El Tırnak Kalkması

Nedir

El parmaklar&#;ndaki t&#;rnaklar, parmakla dokunarak hissetme fonksiyonun &#;nemli bir par&#;as&#;d&#;r. Parmak dolgusunu destekler ve dokunma duyusu hassasiyetini art&#;r&#;r. Ayak parmaklar&#;ndaki t&#;rnaklar da ayn&#; &#;ekilde fonksiyon g&#;r&#;rler.

T&#;rnaklardaki yaralanmalar, ufak morarmalardan t&#;rna&#;&#;n t&#;rnak yata&#;&#;ndan ayr&#;lmas&#;na kadar farkl&#; hasarlara yol a&#;ar. Yaralanmalar, onar&#;lmas&#; karma&#;&#;k durumlar meydana getirebilir. Do&#;ru bir onar&#;m s&#;recinden sonra bile kal&#;c&#; hasarlar ortaya &#;&#;kabilir.

T&#;rnaklar &#;&#; farkl&#; tabakadan meydana gelen karma&#;&#;k yap&#;lard&#;r.

• T&#;rnak yata&#;&#; (ya da matriks), t&#;rna&#;&#;n alt&#;ndad&#;r t&#;rna&#;&#;n b&#;y&#;mesinden ve desteklenmesinden sorumludur.
• T&#;rna&#;&#;n kendisi, el ya da ayak parma&#;&#;n&#;n arka k&#;sm&#;nda bulunan sert bir maddedir.
• Eponikyum (kitik&#;l) ve t&#;rnak etraf&#;n&#; &#;evreleyen deri par&#;as&#; katman&#; da t&#;rnak yap&#;s&#;n&#;n bir par&#;as&#;d&#;r.

Sebepler

T&#;rnaktaki hasarlar&#;n &#;o&#;u &#;u &#;&#; mekanizmadan birinden kaynaklan&#;r:

• &#;eki&#;, kap&#;ya s&#;k&#;&#;ma, bir parma&#;&#;n bir yere &#;arpmas&#;, insan&#;n s&#;kmas&#; ya da bir makineden dolay&#; meydana gelen s&#;k&#;&#;ma gibi ezilmeler
• B&#;&#;ak, maket b&#;&#;a&#;&#; aletlerden dolay&#; meydana gelen kesilme
• El ya da ayak parmaklar&#;n&#;n bir nesne taraf&#;ndan k&#;st&#;r&#;lmas&#; gibi durumlarda meydana gelen y&#;rt&#;lma ya da yar&#;lmalar

Belirtiler

T&#;rnaklarda meydana gelen yaralanmalar 5 kategoride toplan&#;r. Ayn&#; t&#;rnakta bu s&#;kl&#;kla bunlar&#;n kombinasyonlar&#; meydana gelir.

• Subungual hematom, t&#;rnak alt&#;nda kan toplanmas&#;d&#;r. Bu, genellikle birka&#; hafta i&#;inde maviye d&#;nen k&#;rm&#;z&#; ya da mor renkte bir yarad&#;r. El ya da ayak parma&#;&#; t&#;mden her kalp at&#;&#;&#;nda h&#;zla nab&#;z gibi zonklar ve dokunuldu&#;unda, hatta havada hareket ederken bile a&#;r&#;r. Bu t&#;rnak berelenmesi kendi kendinde bulunur. Ba&#;ka t&#;rnak yaralanmalar&#;yla birlikte bir kombinasyon halinde de g&#;r&#;lebilir.
• T&#;rnak y&#;rt&#;lmas&#;; t&#;rnak boyunca t&#;rnak yata&#;&#;na, kutik&#;l,yani yanal t&#;rnak katman&#;na veya bunlar&#;n kombinasyonun olu&#;an y&#;ne do&#;ru meydana gelen kesilmeyi ifade eder. Deri &#;zerinde daima g&#;r&#;l&#;r durumda kan vard&#;r. T&#;rnak, yaralanman&#;n t&#;r&#;ne ba&#;l&#; olarak olduk&#;a ezilmi&#; g&#;r&#;n&#;r.
• Parmak ucu amputasyonu, t&#;rna&#;&#;n bir k&#;sm&#; ya da tamam&#; dahil parmak ucunun parma&#;&#;n geri kalan&#;ndan kesilerek ayr&#;lmas&#; manas&#;na gelir. Kemik, g&#;r&#;n&#;r durumda olabilir de olmayabilir de.
• T&#;rnak kopmas&#;, t&#;rna&#;&#;n bir k&#;sm&#;n&#;n t&#;rnak yata&#;&#;ndan dikey olarak kalkmas&#; ya da t&#;rnak dibinde deriden ayr&#;lmas&#; durumunda meydana gelir. Genellikle g&#;r&#;n&#;r halde kan vard&#;r. Bu da genellikle y&#;rt&#;lmayla ili&#;kilidir.
• T&#;rnak alt&#;ndaki bir kemi&#;in k&#;r&#;lmas&#; da bilhassa ezilme yaralanmalar&#; esnas&#;nda t&#;rnaktaki yaralanmalarla ili&#;kili olabilir. Bu ise uzak k&#;r&#;lma olarak bilinir. &#;ayet parmak ucunda bir e&#;ilme g&#;r&#;lmezse, bunun te&#;hisi i&#;in r&#;ntgen gerekecektir.

&#;ayet evde bak&#;m &#;artlar&#; sa&#;lan&#;rsa, yaln&#;zca &#;u durumlarda doktor ziyaretleri ger&#;ekle&#;tirilir:

• Son tetanos a&#;&#;n&#;z&#;n &#;zerinden 5 y&#;l ge&#;mi&#; olmas&#;
• 2 ila 7 g&#;n sonra enfeksiyon, k&#;zar&#;kl&#;k, ya da s&#;v&#; bo&#;almas&#; meydana gelmesi
• Yaralanan ki&#;ide &#;eker hastal&#;&#;&#;, kan dola&#;&#;m&#; zay&#;fl&#;&#;&#;, AIDS olmas&#;; ki&#;inin kemoterapi, al&#;yor olmas&#;, ya da iyile&#;mesini geciktirecek bir kan dola&#;&#;m&#; zay&#;fl&#;&#;&#; veya y&#;ksek enfeksiyon riski bulunmas&#;

T&#;rnak yaralanmalar&#;n&#;n &#;o&#;u, doktor muayene haneleri yerine hastanelerin acil servislerinde en iyi &#;ekilde tedavi edilebilir. Hastaneye 6 saat i&#;inde ba&#;vurmal&#;s&#;n&#;z. Oraya gitmek i&#;in &#;zel ara&#; kullanabilirsiniz. &#;ayet ba&#;ka ciddi yaralanmalar s&#;z konusu de&#;ilse, ambulans &#;a&#;&#;rmak gerekli de&#;ildir. T&#;rnak &#;zerindeki k&#;&#;&#;k yaralanmalardan daha k&#;t&#; olan herhangi bir &#;ey, de&#;erlendirme ve tedavi i&#;in acil servise getirilmelidir. Bu durumlara &#;rnek olarak &#;unlar verilebilir:

• T&#;rnak, t&#;rnak yata&#;&#; veya t&#;rnak etraf&#;ndaki deride meydana gelen bir kesik ya da kopma
• T&#;rna&#;&#;n herhangi bir b&#;l&#;m&#;n&#;n t&#;rnak yata&#;&#;ndan kavlamas&#; ya da deriden &#;ekilmesi
• T&#;rna&#;&#;n yar&#;s&#;ndan daha fazlas&#;n&#; kapsayan t&#;rnak yaras&#;
• Parmak u&#;lar&#;nda bir kemik k&#;r&#;&#;&#; oldu&#;unu g&#;steren bir e&#;ilme veya deformite
• &#;nsan veya hayvan &#;s&#;rmas&#;ndan dolay&#; meydana gelen her t&#;rl&#; yaralanma

Testler

Doktor elde ya da ayakta ve yaralanan t&#;rnakta detayl&#; bir muayene yapacakt&#;r. B&#;ylece tedavinin ne &#;l&#;&#;de ger&#;ekle&#;ece&#;ine karar vermek &#;zere a&#;a&#;&#;daki i&#;lemleri uygulayarak yaray&#; onaracakt&#;r.

• Doktor muhtemel yaralanmalardan hangisinin ger&#;ekle&#;ti&#;ini belirlemek i&#;in olay&#;n nas&#;l meydana geldi&#;ini bilmek isteyecektir. Yara kirlenmi&#; (bir &#;s&#;rma neticesinde meydana gelmi&#;se) kirlenmi&#; olabilir.
• Doktor ba&#;ka sa&#;l&#;k sorunlar&#;, ila&#; tedavileri, alerji ve en son yap&#;lan tetanos a&#;&#;s&#; hakk&#;nda soru soracakt&#;r.
• Nabz&#;n&#;za ve tansiyonunuza bak&#;lacakt&#;r.
• Muhtemelen el veya ayak r&#;ntgeni al&#;nacakt&#;r.
• Genellikle kan testlerine ihtiya&#; olmaz.

Tedavi

Evdeki bak&#;m, yaraya ilk bak&#;m&#; ve hasar&#;n de&#;erlendirmesiyle ba&#;lamal&#;d&#;r.

• &#;lk &#;nce hasar g&#;ren el ya da ayaktaki tak&#;lar&#; &#;&#;kar&#;n.
• Varsa temiz bir bezle bas&#;n&#; uygulayarak kanamay&#; durdurun. Kanama durdu&#;unda p&#;ht&#;lar&#; temizleyin ve yaray&#; inceleyin.
• T&#;rnaktaki yaralanma t&#;rna&#;&#;n yar&#;s&#;ndan daha az&#;n&#; kapl&#;yorsa, parmakta bir deformite ya da e&#;ilme yoksa ve t&#;rnakta herhangi bir kesilme veya y&#;rt&#;lma yoksa evde bak&#;m uygulamak do&#;ru olacakt&#;r. T&#;rnak &#;evresinde birtak&#;m k&#;zar&#;kl&#;klar varsa, bunlarla &#;ok alakadar olmay&#;n.
  • Yaralanan eli ya da aya&#;&#; kalp seviyesinden y&#;ksekte tutun. Bu, zonklaman&#;n &#;nlenmesine yard&#;mc&#; olacakt&#;r.
  • &#;ayet alerjiniz yoksa a&#;r&#;y&#; dindirmek i&#;in asetaminofen ya da ibuprofen al&#;n.
  • Kesi&#;i ya da k&#;zar&#;kl&#;&#;&#; sabunlu suyla y&#;kay&#;n ve antibiyotik mehlem s&#;r&#;p bandajlay&#;n.
  • T&#;rnakta herhangi bir kopma, y&#;rt&#;lma veya b&#;y&#;k bir t&#;rnak yaras&#; varsa, parmak e&#;ilmi&#;se hastane acil servisine gidin.
    • T&#;rna&#;&#; &#;ekmeye ya da t&#;rnak yata&#;&#;ndan &#;&#;karmaya &#;al&#;&#;may&#;n. Kopmu&#; t&#;rnak par&#;as&#;n&#; nemli ve temiz bir ka&#;&#;t havluya sar&#;n, s&#;k&#; bir plastik torbaya koyun ve bir buz torbas&#;na yerle&#;tirip yan&#;n&#;zda hastanenin acil servisine getirin.
    • El veya aya&#;&#; temiz bir havluyla sar&#;n.
    • Tetanos a&#;&#;n&#;z&#;n g&#;ncel olup olmad&#;&#;&#;n&#; kontrol edin.

Yaralanma t&#;r&#;ne ba&#;l&#; olarak &#;zel onar&#;m teknikleri bulunmas&#;na ra&#;men, temel yara bak&#;m&#; b&#;t&#;n t&#;rnak hasarlar&#; i&#;in ayn&#;d&#;r. &#;nce yara temizlenir, b&#;ylece doktor yaraya daha yak&#;ndan bakma ve muayene imkan&#; bulur. En son tetanos a&#;&#;s&#; &#;zerinden 5 y&#;ldan fazla vakit ge&#;mi&#;se tetanos i&#;nesi yap&#;l&#;r.

Herhangi bir onar&#;m i&#;lemi yap&#;lmas&#;na ihtiya&#; varsa, i&#;lem ba&#;lamadan &#;nce parmak uyu&#;turulur. Bu ise genellikle parma&#;&#;n dibine bir ila&#; enjekte edilmesiyle ger&#;ekle&#;tirilir. Bu, doktorun t&#;rnak &#;zerindeki &#;al&#;&#;mas&#;n&#; hissetmemeniz i&#;in parma&#;&#;n tamamen uyu&#;mas&#;n&#; sa&#;lar.

Onar&#;m i&#;lemi esnas&#;nda bazen parmak parmaktaki kan ak&#;&#;&#;n&#;n yava&#;lat&#;lmas&#; i&#;in turnike kullan&#;l&#;r. Bu, uygulama esnas&#;nda kanaman&#;n engellenmesine yard&#;mc&#; olur b&#;ylece doktor yaray&#; daha net g&#;rebilir.

Kemik k&#;r&#;lmam&#;&#;sa ve kanama ya da kesilme yoksa veya yaralanma bir &#;s&#;rma neticesinde ger&#;ekle&#;memi&#;se antibiyotik verilmez.

• T&#;rnaktaki ufak berelenmeler: Doktor, ufak bir delik a&#;arak kan&#;n tahliye edilmesine karar verebilir. Bu ise kan&#;n delikten d&#;&#;ar&#; bo&#;almas&#;n&#; sa&#;lar ve bas&#;nc&#; ve zonklaman&#;n ortadan kalkmas&#;na yard&#;mc&#; olur. Bu i&#;lem &#;s&#;t&#;lm&#;&#; bir raptiyeyle, &#;s&#;t&#;lm&#;&#; bir i&#;neyle ya da pille &#;al&#;&#;an bir cihazla yap&#;labilir. Doktor bir y&#;rt&#;lma olup olmad&#;&#;&#;na bakmak i&#;in t&#;rna&#;&#; t&#;rnak yata&#;&#;ndan alarak daha net bir muayene yapmay&#; tercih edebilir. Bu da berenin daha b&#;y&#;k olmas&#; ve kemik k&#;r&#;lmas&#;n&#;n meydana gelmesi durumunda daha muhtemeldir.
• T&#;rnak y&#;rt&#;lmas&#; (kesik): Kesi&#;in onar&#;m&#;ndan &#;nce t&#;rna&#;&#;n en az bir b&#;l&#;m&#;n&#;n bir k&#;sm&#; al&#;nmal&#;d&#;r. T&#;rnak yata&#;&#; ve etraf&#;ndaki genellikle birka&#; farkl&#; s&#;t&#;rle kullan&#;larak diki&#; at&#;lmak zorunda kal&#;n&#;r. T&#;rnak yata&#;&#; onar&#;ld&#;ktan sonra, t&#;rnak yeniden yerine yerle&#;tirilir ve dikilir veya bir t&#;bbi yap&#;&#;t&#;r&#;c&#; ile parma&#;a yap&#;&#;t&#;r&#;l&#;r ya da t&#;rna&#;&#;n yerine bir gazl&#; bez yerle&#;tirilir. Bu gazl&#; bez iki &#;&#; hafta orda kalmal&#;d&#;r.  
• Parmak ucu kopmas&#;: Doktor muhtemelen parmak ucunu tekrar oraya yap&#;&#;t&#;racakt&#;r. E&#;er par&#;a b&#;y&#;k ve yeterince temizse, birka&#; t&#;p merkezi &#;al&#;&#;mak durumunda kalabilir. Olduk&#;a iyi e&#;itimli el cerrah&#; ve iyi mikrovask&#;ler tekniklerle bile ba&#;ar&#;s&#;zl&#;k oran&#; y&#;ksektir.
• T&#;rnak kopmas&#;: T&#;rnak yata&#;&#;nda herhangi bir hasar yoksa bazen t&#;rnak deri alt&#;na tekrar yerle&#;tirilir. Ne var ki t&#;rnak yata&#;&#; genellikle yaralanm&#;&#; olur ve onar&#;lmak zorunda kalacakt&#;r.
• Kemik k&#;r&#;lmas&#;: Kemik halen yerindeyse, doktor di&#;er yaralar&#; onarmak zorunda kalacakt&#;r. Kemi&#;in yerinde muhafaza edilebilmesi i&#;in el ya da ayak parma&#;&#;na bir atel yerle&#;tirilecektir. Kemik yerinde de&#;ilse, el ya da kemik uzman&#; kemi&#;in yerinde muhafaza edilebilmesi i&#;in parmak ucuna bir atelle tel yerle&#;tirmek zorunda kalabilir. Bir kesilme s&#;z konusuysa antibiyotik verilebilir.

Önleme

• T&#;rna&#;a dikilmi&#; veya yap&#;&#;t&#;r&#;lm&#;&#; olan herhangi bir deri 7 ila 14 g&#;nde al&#;nmak zorundad&#;r. T&#;rnak yata&#;&#; i&#;inde dikilmi&#; olan bir deri kendi kendine ayr&#;lacakt&#;r, dolay&#;s&#;yla yerinde b&#;rak&#;lmal&#;d&#;r.
• Doktor yaray&#; 3 ila 5 g&#;nde tekrar kontrol etmek isteyebilir.
• Antibiyotikleri size s&#;ylendi&#;i &#;ekilde al&#;n.
• Yaray&#; temiz ve kuru tutun. Doktorunuz taraf&#;ndan her t&#;rl&#; yara bak&#;m talimat&#;na uyun.
• A&#;r&#; kontrol&#;ne yard&#;mc&#; olmak amac&#;yla elinizi veya aya&#;&#;n&#;z&#; kalp seviyesinden yukarda tutun.
• &#;ayet doktorunuz a&#;r&#; ila&#;lar&#; yazm&#;&#;sa, bu ila&#;lar&#; talimatlara uygun olarak al&#;n. Aksi takdirde alerjiniz yoksa ibuprofen ya da asetaminofen kullanman&#;z gerekecektir.

T&#;rnak yaralanmalar&#;n&#;n &#;o&#;u kaza eseri olsa da, Bununla &#;nlenmesi i&#;in baz&#; tedbirler al&#;nabilir.

• T&#;rnaklar&#;n&#;z&#; nesnelere tak&#;lmas&#;n&#; &#;nleyecek kadar k&#;sa kesin.
• Maket b&#;&#;a&#;&#; ya da di&#;er kesin nesnelere kar&#;&#; dikkatli olun.
• Makinelere kar&#;&#; ve &#;eki&#; kullan&#;rken dikkatli olun.
• Kap&#;lar&#;n kazayla kapanarak &#;ocuklar&#;n parmaklar&#;na zarar vermesini &#;nlemek i&#;in kap&#; koruyucusu kullan&#;n.

Do&#;ru bir yara bak&#;m&#;yla bile t&#;rnakta kal&#;c&#; hasar&#;n g&#;r&#;lmesi s&#;z konusudur. T&#;rnak tekrar b&#;y&#;yecektir fakat i&#;inde oyuk ve ezilme olabilir.

• Elin etli k&#;sm&#;n&#;n bir b&#;l&#;m&#; kaybedilmi&#;se, &#;engelli t&#;rnak b&#;y&#;yebilir. Bu ise t&#;rnak parma&#;&#;n ucuna do&#;ru bir &#;engel i&#;inde uzad&#;&#;&#;nda meydana gelir.
• T&#;rnak al&#;nm&#;&#; ya da b&#;y&#;k bir t&#;rnak yaras&#; meydana gelmi&#;se t&#;rnak muhtemelen yeni bir t&#;rnak uzad&#;&#;&#;nda d&#;&#;ecektir. El parma&#;&#;ndaki yeni t&#;rna&#;&#;n &#;&#;kmas&#; ay, ayak parma&#;&#;ndaki t&#;rna&#;&#;n &#;&#;kmas&#;ysa 12 ay s&#;rer.
• Enfeksiyon meydana gelebilir. Bu ise &#;s&#;rma ya da kirlenme durumunda s&#;z konusudur. Enfeksiyon diyabet, AIDS, kan dola&#;&#;m&#; bozuklu&#;u ya da enfeksiyonla m&#;cadeleyi zorla&#;t&#;ran di&#;er durumlar i&#;in de bir risktir.