12 Yaşındaki Çocuğun Boyu

CEYDA ERENOĞLU - GAZETE HABERTURK

Büyüme bir bebeğin doğduktan yetişkin boyuna gelene dek yaşadığı süreç olarak tanımlanıyor. Büyüme ile boyut değişikliği, gelişme ile ise işlevlerdeki değişiklik kastediliyor İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Endokrinoloji Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Pediatrik Endokrinoloji ve Adolesan Bilim Dalları Öğretim Üyesi Prof. Dr. Oya Ercan, büyümenin en hızlı olduğu dönemlerin ilk yaşlar ve ergenlik süreci olduğunu söylüyor. Sağlıklı bir çocuğun boy ve ağırlık ölçümlerinin, erişkin boyutuna gelene dek yaşına ve cinsine uygun gerçekleşmesi gerekiyor. Artışların düzenli devam etmemesi sorun olduğu anlamına geliyor.

KEMİK YAŞI İÇİN SOL EL RÖNTGENİ GEREKİYOR

Büyüme (boy anlamında) kızlarda 18, erkeklerde 19 kemik yaşına ulaşıldığında tamamlanıyor. Kemik yaşı, takvim yaşı adı verilen ve insanın doğum tarihine göre hesaplanan yaştan farklı olarak değerlendiriliyor. Bu nedenle aynı boyda olan iki erkek çocuğun kemik yaşları farklı olabiliyor. Kemik yaşı, sol el ve bileğin röntgeninin çekilmesi ve değerlendirilmesi ile belirleniyor. İlk yaşlarda çok önemli bir cinsiyet farklılığı gözlenmese de ergenlik dönemi erkeklerde ortalama 2 yıl geç başladığı ve kızların büyümesinin hızlanması erkeklere göre 2 yıl önce gözlendiği için büyüme hızı (yaş büyüdükçe) ergenlik dönemine gelene kadar azalıyor.

ERGENLİKTE KIZLAR YILDA 8 CM BÜYÜYOR

Bir bebeğin ilk yıl ortalama 25 cm uzaması beklenirken, ikinci yılda bu değer ortalama 11 cm. oluyor. Boy 2 - 4 yaşları arasında yılda ortalama 7 cm, 4 yaşından ergenliğe kadar ise yılda 5 - 6 cm artıyor. Büyüme hızı ergenlik döneminde hızlanıyor ve kızlarda yılda 7 - 8 , erkeklerde ise cm'e ulaşıyor.

ÇOCUĞUNUZUN BOYUNU BU FORMÜLLE HESAPLAYIN

Prof. Dr. Oya Ercan, bir çocuğun cinsiyetinin belirlenmesi şartı ile doğmadan önce bile, gelecekte erişeceği boyu öngörmenin mümkün olduğunu söylüyor. Buna göre çocuk kız ise baba boyundan 13 cm çıkarılıyor ve anne boyu çıkan rakama eklendikten sonra elde edilen sayı ikiye bölünüyor. Bu şekilde çıkan rakam kız çocuğunun olası, "Hedef boyu" olarak adlandırılıyor. Erkek çocuk için ise tersi yapılıyor. Bu defa anne boyuna 13 cm ekleniyor, baba boyu ile toplanıyor ve çıkan değer ikiye bölünüyor. Bu en olası erişkin boy değeri olarak bilinse de erişkin boyunun bu değerin 10 cm altı veya 10 cm üstü bile olabileceğine dikkat çekiliyor.

OBEZİTE ERKEN ERGENLİK NEDENİ

Obezite yani şişmanlık, özellikle erkek çocuklarda ergenliğin erken başlamasına yol açarak erişkin boyunun kısa kalmasına neden olabiliyor. Kız çocuklarda da aynı etki görülmekle birlikte erkeklerin boy açısından, şişmanlıktan daha çok etkilendikleri belirtiliyor. Diğer yandan şişman çocukların çocukluk çağında yaşıtlarına göre daha uzun olabileceğinin unutulmaması gerekiyor. Ancak bu durum yanıltıcı olup bu çocukların erişkin boylarının genelde kısa kalabildiği belirtiliyor. Bu her şişman çocuk çocuklukta uzun, erişkin döneminde kısa olacak anlamına gelmese de, uzun şişman çocukların genellikle erişkin boyundan yedikleri kabul ediliyor.

ERKEN GÖĞÜS GELİŞİMİ YA DA KILLANMADAN ŞÜPHELENİN

Boy değerlendirmesinin, ergenliğin ilk belirtisi olan göğüs gelişmesi ya da kıllanma gözlendiğinde yapılması gerekiyor. Ailelerin çocuklarını iyi gözlemlemeleri ve bu belirtilerin varlığında çocuklarının boyunun yaşıtlarına göre uzun olduğu büyüsüne kapılmadan hemen bir çocuk endokrinoloğuna gitmeleri öneriliyor.

UZAMA ADET GÖRDÜKTEN SONRA DURUR MU?

Ergenlik döneminde kız çocukları yaklaşık 16 - 20 cm, erkekler ise 25 - 28 cm civarında uzuyorlar. Kız çocuklarda büyümenin adet gördükten sonra durmadığı belirtiliyor. Erken adet gören kızlarda boy yaklaşık 10 cm, normal zamanda adet gören kızlarda ise yaklaşık 5 cm daha uzayabiliyor. Eğer boy, büyüme hormonu yetersizliği veya tiroid hormonu yetersizliği gibi nedenlerle artmayacaksa, bunun ancak adet gördükten hemen sonraki dönemde düzeltilebildiği, yılların bunu telafi etmekte yetersiz kaldığı belirtiliyor.

ANNE BABA KISALIĞI UYARI OLMALI

Anne babası kısa olan bir çocuğun kısa olmasının bazen bir uyarı olarak kabul edilmesi gerekiyor. "Hedef boy" formülü ile anne baba boyundan hareketle çocuğun erişkin boyunun tahmin edilmesi sağlanıyor. Ancak anne veya baba bir problem yüzünden kısa kalmışlarsa kısa boylu olmanın o çocuğun kaderi olarak kabul edilmemesi gerekiyor. Bu durumda problemin ortaya konulması ve çocuğun tedavi edilmesi öneriliyor.

UZAMAYAN BOYUN NEDENİ BÜYÜME HORMONU EKSİKLİĞİ Mİ?

Boy artışını doğrudan büyüme hormonunun etkilediği belirtiliyor. Büyüme hormonunun eksik salgılanması; diğer hormonların da eksik salgılanması anlamına geliyor. Bu durum doğumsal olabildiği gibi beynin bazı hastalıkları nedeniyle ortaya çıkabiliyor. Bu soruna ışın tedavisi veya tümörler de neden olabiliyor. Buna karşın büyüme hormonu eksikliğinin nedeni çoğu kez bilinmiyor. Belli yaşa kadar normal büyüyen çocukta, boy artışında duraklama veya yavaşlama olup çocuk yaşıtlarından geri kalmaya başladığında büyüme hormonu eksikliği olduğu düşünülüyor. Bu çocukların hafif kilolu oldukları, yüzlerinin yaşlarına göre daha çocuksu olup ergenliğe geç girmeleri de dikkat çeken detaylar arasında bulunuyor.

HER AKŞAM ENJEKSİYON

Çocukta teşhis için gerekli uyarı testleri, kemik yaşı ölçümü gibi önemli tetkikler yapıldıktan sonra bir eksiklik söz konu ise; büyüme hormonu tedavisine başlanıyor. Bunun, uzun bir tedavi süreci olduğu belirtiliyor. Tedavi boyunca çocuğa her akşam yatmadan önce enjeksiyon yapılıyor. Bu enjeksiyonlar, çocukların kendi kendilerine uygulayabilecekleri kadar kolay kullanımlı oluyor. Tedavinin, çocuğun normal erişkin boyuna ulaşana kadar devam ettiği belirtiliyor.

ÖNEMLİ OLAN BÜYÜME HIZI

Boy uzamasında çocuğun hangi yaşta, kaç cm. olduğundan çok, büyüme hızının önemli olduğu belirtiliyor ve yıllık büyüme temposuna bakmak gerekiyor. Çocuğun yaşına uygun hızla büyüyüp büyümediği, doktor kontrolünde ya da büyüme çizelgesinden ebeveyn tarafından izlenebiliyor. Burada büyüme takibinin hep aynı ölçüm cihazları ile yapılması önem taşıyor. İdeal bir takip için; en az iki ölçüm yapılıp bir yıllık büyüme hızına bakılması gerekiyor.

ÇOCUĞUNUZUN BÜYÜME HIZINI TAKİP İÇİN

*Yaşıtlarıyla karşılaştırma yapın.
* Kıyafetlerinin ve ayakkabılarının küçülüp küçülmediğini kontrol edin.
* Büyümesini evde ve duvarda oluşturduğunuz basit bir boy çizelgesi ile izleyin.
* "Nasılsa uzar!" diye zaman yitirmeyin ve büyümeyle ilgili bir şüphe oluşması halinde derhal doktora götürün.
* Güvenerek gittiğiniz doktorun önerdiği tedaviden korkmayın ve uygun görülen hormon tedavilerinin halk arasında korkulduğu gibi kısırlığa yol açmadığını unutmayın

Çocuğu erişkinden ayıran en önemli özellik büyümesidir. Büyüme terimi, boy uzaması ve ağırlık artışı gibi vücudun boyutlarında; gelişme terimi ise yürüme ve konuşmaya başlamak gibi fonksiyonlarındaki ilerlemeyi anlatır. Çocuğun vücudu büyür, zihni gelişir. Büyüme ve gelişme geriliği bazen birlikte görülebilir. Ancak bu iki durum birbirinden ayrılmalıdır. Liv Hospital'da büyüme geriliği ile çocuk hastalıkları uzmanları ve özellikle çocuk endokrin uzmanları; gelişme geriliği olan çocuklar ile çocuk gelişimi ve nörolojisi uzmanları ilgilenir.

Büyüme geriliği var mı?

Bir çocuğun belli bir süredeki, örneğin 6 aylık veya 1 yıllık zaman dilimindeki uzama miktarı büyüme hızı olarak adlandırılıyor. Hayatın ilk yılındaki ortalama büyüme hızı 25 cm iken, ikinci yılda 12 cm, üçüncü yılda 8 cm, altı yaştan ergenliğe kadar olan dönemde ise yıllık cm kadardır. Büyüme geriliği ise bir zaman dilimindeki büyüme hızının yaşıtlara göre geri olmasıdır. Örneğin, altı yaş ile ergenlik arasındaki bir çocuğun yıllık büyümesi 4,5 cm’den az ise büyüme geriliği vardır. Büyüme hızını değerlendirirken büyüme eğrilerinden yararlanılır. Hayatın ilk iki yılında büyüme eğrisinde aşağı veya yukarı fizyolojik sapmalar gözlenebilir. İki yaşından büyük bir çocuğun büyüme eğrisinde aşağı kayma gözlenirse büyüme geriliği vardır. Çocuğun boyu normal olsa bile büyüme geriliği varsa hastalık araştırmak gerekiyor.

 

Güncel verilere göre Türkiye’de ortalama boy ölçüleri nedir?

Ortalama doğum boyu 50 cm’dir. Bir bebek ilk yıl 25 cm uzayarak doğum boyunun 1,5 katına ulaşır. Sonrasında büyüme hızı giderek yavaşlar; ikinci yıl ortalama 12 cm, üçüncü yıl 8 cm ve dördüncü yıl 7 cm olur. Dolayısıyla çocuklar 4 yaşta ortalama cm boy ile doğum boyunun 2 katına ulaşırlar. Sonraki yıllarda ergenliğe kadar yıllık büyüme hızları ortalama cm devam eder. Böylece 12 yaşta, erkekler ortalama cm ve kızlar cm ile doğum boyunun 3 katına ulaşır. Olcay Neyzi ve arkadaşlarının verilerine göre, ülkemizdeki nihai erişkin boy uzunluğu kızlarda ortalama cm ve erkeklerde cm’dir.

 

Çocuklarda büyümenin tamamlandığını nasıl anlarız?

Büyüme hızı yıllık 1 cm’nin altına düşmüşse büyüme tamamlanmak üzeredir. Ergenlik döneminin sonunda erişkin boyun yüzde 99’u tamamlanır. Uzun kemiklerin büyüme plakları kapandıktan sonra omur boylarının artması ve gövdenin bir miktar daha uzamasıyla nihai boya ulaşılır. Kızlar yaklaşık 16 yaşında ve erkekler 18 yaşında erişkin boya ulaşır. Aslında bu yaşlar kemik yaşıdır ve çoğunlukla kişilerin takvim ve kemik yaşları birbiri ile uyumludur. Ancak ergenliğin erken veya geç olması kemik yaşını etkiler ve büyümenin tamamlandığı takvim yaşı değişebilir. Ergenliğe erken girenlerde büyüme plakları daha erken kapanır ve büyüme daha erken tamamlanır. Bunu anlamak için çocukların el-bilek kemiklerinin radyolojik olarak değerlendirilmesi yani kemik yaşlarının belirlenmesi gerekir. Büyüme plaklarının hepsi kapanmışsa çocukta büyüme tamamlanmış demektir.

 

Ergenlik Döneminde Boy Ne Kadar Uzuyor?

Kızlarla erkeklerin büyümesi ergenlik döneminde farklılaşır. Bu farklılık erişkin boy ortalamalarının farklı olmasını sağlar. Kızların ergenlik büyümesi erkeklere göre 2 yıl önce başlar ve sonlanır. Kızların iki yıl daha az uzaması cm fark yaratır. Ergenlikte erkekler toplam cm uzarken, kızlar cm boy atarlar. Bu da cm civarında farka neden olur. Böylece erkeklerin ortalama erişkin boyu ( cm) kızlarınkinden ( cm) yaklaşık 13 cm uzun olur.

 

Erken ergenlik büyümeyi nasıl etkiliyor?

Ergenlik öncesinde yıllık cm uzayan çocuğun ergenlikle beraber büyümesi yeniden hızlanıyor. Ergenlikte artan cinsiyet hormonları, özellikle östrojen hormonu kemiklerin olgunlaşmasını ve dolayısıyla büyüme plaklarının kapanmasını hızlandırıyor. Ergenlik bir yandan büyümenin hızlandığı diğer yandan ise tamamlandığı bir dönemdir. Erken ergenlik çocuğun yaşıtlarına göre daha hızlı büyümesine yol açtığı için başlangıçta uzun boya neden oluyor. Ancak büyüme plakları daha erken kapandığı ve büyüme erken sonlandığı için nihai boy kısa kalıyor. Bu durum özellikle küçük yaşlarda başlayan ve hızlı seyir gösteren erken ergenlik için geçerlidir. Ergenliğin erkene kayması her zaman büyümeyi olumsuz etkilemiyor. Erken ergenlik şüphesi olan her çocuğun endokrin uzmanları tarafından özel olarak değerlendirilmesi gerekiyor.

 

Ergenlik gecikmesi de sorunlara yol açar mı?

Ergenlik gecikmesi olan çocuklarda büyüme atağı başlamadığı için yaşıtları ile boy farkı oluşabiliyor. Ayrıca ergenlik gecikmesine neden olabilen kronik hastalıkların kendisi de çocukta büyümeyi olumsuz etkileyebiliyor. Çocuklarda ergenlik gecikmesi en sık yapısal büyüme gecikmesinin bir parçası olarak görülür. Bu tür çocuklar genellikle yaş civarında boy kısalığı yakınması ile getirilirler. Yapısal gecikme olan çocuklarda kemik yaşı yıl kadar geriden gelir. Bu nedenle ergenliğe geç girerler; yaşıtlarından daha geç boy atarlar ve büyümenin tamamlanması yaşı bulabilir. Yani erken ergenliğin tersi bir durum söz konusudur: Başlangıçta boy yaşıtlara göre kısa iken büyüme plaklarının geç kapanmasıyla boy normal sınırlara ulaşır.
 

Orantısız vücut oranları olabilir

Ergenlik gecikmesi olan bazı çocukların kalıcı sorunları vardır; ergenlik ya hiç başlamaz ya da başlasa bile tamamlanmaz. Bu çocukların cinsiyet hormonları eksik olduğu için büyüme plaklarının kapanması gecikir ve bu nedenle boy uzaması devam eder. Bu dönemde daha çok kol ve bacak boyu uzadığı için vücudun oranı bozulur. Bacak boyu gövdeye göre orantısız uzun hale gelir; yine kulaç mesafesi boydan daha uzun hale gelir. Ergenlik gecikmesi olan çocuklarda uzun kol ve bacaklarla orantısız bir vücut yapısı oluşabilir.

 

Boy uzunluğu normal mi?

Çocuğun boy ölçüsü toplum için geliştirilmiş büyüme tabloları ve eğrileri üzerinde değerlendirilir. Eğer boy uzunluğu yaş grubuna göre yüzde 3’ün altında ise boy kısalığı vardır. Boy yüzde arasında ise normal sınırlar içindedir.

 

Çocukta boy uzamıyorsa?

Boyu yeterince uzamayan bir çocukta pek çok sorun olabilir. Diğer nedenler dışlandıktan sonra büyüme hormonu eksikliği olup olmadığı değerlendirilebilir. Büyüme geriliğinin en sık nedeni beslenme yetersizliğidir. Beslenme yetersizliği geri kalmış ülkelerde daha çok gıda alımında yetersizliğe bağlı iken, gelişmiş ülkelerde kronik hastalıklara bağlı gelişir. Büyüme geriliği, kronik hastalıkların ilk ve tek bulgusu olarak karşımıza çıkabilir. Kemik hastalıkları ve genetik hastalıklar da boy kısalığı yapabilir. Bu nedenle öncelikle beslenme yetersizliği, kronik hastalıklar ve iskelet ve genetik hastalılara yönelik araştırmalar yapılmalıdır. Büyüme duraklamasını açıklayacak bir neden bulunamıyorsa büyüme hormonu eksikliği açısından da testler uygulanır. Bunun için ilaç verilerek uyarı testleri yapılmaktadır