir duvar (b)
Onunla bir yaşta ihtiyar çınar (b)
Eliyor dört yana sakin bir günü. (c)
Bir rüyadan arta kalmanın hüznü (c)
İçinden gülüyor bana derinden. (d)
Yüzlerce çeşmenin serinliğinden (d)
Ovanın yeşili göğün mavisi (e)
Ve mimarilerin en ilahisi. (e)
Örnek-3
Sabahın çisesine (a)
Uyandım yar sesine (a)
İsmini yaz sevdiğim (x)
Halının köşesine (a)
Örnek-4
Çepeçevre bahar içinde bir yer gördük (a)
Ferhat ile Şirin’i beraber gördük (a)
Baktık geceden fecre kadar ellerde (x)
Yıldızlara yükselen kadehler gördük (a)
2. Çapraz Kafiye:
Kafiye şeması: a b a b cdcd olmalı.
1inci ile 3üncü, 2nci ile 4üncü dizelerin kafiyeli oluşudur.
Örnek-1
Hayran olarak bakarsınız da (a)
Hülyanızı fetheder bu hali(b)
Beş yüz sene sonra karşınızda (a)
İstanbul fethinin hayali (b)
Örnek-2
Evet her şey bende bir gizli düğüm: (a)
Ne ölüm terleri döktüm, nelerden! (b)
Dibi yok göklerden yeter ürktüğüm, (a)
Yetişir çektiğim mesafelerden.(b)
3. Sarma (Sarmal) Kafiye:
Kafiye şeması: a b b a cddc olmalı.
1inci ile 4üncü, 2nci ile 3üncü dizelerin kafiyeli oluşudur.
Örnek-1
İhtiyar, elini bağrına soktu, (a)
Dedi ki: İstanbul muhasarası (b)
Başlarken aldığım gaza yarası (b)
İçinden çektiğim bu oktu. (a)
Örnek-2
Su değil, mevsimin havası akan, (a)
Duyduğun yaprağın, dalın sesidir, (b)
Suda yıldızların parıltısıdır, (b)
Bu karanlıkta, bazı bazı çakan. (a)
4. Örüşük Kafiye
Kafiye şeması:
.. a
.. b
.. a
.. b
.. c
.. b
.. c
Örnek:
KAVAL
Bir dereden kopardım (a)
Bu incecik kamışı (b)
Ve bir bıçakla yardım (a)Pek solgunsa da dışı (b)
Sesinde gizli, berrak (c)
Pınarların akışı: (b)Dinle, ne şakrıyor, bak!
Ali Mümtaz Arolat
Tunç kafiye için farklı isimler de kullanılmaktadır. Bir dizenin son sözcüğünün, bir diğer dizenin son sözcüğünü tamamen içermesine dayanan uyak türüdür. Zengin uyağın özel bir durumudur. Tunç uyağın olabilmesi için ses benzerliğinin en az üç sesten oluşması gerekir.
Örnek:
Örneğin bu beyitte "duvar" ve "var" sözcükleri tunç uyak oluşturur. Aynı zamanda "var" sesleri zengin uyaktır.
Bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür. ABBA biçimindedir.
Örnek:
Halk Edebiyatı'ndaki manilerden yayılmış kafiye şemasıdır. Manilerden oluşur
A Uzaklar seçilmiyor
A Gönüldür geçilmiyor
B Gönül bir top ibrişim
A Dolaşmış açılmıyor
Şeması; (a,a,b,a), (c,c,d,c), gösterilebilir.
Bir dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür. ABAB biçimindedir.
gelişim planı örnekleri 2022 doğum borçlanmasi ne kadar uzaktaki birini kendine aşık etme duası 2021 hac son dakika allahümme salli allahümme barik duası caycuma hava durumu elle kuyu açma burgusu dinimizde sünnet düğünü nasil olmali başak ikizler aşk uyumu yht öğrenci bilet fiyatları antalya inşaat mühendisliği puanları malta adası haritada nerede