Posted 01 September 2009 - 12:29 PM
Цитата |
As salamu aleykum! Cunub halinda quran oxumaq olmaz, bes ezberden? Birde ki, eger ezberdende oxumaq olmaz, onda yatmamishdan evvel daim ayat-al kursini oxuyuram, cunub halda oxumayim? Allah razi olsun! Cavab: Va aleykumus salam va rahmatullahi va barakatuhu! Cunub halında olmaz, bu vəziyyətdə yatarkən zikrləri oxuyun. Amma qadın nifas və heyz halında əzbərdən oxuya bilər. Allah daha yaxşı bilir! As salamu aleykum va rahmatullahi va barakatuhu! |
AsSalam aleykum va rahmatullahi va barakatu
Mən indiyə kimi fiqh kitablarinda oxuyurdum ki, cünub və ya dəstəmazsız halda Quran oxumaq olmaz. Amma bu yazıda Şeyx Albani (r.a) deyir ki olar.
Спросили шейха Мухаммада Насыруддина аль-Альбаний о положение прикосновения к Курану и чтение его того, кто находится в большом осквернение (джунуб), или женщины в состояние хайда или нифаса.
( Хайд – это месячный цикл выделения нечистой крови, который происходит у женщин. Нифас – послеродовое кровотечение).
Шейх ответил:
«Положение женщины, у которой хайд или нифас, не может приравниваться к положению
человеку в большом осквернение, так как джаниб, т.е. находящийся в большом осквернение, в состояние очиститься. Он может очиститься для того, чтобы прочитать Куран или прикасаться к нему, если он способен. И лучше будет для него сделать так.
Однако, женщина в состояние хайда или нифаса она не может очиститься…
И как можно сказать при этом, проявляя благосклонность к такой женщине, чтобы она воздержалась от чтения Курана, как из памяти, так и из самого мусхафа .
(Мусхаф – текст Курана напечатанный или записанный на бумаге, собранный в книгу)
А ведь нифас у женщин продолжается около 40 дней. И это будет служить запретом ей и обрывом той связи, которая есть между ней и её Господом в этот промежуток времени, а это чтение слов Всевышнего Аллаха….
Мы спросим почему??? Ведь мы не имеем никакого далиля (доказательства) из шариата на запрет для джаниба (джаниб – человек в большом (половом) осквернение), независимо мужчина это или женщина, прикасаться к Курану или читать Куран. А основа в вещах – это дозволенность (فالأصل في الأشياء الإباحة)! И это правило известно в основах фикха.
Второе. Так же есть некоторые хадисы, которые подтверждают это правило. Например, если скажем: свет и над ним ещё свет
(То есть имеется в виду, что итак достаточно правила, но если ещё есть подкрепление, то это будет подобно свету, над которым ещё свет)
И даже если бы этих хадисов не было, то правила нам достаточно. И если есть шариатское удостоверенное правило, то оно является далилем, который освобождает нас от разного рода мыслей и страстей.
И если не пришло в шариате запрета на какую-то вещь, конкретизирующего запрета,
то мы возвращаемся относительно этой вещи к правилу: «основа в вещах – это дозволенность» или «основа в вещах – чистота»…
(Далее шейх аль-Альбани стал приводить примеры, которых можно привести много,
и, думаю, каждый сможет это сделать. Например: взять белый лист и исписать его. Разве лист от этого стал синим или чёрным??? Нет, в основе он остался белым. Или, например, русского облить чёрной краской. Разве он станет негром или останется бледнолицым??? И т.п.)
Вернёмся к нашему вопросу. Применим правило, и получится, что основа для джаниба, женщины, у которой хайд или нифас, является дозволенность чтения Курана и прикосновения к нему. А тот, кто хочет сказать, что это харам, то мы скажем ему:
هاتوا برهانكم إن كنتم صادقيـن
Приведите ваш довод, если вы говорите правду
(Этот слова приходят сразу в нескольких аятах: сура аль-Бакара, 111, сура аль-Анбия, 24, сура ан-Намль, 64, сура аль-Кассас, 75.)
А если нет довода, то мы остаёмся на основе…
И это основа очень важная! И подкреплением её будет то, что во время прощального хаджа, пророк, да благословит его Аллах и приветствует, он находился месте под названием Сариф, которое находится недалеко от Мекки. И он, да благословит его Аллах и приветствует, обнаружил там ‘Айшу, которая плакала по причине того, что у неё наступил хайд. И посланник Аллаха сказал ей:
هذا أمر كتبه الله على بنات آدم ، فاصنعي ما يصنع الحاج غير ألا تطوفي ولا تصلي
«Это то, что предписал Аллах дочерям Адама, поэтому делай то, что делают в хадже, за исключением тауафа и молитвы»
(Хадис достоверный. Приводит имам аль-Бухари, в книги хайда, № 305).
Ну что, ты видишь? Что делает та, которая совершает хадж? Заходит она в аль-Харам или не заходит? Совершает она тауаф или нет?
Да, заходит, но не совершает тауаф, так как посланник Аллаха сказал:
فاصنـعي ما يصنع الحاج غير ألا تطوفي
«Делай то, что делают совершающие хадж, кроме тауафа...»
И если разрешено женщине, у которой хайд, заходить в аль-Харам, то, что же сказать о других мечетях!
Хорошо, что делает совершающий хадж? Он не читает Куран? Читает. И если ему
можно делать это, то, взяв хадис и то, что в основе вещей лежит дозволенность, получаем, что для женщины, у которой хайд или нифас, разрешено чтение Курана.
Конечно, лучше будет делать это тогда, когда она очистится, совершит гусль, омовение. Это лучше для неё».
(Записано со звукового файла № 041)
Что касается чтения Корана без омовения, то на дозволенность этого есть
множество указаний, и нет никакого достоверного запрета на это!
Аиши рассказывала: “Посланник Аллаха (мир ему и благословение Аллаха) поминал Аллаха всегда”. Муслим 383.
Это обобщенный хадис, который можно конкретизировать только при наличии достоверного исключающего текста! Опираясь на этот обобщенный хадис имамы аль-Бухари, ат-Табари и Ибн аль-Мунзир дозволяли читать Коран как без малого, так и без большого омовения.
Также пророк (мир ему и благословение Аллаха) сказал Аише, когда у нее начались месячные во время хаджа: «Делай все, что делают паломники, но не совершай обход вокруг Каабы» аль-Бухари 1650.
И пророк (мир ему и благословение Аллаха) не запретил ей читать Коран или же заходить в заповедную мечеть (масджидуль-харам), а известно, что паломники поминают Аллаха и читают Коран. См. “Сахих фикъху-Ссунна” 1/146.
Сообщается, что когда Умар ибн аль-Хаттаб вышел из туалета и стал читать Коран, Абу Марьям спросил его: “О повелитель-правоверных! Ты читаешь Коран, будучи без омовения?!” На что 'Умар сказал: “Это Мусайляма дал тебе такое фатуа?!” Малик, Абдур-Раззакъ, Ибн Са’д. Хафиз Ибн Хаджар назвал иснад достоверным. См. “аль-Исаба” 1/117.
Т.е. Умар имеет ввиду лже-пророка Мусайляму.
Также сообщается что Ибн ‘Аббас читал Коран без полного омовения. аль-Бухари 1/97.
Хамад ибн Абу Сулейман рассказывал: “Я спросил Саид ибн Джубайира относительно чтения Корана тем, кто без полного омовения, и он сказал, что не видит в этом ничего страшного”. См. “Тамамуль-минна” 118.
Также множество сообщений о том, что саляфы часто читали Коран как без малого, так и без большого омовения, приводит имам Ибн Аби Шайба в своем сборнике «аль-Мусаннаф» 1/98, в главе: “О человеке, который читает Коран без очищения”.
Однако, несмотря на то, что Коран без омовения читать не запрещено, все же лучше читать его с омовением, поскольку пророк (мир ему и благословение Аллаха) говорил: «Поистине, я не люблю поминать Аллаха без очищения». Абу Дауд 1/44, Ибн Маджах 350. Хадис достоверный.
А чтение Корана выше, чем просто поминание Аллаха.
А что касается хадисов:
«Пусть не читают ни оскверненный (джунуб), ни та, у которой месячные ничего из Корана» ат-Тирмизи, Ибн Маджах.
«Посланник Аллаха (мир ему и благословение Аллаха) запрещал нам читать Коран в состоянии полового осквернения». аль-Байхакъи.
То эти хадисы и другие сообщения на тему о запрете чтения Корана без малого и большого омовения, не являются достоверными. См. “Фатхуль-Бари” 1/409, “Ируауль-гъалиль” 192, 485, “аль-Хиляфият” 2/11.
Salaf-forum.ru
Cavab:
Va aleykumus salam va rahmatullahi va barakatuhu!
Bu məsələdə sələflərdən bir neçə rəy var. Qadın heyz və nifas halında əzbərdən oxuya bilər. Kişi isə dəstəmazsız da oxuya bilər. Sadəcə hər ikisi cunub halında oxumaqdan çəkinsinlər.
Allah daha yaxşı bilir!
As salamu aleykum va rahmatullahi va barakatuhu!
Умар (р.а) сказал: «Подсчитывайте свои поступки до того, как вам их подсчитают, и взвешивайте свои деяния до того, как их положат на весы Судного Дня. Ведь если вы взвесите свои поступки сегодня, то это облегчит ваш расчет завтра. И готовьтесь к вашей главной встрече в жизни: «В тот день вы предстанете (перед Аллахом), и не скроется из вас скрывающийся»
(«Аль-Хакка», 18) («Манакыбу Умар ибн Аль-Хаттаб» имама Ибн Аль-Джаузи).
“AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI
DÜNYA KİTABXANALARINDA”
MÖVZUSUNDA
IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN
MATERİALLARI
Bakı şəhəri
12 oktyabr 2019-cu il
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
TƏŞKİLAT KOMİTƏSİ:
Sədr müavinləri:
filologiya üzrə elmlər doktoru Aybəniz Əliyeva-Kəngərli,
filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov
Məsul katib:
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Əzizağa Nəcəfzadə
Texniki redaktor:
tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Cavid Cəfərov
Koordinatorlar:
Firəngiz Hüseynova, Qutiyera Cəfərova
2
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
3
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
miyasının Dilçilik İnstitutu Nəsiminin adını daşıyır. 2017-ci ilin may ayında Pa-
risdə YUNESKO-nun baş qərargahında Nəsiminin vəfatının 600 illiyinin qeyd
edilməsi və 2018-ci ilin sentyabr ayında ölkəmizdə Nəsimi şeir, incəsənət və
mənəviyyat festivalının təntənəli şəkildə keçirilməsi ölməz şairin xatirəsinə də-
rin ehtiramın ifadəsi hesab oluna bilər. İmadəddin Nəsiminin adı həqiqət nami-
nə, fikir azadlığı yolunda qəhrəmanlığın rəmzi kimi əbədiləşib, əsrlərdən bəri
Şərq xalqlarının yaddaşında yaşamaqdadır. Azərbaycan Respublikası Konstitu-
siyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq, böyük Azərbaycan
şairi və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin anadan olmasının 650 illik yubileyi-
nin yüksək səviyyədə keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə qərara alıram:
1. Böyük şair və mütəfəkkir İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyi Azər-
baycan Respublikasında dövlət səviyyəsində geniş qeyd edilsin.
2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti böyük Azərbaycan şairi
və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirlər
planının hazırlanıb həyata keçirilməsini təmin etsin.
İlham Əliyev
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Bakı şəhəri, 15 noyabr 2018-ci il.
4
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
5
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
İlham Əliyev
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Bakı şəhəri, 11 yanvar 2019-cu il
6
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
7
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
8
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
dilində - ərəb, fars və türk dillərində bu cür humanist ruhlu əsərlər qələmə alan
ən böyük sənətkarlardan biri də XIV yüzilliyin sonu, XV yüzilliyin əvvəllərində
yaşayıb yaratmış böyük Azərbaycan şairi və filosofu İmadəddin Nəsimi oldu.
Nəsimi humanizminin başlıca fərqləndirici cəhətini müəyyən etmək lazım
gəlsəydi, yəqin ki, bunun yüksək talantlı, təbiətdəki harmoniyaya və insan gö-
zəlliyinə vurğun olan böyük bir şairin himanizmi olduğu fikri üzərində dayanı-
lardı.
Nəsimi humanizmi insana böyük məhəbbət duyğuları ilə yoğrulmuşdur.
Məhz bu cəhətinə görə Nəsimi özündən əvvəlki Azərbaycan poeziyasının birba-
şa varisi kimi çıxış edərək ona qədər irəli sürülmüş bədii-obrazlı düşüncələri, əl-
də edilmiş poetik nailiyyətləri daha da inkişaf etdirir.
Nəsimi humanizmindən danışarkən ilk növbədə bunu nəzərə almaq lazım-
dır ki, böyük şairin insan sevgisi çoxyönlü və çoxtutumludur. Orta əsrlərin Şərq
və Avropa humanistləri kimi, Nəsimi yaradıcılığında da kainatın antroposentrist
strukturu başlıca yer tutur. Başqa sözlə, nəhəng kainatın mərkəzində, o dövrün
elm adamlarının geosentrik nəzəriyyəyə görə təsəvvür etdiyi kimi, cansız daş-
torpaqdan və yanar qazlardan ibarət olan Yer kürəsi, ya da Günəş ulduzu deyil,
məhz yaranmışların ən şərəflisi olan İNSAN dayanır.
Ancaq bu da var ki, Nəsimi humanizmində insana məhəbbət ucdantutma
deyil; burada seçim var: Nəsiminin sevdiyi və hörmət bəslədiyi insan – kamil
insandır, insanlıq adına layiq olan fizioloji-ictimai varlıqdır. Yoxsa zahirən insa-
na bənzəyən hər varlığı insan adlandımaq olmaz.
Bu cür ali mərtəbəyə çatmış kamil insan şairin gözündə Tanrının Yer üzə-
rindəki bir nümayəndəsi kimi cilvələnir və böyük mütəfəkkir fəxrlə deyir ki,
onu yalnız qorxduqlarına görə, Tanrıya şərik çıxarmamaq üçün Haqq (Allah)
adlandırmırlar. Ancaq kamil insan olmaq da adamdan ölçüyəgəlməz dərəcədə
zəhmət, əzab-əziyyət, ürək genişliyi, öz həmcinslərinə və bütün yaradılmışlara
səmimi məhəbbət tələb edir.
Yer üzərindəki bütün insanların bərabərhüquqlu olduğu fikrini irəli sürən,
insanların görünüşcə müxtəlifliyini coğrafi və sosial şəraitlə izah edən Nizami,
İbn Xəldun və başqa proqressiv düşüncəli şair və filosof sələflərinin ardınca Nə-
simi də humanist fikirlərinə söykənərək bütün insanların Tanrı dərgahında bəra-
bər olması, dini-ideoloji baxışlarına və əqidəsinə görə kimsənin kimsədən üstün
olmaması ideyasını irəli sürür.
Nəsimi humanizmi, insana məhəbbəti təkcə onun əsərlərinin məna və ma-
hiyyətində, məzmununda deyil, forma xüsusiyyətlərində, daha doğrusu ritmika-
sında, oynaqlığında, ahəngində, alliterasiyasında da özünü göstərir. Nəsimi qə-
zəllərinin də bir çoxunda ritmika sanki oxucunun ürəyini oynadır, ona həyat eş-
qi, sevinc aşılayır, insana daxili mənəvi rahatlıq gətirir. Bunun kökündə isə şüb-
9
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
10
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
Seyid Imadaddin Nasimi is one of the great thinker poets and self – sacri-
fice for own belief grown by the Azerbaijani people in the XIV century. This ta-
lented poet, written in all three literary languages of Muslim East, is more com-
monly known by his ghazals written in Azerbaijani Turkish.
Research works of such European Orientalists as H.Purgshtall, H.Ritter,
K.Huart, F.Babinger, E.Brown, in America K.Buril and others shed light on a
number of literary and philosophical problems related to Nasimi.
The poet created his works under pseudonym of “Seyyid”, “Huseyni”,
“Nasimi”, “Hashimi”, “Gureyshi”, “Ibrahimi”, the most common of them is Na-
simi.
Seyid Imadaddin Nasimi was born in 1369 in Shamakhi – one of the old-
est centers of culture and poetry in Azerbaijan. In sources, from the relatives of
the poet, some information can be found only about Shah Khandan – Nasimi`s
brother, because the poet`s life and environment was lost in the fog of reality
and myth. Gastamonulu Latifi in his tazkira dealt with Nasimi`s brother Shah
Khandan with pseudonym “Julidamu” (Scatterred), but Ali noted him as a poet
in a separate chapter in his “Kunhul – Akhbar” based on Shah Khandan`s famo-
us couplet written to Nasimi (“Gal bu sirri alama fash eylama, khani-khasi ama-
ya ash eylama” – Don`t spread the secret of high society members among the to-
tal mass). Information given by Salman Mumtaz about his grave being in Sha-
makhi and visited by the pilgrims was regarded as a valuable fact by the later re-
searchers. The great Azerbaijan poet S.A.Shirvani`s beyt:
Men olende Shahandanda basdirin,
Chunki onun Shahidi – Khandani var.
11
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
12
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
One of the greatest artists, written in all three ruling languages of the Isla-
mic East - Arabic, Persian and Turkish - was the great Azerbaijan poet and phi-
losopher Imadaddin Nasimi, who lived and created the at end of the XIV and the
beginning of the XV cc.
If we had to identify the main distinguishing feature of Nasimi`s human-
ism, it would probably be humanism of a highly talented poet, passionate to har-
mony in nature and human beauty.
Nasimi`s humanism to a man is made out of great love. This is precisely
why Nasimi acted as a direct successor to the early Azerbaijan poetry and deve-
loped the artistic and imaginative thinking and poetic achievements.
When speaking of Nasimi`s humanism, it must be taken into account, that
human love of the great poet is versatile. Like in the works of other Eastern and
European humanists of the Middle Ages, the anthropocentric structure of the
universe takes the main place in Nasimi`s creative activity. In other words, in
the center of a giant universe stands a man – the most honorable of human be-
ings, but not the Earth or the Sun, consisting of lifeless rocks and flammable ga-
ses as the scientists of that period imagined according to the geocentric theory.
But there is also the fact that in Nasimi's humanism, love for man is not
canonized; there is a choice: Nasimi loves and respects only a perfect man -
physiological and social human being worthy of humanity. Otherwise, everyt-
hing that looks like a human being cannot be called a human being.
The great thinker proudly says, that they do not call a man Hagg(God),
because of the fear of associating with God. However, being a perfect man re-
quires a lot of hard work and suffering, immeasurable warmth and sincere love
for his fellow creatures and all creation.
Following Nizami, Ibn Khaldun and other progressive – minded poets
and philosophers, explaining, that all people on Earth are equal and the differen-
ces in the appearance of people are connected with geographical and social con-
ditions, Nasimi’s humanism and human love manifests not only in the meaning
and essence of his works, but also in the features of form, or rather, in rhythm,
playfulness, harmony and alliteration. In Nasimi’s ghazals, rhythmics affects
reader’s heart, gives him the love of life, the joy and the inner spiritual peace.
And at the core of it stands the poet’s great human love.
Ghazal – fakhriyyah, beginning with the words: “Manda sighar iki ja-
han…” (There are two worlds inside me…) is the most popular among Nasimi’s
works. In this work, consisting of 16 couplets, the poet – thinker motivating in a
laconic way, puts forward the thought, that man is the axis of the universe, the
source of infinite beauty and power. Nasimi’s lyrical “me” is not just an indivi-
dual, it contains a whole collection of perfect people, regardless of language, re-
13
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
14
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
15
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
16
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
17
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
18
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
19
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Paşa KƏRİMOV
filologiya üzrə elmlər doktoru
AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu
20
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
21
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
22
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
isə o deməkdir ki, Süruri Türkiyəyə köçdükdən sonra osmanlı ədəbi prosesində
fəal iştirak etmişdir. Onun osmanlı şairlərinin yaradıcılığına güclü təsir etməsi,
burada müqtədir sənətkar kimi tanınması barədə təzkirələrdə məlumatlar vardır.
Öz əli ilə köçürüyü divanının dibaçə hissəsində Süruri gənclik illərində yazdığı
şeirlərini sonralar dostların xahişi ilə bir divan halında topladığını bildirir. Hə-
min dibaçədə oxuyuruq: “Əhli-dillərin püreyb və qüsuri bəndeyi-kəmini-Xuda
Süruri əvaili-eşq və cəvandə bəzi əşar inşa və xeyli kəlimat imla eyləmiş, likən
aləmi-itlaqdə biqeyd olub, cəm’ə müqəyyəd olmayub, neçəsi zaye və nüsxeyi-
qeyr şaye olmuş, haliyən fərmani-yaran və tələbi-xəllaq ilə mövcud olanı və ha-
zır bulunanı cəm və tərkib və hüruf üzrə tərtib edib, bu övraqı cəm eylədi. Xəta-
puş olan əshabi-kəmaldan və hünərbin olan əhli-haldan rica edir ki, eybinə nazir
olmayub, bəlkə qüsurun satir olub, məzbur onların qatında məzur və kəndulər
əndullah məcur olalar” (2, 1b). Dibaçədən göründüyü kimi, şair gənclik illərində
yazıb bir yerə toplamadığı şeirlərini sonralar dostlarının xahişi ilə toplayıb, ənə-
nəvi qaydada, ərəb əlifbası hərflərinin ardıcıllığı üzrə səliqə ilə düzmüş, bir di-
van tərtib etmişdir. Süruridən sonra ədəbiyyata gəlmiş böyük Azərbayacan şairi
Məhəmməd Füzulinin türk divanının dibaçəsində bu toplunun meydana çıxması
barədə dediyi sözlər Sürurinin dibaçəsini xatırladır. Füzuli deyir ki, bir gün bir
nəfər ona müraciət edib türkcə şeirlərini bir toplu halında tərtib etməsini xahiş
edir.Fikrini belə izah edir ki, şairin ərəbcə və farsca şeirləri toplu halında oxucu-
ların əlində olduğu halda, türkcə şeirləri ortada yoxdur. Bu fikri qəbul edən Fü-
zuli bildirir ki, türkcə şeirlərimdən müxtəsər divan tərtib etmək üçün gəncliyim-
də xahişlə məndən şeirimi alanlardan xahiş edib onlarda olan şeirlərimi götürüb
köçürdüm: “Naçar məhmili-etibarimdə bu ibarə lazımdır deyib zəmani-tüfuliy-
yətimdə sadir olub, mütəfərriq olan qəzəllərdən bir müxtəsər divan cəm etmək
səlahin gördüm. Və ol vəqtdə məndən iltimasla alanlardan iltimsla alıb surəti-
cəm’i, ixtisar üzrə itmamə yetirdim. Ümiddir ki, ərbabi-fəsahət və əshabi-bəla-
ğət müşahidə və mütaliə qıldıqda, mənşə və mövlidim İraqi-Ərəb olub, təmami-
yi-ömrdə ğeyr məmləkətlərə səyahət qılmadığımdan vaqif olduqda, bu illəti mu-
cibi-süquti-etibar bilməyələr. Və məhəllü məqamimə görə rütbeyi-istedadimə
həqarət ilə nəzər qılmayalar. Zira e’tibari-vətən isteda‘di-zatə təsir etməz və top-
raqda yatmaq ilə tiladən cila getməz” (5, s.31).
Beləliklə, Füzuli divanının dibaçəsində Süruri kimi anadilli divanını oxu-
cuların xahişi ilə tərtib etdiyini, gəncliyində yazdığı şeirlərini müxtəsər divan
halında topladığını bildirir. Füzuli də dibaçəsinin sonunda divandakı nöqsanlara
görə üzrxahlıq edir, hətta bu nöqsanları düzəldəcək şəxsə əvvəlcədən minnətdar-
lığını bildirir. Lakin Füzuli məkanının İraqi-Ərəb olduğuna və heç bir yerə səya-
hət etmədiyinə baxmayaraq sənətinin ucalığından əmin olduğunu da bildirir ki,
Süruri divanının əlimizə natamam çatmış dibaçəsində bu yoxdur.
23
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Ədəbiyyat:
24
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
Aybəniz ƏLİYEVA-KƏNGƏRLİ
filologiya üzrə elmlər doktoru
Aytən ƏLİYEVA
böyük elmi işçi
25
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
26
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
27
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Xuraman HÜMMƏTOVA
filologiya üzrə elmlər doktoru
28
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
yerində istifadə etmək söz sənətkarlarının əsas vəzifəsi olmuşdur. Söz o zaman
dəyər kəsb edir ki, o müəyyən informasiya yükünə malik olsun. Deməli, hər bir
söz daşıdığı informativ yükə görə əhəmiyyətlidir. Sözün kəsb etdiyi informativ
yük nə qədər dərin, fəlsəfi mahiyyət daşıyırsa, söz bir o qədər uzunömürlü, də-
yərli və əhəmiyyətli hesab olunur.
“Qurani-Kərim”in vəhylə (sözlərlə) nazil olduğunu, “Yasin” surəsinin 82-
ci ayəsindəki “kun fə yəkun” (“ol” dedik oldu) kəlamına əsasən dünyanın yaran-
masının sözlə bərqərar olması, müqəddəs kitabımızdakı fikirləri əsas tutaraq sö-
zü müqəddəs hesab etmişlər. Bütün bu aləmin məhz “kon” (ol!) kəlməsindən
yaranması hamıya məlumdur. “Əl-Bəqərə” surəsinin 31-ci ayəsində, insanın üs-
tünlüyü Allahın ona bütün adları (sözləri) öyrətməsi ilə əlaqələndirilir. Həz. Əli-
nin belə bir kəlamı var “İnsan öz dilinin arxasında gizlənib. Danışandan sonra
onun ağıllı və ağılsız olduğu ortaya çıxır”. Bu baxımdan söz və ruhun əlaqəsi
hələ qədim zamanlardan insan düşüncəsində onların bir-birindən var olması, bir-
biri ilə bağlı olması haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. İnsan bədəninin ruh-
la canlanması, varlıq aləminin isə sözlə nəşət tapması onun insan ruhu ilə bağlı-
lığınadan xəbər verir. Bu haqda dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi belə de-
mişdir:
Orta əsrlər poeziyasında bəzən söz hətta insan bədəni ilə müqayisə edən .
dahi Nizami Gəncəvi “ biz sözük, bu bədənsə eyvanımızdır” deyir. Sözün ilahi
hikmətlə əlaqəsi, Allah kəlamı olması haqqında XIII əsrdə Yunus Əmrə “söz
qaradn ağdan degil, yazıb oxumaqdan deyil, bu yürüyən xalqdan deyil, xaliq
avazından gəlir”, “mənim deyil bu kəlləçi, qüdrət sənin Yunus nəçi” deyir.
Öz yaradıcılığında hürufiliyin qəliz anlayış və terminlərindən istifadə edən
şair şeir dilini, ondakı təsəvvüfi-irfani simvolikanı və bundan doğan çətinliyinə
görə “ heç kimsə Nəsimi sözünü kəşf edə bilməz, bu quş dilidir, bunu Süleyman
bilir ancaq” deyərək, bu dili “quş dili” adlandırmaqla dilin informativ yükünün
dərinliyinə işarə edir.
Hürufilərə görə bütün varlıq aləmi səsdən var olduğu üçün kainatın da ya-
ranması sözdə öz əksini tapır. “Bədii ifadə üsullarını daha da zənginləşdirmək
və qüvvətləndirmək baxımından klassik Şərq ədəbiyyatında ərəb əlifbası hərfləri
öz adları və forması ( şəkli) ilə rəmzi mənalarda müxtəlif bədii bənzətmələr mə-
29
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
qamında işlədilmişdir. Məsələn əlif ( ) آhərfi boy, qamət, ayn ( – ) عgöz, kaf ( ق
) – qaş, mim ( – ) مağız, sin ( ٣) – diş, dal ( – ) دqəddi-qamətin bükülməsini,
nun ( ) نisə nöqtə və kirpiklər kimi rəmzi mənaları bildirir.” ( 2,125 ) Odur ki,
həyatın bütün gizlin sirrləri hərflərdən yaranan sözlə aşkar olur. Hürufilik ideya-
larını şeirlərində əks etdirən Nəsimi ərəb həriflərinin insan üzündəki cizgilərə
bənzədiyini və Allahın gözəl adlarının onun sifətində yazıldığını bu yolla isbat
edirdi. Bu hərf və rəqəmlərdən ustalıqla istifadə edən Nəsimi deyir:
30
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
Beyt həm zahiri, həm də daxili baxımından iki məqamı özündə əks etdirir.
Zahiri baxımdan beytdə əlif hərfi həm həqiqi, həm də məcazi mənalar daşımaq-
dadır. Şair insan qamatini, həm də onun əqidə düzlüyünü əlif hərfinə bənzədir.
O, yaşadığı aləmdə düzgün Adəm övladının olmadığını deyir. Dünya özü də
“dəni”dən yarandığı üçün “alçaq” deməkdir. “Dünya sözündəki ( ) دərəb hərfi
ilə yazılır ki, bu da dövrarın zamanın düzgün, doğru olmadığına ( ) دdal hərfi ki-
mi əyriliyinə bir işarətdir. Bütün bu zahiri oxşarlıq beytin şəkli mənası ilə əlaqə-
dardır. Beytin ikinci misrasında adı keçməyən “dünya” sözü ərəb əlifbası ilə elə
şəkildə yazılır ki, bu( dal, nun, ya (dəni) ( ) دﻧﻰorada əlif hərfi işlədilmir. Bu sö-
zün yazılışı əyri hərflərdən yarandığı üçün dünyanın düzgün yer olmadığın de-
yən şair başqa bir şeirində “dünya duracaq yer deyil, ey can, səfər eylə, aldanma
onun alinə ondan həzər eylə” deyə, bu faniliyə bir işarə edir” (5, 60).
31
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
yıl(ə.s) ilahi kəlamları göydən endirdi. “Hürufilər hətta insan üzünü “Allahın
güzgüsü” sanırdı. Guya Allahın özü insan üzündə görünməkdədir, insan üzündə
Allah sözü yazılıb. Buna görə də insana səcdə edilməlidir” ( 1,16 ).
Şeirdə şair zahidlə arifi qarşılaşdırır. Arif zahidə ondan gözəlləri sevməyi
qadağan etməməsini xahiş edir. Çünki haqq dərgahında nəsib almaq məqamında
Tanrı onun da qismətinə gözəlləri sevməyi yazıb.
Nəsimi poeziyasında sözün informativ yükündə ayrı-ayrı şəxsiyyətlərlə
bağlı məlumat xarakterli beytlər, onlarla bağlı informasiyalar də yer almaqdadır.
Bu beytlərin bəzilərində peyğəmbərlər, bəzilərində tarixi şəxsiyyətlər, bəzilərin-
də isə şairin əhatəsində olduğu insanlar haqqında informativ məlumatlar verilir.
Təriqət ədəbiyyatında əfsanələşən bu tarixi şəxsiyyətlərə şairlər bir simvolik ob-
raz kimi müraciət etmişlər. Məsələn, Bəyazid Bistaminin adı özünü qul edib
başqalarını xilas etmək üçün satan bir aşiq obrazı kimi xatırlanırsa, Şibli Bağ-
dadda yaşamış sufilərdən olmuş, yatmamaq üçün ğözlərinə duz sürtər və gecə-
gündüz ibadət edərmiş, Həllac Mənsur isə təsəvvüfdə dara çəkilərək Tanrısına
qovuşmuş, haqqdan dönməyən bir aşiq kimi vəsf olunur.
Həllac Mənsurun “ənəl-həqq” ideyası orta əsr poeziyasında dinin əsasını
sarsıdan çağırış mənasını özündə ehtiva edirsə, təsəvvüf ədəbiyyatında isə bu
termin “ənəl-həqq” insanın kamala yetməsini bildirən ifadədir. Nəsimi Həllac
Mənsurun bu ideyasını yaşadaraq şeirlərində bu ifadəni müxtəlif məqamlada iş-
lətmişdir. Şair buna işarə edərək deyir:
32
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
Ədəbiyyat
33
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
NESÎMÎ’Yİ ANLAMAK
34
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
İkinci mısrada şairin belirttiği gibi nefy ve isbâtın da ortadan kalktığı bir
noktadır bu. Diğer bir ifadeyle vahdet, yani birlik hali, tüm zıtlıkların mahv ol-
duğu bir hal, bir mertebedir. Orada iyi ve kötü yoktur, sevap ve günah yoktur,
cennet ve cehennem yoktur...
Allah ayrı bir varlık, kul da ayrı bir varlık değildir, olamaz da, çünkü ger-
çek var olan Allah’tır:
Çünkü masivallah yani Allah’tan gayrı her şey bir perdedir ve bu perdenin
kalkmasıyla hakiki varlık zahir olur ve ondan başka her şey ortadan kalkar, he-
lak olur:
35
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Zaten Hz. Peygamber de “Kendini bilen rabbini bilir” (Aclunî, 2/262) ha-
disiyle Allah’ın insandaki bu tecellinin keşfedilmesiyle Rabbimizin bilineceğini
söylemiştir. Nesîmî de buna işaret ediyor:
36
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
37
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Otuz iki harfin insan yüzündeki tecellisini görmek, insan yüzünde tecelli eden
ve onu kendi suretinde yaratan Rahman’ı müşahede etmek demektir.
Bu sırları ortaya çıkaran kişi Nesîmî’nin mürşidi Fazlullah Na’îmîdir. Câ-
vidân-nâme’nin bir çok yerinde (Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Farsça, no.
1046, vr. 14b, 15b, 20a...) hatt-ı istiva ile ilgili bu hakikatleri ortaya çıkarmıştır.
Nesîmî bu nedenledir şiirinin son beyitlerinde onu anmaktadır:
38
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
Şahin AHMETOĞLU
İlahiyyat üzrə elmlər doktoru, dosent
1
Mustafa Ünver, Hurufilik ve Kuran -Nesimi Örneği-, Ankara: Fecr Yayınları, 2003, s.167.
39
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Davasına kalben inanmış bir Hurûfî öncüsü olan Nesimi; bir anlamda Al-
lah’ın ilmi demek olan Levh-i Mahfuz’un, Kur’ân’ın, kısaca her şeyin sırrının
kendinde, yani Hurûfîlik esaslarında bulunduğunu ifade etmektedir:
1
Ünver, Mustafa, “Nesimi’nin Şiirlerinde Kur’an’a Referans Sorunu”, OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, -
24-25, (2007), 121.
2
Ünver, Mustafa, “Nesimi’nin Şiirlerinde Kur’an’a Referans Sorunu”, s.128.
3
Ünver, Hurufilik ve Kuran-Nesimi Örneği-, s.168.
4
Kemal Edip Kürkçüoğlu, Seyyid Nesimi Divanı’ndan Seçmeler, II. Bsk. Ankara: Kültür Bakanlığı
Yayınları, 1985, s. 209.
5
Ayan, Hüseyin, Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Ankara, 2002,
Gazeller 25, Beyt: 6, 88.
6
Ayan, a.g.e., Gazeller 25, Beyt: 6, 194, 271.
40
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
1
Nur suresi, 35.
2
Kürkçüoğlu, Nesîmî Divanı’ndan Seçmeler, 342, 107 Gazel, 14.
3
Ayan, a.g.e., Gazeller 272, Beyt: 4, 244.
4
Ayan, a.g.e., Tuyûğlar 111, 402; Ayan, a.g.e., Tuyûğlar 304, 434; Ayan, a.g.e., Tuyûğlar 230, 422; Ayan,
Ayan, a.g.e., Gazeller 454, Beyt: 15, 358; Ayan, a.g.e., Gazeller 305, Beyt: 15, 263.
5
Ayan, a.g.e., Gazeller 86, Beyt: 8, 127.
41
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
1
Ünver, Nesîmî’nin Şiirlerinde Kur’an’a Referans Sorunu, 124; Geniş bilgi için bkz. Adil, Kacır, Alevi ve
Bektaşi Düşüncenin Kültürel Kaynaklarında Hz. Ali Algısı “Nesimi Örneği”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 2014, s. 42.
2
Kacır, Alevi ve Bektaşi Düşüncenin Kültürel Kaynaklarında Hz. Ali Algısı “Nesimi Örneği”, s. 43
3
Ünver, Nesîmî’nin Şiirlerinde Kur’an’a Referans Sorunu, 134. Kacır, Alevi ve Bektaşi Düşüncenin
Kültürel Kaynaklarında Hz. Ali Algısı “Nesimi Örneği”, s. 43.
4
Kacır, Alevi ve Bektaşi Düşüncenin Kültürel Kaynaklarında Hz. Ali Algısı “Nesimi Örneği”, s. 43.
42
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
1
Ayan, a.g.e., Tuyûğlar 154, 409.
2
Ayan, a.g.e., Gazeller 399, Beyt: 15, 320.
3
Ayan, a.g.e., Gazeller 438, Beyt: 5, 346.
4
Ayan, a.g.e., Gazeller 437, Beyt: 13, 344.
5
Ayan, a.g.e., Gazeller 437, Beyt: 14, 344.
6
Ayan, a.g.e., Gazeller 437, Beyt: 15, 344.
7
Ayan, a.g.e., Gazeller 437, Beyt: 13, 345.
8
Ayan, a.g.e., Gazeller 428, Beyt: 7, 339.
9
Ayan, a.g.e., Mesneviler 3, Beyt: 17, 59.
10
Ayan, a.g.e., Gazeller 207, Beyt: 11, 202.
43
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Nesimi’nin şiirlerinde insan özel bir yer tutmaktadır. Ona göre insan yara-
tılanlar içerisinde en yüksek makamda bulunmaktadır. Şöyle ki Nesimi insana
verdiği bu önemden dolayı aslında namazda secde edilenin de insan olduğu ka-
nısına kadar ileri götürmektedir. Yine onun şiirlerinden anlaşıldığında göre as-
lında kişi Ka’be’ye doğru yöneldiğinde insana doğru yönelmiş olur. Çünkü Ka’-
be, özelde Hz. Adem’in, genel de ise insanın yeryüzündeki makamıdır.2
Nesimi’nin anlayışına göre Allah’ın zatı ve sıfatları birbirinin aynıdır. Al-
lah’ın varlıklara tecellisi de bu sıfatları oluşturan harfler sayesinde gerçekleş-
mektedir. Zira Allah’ın zatı ve sıfatlarının ismi bu harflerden oluştuğu gibi, bü-
tün varlıkların isimleri de bu harflerden ibarettir. Böylece Allah her varlığın is-
mi sayesinde tecelli etmiş olur. Bu tecellinin ikinci bir açıklaması daha vardır.
Nesimi bunu ses’e dayandırır. Dolayısıyla bütün varlıklar aslında bir şekilde
ses’le ilişkilidir. Cansız varlıklarda bil-kuvve var olan ses, canlılarda bil-fiil or-
taya çıkar. İnsanda ise en mükemmel noktaya ulaşarak, insanın konuşabilmesi
sayesinde, söz olarak meydana gelir. Böylece Allah’ın insana tecelli etmesi di-
ğer varlıklara göre en üst seviyedir.3
Nesimi, cisim ve can sahibi olan insanın dünya ve kâinata sığmamasını,
onun aklında ve manevî büyüklüğünde görüyordu. İki cihan benim içime sığar,
Ancak ben bu dünyaya sığmam. Ben ne bu âleme, ne de bu zamana sığarım.4
Nesimi insanı bir anlamda tanrılaştırarak veya Tanrı’yı insanlaştırarak Ortaçağ
hayatının beşerî ilişkilerine karşı geldiği de ifade edilmektedir. Ama şunu da ifa-
de etmek gerekir ki insanın güzelliğini övmek Doğu fikir şiirinde Hurufîlik ve
Nesimi şiirleri ortaya çıkmadan çok önceden mevcut olmuştur. Gene de insana
methiye söylemek, tarihe Nesimi ismiyle birlikte geçmiştir.
Nesimi kendi devrinin ahlâk açısından kâmil olmadığını düşünerek çok
üzülmüştür. Şairin eserlerinde yer alan tasavvuf motifleri bir taraftan bu tür dü-
şüncelerle anlatılmaktadır. Nesimi’nin eserlerinde dünyadan vazgeçme, onun fa-
nî olduğunu düşünme gibi duygular ağır basmaya başlıyor. Şair için bu durumda
tek kurtulma yolu da bu dünyayı kabul etmemek, daha fazlası – onu terk edip
gönül dünyasına kapanmaktır:
1
Ayan, a.g.e., Gazeller 295, Beyt: 9, 257.
2
Ali, Alparslan, Cavidan-name’nin Nesimi’ye Tesiri, (basılmamıs docentlik tezi),1967, s. 82; Hasan Hü-
seyin Ballı, Fazlullah-ı Hurufı Ve Hurufılîk, (basılmamış doktora tezi), 2010, s. 165.
3
Ali, Alparslan, Cavidan-name’nin Nesimi’ye Tesiri, (basılmamıs docentlik tezi),1967, s. 66-70; Hasan
Hüseyin Ballı, Fazlullah-ı Hurufı Ve Hurufılîk, (basılmamış doktora tezi), 2010, 165.
4
Türkiye dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. Azerbaycan Türk Edebiyatı, II, Ankara: Kültür Bakanlığı,
1993, s. 60.
5
Nesimi, Divan, Neşre hazırlayan Hüseyin Ayan, Ankara 1990, s. 70
44
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
1
Nesimi, Divan, 175-176.
2
Nesimi, Divan, 295.
3
Nesimi, Divan, s. 53.
4
Nesimi, Divan, s. 66.
5
Nesimi, Divan, s. 88.
6
İlyas Üzüm, “Nesimi”, DİA, 2007, XXXIII/5-6.
7
Ali Cançelik, “Nesîmî Divanı’nda “İnsan”, “Âdem” Ve Bazı Temel Vasıfları”, Türkiyat Mecmuası, C.
25/Güz, 2015, s. 64
45
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
1
Cançelik, “Nesîmî Divanı’nda “İnsan”, “Âdem” Ve Bazı Temel Vasıfları”, s. 65.
2
Mikael, Rafili, (1939) «Oçerki Po İstorii Azerbaydjanskoy Literaturı». Literaturnıy Azerbaydjan, (2), s. 43.
3
Nesimi Divanı, s. 79.
4
Cançelik, “Nesîmî Divanı’nda “İnsan”, “Âdem” Ve Bazı Temel Vasıfları”, s. 66.
5
Cançelik, “Nesîmî Divanı’nda “İnsan”, “Âdem” Ve Bazı Temel Vasıfları”, s. 77
46
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
sıtır hale gelmiştir. İnsanın özünü meydana getiren sestir, ses ise insanda söz
olarak gerçekleşmiştir.
Nesimi düşüncesinde Kur’an’ın diğer semavi kitaplara göre benzersiz bir
üstünlüğü bulunmaktadır. Ona göre önceki kitaplar neshedilmiş, hükümleri ve
bağlayıcılıkları kaldırılmıştır. Hak ve doğru kitap olarak sadece Furkan yani
Kur’an vardır. Nesimi, Allah tarafından korunan ilim demek olan Levh-i Mah-
fuz’un da, Kur’an’ın da, Kısaca her şeyin sırrının kendinde, yani insanda, Huru-
filik motiflerinde bulunduğunu ilan etmiştir. Ona göre şiirleri, manzum eserleri
ayetlerin tefsiridir. Örneğin, “Allah göklerin ve yerin nurudur” mealindeki Kur-
’an cümlesinin şerhidir.
Nesimi, Mushaf motifi altında görüşlerini ortaya koymuş ve Hurufilik sır-
larının Mushaf’ın kendisi olduğunu iddia etmiştir. Buna göre, bu gizemleri anla-
yabilmenin tek şartı, insanın yüzünde var olan sırları öğrenmek, başka bir ifa-
deyle Hurufilik akımına intisap etmektir.
Kaynakça:
47
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Güldane GÜNDÜZÖZ
İlahiyyat üzrə elmlər doktoru, dosent
48
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
1
Hüsamettin Aksu, “Hurûfîlik”, DİA, İstanbul: TDVY, c. 18, 1998, s. 408.
2
Hasan Hüseyin Ballı, “Hurûfîlik Nedir?”, E-makâlât Mezhep Araştırmaları, 4/2, Güz, 2011, s. 38.
3
Irène Mélikoff, Uyur İdik Uyardılar, İstanbul: Demos Yayınları, 2009, s. 178.
4
Fatih Usluer, Hurûfîlik, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009, s. 175.
49
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
1
Usluer, Hurûfîlik, s. 9.
2
Mecdî Efendi, Tercüme-i Şakâiki’n-Nu‘mâniye, İstanbul, 1269, s. 81.
3
Aksu, “Hurûfîlik”, s. 410.
4
Mecdüddîn Seyyid İshak ve Nesîmî’nin isimleri Hurûfîliğin en güvenilir kaynaklarından biri olarak kabul
edilen İstivânâme adlı eserde yer almaktadır. Abdülbâki Gölpınarlı, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu,
Ankara: TTK Yayınevi, 1973, s. 14, 28.
5
Gölpınarlı, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, s. 25.
6
Ballı, “Hurûfîlik Nedir?”, s. 45.
7
Aksu, “Hurûfîlik”, s. 411.
50
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
açıklamıştır. Buna göre Hurûfîler’in zâhidâne bir hayat sürdürdükleri, beyaz gi-
yindikleri ve pamuklu beyaz bir serpûş takmayı tercih ettikleri görülmektedir.1
On beşinci yüzyılda Hurûfîlik Balkanlar’a kadar ulaşmıştır. Bu dönemde
Anadolu insanının kültürel yaşamında şiirin çok önemli olduğu görülmektedir.
Bu dönemde şiir, Anadolu’da geniş kitlelere ulaşmak için sözlü anlatımın en et-
kin araçlarından biridir. Bu husus, Anadolu’da ve Balkanlar'da yazılmış özgün
Hurûfî eserlerde nazım türünün, nesir türüne göre neden daha yaygın olduğunu
açıklamaktadır.2 Bazı tasavvuf metinlerinde Hurûfî motiflerine rastlanmaktadır.
Bununla beraber özgün tasavvufun Hurûfîlik ile ve zorlama tevillerle ilgisinin
olmadığını söylemek mümkündür. Bu yüzden Hurûfî figürlere meyleden her
mutasavvıfa da Hurûfî denmesi isabetli bir yaklaşım değildir. Şu kadar var ki ta-
savvufta özellikle cifr hesabının yaygın olarak uygulandığının görülmesi muta-
savvıfların, bunu Hz. Ali’den geldiği rivayet edilen bir ilim olarak kabul etmele-
rinden kaynaklanmaktadır. Kaldı ki ebced hesabıyla bazı tarihlerin bulunması da
bir tesadüften ibarettir. Hatta bu teviller, çoğu kez olaylar vuku bulduktan sonra
uygulanıp çıkarılmıştır.3 On beşinci yüzyılda Tebriz ve Halep yoluyla Anadolu’-
lu’ya giren Hurûfîlik, on altıncı ve on yedinci asırlarda Osmanlı toplumunu etki-
lemeye devam etmiş, bir taraftan Bektaşî tarikatını derinden etkilemiş, diğer ta-
raftan Bektaşîlik’ten bağımsız temsilciler yetiştirmiştir.4 Sonraki asırlarda da sa-
sayıca giderek azalmasına rağmen faaliyetlerini gizli bir şekilde devam ettiren
Anadolu Hurûfîleri’nin, -özellikle Mevlevîlik, Bayrâmî Melâmîleri ve bazı Hal-
vetiyye tarikatı zümreleri üzerinde- tesirleri olmuştur. Nihayetinde bu hareketin
neredeyse bütün Anadolu tasavvufunu az ya da çok etkilediği görülmektedir.
Sûfîlerin harflere yaklaşımının, Hurûfîler’in varlıklarını hissettirmelerine
kadar metafizik, ruhsal ve Kur’ân kaynaklı eskatolojik bir temele sahip olduğu
söylenebilir. Bu eğilimi benimsemiş olanların, Helen kaynaklı Câbir ve İhvân-ı
Safâ’da görülen kozmolojik yaklaşımı da dışlamadığı anlaşılmaktadır. Onların
kendi tezlerini, vahiy ve yaratışın var edici sözü “kün (”)ﻛُﻦ5ün yer aldığı Kur-
’ân’ı referans almak suretiyle izah etmeye çalıştıkları görülmektedir. 6 İbnü’l-
Arabî ise “kün ( ”)ﻛُﻦkelimesini bir terkibin dışa vurumu veya tezahürü olarak
görmektedir. Ancak burada bu terkibin unsurlarının ne olduğu önem arz eder.
Dil yönünden meseleye yaklaşılırsa, “kün”7 sözü, harflerin bir araya gelmesiyle
oluşmuş bir kelimedir. Ancak bu, sıradan bir kelime olmayıp bir fikrin dışavuru-
1
Irène Mélikoff, “Bektaşî-Alevîler’de Ali’nin Tanrılaştırılması”, Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında
Hz. Ali, haz. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: TTK Yayınları, 2005, s. 87; Mélikoff, Uyur İdik Uyardılar, s.
173.
2
Usluer, Hurûfîlik, s. 28.
3
Süleyman Ateş, İşârî Tefsir Okulu, Ankara: AÜİFY, 1974, s. 329.
4
Gölpınarlı, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, s. 28.
5
Bakara, 2/117.
6
Usluer, Hurûfîlik, s. 124.
7
Bakara, 2/117.
51
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
1
Tahir Uluç, İbn Arabî’de Sembolizm, İstanbul: İnsan Yayınları, 2015, s. 207.
2
Mustafa Uzun, “Ebced”, DİA, İstanbul: TDVY, c. 10, 1996, s. 68.
3
Şinasi Gündüz, Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara: Vadi Yayınları, 1998, s. 105; Uzun, “Ebced”, s. 68.
4
Uzun, “Ebced”, s. 70.
5
Usluer, Hurûfîlik, s. 114; TDK Sözlüğü, s. 751.
6
Tâhir’ül-Mevlevî, Edebiyat Lügâtı, İstanbul: Enderun Yayınları, 1994, s. 39.
7
Âmil Çelebioğlu, “Harflere Dâir”, Millî Kültür, c. 2, 1980, s. 64.
52
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
şünceye, Arap alfabesinin yirmi sekiz harfi üzerine çıkarımlarda bulunan VIII.
yüzyıl gnostiklerinden Muğîre b. İclî’de (ö. 119/737) rastlanmaktadır. Benzer
şekilde Hallâc-ı Mansûr’un Divan’ında, Kitâbu’t-Tavâsîn’inde ve Ahbâru’l-Hal-
lâc’ında harf, sayı ve eşya ilişkisine dair kayıtlar bulunmaktadır.1 Tasavvuf fel-
sefesinde olduğu gibi harf sembolizmi konusunda da en derin iz bırakan sûfî ise
İbnü'l-Arabî‘dir. İbnü'l-Arabî, önemli eseri el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye’nin ikinci
bâbını varlık mertebeleriyle harflerin sembolik ve sayısal düzeni arasındaki mü-
tekabiliyet esasına dayandırmıştır. Söz konusu mütekabiliyetler şematik olarak
felek sistemleri, varlık türleri, dört unsur ve onların harf sembolizmindeki karşı-
lıkları şeklinde düzenlenmiştir.2
Farklı kaynaklardan etkilenmiş olsa da İbnü’l-Arabî’nin yorumları tasav-
vufî ve özgün bir zemine oturmaktadır. “Evrensel zuhûrun iki aracı karşılıklı
olarak ilâhî alfabenin ilk iki harfi, yani Elif ve Bâ’dır. Öteki bütün harfler Bâ
harfinin altındaki ayırıcı noktanın içinde bilkuvve olarak mevcuttur, çünkü Bâ
harfi Allah’ın Birliğinin (Unité Divine) yansımış suretidir. O nokta şeklinde Ka-
lem’den düşen mürekkebin ilk damlasıdır ve bunun anlamı rahmettir.”3 İbnü’l-
Arabî, harflerin mazhariyetleri ile ilgili yorumlar yaparken bu yorumları nihaye-
tinde kendi vahdet-i vücûd felsefesine dayandırmaktadır. Örneğin kendisine at-
fedilen tefsirde İbnü’l-Arabî, bütün varlıkların “bismillah” lafzındaki bâ harfin-
den zuhûr ettiğini, bâ'nın noktası ile âbid ile mâbudun birbirinden ayrıldığını ve
bu harfe bitişen elif harfinin de Allah’ın Zât’ına, bunun ise Akl-ı Evvel’e işaret
ettiğini söylemektedir.4
Ebced sisteminin şekillendirdiği gizemciliğin yanı sıra ikonografik planda
da ebcedin izlerine rastlanmaktadır. Bu cümleden olarak bazı tasvirler, harflerin
farklı simgesel yönlerinden ilhamını almıştır. Bektaşî tasvir sanatında yer alan
İnsân-ı Kâmil resminde Hurûfîlik etkisi çok belirgin şekilde görülmektedir. Bu
resimde Hz. Muhammed ve Hz. Fâtıma’nın adları, İnsân-ı Kâmil’in ellerinden
kollarına ve ayaklarına doğru sanki tek bir isimmiş gibi birlikte yazılmıştır.
Âdem adını oluşturan (ve Hz. Muhammed ile Mükemmel İnsan’ın simgeleri
olan) elif, dâl ve mim harfleri dışında muayyen organların bulunduğu bölgede
lâm-elif ve iki adet nûn harfi yer alır. Bu harflerden ilki, lâm-elif, “telkih”e atıfla
çoğalmayı simgelemektedir. Aynı zamanda Nûn harfi cinsel dürtüyü simgeleyen
akrep burcunu temsil eder. Bu bağlamda Bektaşî öğretisi, burçlar kuşağını tem-
sil eden simgeleri insanın içine yerleştirmek suretiyle insanı, evreni yansıtan
1
Usluer, Hurûfîlik, s. 117.
2
Yakup Kansızoğlu, Hurûfilik Tasavvuru ve Kur’ân Yorumuna Olan Etkileri”, (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003), s. 60.
3
Frithjof Schuon, İslâm’ın Metafizik Boyutları, çev. Mahmut Kanık, İstanbul: İz Yayınları, 2010, s. 76.
4
Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Arabî et-Tâî el-Hâtimî, Tefsîrü’l-Kur'âni’l-Kerîm,
Mustafa Gâlib (thk.), Beyrut: Dârü’l-Endülüs, c. 1, 1968, s. 8; a. mlf., el-Fütûhât, c. 1, s. 158.
53
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
“küçük evren” şeklinde tasarlamamış, tersine evreni, insanın bir yansıması ola-
rak görmüştür.1
Bâ harfinin noktası Hz. Ali’yi temsil eder. Bu, Ali’nin “ ْطةُ اﻟﺐاَء
َ (أﻧﺎ ﻧُﻖBen
bâ’nın noktasıyım)” deyişindeki bâ’nın noktasıdır. Bu itibarla kâinatın tüm sırla-
rını kapsayan, harflere anlamlarını veren ve böylece kâinata anlamlandıran, vah-
yin ilk noktasıdır. Öte yandan bu nokta, Hz. Ali’nin ruhunun Hacı Bektâş-ı Ve-
lî’de yeniden vücut bulduğu yönündeki inancın simgesi ve Hz. Ali ile Hacı Bek-
tâş-ı Velî’nin bir olduğu inancının da görsel bir yansımasıdır.2 Vîrânî, Abdal Ba-
ba Risâlesi’nde “İmdi ol mezkûr nokta-i hazret-i şâh-ı velâyettir ki ismi Ali’dir;
Veliyyullah’tır. Ve evvel-i âhirdir ve bir dahi bâ’nın altındaki nokta budur ve
bâ’nın altındaki nokta bizzat Ali’dir ve Şâh-ı velâyettir. Ali’dir nokta-i evvel-i
hidâyet. Ali’dir Âhir-i Nûr-ı velâyet. Ali’dir her dü âlem Zât-ı Mutlak. Ali’dir
kudret-i hikmet-i kerâmet. Ali’dir Sûret-i Rahmân Ali’dir, Ali’dir sâki-i rûz-ı kı-
yâmet”3 şeklindeki sözler benzer bir bakışı yansıtmaktadır.
Tasavvufta Hurûfî etkinin görüldüğü en belirgin yerlerden biri ifade edil-
diği üzere “kün ( ”)ﻛُﻦemri ile ilgili ontolojik yorumlardır. Evrenin yaratılışında-
ki “kün” emri, Zât’ın sıfat elbisesine bürünerek görünmesi demektir. Kâf ( )كsı-
fatı; nûn ( )نise nûru temsil eder. Kaf Dağı İnsân-ı Kâmil’dir. Allah’ın nûru
onun üzerine doğunca “Ol” emri gelmiştir. İnsanın dünyaya gelişi, tamamlanmış
bir kâinatta yer alışı, bir daire hareketi olarak düşünülmüştür. Devir nazariyesine
göre, mana âleminden madde âlemine gelen ruhlar, tekrar ilk ve aslî vatanlarına
döneceklerdir. Madde âlemine inen ruhların izlediği yola kavs-i nüzûl, çıkışa
kavs-i urûc denir.4 Tüm kâinatta en temel hareketin dönme hareketi olduğunu
hissî olarak anlarız. Dönen semazenler, gezegenleri; şeyh, Güneş’i temsil eder.
Bu simetri, ezoterik olarak aşağının yukarıya, yukarının aşağıya benzediğini ifa-
de etmek suretiyle, yaratılışın tek bir hakikatten kaynaklandığını ve diğer tüm
yaratıkların bu hakikatin bir tezahüründen ibaret olduğunu ortaya koyar.5
Türkçenin yanında iyi derecede Farsça ve Arapça bilen Nesîmî, Tebriz’de
doğmuştur. İslâmî ilimler, matematik, tabiat ilimleri, mantık ve yıldız bilgisine
sahipti. Hurûfîliğe Ali el-A‘lâ vasıtasıyla girmiştir. Fazlullâh el-Esterâbâdî’yi
1
Frederick De Jong, “Bektaşîlik’te İkonografi: Dini Kıyafetlerde, Âyinlerde Kullanılan Eşyalarda ve
Resim Sanatında Sembolizm ve Temalar Üzerinde Bir İnceleme”, Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında
Hz. Ali, haz. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: TTK Yayınları, 2005, s. 275.
2
De Jong, “Bektaşîlik’te İkonografi”, s. 276.
3
Vîrânî Abdal Baba, Vîrânî Baba Risâlesi, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar,
OEYz0656, vr. 52a.
4
Urûca göre siyah nûr nurların en yücesi olarak kabul edilmiştir. Bunun bir devamı olarak nüzûle göre
nurların en yücesi ise kemâle işaret eden yeşil nurdur. Bu sebeple sûfîlerin mübtedî ve sâlik olanları siyah
abâ giyerlerken müntehî olan tahkîk ehli yeşil giyer. Nitekim sûfîler bulundukları hallerin gereğine göre
önce siyah, sonra beyaz daha sonra ise yeşil giymektedirler. Namlı, İsmâil Hakkı Bursevî, s. 337.
5
Anonim, Cafer-i Sadık Buyruğu, İstanbul: Can Yayınları, 2011, s. 432; Pakize Aytaç, “İçimizdeki
Kâinat”, Alevîlik Araştırmaları Dergisi, Ankara, sayı: 1, 2011, s. 5.
54
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
1
Hüseyin Ayan, Nesîmî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 1990, s. 35.
2
Ömer İmad ed-din Nesîmî, Mukaddimetü’l-Hakâik, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-
Kaynaklar, 297.75 NES 1268 H. 1.
3
Mian Muhammed Şerif, İslâm Düşüncesi Tarihi, İstanbul: İnsan Yayınları, c. 3, 2019, s. 327.
4
A.Azmi Bilgin, “Nesîmî”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDVY, c. 33, 2007, s. 3-5.
5
Nesîmî, Mukaddimetü’l-Hakâik, cd. 12.
6
Usluer, Hurûfîlik, s. 228.
7
Nesîmî, Mukaddimetü’l-Hakâik, cd. 18.
8
Usluer, Hurûfîlik, s. 311.
55
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
kamıdır. Göğüs ve sırt ise kalbin makamıdır. yani Allah’tan feyiz önce kalbe ge-
lir. Bu nedenle Hz. Muhammed önce Beytü’l-Makdis’e dönerek 28 ve 32 kelime
sayısınca ibadet etmiştir. Kalbe gelen feyiz, daha sonra nutka gelir ve zuhur
eder. Nitekim nutkun yeri ağızdır ve ağız baştadır. Başın makamı ise Kâbe’dir.1
Nesîmî’nin, Firavun ile konuşmaya giden Hz. Musa'nın asası hakkında yapmış
olduğu yorum ise oldukça ilgi çekicidir. Nesîmî’ye göre, Hz. Musa’nın attığında
yılan şekline giren asası kalemden kinayedir. Nasıl ki yılanın dili çatallıdır kale-
minde ağzı çatallıdır. Yılanın yerde yürümesi gibi kalem de kâğıt üstünde yürür.
Yılanın 72 dişi olmasına benzer şekilde kalem de eczasında 72 harf olan 32 keli-
meyi yazar. Nasıl ki Hz. Musa'nın asasını taşa vurduklarında su fışkırmıştır, ka-
lemde taş olan divite batırıldığında sıvı mürekkep çıkar.2
Bu tür sayısal değerlerin bâtınî yorumu çok boyutlu olarak edebiyattan,
mimariye ve Kur’ân’ın tefsirine etki etmiştir. İréne Mélikoff’a göre Hurûfîlik
Bektaşîliği etki altına aldıysa bunu en fazla Balkanlar’da yapmıştır. Varna ile
Balçık arasında Batova’da (bugünkü Dobrovişte) Akyazılı Sultan’nın mezarını
içine alan yedi köşeli bir türbe ve yine yedi köşeli bir Meydan Evi bulunmakta-
dır.3 Türbenin yanında bulunan yedi köşeli dua imaretinde yedi bölmeli bir ocak
ocak da bulunmaktadır. Aynı yedigen planın Hasköy’deki (Haskovo) giriş duva-
rının üstünde yedi dallı bir “gül süsü de yer alan Otman Baba Tekkesi’nde de
bulunması önemlidir. Bu tekkenin ihata duvarının güney doğu bölümündeki bir
taşın üzerinde benzer şekilde yedi kollu bir yıldızın olduğu görülmektedir. Aynı
yedigen plan Güney Bulgaristan’da Kıdemli Baba’da ve Deli Orman’da Demir
Baba türbelerinde de görülür. Bu türbelerin her birinin yedigen plan üzerine inşa
edilmiş olması, türbenin içindeki şamdanın ve duvardaki yıldız şeklinin yedi
kollu olması, Balkanlar Bektaşî düşüncesinde yedi rakamına verilen önemi ser-
gilemektedir.4 Kur’ân’ın ilk harfi bâ harfidir. Bu harf Hz. Âdem’e işaret eder.
Kur’ân’ın son harfi ise sîn harfidir. Bu harf ise son peygamber Hz. Muhammed-
’e işaret eder. Nesîmî Hz. Muhammed’in başka bir harfle değil de sin harfi ile
isimlendirilmesinin sebebini Mukaddimetü’l-Hakâik adlı eserinde ezoterik mü-
lahazalarla açıklar.5
Nesîmî, ezan ve kametin cümlelerini Sünnî telakkiye uygun şekilde zikret-
miştir.6 Nesîmî abdestin asıl hedefinin, bedenin zahirini temizlenmesinin ötesin-
sinde, insanı dünya ile ilgili bağlardan ve tüm yasaklanan şeylerden uzaklaştır-
1
Nesîmî, Mukaddimetü’l-Hakâik, cd. 20.
2
Nesîmî, Mukaddimetü’l-Hakâik, cd. 37.
3
Evliya Çelebi de Akyazılı Sultan Tekkesi'nden bahseder. Yedi köşeli, yuvarlak, kalın, metin kâgir bir bina
bina olduğunu ve sivri külah gibi tahta olan kubbesinin üzerinin kurşun örtülü olduğunu anlatmaktadır.
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, İstanbul: Üçdal Yayınları, c. 8, 1985, s. 482.
4
Mélikoff, “Bektaşî-Alevîler’de Ali’nin Tanrılaştırılması”, s. 91.
5
Nesîmî, Mukaddimetü’l-Hakâik, cd. 10.
6
Usluer, Hurûfîlik, s. 438.
56
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
57
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
den biri haline gelmiştir. Bu alanda en dikkat çekici isimlerin başında İbnü’l-
Arabî gelmektedir. İbnü’l-Arabî, el-Futûhâtu’l-Mekkiyye’sinin ikinci bâbından
yedinci bâbına kadar bu konuyu ele almıştır. Hurûfî felsefesi ise harf ve insan
temelli bir felsefe olarak öne çıkmaktadır. Fazlullah el-Esterâbâdî’den itibaren
Hurûfîler harflerin en mükemmel şekilde tecelli ettiği insanı, merkeze yerleştir-
mişlerdir. Nesîmî de bu doğrultuda ibadetler, insan olgusu, dinî unsurlar ve pek
çok ayet ile ilgili harf ve sayı temelli bâtınî yorumlar ortaya koymuştur. Bu ise
başta Kur’ân’ın tevili olmak üzere edebiyat, mimari ve ritüellere yüklenen an-
lamlar açısından geniş bir etki alanı oluşturmuştur.
Kaynakça:
58
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
59
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
1
Z.M.Bünyadov, Y. B. Yusifov, Azerbaycan Tarihi, Çıraq neşriyatı, Bakü, 2007, s. 370.
2
Z.M.Bünyadov, Y. B. Yusifov, A.g.e., s. 372.
3
Fatih Usluer, Hurufilik, İstanbul, 2009, s. 125, 127.
60
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
Hurufiliği ile tanınan Seyyid İmadüddin Nesimi, mutasavvıf bir divan şai-
ridir. Nesîmî’nin hayatına baktığımız zaman iyi bir eğitim aldığı, dilini iyi kulla-
nan, kendine has üslûbu olan, İslam dini hakkında gayet bilgili ve sûfî meşrep
bir yaşantı süren bir kişilik karşımıza çıkmaktadır. Nesîmî’nin tasavvufa ilgisi
Bedreddîn eş-Şiblî’nin dergâhında eğitim almasıyla başlamıştır.1
Azerbaycan Türk edebiyatının XIV. yüzyılda yetişmiş ünlü tasavvuf şairi
Nesîmî, İslâm kültürünün üç büyük dili ile şiirler söylemiştir. Türkçe şiirlerinin
yer aldığı Divanı konu bakımından da dil bakımından da büyük öneme haizdir.
Nesîmî, Divanı’nda düşüncelerini, kültürünü ve sanatını en mükemmel şekliyle
ifade etmiştir.
Batı Türkçesinin Azerbaycan sahasında yazılan en önemli eserlerinden
olan Nesîmî Divanı’nın Azerbaycan ve Türkiye kütüphaneleri ile dünyanın çe-
şitli kültür merkezlerinde nüshaları bulunmaktadır. Nüshalarının fazla olmasın-
dan dolayı çok okunduğunu tahmin edebiliriz.
Nesîmî Divanı’nın dili Eski Anadolu Türkçesinin hususiyetlerini taşımak-
la beraber Azerbaycan Türkçesi özellikleri de önemli bir yer tutar. Bu yönüyle
dil bakımından büyük öneme haizdir. Azerbaycan edebiyatında ilk müstezad,
murabba ve tercî-i bend örnekleri Nesîmî’nin kaleminden çıkmıştır. Ayrıca ru-
baî ve tuyuğları da edebiyat tarihinde önemli bir değere sahiptir. Rubaîlerinde
daha çok Hurufîliğin hayat ve kâinat hakkındaki görüş ve düşüncelerini ifade et-
miştir. Mülemmâlar yazmıştır.2
Azerbaycan edebiyatı tarihinde asıl adı Îmâdü’d-din olan Nesimi’nin hiç-
bir kaynak verilmeden tahminen 1369/70 yıllarında Şamahı’da doğduğu yazıl-
maktadır (makale müellifi M.Kuluzadedir). 3 Azerbaycan edebiyatının meşhur
araştırıcılarından Selman Mümtaz çalışmalarını bu yönde derinleştirmiş ve Ne-
sîmî’nin Şirvan bölgesinin merkezi olan Şamahı şehrinde doğduğunu iddia et-
miştir. Günümüzde Kuzey Azerbaycan’da yapılan araştırmalar ile de bu görüş
benimsenmiş ve desteklenmiş bulunmaktadır.
Nesîmî, Timur’un Fazlullah’ı öldürmesinden sonra Azerbaycan’dan ayrılır
ve Anadolu’da yaşayıp, fikirlerini buralarda yaymaya başlar. Kullandığı güzel
Türkçeyi inançlarıyla birleştirince Hurufilik Anadolu’da çok etkili olur. Bir ta-
raftan Türkçe şiirlerini yazmaya devam eden Nesîmî, I. Murad döneminde Bur-
sa’da bulunmuş ve görüşlerinden dolayı burada pek hoş karşılanmamıştır. Ar-
dından Hacı Bayram-ı Veli ile görüşmek için Ankara’ya gitmiş ancak burada da
Hacı Bayram-ı Veli’nin müridleri tarafından Hurufiliğinden ötürü görüştürülme-
1
Lâtîfî, Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n nüama (İnceleme-Metin) (hzl. R. Canım, Atatürk Kültür Merkezi
Yayınları, Ankara, 2000, s. 523.
2
Turk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. VII, İstanbul 1990, s. 23.
3
Huseyin Ayan, Nesimi Hayatı, Edebi Kisiliği, Eserleri ve Turkce Divanının Tenkitli Metni I, Ankara
2002, s.16.
61
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
1
A. Azmi Bilgin, “Nesimi”, İslam Ansiklopedisi, TDV, Cilt 33, İstanbul, 2007, s. 3.
2
Fatih Usluer, Seyid Nesimi. Müqeddimetül-Heqayik, Bakü, Elm ve Tehsil, 2019, s. 13.
3
Fatih Usluer, “Nesimi, Şeyh İmadüddin Seyiyd Nesimi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü;
http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1201 : Ulaşım Tarihi:
03.10.2019.
4
Günay Karaağaç, Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004, s. 15.
5
Vahabzade, Bahtiyar, Derin Katlara Işıg, "Geçmişe Bir Bakış”, Yazıcı Neşriyatı, Bakû, 1986, s. 280-281.
62
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
lerini) yaratanlar kâfiye bulmak İçin kendilerince çok iyi bilinen Türk diline mü-
racaat ederlerdi. 1
Türk dili sâdece âşıklarla nağmekârlara mı tesir etmiştir? "Azerbaycan
Türkçesi bizde o kadar yaygınlaşmıştır ki, bu dili kadınlar ve çocuklar bile ko-
layca anlamaktadırlar”. 2
Аzerbаycаn Türkçesinin Ermeni halkı аrаsındа prestijli bir dil olmasının
sebeplerinden birini, çok sonralar, meşhur Ermeni yazarı Аbovyаn dilin poеtik-
liği, zarifliği ve аhenktаrlığı ile ilişkilendirmiştir: “Kendisinin selisliği, аhen-
ktаrlığı, mеlodikliyi ve şiire uygunluğu ile Türk dili grаmаtik cihetten başka dil-
ler içerisinde, denebilir ki, yеgâne dildir”.3
Sеyyid İmаdeddin Nesimî Şirvаni birçok halkın ilim ve sanat аdаmlаrının
dikkatini çeken tanınmış mütefekkir Аzerbаycаn şаirlerindendir. 4
Nesimî şiirlerinden zevk alıp ilhama gelerek edebi ürünler ortaya koyan
halklardan biri de Ermeni halkıdır. Son yıllarda yapılan araştırmalar gösterir ki,
Nesimî’nin şiirleri Ermeni halkı аrаsındа toplu şekilde XVI. asırdan bаşlаyаrаk
yayılmıştır (bkz. Sеyidov 1954, 14‐21; 1955, 97‐102; 1957a, 96‐97; 1957b,
655‐660; 1960; 1963; Cugаszyan 1939, 268). Ermenilerin sanatkâr ve aydınları
Nesimî’yi çok sevmiş ve onun şiirlerini ezberlemişlerdir. Ermeni halkı Nesimî’-
nin şiirlerini onun şerefine hürmet alameti olarak şairin kendi аdı ile “Nesimî-
ler” (Նասիմիք) adlandırmıştır. Նասիմիք (Nasimig) burаdа (“g”) Grаpаr’ın
çokluk ekidir. Ermeni aydın ve sanatkârları Nesimî’yi çok severlerdi. Bu sanat-
kâr ve aydınlardan biri de Аmtesi’dir. O, çocukluk yıllarını Tebriz’de geçirmiş-
tir. Аmtеsi daha genç yaşlarında “Türkçe, Arapça ve Farsçayı mükemmel bilir-
di”. 5 Ermeni kaynaklarının verdiği malumata göre, Budах Аmtеsi “binden fazla
la “Nesimî” beytini ezbere bilirmiş”. 6
Yine Ermeni kaynaklarından, Digrаnаgеrtsi’nin şehrin sokaklarını geze
geze Nesimî’nin şiirlerini yüksek sesle okuduğunu öğreniyoruz. Muhtemelen
Digrаnаgеrtsi’nin okuduğu şiirler, şairin insan maneviyatının büyüklüğünü te-
rennüm ettiği şiirleri imiş. O, Nesimî’nin feci surette öldürülmesini, diri diri de-
risinin soyulması hadisesini dinleyicilerine anlatırmış: “Digrаnаgеrtsi kendisi
Nesimî’nin pek çok şiirini ve özellikle şairin canlı halde soyulurken okuduğu
şiiri bilirdi. O, şehri dolaştıkça bu şiirleri yüksek avazla okurmuş”. Nesimî’nin
eserleri Ermeniler аrаsındа yayıldığına göre, bazı Ermeni hattatları, kâtipleri Er-
meni şairlerinin eserlerinden oluşan mecmualara Nesimî’nin şiirlerinden de ör-
nekler almışlardır. Bu satırların yazarı Mireli Seyidov da 1947 yılında Eri-
1
Abeğyan, M.H. Halk Gusanlarının Mahnıları, Yerevan, 1940, s. 19.
2
Abovyan, Haçatur. Nahaşaviğ (Alfabe), Yerevan, 1940, s. 48.
3
Abovyan, ? 174; Mireli Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, Berikan, Ankara, 2017, s. 131.
4
Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, A.g.e., s. 135.
5
Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, A.g.e., s. 136.
6
Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, A.g.e., s. 137.
63
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
Bu, Nesimî’nin bilinmeyen bir şiiridir. Bu şiir, şairin dünya görüşünü dаhа
yakından öğrenmek için büyük bir öneme sahiptir. Şiirin son beytindeki fikir sa-
dece şairi değil, aynı zamanda Аzerbаycаn toplumsal fikir tarihini öğrenmek
için mühimdir. Seyidov, 1953 yılında Mаtеnаdаrаn’dа Nesimî’nin Ermeni alfa-
besi ile yаzılmış bаşka bir şiirine, 1688 yılında yazılmış 7715 numaralı el yаz-
mаsındа rastladığını ifade ediyor.3 Bu şiirin içeriğinde Hurufîlik de yerleştiril-
miştir. Anlaşılıyor ki, Ermeni hattatı Nesimî’nin bu şiirini Ermeni şiir mecmua-
sına dâhil etmiştir:
Nesimî’nin şiirleri XVII‐XVIII. asırlarda da Ermeni alfabesi ile yazılmış-
tır. Meşhur Ermeni şiir heveskârı tacir İlyаs Muşеğ şairin beş şiirini yazıya ge-
çirmiştir. 4 Cugаszyаn dа Nesimî’nin Ermeni alfabesi ile yazılmış şiirine
Mаtаnеdаrаn’dа rastlamıştır. Аzerbаycаn Türk‐Ermeni, Fаrs‐Ermeni edebî iliş-
kileri alanında kayda değer araştırmalar yapan Cugаszyаn, kendisinin dediği gi-
bi, 1956 senesinde Mаtеnаdаrаn’dа 7707 numaralı el yаzmаsındа Nesimî’nin
Ermeni alfabesi ile yаzılmış bir şiirine rastlamış ve üç yıl sonra bu şiiri neşrеt-
1
Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, A.g.e., s. 138-139.
2
El yazma 7707, Ermenistan SSR Nazirler Soveti Yanında Matenadaran El Yazmalar Enstitüsü, No: 7707,
Erivan.
3
Mireli Seyidov, “Ermeni Kaynakları Nesimi Hakkında”, Azerbaycan SSR EA Xeberleri, No:6, Bakü,
1955, s. 101.
4
Mireli Seyidov, “İz İstorii Azerbaydjansko-Armyanskih Literaturnıh Svyazey (Nasimi i Miran), Erivan, s.
s. 11-15.
64
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
1
B. Cugaszyan, “Nesiminin Bir Neçe Gezeli Hakkında, Edebi Ermenistan Mecmuası, II. Kitap, 1959,
Erivan, s. 265‐276.
2
Cugaszyan, A.g.e., s. 266.
3
Cugaszyan, A.g.e., s. 272.
4
Еlyаs Muşеğ Аstvаsаduryаn, “Neğmeler mecmuesi” (Ermeni elifbаsı ile), el
yаzmаsı (GАFKE), 1721 yılında fotosureti Аzerb. SSR ЕА Nizаmi Edebiyаt ve
Dil Enstitüsü arşivinde (No: 445) korunmaktadır, s. 20.
65
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
ladığı şiirlerden görülüyor ki, o zaman, bazı Аzerbаycаn şаirleri gibi, Nesimî’-
nin eserleri de Ermeni halkı аrаsındа mаhnı şeklinde okunmuştur. Еlyаs Muşеğ,
Nesimî’nin bilinmeyen beş şiirini yazıya geçirmiştir.
Bu şiirler, esasen, vahdet‐i vücut düşüncelerini tebliğ eden eserlerdir. Şüp-
hesiz ki, mаhnı şeklinde okunan bu şiirler Ermeni halkının toplumsal görüşleri-
ne tesir etmiş ve bu tesir bedii fikirde kendini Ermeni şairi Mirаn’ın sanatında
bаriz şekilde göstermiştir. Şairin eserlerinin ХVI. Asırdan bаşlаyаrаk Ermeni
halkı аrаsındа geniş ölçüde yayılmış olması gerçeği gösterir ki, Nesimî’nin fikir-
leri Ermeni içtimаi fikrinin dikkat merkezinde olmuştur, Ermeni halkı şairin şiir-
lerinde tebliğ olunan fikir ve eylemlerinden ilham almıştır. Sırf bu yüzden de
Cugаszyаn şunları yаzar: “Ermeni halkı yabancı ve yеrli zorba ve sömürücülere
kаrşı Nesimî’nin ve onun taraftаrlаrının mücadelesini kendi mücadelesi saymış,
Nesimî’nin eserlerini ise kendi ruhunа yаkın tutаrаk, kendi nağme kitаplаrınа
onun şiirlerini almış ve sеve sеve okumuş ve korumuştur. 1
Nesimî mirasına yakından aşina olan Ermeni sanatkаrlаrındаn biri de Mi-
ran’dır. Nesimî’nin şiirleri XVI. asırda Ermeni halkı аrаsındа geniş şekilde
yаyılmıştır. Miran Аzerbаycаn medeniyetini yakından tanıdığı, hayatının önemli
bir kısmını esnaf ve sanatkârların yaşadığı Tebriz’de geçirmiştir. Mirаn ve onun
gibi birçok Ermeni sanatkаrı fеodаl âleme ve Hıristiyаn uygulamalarına karşı çı-
karken öncü Ermeni mütefekkirlerine ve şairlerine ayrıca Nesimî’ye ileri dere-
cede bir örnek gibi bakıyor, onlardan ilham alıyorlardı. Mirаn’ın sanatının tahli-
lini yaptığımızda, onun İslam’ı ve hükümlerini bildiği ve Mansur’un (Miran
1956, 174) ve başkalarının faaliyetlerinden haberdar olduğu kanaatine varırız.
Nesimi’nin sanatını yakından tanıyan Miran, şairin sanatında açık bir şekilde
kendini gösteren “Enel Hak” felsefe dünyasından habersiz değildi ve bu mesele
onu da derinden düşündürmüş olmalıdır. 2
Mirаn Nesimî’nin kültürel ve fikri mirasına saygı duymuş ve ondan bu an-
lamda çok şey öğrenmiştir. Mirаn bazen Nesimî’nin bazı fikirlerine ve tebliğ et-
tiği ideallerine hiç bir şekilde yabancı kalmamıştır. Bu yüzden Mirаn’ın
“Gаlmаz” redifli dübеyti ilginçtir. Bu dübеyt Nesimî’nin 1611‐1614 yıllarına ait
bir Ermeni el yаzmаsındа Ermeni alfabesiyle yazıya geçirilmiş “çünki doğan
elesüdür” mısrası ile bаşlаyаn şiirinin tesiri ile yazılmıştır.3
Mirаn’ın Аzerbаycаn yazılı edebiyatı ve özellikle Nesimî’nin sanatına
olan ilgisi dışında onun şifahi söz sanatına ve vаrsаg‐ozаn‐yаnşаg‐аşık kültürel
geleneğine bağlı kaldığı da anlaşılmaktadır. Mirаn’ın şiirlerinden açıkça görülü-
1
Cugaszyan, A.g.e., s. 268.
2
Miran, “Ermeni Şairi Miranın Azerbaycanca Şiirleri”, Edebiyat ve Dil Enstitüsünün Eserleri, IX. Cilt,
Bakü, 1956.
3
Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, A.g.e., s. 180.
66
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
yor ki, o, Аzerbаycаn şifahi söz sanatını ve onun ikiz kardeşi âşık şiir geleneğini
iyi tanımış ve yeri geldikçe ondan yararlanmaya çalışmıştır. 1
XIII. asra kadar Ermenice’de Türkçe’ye аit bazı kelimelere rastlarsak,
XIII‐XIV. asırlardan bаşlаyаrаk bu manzara dаhа dа аydınlаşır, bu tarihten iti-
baren artık Ermeni şаirleri Türkçe şiirler yаzmаyа bаşlıyorlаr. Аzerbаycаn Türk-
çesinde şiir söyleyen Ermeni şаirleri belki daha önceki yüzyıllarda da vardı, fa-
kat biz, şimdilik XIII‐XIV. asırdan itibаren Türkçe yаzаn şаirleri tanıyoruz.
XIX. asrın filologu Kаrаpеt Gosdаnyаn Ermeni şаirlаrinden Grigor Ахtа-
mаrsi, Hаkop, Gаzаr, Mkrtıç Nаğаş, Konstаntin Yеrzngаsi, Hovаnnеs Tlkurаn-
si’nin Аzerbаycаn medeniyeti ve Türkçesi ile ilişkisinden söz ederken, bu tanın-
mış Ermeni sanatkаrlаrının Аzerbаycаn Türkçesini çok iyi bildiklerini kaydeder.
Onlаr Аzerbаycаn halk şiir formаlаrındа söyleyip yazmışlаrdır. Kаrаpеt
Gostаnyаn, XIII‐XVI. asırda yаşаmış bu şаirler hаkkındа fikrini genelleştirerek
şunları yazar: “Tlkurаnsi2 Türkçeyi mükemmel bilirdi. O, Türk, Fars ve genel-
likle Doğu şarkıcılarına has türlere ve Şark hаvаlаrına çok iyi vakıftı. Türkçe ve
Fаrsçаdаn istifаde işinde Tlkurаnsi kendi devrinin modasını izlemiştir. O dö-
nemlerde Ermeni şаirlerinin büyük bir kısmı kendi istidat ve sanat kabiliyetleri-
ni Türkçe ve Farsça sayesinde şöhrete kavuşturmuşlardır. Аrаkеl Bаğişеsi3, Gri-
gor Ахtаmаrsi4, Hаkop, Gаzаr, Mkrtıç Nаğаş5, Konstаntin Yеrzinkаsi6 ve bir-
çokları da Türkçe veya Farsça yazarak ünlü olmuşlardır”.7 Yеri gelmişken, bir
meseleye de dikkat çekelim: XIII‐XIV. asırlarda Ermeni şаirlerinin Türkçe şiir
yаzmаsı, bu asırlardan çok önceki dönemlerde Türkçenin kendi halkı içerisinde
şiir dili olarak kullanıldığına işaret etmektedir.
Kaynakça :
1
Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, A.g.e., s. 184.
2
XIV. asırda yаşаmış meşhur Ermeni şаiridir.
3
XV. asırda yаşаmış Ermeni şаiridir.
4
XVI. asrın birinci yаrısındа sanat eserleri vermiş olan Ermeni şаiridir.
5
XV. asırda yаşаmış Ermeni şаiridir.
6
1250‐1260. yıllarda doğduğu tahmin olunаn Ermeni şаiridir.
7
Seyidov, Türk-Ermeni Edebi İlişkileri, A.g.e., s. 130.
67
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
68
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
NƏSİMİ VƏ HÜRUFİLİK
69
AZƏRBAYCAN ƏLYAZMALARI DÜNYA KİTABXANALARINDA
70
Nəsimi-650 IV BEYNƏLXALQ ELMİ KONFRANSIN MATERİALLARI
yik ki, bəzən Nəsimin vəfatından sonra baş vermiş hadisələrin belə izi olan şeir-
Турецкий шутя<br />
(<strong>99</strong> анекдотов о дервишах)<br />
Книгу адаптировала Алла Кельменчук<br />
Метод чтения Ильи Франка<br />
NAMAZ<br />
НАМАЗ<br />
1. Hocanın mesleği (профессия ходжи)<br />
Hocanın biri, namaz esnasında (один ходжа во время намаза; esna —<br />
промежуток времени; hóca — ходжа, духовное лицо, получившее<br />
образование в медресе; учитель /духовный наставник/) "Esselâmünaleyküm ve<br />
rahmet-ullah!" diye başını sağa sola çevirip selâm verirken («мир вам и<br />
милосердие Аллаха /араб./»! — говоря, голову направо, налево поворачивая,<br />
приветствия раздавал когда), yanındaki Bektaşi (рядом с ним находящийся<br />
бекташи /т.е. дервиш — член суфийского братства Бекташи/), selâmın<br />
kendisine verildiğini zannederek (/то, что/ приветствие ему было дано,<br />
подумав):<br />
"Ve aleykümüsselâm!" diye yanıt vermiş (вэ алейкумусселям: «и вам мир»! —<br />
/говоря/, ответ дал; diye — «говоря» — слово, вводящее прямую речь, обычно<br />
не переводится). Hoca (ходжа):<br />
"Ne yaptın be adam, sen de kimsin (что сделал ты, эй, человек, ты-то кто<br />
/таков/; be — да ... же!, ей, ты!, ведь ... же!)? Namazımı bozdun (намаз мой<br />
испортил)!" Bektaşi (бекташи):<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 1
"Sen selam verdin, ben de aldım", demiş (ты приветствовал, я же ответил: «ты<br />
дал приветствие, я же взял», — сказал). Hoca (ходжа):<br />
"Yahu ben sana değil, meleklere selam verdim (эй, ты! я не тебе, ангелам<br />
приветствия раздавал)!" Bektaşi (бекташи):<br />
"İyi ya Erenler! (хорошо же, Божий человек; eren — посвященный в таинства<br />
познания божества: «достигший»; ermek — достигать; /религ./ постигать<br />
таинство познания божества) Ben de bir meleğim (я тоже ангел)", deyince,<br />
Hoca küplere binmiş (сказал как только, ходжа пришел в ярость: «на кувшины<br />
сел»; küp — большой глиняный кувшин с узким горлом).<br />
"Defol git surdan, be zındık herif (убирайся, уходи отсюда, эй, безбожный тип)!<br />
Senden melek mi olur (из тебя ангел ли получится)?" Bektaşi gayet sakin<br />
(бекташи очень спокойно):<br />
"Neden kızıyorsun be imanım?" demiş (почему сердишься, эй, дружище? —<br />
сказал; imanım — /обращение/ мой милый, любезный, дружище; iman — вера)<br />
"senin gibi hocanın benim gibi meleği olur (у тебе подобного ходжи мне<br />
подобный ангел бывает)!"<br />
(Суфийское братство Бекташи сложилось в Малой Азии в конце XIII — XIV<br />
в. Название братства возводят к Хаджжи Бекташу Руми, который<br />
традиционно считался святым покровителем братства.<br />
Основные положения учения Бекташи таковы: соблюдение норм шариата<br />
обязательно только для людей, не посвященных в тайны мистического<br />
пути; скрытый смысл Корана понятен лишь посвященным; отрицание<br />
ежедневной пятикратной молитвы; ритуальное омовение отправляется<br />
членом братства Бекташи только однажды, во время обряда инициации;<br />
пост длится первые десять дней мухаррама («запретный» — первый месяц<br />
мусульманского календаря, 10-го числа этого месяца шииты отмечают день<br />
‘ашура’ — день убиения ал-Хусайна — младшего сына Али) в течение<br />
которых они не пьют воду, но утоляют жажду овощами и фруктами и<br />
употребляют нескоромную пищу; в эти же дни они по ночам справляют<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 2
траур по шиитским мученикам; почитание алидских мучеников, погибших в<br />
младенчестве; Али есть воплощение Бога.<br />
Тех, кто, вступив в братство, жил в обителях, называли «Посвященными».<br />
Они, пройдя церемонию клятвы-обета, получали право на ношение (обычно<br />
белого) конусообразного головного убора (тадж), хирки (рубище — дырявый<br />
и залатанный плащ), подвешиваемого на грудь санги-таслим (камня<br />
покорности).)<br />
(Под конец мусульманской молитвы (намаза) голову поворачивают сначала<br />
направо, затем налево, при этом говорят приветственную формулу<br />
"Selamünaleyküm", на которую обычно при встрече с человеком отвечают<br />
"Aleykümüsselâm". При молитве приветствуются ангелы, которых<br />
предполагают присутствующими.)<br />
1. Hocanın mesleği<br />
Hocanın biri, namaz esnasında "Esselâmünaleyküm ve rahmet-ullah!" diye<br />
başını sağa sola çevirip selâm verirken, yanındaki Bektaşi, selâmın kendisine<br />
verildiğini zannederek:<br />
"Ve aleykümüsselâm!" diye yanıt vermiş. Hoca:<br />
"Ne yaptın be adam, sen de kimsin? Namazımı bozdun!" Bektaşi:<br />
"Sen selam verdin, ben de aldım", demiş. Hoca:<br />
"Yahu ben sana değil, meleklere selam verdim!" Bektaşi:<br />
"İyi ya Erenler! Ben de bir meleğim", deyince, Hoca küplere binmiş.<br />
"Defol git surdan, be zındık herif! Senden melek mi olur?" Bektaşi gayet<br />
sakin:<br />
"Neden kızıyorsun be imanım?" demiş "senin gibi hocanın benim gibi meleği<br />
olur!"<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 3
2. Sulu namaz (водный намаз)<br />
Softanın biri, Bektaşi'yi namaz kılmaya alıştırmak gayesiyle (один софта<br />
/религиозный человек, начетчик/: «один из начетчиков» бекташи намаз<br />
совершать приучить с намерением; softa — учащийся медресе; унизительная<br />
кличка духовным лицам; слепой приверженец, фанатик; gaye — цель;<br />
стремление, намерение): "Erenler sana günde 5 lira vereceğim (Божий человек,<br />
тебе в день пять лир давать буду; eren — посвященный в таинства познания<br />
божества; святой человек: erenler — святые; удостоенные почётного<br />
титула /обращение среди дервишей/), fakat her gün namaz kılacaksın", demiş<br />
(однако каждый день намаз совершать будешь, — сказал).<br />
Bektaşi, bu pazarlığa razı olmuş (бекташи на этот торг согласился; razı —<br />
согласный). Her gün beş lira alıp (каждый день пять лир забирая), başlamış<br />
namaz kılmaya (начал намаз совершать).<br />
Parayı ödeyen softa (деньги выплачивающий софта), erenleri takip etmiş (за<br />
дервишем: «Божим человеком» наблюдал; takip — наблюдение) ve abdest<br />
almadan camiye gidip namaz kıldığını anlayınca (/то, что он/ омовения не<br />
совершая, в мечеть отправляясь, намаз совершает, понял как только),<br />
Bektaşi'ye sormuş (у бекташи спросил): "Erenler, neden abdest almadan namazı<br />
kılıyorsun (Божий человек, почему омовения не совершив, намаз<br />
совершаешь)?"<br />
Bektaşi (бекташи):<br />
"İmanım, o senin dediğin sulu namazdır (дружище, тот тобой сказанный —<br />
водный намаз); o 10 liraya bile kılınmaz", demiş (его и за десять лир даже не<br />
совершают, — сказал; kılmak — делать, совершать: namaz kılmak —<br />
совершать намаз; kılınmak — быть совершаемым, совершаться).<br />
2. Sulu namaz<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 4
Softanın biri, Bektaşi'yi namaz kılmaya alıştırmak gayesiyle: "Erenler sana<br />
günde 5 lira vereceğim, fakat her gün namaz kılacaksın", demiş.<br />
Bektaşi, bu pazarlığa razı olmuş. Her gün beş lira alıp, başlamış namaz<br />
kılmaya.<br />
Parayı ödeyen softa, erenleri takip etmiş ve abdest almadan camiye gidip<br />
namaz kıldığını anlayınca, Bektaşi'ye sormuş: "Erenler, neden abdest<br />
almadan namazı kılıyorsun?"<br />
Bektaşi:<br />
"İmanım, o senin dediğin sulu namazdır; o 10 liraya bile kılınmaz", demiş.<br />
3. Bizden sana gelen olmaz (из нас к тебе никто не придет)<br />
Bir kaç Alevi, kente inmiş (несколько алавитов /«крайних» шиитов/ в город<br />
спустились; Alevi — алавит — последователь/сторонник Али /зятя<br />
Мухаммеда/). Dolaşırlarken öğlen ezanı okunmaya başlamış (когда они бродили,<br />
полуденный эзан читать начали; ezan — эзан, призыв к молитве /оглашаемый<br />
с минарета/). Bir camide bitmeden, diğerinden başlıyor (в одной мечети не<br />
закончившись, в другой начинался); ezan uzadıkça uzuyormuş (эзан<br />
постепенно растягивался).<br />
Aynı sözleri duymaktan bıkan bir Alevi (одинаковые слова слушать уставший<br />
алавит), başını minareye doğru çevirerek bağırmış (голову к минарету по<br />
направлению поворачивая, прокричал):<br />
"Değil bir, bin kere bile seslensen (не один, тысячу раз даже обратишься если),<br />
bizden sana gelen olmaz!" demiş (из нас к тебе никто не придет: «приходящим<br />
не станет», — сказал).<br />
3. Bizden sana gelen olmaz<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 5
Bir kaç Alevi, kente inmiş. Dolaşırlarken öğlen ezanı okunmaya başlamış. Bir<br />
camide bitmeden, diğerinden başlıyor; ezan uzadıkça uzuyormuş.<br />
Aynı sözleri duymaktan bıkan bir Alevi, başını minareye doğru çevirerek<br />
bağırmış:<br />
"Değil bir, bin kere bile seslensen, bizden sana gelen olmaz!" demiş.<br />
4. Namaza yaklaşmayın (к намазу не приближайтесь)<br />
Bektaşi'nin birine sormuşlar (у бекташи одного спросили):<br />
"Neden namaz kılmıyorsun (почему намаз не совершаешь)?" Bektaşi cevap<br />
vermiş (бекташи ответ дал):<br />
"Kur'an-ı Kerim'de "... namaza yaklaşmayın (в Коране Милостивом к намазу не<br />
приближайтесь)" buyuruyor da ondan (приказывается, вот поэтому)."<br />
"Fakat ondan sonra şöyle bir kayıt var (однако этой после такая запись есть): "...<br />
sarhoş olduğun zaman (когда ты пьян)."<br />
Derviş sakalını sıvazlıyarak (дервиш, бороду свою поглаживая):<br />
"Ben Mekke hafızı değilim ya (я не меккийский хафыз ведь /т.е. я ведь не<br />
ученый из Мекки, знающий Коран наизусть/)? O kadarcığını bilirim", demiş<br />
(вот настолько/вот столечко лишь знаю, — сказал).<br />
4. Namaza yaklaşmayın<br />
Bektaşi'nin birine sormuşlar:<br />
"Neden namaz kılmıyorsun?" Bektaşi cevap vermiş:<br />
"Kur'an-ı Kerim'de "... namaza yaklaşmayın" buyuruyor da ondan."<br />
"Fakat ondan sonra şöyle bir kayıt var: "... sarhoş olduğun zaman."<br />
Derviş sakalını sıvazlıyarak:<br />
"Ben Mekke hafızı değilim ya? O kadarcığını bilirim", demiş.<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 6
5. Abdestsiz namaz (без омовения намаз)<br />
Softanın biri, Bektaşi'ye sormuş (один из софт спросил бекташи): "Abdestsiz<br />
namaz kılınır mı (без омовения намаз совершается ли)?"<br />
Bektaşi gülmüş (бекташи рассмеялся):<br />
"Hem de nasıl be imanım!" demiş (и еще как, эй, дружище! — сказал), "ben<br />
kıldım pekâlâ oldu (я совершал, прекрасно получилось)!”<br />
5. Abdestsiz namaz<br />
Softanın biri, Bektaşi'ye sormuş: "Abdestsiz namaz kılınır mı?"<br />
Bektaşi gülmüş:<br />
"Hem de nasıl be imanım!" demiş, "ben kıldım pekâlâ oldu!”<br />
6. Ne de güzel kılıyor (как же прекрасно молится: «делает, совершает»)<br />
Bektaşi'nin biri, bir gün camide namaz kılmaya gitmiş (из бекташи один = один<br />
бекташи однажды в мечеть намаз совершать отправился). Bunu gören<br />
softalardan bazıları (это увидевшие из софт некоторые):<br />
"Bak bak!" demişler (смотри, смотри, — сказали), "bir de bunlar namaz bilmez<br />
derlerdi (и еще /то, что/ они намаза не знают, поговаривали). Maşallah, ne de<br />
güzel kılıyor (молодец, как же прекрасно молится; maşallah — вот это да!,<br />
отлично!, браво!)!"<br />
Bektaşi, daha fazla dayanamamış (бекташи больше не смог выдержать;<br />
dayanmak — опираться; терпеть, выносить, выдерживать), namazı bırakıp<br />
başlamış konuşmaya (намаз оставив/бросив, начал разговаривать):<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 7
"Erenler!" demiş (Божьи люди, — сказал), "ben bunu abdestsiz kılıyorum (я его<br />
без омовения совершаю). Siz bir de abdest alarak kıldığım namazı görün bakalım<br />
(вы еще же, омовение совершив: «взяв» /т.е. если я еще и предписанное перед<br />
намазом омовение сделаю/, совершаемый мной намаз увидьте-ка; bakalım —<br />
«давайте посмотрим», здесь просто выражает побуждение,<br />
соответствует русской частице -ка)!"<br />
6. Ne de güzel kılıyor<br />
Bektaşi'nin biri, bir gün camide namaz kılmaya gitmiş. Bunu gören<br />
softalardan bazıları:<br />
"Bak bak!" demişler, "bir de bunlar namaz bilmez derlerdi. Maşallah, ne de<br />
güzel kılıyor!"<br />
Bektaşi, daha fazla dayanamamış, namazı bırakıp başlamış konuşmaya:<br />
"Erenler!" demiş, "ben bunu abdestsiz kılıyorum. Siz bir de abdest alarak<br />
kıldığım namazı görün bakalım!"<br />
7. Farz ve sünnet (фарз и сунна /т.е. предписанное и добровольное/)<br />
Bir Bektaşi Babası ile bir hoca yolculuğa çıkmışlar (один бекташи-баба и один<br />
ходжа в путешествие отправились; baba — отец, папа; шейх /титул главы<br />
текке — обители дервишей/). Yolda otobüsü beklerlerken (в дороге автобус<br />
ждали они когда) ikindi zamanı olmuş (третьей ежедневной молитвы время<br />
наступило; ikindi — [третья] молитва /совершаемая во второй половине<br />
дня/), hoca namaz kılmak istemiş (ходжа намаз совершить захотел). Bektaşi<br />
(бекташи):<br />
"Aman hocam, geç kalırsan otobüsü kaçırırız (Боже, ходжа, опоздаешь если,<br />
автобус пропустим; aman — араб. «безопасность; пощада» — выражает<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 8
мольбу, просьбу; предостережение; удивление; досаду). Onun için sünneti<br />
bırak da (поэтому сунну /добровольную, необязательную часть намаза/ оставь<br />
и), sadece farzı kılıver!" demiş (только обязательную часть /намаза/ соверши!<br />
— сказал; farz — обязательное религиозное предписание, долг).<br />
Hoca, Bektaşi'nin sözüne uymuş (ходжа словам бекташи последовал). Akşam<br />
bir otelde konaklamışlar (вечером в отеле заночевали). Ertesi sabah hoca,<br />
Bektaşi'ye sitem etmiş (следующим утром ходжа бекташи упрекнул; sitem —<br />
упрек):<br />
"Dün bırakmadın ki sünneti de kılayım (вчера не разрешил, чтобы и сунну<br />
совершил я), onun için gece rüyama Peygamber efendimiz girdi (поэтому ночью<br />
мне приснился Пророк: «в сон мой Пророк-господин наш вошел»).<br />
Bunun üzerine Bektaşi (на это бекташи):<br />
"Daha ne istiyorsun be imanım?.." demiş (еще чего хочешь /т.е. чего же еще<br />
большего желать/, дружище? — сказал; iman — вера; imanım! /обращение/<br />
дружище!; братан!), "farzı da bırak, bu kez rüyana Tanrı girsin (обязательный<br />
/намаз/ тоже не совершай: «оставь/брось», на этот раз тебе Бог пусть<br />
приснится: «на этот раз в твой сон Бог пусть войдет»)!"<br />
7. Farz ve sünnet<br />
Bir Bektaşi Babası ile bir hoca yolculuğa çıkmışlar. Yolda otobüsü<br />
beklerlerken ikindi zamanı olmuş, hoca namaz kılmak istemiş. Bektaşi:<br />
"Aman hocam, geç kalırsan otobüsü kaçırırız. Onun için sünneti bırak da,<br />
sadece farzı kılıver!" demiş.<br />
Hoca, Bektaşi'nin sözüne uymuş. Akşam bir otelde konaklamışlar. Ertesi<br />
sabah hoca, Bektaşi'ye sitem etmiş:<br />
"Dün bırakmadın ki sünneti de kılayım, onun için gece rüyama Peygamber<br />
efendimiz girdi."<br />
Bunun üzerine Bektaşi:<br />
"Daha ne istiyorsun be imanım?.." demiş, "farzı da bırak, bu kez rüyana<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 9
Tanrı girsin!"<br />
8. Sen hele üç gün bırakıver (ты, по крайней мере, на три дня брось)<br />
Hocanın biri, tanıdık bir Bektaşi'ye takılmış (один ходжа к знакомому одному<br />
бекташи прицепился):<br />
"Yahu Erenler, hadi oruç tutmuyorsun (эй, Божий человек, вот, пост не<br />
соблюдаешь; oruç — пост, oruç tutmak — поститься: «пост держать»), peki<br />
neden namaz kılmıyorsun (ладно, почему намаз не совершаешь); onu da mı<br />
unuttun yoksa (о нем тоже позабыл, что ли)?"<br />
Bektaşi:<br />
"Ağaç yaş iken eğilir, hoca efendi (дерево, старое когда, гнется = можно ли<br />
гнуть старое дерево, ходжа эфенди; eğmek — сгибать, гнуть; eğilmek<br />
/страдательная форма от eğmek/ — наклоняться, клониться, гнуться)!..<br />
Küçükken bizi alıştırmadılar (маленькими когда были мы, нас не приучили;<br />
alışmak — привыкать, приучаться; alıştırmak — «заставлять привыкнуть»<br />
/побудительная форма от alışmak/ = приучать), şimdi artık zor geliyor (сейчас<br />
уже с трудом дается: «трудно приходит»)."<br />
Hoca (ходжа):<br />
"Erenler (Божий человек)! Hele 40 gün bir katlanıver (по крайней мере, сорок<br />
дней помолись-ка: «потерпи-ка, покорись-ка»; katlamak — складывать;<br />
katlanmak — быть сложенным, складываться; терпеть, переносить;<br />
покоряться чему-л., примиряться с чем-л.), bak bir daha bırakabilir misin<br />
(посмотри, еще раз бросить сможешь ли)?"<br />
Bektaşi kıs kıs gülerek (бекташи, ехидно смеясь; kıs kıs — подражание<br />
хихиканью: хи-хи!):<br />
"Bre imanım!" demiş (эй, дружище, — сказал; bre — эй!, эй ты! /неодобрит.,<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 10
презрит./), "bırak 40 günü (брось/оставь сорок дней = что говорить о сорока<br />
днях), sen hele üç gün bırakıver (ты по крайней мере/хотя бы на три дня брось;<br />
héle — пусть только, только; bırakmak — бросать, оставлять; bırakıvermek<br />
— быстро бросать, решительно оставлять), bak bir daha kılabilir misin<br />
(посмотри, еще раз совершить сможешь ли; kılmak — делать, совершать:<br />
namaz kılmak — совершать намаз; kılabilmek — мочь совершить)?"<br />
8. Sen hele üç gün bırakıver<br />
Hocanın biri, tanıdık bir Bektaşi'ye takılmış:<br />
"Yahu Erenler, hadi oruç tutmuyorsun, peki neden namaz kılmıyorsun; onu<br />
da mı unuttun yoksa?"<br />
Bektaşi:<br />
"Ağaç yaş iken eğilir, hoca efendi!.. Küçükken bizi alıştırmadılar, şimdi artık<br />
zor geliyor."<br />
Hoca:<br />
"Erenler! Hele 40 gün bir katlanıver, bak bir daha bırakabilir misin?"<br />
Bektaşi kıs kıs gülerek:<br />
"Bre imanım!" demiş, "bırak 40 günü, sen hele üç gün bırakıver, bak bir<br />
daha kılabilir misin?"<br />
9. Veresiye (в кредит; veresiye — в кредит, взаимообразно)<br />
Hoca ile Bektaşi arkadaş olmuşlar (ходжа и бекташи друзьями стали).<br />
Namaz vakti gelince (намаза время наступило /как/ только: «пришло») hoca<br />
namaza durmuş ve namazı bir hayli uzun sürmüş (ходжа к намазу приступил:<br />
«встал», и намаз его очень долго длился; háyli — изрядно; весьма, очень,<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 11
значительно).<br />
Namaz sona erdikten sonra Bektaşi sormuş (/после того, как/ намаз к концу<br />
подошел, бекташи спросил; ermek — достигать, доходить):<br />
"Hocam!" demiş, "namazın oldukça uzun sürdü (ходжа мой! — сказал он, —<br />
намаз твой довольно долго длился); sebebini sorabilir miyim acaba (о причине<br />
спросить могу ли, интересно; ácaba — интересно /было бы знать/; разве,<br />
неужели)?"<br />
Hoca (ходжа):<br />
"Geçmiş kazalarımı da kıldım", diye yanıt vermiş (прошлые пропущенные<br />
намазы я также совершил, — говоря, ответ дал; kaza — каза /перенос намаза,<br />
поста/: kaza etmek — совершать пропущенный намаз).<br />
Bu kez de Bektaşi namaza durmuş (на этот раз и бекташи к намазу приступил).<br />
Hocanınki örneğin 45 dakika sürmüşse (/намаз/ ходжи, например, 45 минут<br />
длился если; örnek — образец; подобие; пример), Bektaşi'ninki iki saati geçmiş<br />
(/намаз/ бекташи два часа превысил). Bu kez de hoca sormuş (на этот раз и<br />
ходжа спросил = теперь уже ходжа спросил):<br />
"Sen niye bu kadar uzun kıldın (ты почему настолько долго совершал)?"<br />
"Gelecek namazlarımı da kıldım ondan (будущие намазы свои тоже совершил,<br />
поэтому)."<br />
Hoca (ходжа):<br />
"Hiç öyle şey olur mu (вообще такое: «такая вещь» бывает ли)? Kitabımızda da<br />
böyle bir şey yazmıyor (в книге нашей такого не написано). Allah kabul eder<br />
mi?" deyince (Аллах примет ли? — сказал только),<br />
Bektaşi şu karşılığı vermiş (бекташи такой ответ дал; karşılık — соответствие;<br />
ответ):<br />
"Niye olmasın ki, be imanım (почему не быть, а, дружище)! Senin veresiyen<br />
kabul oluyor da (твоя рассрочка принимается, а; kabul — принятие), benim<br />
peşinatım mı kabul edilmeyecek (моя оплата вперед не принята будет; kabul<br />
etmek — принимать; kabul edilmek — приниматься)?"<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 12
9. Veresiye<br />
Hoca ile Bektaşi arkadaş olmuşlar.<br />
Namaz vakti gelince hoca namaza durmuş ve namazı bir hayli uzun sürmüş.<br />
Namaz sona erdikten sonra Bektaşi sormuş:<br />
"Hocam!" demiş, "namazın oldukça uzun sürdü; sebebini sorabilir miyim<br />
acaba?"<br />
Hoca:<br />
"Geçmiş kazalarımı da kıldım", diye yanıt vermiş.<br />
Bu kez de Bektaşi namaza durmuş. Hocanınki örneğin 45 dakika sürmüşse,<br />
Bektaşi'ninki iki saati geçmiş. Bu kez de hoca sormuş:<br />
"Sen niye bu kadar uzun kıldın?"<br />
"Gelecek namazlarımı da kıldım ondan."<br />
Hoca:<br />
"Hiç öyle şey olur mu? Kitabımızda da böyle bir şey yazmıyor. Allah kabul<br />
eder mi?" deyince,<br />
Bektaşi şu karşılığı vermiş:<br />
"Niye olmasın ki, be imanım! Senin veresiyen kabul oluyor da, benim<br />
peşinatım mı kabul edilmeyecek?"<br />
ORUÇ<br />
ПОСТ<br />
10. Hoşgörü (терпимость)<br />
Baba erenlere sormuşlar (шейха дервишей спросили; baba — шейх, глава<br />
некоторых дервишеских орденов):<br />
"Ramazanı mı seversin, bayramı mı (/сам/ рамазан /пост ли любишь, праздник<br />
/после рамазана = разговение/ ли /рамазан —девятый месяц лунного<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 13
календаря, во время которого мусульмане постятся/)?"<br />
Bunun üzerine Baba (на это шейх):<br />
"Biz" demiş, "ikisini de hoşgörenlerdeniz (мы, — сказал, — к обоим терпимо<br />
относимся: «к обоим — из терпимо относящихся мы»). Ne Ramazan geldi diye<br />
düşünürüz (мы не огорчаемся/заботимся: «не думаем», что вот, рамазан<br />
наступил; düşünmek — мыслить, думать, размышлять; быть<br />
озабоченным/удрученным; огорчаться, печалиться, горевать), ne de bayram<br />
geldi diye seviniriz (и не радуемся, что вот, праздник пришел)."<br />
10. Hoşgörü<br />
Baba erenlere sormuşlar:<br />
"Ramazanı mı seversin, bayramı mı?"<br />
Bunun üzerine Baba:<br />
"Biz" demiş, "ikisini de hoşgörenlerdeniz. Ne Ramazan geldi diye düşünürüz,<br />
ne de bayram geldi diye seviniriz."<br />
11. Yıkık köprü (сломанный мост)<br />
Adamın biri, Ramazan ayında yolculuğu sırasında (человек один в рамазанмесяц,<br />
во время поездки) bir Alevi köyüne uğramış (в одну алавитскую<br />
деревню заехал). Dere kenarında oturup, sigara içerek koyunlarını otlatan bir<br />
ihtiyara sormuş (на берегу речки сидящего, сигарету покуривая, баранов своих<br />
пасущего старика спросил):<br />
"Baba, bu köye daha Ramazan gelmedi mi (отец, в эту деревню еще рамазан не<br />
пришел разве)?"<br />
İhtiyar, derenin üstündeki yıkık tahta köprüyü göstererek (старик, над речкой<br />
сломанный деревянный мост показывая):<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 14
"İmanım!" demiş, "bu yıkık köprüden köyün davarları bile geçmiyor (дружище!<br />
— сказал, — по этому сломанному мосту деревенский мелкий скот даже не<br />
переходит; davar — мелкий рогатый скот), mübarek Ramazan nasıl geçebilir ki<br />
(священный рамазан как пройти сможет)?"<br />
(Алавиты и бекташи обычно не постятся в рамазан.<br />
Курение во время поста также запрещено).<br />
11. Yıkık köprü<br />
Adamın biri, Ramazan ayında yolculuğu sırasında bir Alevi köyüne uğramış.<br />
Dere kenarında oturup, sigara içerek koyunlarını otlatan bir ihtiyara sormuş:<br />
"Baba, bu köye daha Ramazan gelmedi mi?"<br />
İhtiyar, derenin üstündeki yıkık tahta köprüyü göstererek:<br />
"İmanım!" demiş, "bu yıkık köprüden köyün davarları bile geçmiyor,<br />
mübarek Ramazan nasıl geçebilir ki?"<br />
12. Âhiret yolcusu (путник в загробный мир)<br />
Bektaşi canlarından birini (одного из бекташи; can —душа; здесь: человек),<br />
Ramazanda oruç yediği için (в рамазан пост нарушил: «ел» так как), yakalayıp<br />
kadının huzuruna çıkarmışlar (схватив, к кадию привели; kadı — кадий,<br />
/духовный/ судья; huzur — /личное/ присутствие; huzuruna çıkmak —<br />
получить аудиенцию; предстать перед высокопоставленным лицом). Kadı<br />
sormuş (кадий спросил):<br />
"Niçin oruç tutmuyorsun (почему пост не соблюдаешь)?"<br />
Baba erenler (/дервишский/ шейх):<br />
"Seferiyim de ondan", demiş (я путник = я в путешествии нахожусь, поэтому,<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 15
— сказал). Mahkemeye şahit olarak çağrılan bir kaç kişi (в суд свидетелей в<br />
качестве призванные несколько человек; şahit — свидетель; çağırmak —<br />
звать, приглашать; вызывать):<br />
"Otuz yıldır bizim mahallede oturuyor (тридцать лет в нашем квартале живет),<br />
seferi falan değildir, yalan söylüyor", deyince, Bektaşi (никакой он не путник:<br />
«не путник и ничего подобного», он лжет, — сказали только, бекташи; falan<br />
— и тому подобное; и прочее; yalan — ложь):<br />
"Dünyada, 24 saat bile kalacağıma dair elimde senedim yok ya (у меня ведь нет<br />
доказательства касательно /того/, останусь ли я в мире даже на 24 часа; dair<br />
— послелог: касательно чего-л., senet — доказательство; elimde — у меня: в<br />
моей руке»)! Ben âhirete seferiyim", demiş (я в потусторонний мир путник).<br />
(Коран освобождает от поста на время путешествия.)<br />
12. Âhiret yolcusu<br />
Bektaşi canlarından birini, Ramazanda oruç yediği için, yakalayıp kadının<br />
huzuruna çıkarmışlar. Kadı sormuş:<br />
"Niçin oruç tutmuyorsun?"<br />
Baba erenler:<br />
"Seferiyim de ondan", demiş. Mahkemeye şahit olarak çağrılan bir kaç kişi:<br />
"Otuz yıldır bizim mahallede oturuyor, seferi falan değildir, yalan söylüyor",<br />
deyince, Bektaşi:<br />
"Dünyada, 24 saat bile kalacağıma dair elimde senedim yok ya! Ben âhirete<br />
seferiyim", demiş.<br />
13. Yarın Ramazan (завтра рамазан)<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 16
Bektaşi'nin biri, kendisine ertesi gün Ramazanın başlayacağını hatırlatan, bir<br />
tanıdığıyla karşılaşmış (один бекташи со знакомым, ему /о том, что/ на<br />
следующий день рамазан начинается напомнившем, встретился; tanıdık —<br />
знакомый).<br />
Bektaşi (бекташи):<br />
"Bir dakika, şunu hemen yazıvereyim" demiş (минуточку, это сразу быстренько<br />
запишу; yazmak — писать, написать; yazıvermek — быстро записать) ve bir<br />
kâğıt bulup üstüne, "yarın Ramazandır", diye yazıvermiş (и, бумагу найдя, на ней<br />
«завтра рамазан» быстро записал). Bütün Ramazan boyunca Bektaşi kâğıdı<br />
cebinden çıkartıp okumuş: "Yarın Ramazandır!" (всего рамазана в течение<br />
бекташи, бумажку из кармана вытаскивая, читал: «Завтра рамазан»)<br />
Böylece bayram yaklaşmış ve bayram günü toplar patlayınca, Bektaşi (так<br />
праздник /разговение после рамадана/ приблизился, и в день праздника<br />
пушки выстрелили как только, бекташи):<br />
"Heydigi mübarek gün hey (о благословенный день)! Haberimiz bile olmadan<br />
(мы об этом и не знали = вестей наших даже не было), geldiğin gibi nasıl da<br />
çarçabuk gittin!" demiş (не успев наступить, как быстро ты прошел! — сказал;<br />
gibi — как только ..., лишь только ..., едва... /в сочетании с глаголом в форме<br />
...diği/).<br />
13. Yarın Ramazan<br />
Bektaşi'nin biri, kendisine ertesi gün Ramazanın başlayacağını hatırlatan, bir<br />
tanıdığıyla karşılaşmış.<br />
Bektaşi:<br />
"Bir dakika, şunu hemen yazıvereyim" demiş ve bir kâğıt bulup üstüne,<br />
"yarın Ramazandır", diye yazıvermiş. Bütün Ramazan boyunca Bektaşi<br />
kâğıdı cebinden çıkartıp okumuş: "Yarın Ramazandır!"<br />
Böylece bayram yaklaşmış ve bayram günü toplar patlayınca, Bektaşi:<br />
"Heydigi mübarek gün hey! Haberimiz bile olmadan, geldiğin gibi nasıl da<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 17
çarçabuk gittin!" demiş.<br />
14. Bir günde çıkarıverdik (в один день быстро провели)<br />
Bektaşi'nin birine sormuşlar (одного бекташи спросили):<br />
"Ramazanı nasıl çıkardın (/священный месяц/ рамазан как провел ты)?"<br />
Bektaşi gülümsüyerek (бекташи, улыбаясь):<br />
"Otuz kişi toplandık, bir günde çıkardık", demiş (/нас/ тридцать человек<br />
собралось, в один день быстро провели = управились, — сказал).<br />
14. Bir günde çıkarıverdik<br />
Bektaşi'nin birine sormuşlar:<br />
"Ramazanı nasıl çıkardın?"<br />
Bektaşi gülümsüyerek:<br />
"Otuz kişi toplandık, bir günde çıkardık", demiş.<br />
15. Onbir ay aç (одиннадцать месяцев голодный)<br />
Bektaşi'nin başı, hep Ramazan ayında derde girer (глава бекташи постоянно в<br />
месяц рамазан в беду попадает: «входит»; dert — страдание; мучение; горе,<br />
несчастье; беда). "Neden oruç yiyorsun?" diye, yakalayıp apar topar kadının<br />
huzuruna götürürler («Почему пост нарушаешь?» — говоря, /его/ поймав<br />
спешно в присутствие кадия = к кадию привели; apar topar — торопливо,<br />
спешно). Kadı suçunu sorunca, Bektaşi durumu anlatır (кадий о вине его спросил<br />
как только, бекташи о положении /дел/ рассказывает):<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 18
"On bir ay aç, susuz gezerim, kimse sormaz halimi; aç mıyım, susuz muyum<br />
(одиннадцать месяцев не евши, не пивши хожу, никто не спрашивает о моем<br />
состоянии, голоден ли я, без воды ли я; aç — голодный; susuz — без воды;<br />
gezmek — ходить, расхаживать; бродить)? Bir gün karnımı doyuracak olsam,<br />
yapışırlar yakama bu zorbalar!" der (один день наесться стоит мне, цепляются<br />
эти деспоты! — говорит; karnını doyurmak — насытиться: «живот свой<br />
насытить»; yapışmak — приклеиваться, yaka — ворот; zorba — тиран,<br />
деспот; притеснитель).<br />
15. Onbir ay aç<br />
Bektaşi'nin başı, hep Ramazan ayında derde girer. "Neden oruç yiyorsun?"<br />
diye, yakalayıp apar topar kadının huzuruna götürürler. Kadı suçunu<br />
sorunca, Bektaşi durumu anlatır:<br />
"On bir ay aç, susuz gezerim, kimse sormaz halimi; aç mıyım, susuz muyum?<br />
Bir gün karnımı doyuracak olsam, yapışırlar yakama bu zorbalar!" der.<br />
16. Oruç hesabı (счет за пост)<br />
Bir toplantıda kimin kaç gün oruç tuttuğu sorulmuş (на собрании кто сколько<br />
дней пост соблюдал, спросили; sormak — спросить; sorulmak — быть<br />
спрошенным). Birisi 30 gün, diğeri, hepsini tuttuğunu, yalnız bir gününü<br />
kaçırdığını söylemiş (один 30 дней, второй /то, что/ все /дни/ соблюдал, только<br />
один день пропустил, сказал). Bektaşi Babasına "kaç gün oruç tuttuğu"<br />
sorulunca, Baba (шейха бекташи «сколько дней пост соблюдал» спросили<br />
когда, дервиш):<br />
"Onun kaçırdığı bir günü de ben tuttum", demiş (в пропущенный им день же я<br />
соблюдал, — сказал).<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 19
16. Oruç hesabı<br />
Bir toplantıda kimin kaç gün oruç tuttuğu sorulmuş. Birisi 30 gün, diğeri,<br />
hepsini tuttuğunu, yalnız bir gününü kaçırdığını söylemiş. Bektaşi Babasına<br />
"kaç gün oruç tuttuğu" sorulunca, Baba:<br />
"Onun kaçırdığı bir günü de ben tuttum", demiş.<br />
17. O mübarek yine gelir (тот благословенный снова придет)<br />
Bektaşi'nin biri, her nasılsa, bir gün oruç tutmuş (один бекташи, как бы то ни<br />
было = Бог знает почему, один день пост соблюдал). Gün öğlen olup güneş<br />
tepesine dikilince, dili damağı kurumuş (день полднем стал, солнце в зените<br />
стало когда, язык его, нёбо его пересохли; tepe — вершина; верхушка; dikmek<br />
— ставить, устанавливать, вбивать /столбы, шесты и т. п./). Bir sabretmiş,<br />
iki sabretmiş, sonunda kalaylı maşrapayı küpe daldırıp kana kana su içmiş (раз<br />
потерпел, два потерпел, в конце концов оловянную кружку в кувшин<br />
погрузив, вдоволь воды напился; kana kana — вдоволь, досыта; kalay —<br />
олово; sabır — терпение). Görenlerden biri (один из увидевших):<br />
"Ne yaptın erenler? Oruç gitti!" diyecek olmuş (что ты сделал, Божий человек?<br />
Пост нарушен: «пост ушел», — сказать намеревался = едва успел сказать).<br />
Bektaşi'de cevap hazır (у бекташи ответ готов):<br />
"O mübarek gider, seneye yine gelir (тот благословенный /т.е. месяц рамазан/<br />
уходит, в следующем году снова придет); ama bu can dünyaya bir kere gelir!"<br />
demiş (но эта душа в мир один раз приходит! — сказал).<br />
17. O mübarek yine gelir<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 20
Bektaşi'nin biri, her nasılsa, bir gün oruç tutmuş. Gün öğlen olup güneş<br />
tepesine dikilince, dili damağı kurumuş. Bir sabretmiş, iki sabretmiş, sonunda<br />
kalaylı maşrapayı küpe daldırıp kana kana su içmiş. Görenlerden biri:<br />
"Ne yaptın erenler? Oruç gitti!" diyecek olmuş. Bektaşi'de cevap hazır:<br />
"O mübarek gider, seneye yine gelir; ama bu can dünyaya bir kere gelir!"<br />
demiş.<br />
18. Görmeden gördüm derler (не увидев, ‘я видел’, скажут)<br />
Softanın biri, Bektaşi'ye neden oruç tutmadığını sormuş (один софта /т.е.<br />
набожный человек/ бекташи почему /тот/ пост не соблюдает, спросил).<br />
Bektaşi: "Yaşlandım artık, gözlerim iyi görmüyor da ondan", demiş (бекташи:<br />
«Постарел я уже, глаза мои хорошо не видят, вот поэтому», — сказал).<br />
Softa: "Yahu, gözlerin görüp görmemenin oruçla ne ilgisi var (софта: «эй, /то,<br />
что/ глаза твои видят или не видят, к посту какое отношение имеет; ilgi —<br />
отношение, ilgisi olmak — иметь отношение)?"<br />
Bektaşi: "Olmaz olur mu? Gözlerim görmezse, Ramazan hilâlini göremem ki<br />
(бекташи: «Не иметь /отношения/ может ли? Глаза мои не видят если,<br />
рамазана полумесяц увидеть не смогу ведь»; hilâl — молодой месяц)?"<br />
"Erenler, birine sorarsın, söylerler sana (Божий человек, кого-нибудь спросишь,<br />
скажут тебе)."<br />
"Olur mu be imanım?" demiş (можно ли, эй, дружище? — сказал), "bu devirde<br />
kime inanacaksın (в это время кому поверишь; devir — эпоха, пора; период)?<br />
Görmeden 'gördüm' derler ve adama körü körüne oruç tuttururlar (не увидев ‘я<br />
видел’ скажут, и человека слепо пост соблюдать заставят; kör — слепой, körü<br />
körüne — слепо)!"<br />
18. Görmeden gördüm derler<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 21
Softanın biri, Bektaşi'ye neden oruç tutmadığını sormuş.<br />
Bektaşi: "Yaşlandım artık, gözlerim iyi görmüyor da ondan", demiş.<br />
Softa: "Yahu, gözlerin görüp görmemenin oruçla ne ilgisi var?"<br />
Bektaşi: "Olmaz olur mu? Gözlerim görmezse, Ramazan hilâlini göremem<br />
ki?"<br />
"Erenler, birine sorarsın, söylerler sana."<br />
"Olur mu be imanım?" demiş, "bu devirde kime inanacaksın? Görmeden<br />
'gördüm' derler ve adama körü körüne oruç tuttururlar!"<br />
19. Çok memnun kaldı (очень довольным остался)<br />
Bektaşi’ye sormuşlar (у бекташи спросили):<br />
"Erenler, mübarek Ramazan geldi geçti (Божий человек, благословенный<br />
рамазан наступил: «пришел», прошел); acaba onu memnun edebildin mi<br />
(интересно, его довольным сделать = его удовлетворить смог ли)?" Bektaşi<br />
gülmüş (бекташи рассмеялся):<br />
"Mübarek öyle memnun kaldı ki, hem de gelecek yıl on gün daha erken gelecekmiş<br />
(благословенный таким довольным остался, что еще и в следующем году на<br />
десять дней раньше наступит)."<br />
19. Çok memnun kaldı<br />
Bektaşiye sormuşlar:<br />
"Erenler, mübarek Ramazan geldi geçti; acaba onu memnun edebildin mi?"<br />
Bektaşi gülmüş:<br />
"Mübarek öyle memnun kaldı ki, hem de gelecek yıl on gün daha erken<br />
gelecekmiş."<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 22
20. Yemek molası (перерыв на обед)<br />
Bir Alevi dedesi, Ramazanda kasabaya giderken (один алавитский деде в<br />
рамазан в городок направляясь; dede — дед; зд. шейх /= baba/), kentte yemek<br />
yiyemeyeceğini düşünerek (/о том, что/ в городе поесть не сможет он, думая),<br />
yol kenarındaki bir gölgeliğe çekilip (с краю дороги в тенистое место отойдя;<br />
gölgelik — тенистое место; gölge — тень), dağarcığından çıkardığı ekmek ve<br />
peyniri yemeye başlamış (из кожаной сумки вытащенный хлеб и сыр есть<br />
начал; dağarcık — кожаная сумка). O sırada yoldan geçenlerden birisi, görüp<br />
takılmış (в то время по дороге из проходящих один, увидев, пристал):<br />
"Hele bak" demiş, "Dede, bu mübarek günde ekmek yiyor (ты только посмотри,<br />
— сказал, — шейх в этот благословенный день хлеб ест)!.."<br />
Bunun üzerine dede, kaşlarını çatarak (на это шейх, брови нахмурив; çatmak —<br />
складывать, соединять концами; нахмурить):<br />
"Sen ekmek değil de ot mu yersin, be çocuğum?" demiş (ты не хлеб, а траву ли<br />
ешь, эй, дитя мое? — сказал).<br />
20. Yemek molası<br />
Bir Alevi dedesi, Ramazanda kasabaya giderken, kentte yemek<br />
yiyemeyeceğini düşünerek, yol kenarındaki bir gölgeliğe çekilip,<br />
dağarcığından çıkardığı ekmek ve peyniri yemeye başlamış. O sırada yoldan<br />
geçenlerden birisi, görüp takılmış:<br />
"Hele bak" demiş, "Dede, bu mübarek günde ekmek yiyor!.."<br />
Bunun üzerine dede, kaşlarını çatarak:<br />
"Sen ekmek değil de ot mu yersin, be çocuğum?" demiş.<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 23
DÜNYA GÖRÜŞÜ<br />
МИРОВОЗЗРЕНИЕ<br />
21. Üstü ve altı (верх и низ)<br />
Bir mecliste, umumi ahlâkın bozukluğundan bahsediliyorumuş (на одном<br />
собрании о всеобщей нравственной испорченности говорили: «говорилось»).<br />
İçlerinden biri (один из находящихся там: «внутри»):<br />
"Böyle giderse, dünya yıkılacak, altüst olacak!" demiş (так пойдет если, мир<br />
разрушится, перевернутым вверх дном станет! — сказал; altüst — в большом<br />
беспорядке). Aralarında bulunan bir Bektaşi (среди них находящийся один<br />
бекташи):<br />
"Ne biliyorsun, be yahu!" demiş (откуда знаешь, эй ты! — сказал), "bırakın<br />
olsun, belki altı üstünden daha iyi çıkar (оставьте, пусть будет, может, /мира/<br />
низ верха лучше будет: «выйдет»)..."<br />
21. Üstü ve altı<br />
Bir mecliste, umumi ahlâkın bozukluğundan bahsediliyorumuş. İçlerinden<br />
biri:<br />
"Böyle giderse, dünya yıkılacak, altüst olacak!" demiş. Aralarında bulunan<br />
bir Bektaşi:<br />
"Ne biliyorsun, be yahu!" demiş, "bırakın olsun, belki altı üstünden daha iyi<br />
çıkar..."<br />
22. Gömlek yıkama (стирка рубашки)<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 24
Bektaşi'nin gömleği kirlenmiş (бекташи рубашка загрязнилась). Görenler<br />
ayıplamış (увидевшие пристыдили):<br />
"Erenler, gömleğin çok kirli, yıkasana (Божий человек, рубашка твоя очень<br />
грязная, постирай-ка; yıkamak — мыть; стирать; купать)!"<br />
Bektaşi: "Neden yıkayacakmışım ki (бекташи: Зачем мне стирать-то)? Nasıl olsa<br />
yine kirlenecek (как бы то ни было, снова загрязнится)."<br />
"Sen de tekrar yıkarsın (а ты снова постираешь)."<br />
"Yine kirlenir (снова загрязнится)."<br />
"Yine yıkarsın (снова постираешь)."<br />
Bektaşi artık tahammül edemez (бекташи уже выдержать не сумел; tahammül —<br />
терпение, выдержка): "İmanım!" demiş, "biz bu dünyaya gömlek yıkamaya mı<br />
geldik (дружище! — сказал, — мы в этот мир рубашки стирать пришли, что<br />
ли)?"<br />
22. Gömlek yıkama<br />
Bektaşi'nin gömleği kirlenmiş. Görenler ayıplamış:<br />
"Erenler, gömleğin çok kirli, yıkasana!"<br />
Bektaşi: "Neden yıkayacakmışım ki? Nasıl olsa yine kirlenecek."<br />
"Sen de tekrar yıkarsın."<br />
"Yine kirlenir."<br />
"Yine yıkarsın."<br />
Bektaşi artık tahammül edemez: "İmanım!" demiş, "biz bu dünyaya gömlek<br />
yıkamaya mı geldik?"<br />
23. Allah yapısından (Божьего творения)<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 25
Bektaşi'nin biri, bahçede uğraşırken yanına birisi gelmiş (один бекташи в саду<br />
трудился когда, к нему один /человек/ подошел), kendisinden yemiş istemiş (у<br />
него фруктов попросил). Bektaşi:<br />
"Sana yemiş vereyim amma, Allah yapısından mı, yoksa kul yapısından mı olsun<br />
(бекташи: Тебе фруктов дам, но Божьего творения или раба Божьего<br />
творения пусть будут; kul — раб Божий, смертный)?.."<br />
"Tabii Allah yapısından", demiş (конечно, Божьего творения, — /тот/ сказал).<br />
Bektaşi, bir tane ham armut koparıp eline sunmuş (бекташи, одну незрелую<br />
грушу сорвав, в руку ему дал; sunmak — вручать, подавать). Adamcağız<br />
ağzına alıp ısırınca ham olduğunu görmüş (бедняга, в рот засунув, откусил<br />
только, /то, что она/ незрелая, понял; ısırmak — кусать) ve boğazı acıyarak<br />
yere tükürmüş (и, /так как/ горло его заболело, /грушу/ на землю выплюнул).<br />
Bu sefer de kul yapısından istemiş (на этот раз же /то, что/ раб Божий сотворил,<br />
попросил). Bektaşi, bir tane olgun aşlama armut koparıp vermiş (бекташи одну<br />
спелую привитую грушу сорвав, дал) ve armudu ağız tadıyla yiyen adama<br />
dönerek (и грушу с большим удовольствием к поедающему человеку<br />
повернувшись; ağız tadı — вкус, смак: «вкус рта»):<br />
"İşte böyle, Allah, her şeyi önce ham yaratır (вот так, Аллах всякую вещь<br />
сначала незрелой создает), onu insanlar terbiye edip olgunlaştırır", demiş (ее<br />
люди воспитывая, зрелой делают, — сказал; terbiye — воспитание).<br />
23. Allah yapısından<br />
Bektaşi'nin biri, bahçede uğraşırken yanına birisi gelmiş, kendisinden yemiş<br />
istemiş. Bektaşi:<br />
"Sana yemiş vereyim amma, Allah yapısından mı, yoksa kul yapısından mı<br />
olsun?.."<br />
"Tabii Allah yapısından", demiş.<br />
Bektaşi, bir tane ham armut koparıp eline sunmuş. Adamcağız ağzına alıp<br />
ısırınca ham olduğunu görmüş ve boğazı acıyarak yere tükürmüş. Bu sefer de<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 26
kul yapısından istemiş. Bektaşi, bir tane olgun aşlama armut koparıp vermiş<br />
ve armudu ağız tadıyla yiyen adama dönerek:<br />
"İşte böyle, Allah, her şeyi önce ham yaratır, onu insanlar terbiye edip<br />
olgunlaştırır", demiş.<br />
24. Allah taksimi (делёж по-божески)<br />
Cevizleri bölüşürken, aralarında bu yüzden kavga çıkan çocuklar (орехи деля,<br />
дети, между которыми по этой причине ссора возникла; kavga — ссора),<br />
oradan geçen bir ihtiyara (мимо проходящему старику):<br />
"Baba, şu cevizlerimizi sen taksim et!" deyince, ihtiyar Bektaşi (отец, эти орехи<br />
наши ты раздели! — сказали только, старый бекташи; taksim — деление; ср.<br />
kısım — часть):<br />
"Evlatlar, Allah taksimi mi, yoksa kul taksimi mi yapalım?" diye sorunca (дети,<br />
Божий делёж ли, человеческий делёж ли совершим, — спросил когда),<br />
çocuklar, daha haklı olur düşüncesiyle Allah taksimi istemişler (дети, /что/ более<br />
справедливым будет с мыслью, Божий делёж захотели).<br />
Bektaşi, kimine iki avuç, kimine üç avuç (бекташи кому две горсти, кому три<br />
горсти), kimine bir avuç, kimine bir iki tane (кому одну горсть, кому одну-две<br />
штуки) ve kimine de hiç vermeyince, çocuklar itiraz etmiş (а кому и вовсе не дал<br />
когда, дети возразили; itiraz — возражение). Bektaşi:<br />
"Çocuklar! Allah taksimi işte böyledir (бекташи: Дети! Божий делёж вот такой):<br />
Kimine çok, kimine az ve kimine de hiç vermez", demiş (кому много, кому мало,<br />
а кому и вовсе не дает, — сказал).<br />
24. Allah taksimi<br />
Cevizleri bölüşürken, aralarında bu yüzden kavga çıkan çocuklar, oradan<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 27
geçen bir ihtiyara:<br />
"Baba, şu cevizlerimizi sen taksim et!" deyince, ihtiyar Bektaşi:<br />
"Evlatlar, Allah taksimi mi, yoksa kul taksimi mi yapalım?" diye sorunca,<br />
çocuklar, daha haklı olur düşüncesiyle Allah taksimi istemişler.<br />
Bektaşi, kimine iki avuç, kimine üç avuç, kimine bir avuç, kimine bir iki tane<br />
ve kimine de hiç vermeyince, çocuklar itiraz etmiş. Bektaşi:<br />
"Çocuklar! Allah taksimi işte böyledir: Kimine çok, kimine az ve kimine de<br />
hiç vermez", demiş.<br />
25. Hülle (фиктивный брак)<br />
Evli barklı biri, her nedense karısını boşamak ister (один женатый почему-то с<br />
женой развестись хочет; evli barklı — семейный, женатый; замужняя;<br />
boşamak — разводиться с женой, давать развод жене). Ok yaydan çıkınca<br />
pişman olur (стрела из лука вылетела когда, раскаивается; pişman —<br />
раскаивающийся) ve nikâhı tazelemek için imama koşar (и брак восстановить<br />
чтобы, к имаму бежит; imam — имам, главный мулла; taze — свежий;<br />
tazelemek — заменить свежим, освежить; nikâh tazelemek — "обновить"<br />
брак /вновь сойтись о разведенных/), imam, olayı dinledikten sonra (имам,<br />
происшедшее выслушал после того как), islâm hukukuna göre nikahın<br />
tazelenebilmesi için (исламскому законодательству согласно брака<br />
восстановления ради) önce hülle yapılması (/то, что/ сначала фиктивный брак<br />
совершить), yani karısının başka bir erkekle evlenerek ondan ayrılması gerektiğini<br />
anlatır (то есть, жене его за другого мужчину выйдя, с ним разойтись нужно,<br />
объясняет). Bunun üzerine bir softa bulup girişirler pazarlığa (для этого одного<br />
софту найдя, принимаются за торг). Bunu duyan Bektaşi, bu haksızlığa pek<br />
tahammül edemez (об этом прослышавший бекташи такую несправедливость<br />
стерпеть не может): "Be imanım!" der, "bu boşanmada kadıncağızın hiç bir<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 28
kabahatı yoktur (эй, дружище! — говорит, — в этом разводе бедной женщины<br />
никакой вины нет). Asıl kocası olacak beyinsizi softayla yatırın ki (безмозглого,<br />
который настоящим мужем ее станет, с софтой уложите; beyinsiz —<br />
безмозглый, beyin — мозг), bir daha da böyle haltlar işlemesin (еще раз такие<br />
глупости не делал чтобы: «не делает пусть»; halt — смесь, соединение,<br />
смешение; вздор, бессмыслица; глупость, оплошность)!"<br />
25. Hülle<br />
Evli barklı biri, her nedense karısını boşamak ister. Ok yaydan çıkınca<br />
pişman olur ve nikâhı tazelemek için imama koşar, imam, olayı dinledikten<br />
sonra, islâm hukukuna göre nikahın tazelenebilmesi için önce hülle yapılması,<br />
yani karısının başka bir erkekle evlenerek ondan ayrılması gerektiğini anlatır.<br />
Bunun üzerine bir softa bulup girişirler pazarlığa. Bunu duyan Bektaşi, bu<br />
haksızlığa pek tahammül edemez: "Be imanım!" der, "bu boşanmada<br />
kadıncağızın hiç bir kabahatı yoktur. Asıl kocası olacak beyinsizi softayla<br />
yatırın ki, bir daha da böyle haltlar işlemesin!"<br />
26. Birinden al, diğerine ver (у одного возьми, другому дай)!<br />
Bir gün Bektaşi'nin eline 40 lira geçmiş (однажды к бекташи в руки 40 лир<br />
попало). Sevinçle fırıncının yolunu tutmuş (он радостно к пекарю отправился;<br />
fırın — печь; пекарня). 20 Liralık ekmek alıp parasını vermiş (за 20 лир хлеб<br />
купив, деньги заплатил). Paranın üstünü isteyince, Fırıncı (сдачу попросил<br />
когда, пекарь; paranın üstü — сдача; üst — верхняя часть, верх; излишек,<br />
остаток; сдача):<br />
"Üstünü verdim ya ", demiş (сдачу дал я ведь, — сказал).<br />
"Verdim — vermedim" diye, münakaşaya başlamışlar («отдал — не отдал»<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 29
говоря, спорить начали; münakaşa — спор, ссора). Bektaşi, başa çıkamıyacağını<br />
anlayınca, bırakıp, bir bakkala gitmiş (бекташи, /то, что/ сладить не сумеет,<br />
понял /как/ только, бросив, к бакалейщику пошел; başa çıkmak — справиться,<br />
сладить). Orada 20 Liralık peynir alıp yürüyüverince, Bakkal (там, за 20 лир сыр<br />
купив, быстро уходил когда, бакалейщик; yürümek — идти, двигаться,<br />
ходить; yürüyüvermek — быстро, сразу пойти):<br />
"Parayı vermedin, " diye peşinde bağırmış (денег ты не заплатил: «не дал», —<br />
вслед закричал).<br />
"Verdim — vermedim, " tekrar bir münakaşa («дал — не дал», снова ссора).<br />
Bakkal, "belki de vermiştir" diye, işi oluruna bırakmış (бакалейщик, «может, и<br />
заплатил», говоря, дело на самотек пустил: «дело на /пусть будет, что/ будет,<br />
оставил»). Bektaşi, sakin bir köşeye çekilip (бекташи, в тихое место отойдя;<br />
çekilmek — протянуться; быть вытянутым; удаляться) karnını bir iyice<br />
doyurduktan sonra (хорошенько наелся после того как: «после того, как<br />
насытил свой живот»; karın — живот), başını yukarıya kaldırıp (голову вверх<br />
подняв):<br />
"Allahım! Sen işin esasını biliyorsun; fırıncıdan al, bakkala ver" demiş (Аллах<br />
мой! Ты дела основу знаешь, у пекаря забери, бакалейщику отдай, — сказал).<br />
26. Birinden al, diğerine ver!<br />
Bir gün Bektaşi'nin eline 40 lira geçmiş. Sevinçle fırıncının yolunu tutmuş. 20<br />
Liralık ekmek alıp parasını vermiş. Paranın üstünü isteyince, Fırıncı:<br />
"Üstünü verdim ya", demiş.<br />
"Verdim — vermedim" diye, münakaşaya başlamışlar. Bektaşi, başa<br />
çıkamıyacağını anlayınca, bırakıp, bir bakkala gitmiş. Orada 20 Liralık<br />
peynir alıp yürüyüverince, Bakkal:<br />
"Parayı vermedin, " diye peşinde bağırmış.<br />
"Verdim — vermedim, " tekrar bir münakaşa. Bakkal, "belki de vermiştir"<br />
diye, işi oluruna bırakmış. Bektaşi, sakin bir köşeye çekilip karnını bir iyice<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 30
doyurduktan sonra, başını yukarıya kaldırıp:<br />
"Allahım! Sen işin esasını biliyorsun; fırıncıdan al, bakkala ver" demiş.<br />
27. Cennette yemek (ужин в раю)<br />
Yaşlı bir Bektaşi, gemiyle yolculuğa çıkmış (пожилой бекташи на корабле в<br />
путь отправился; yolculuk — поездка, путешествие). Akşama doğru açık<br />
denizde bir fırtına kopmuş (к вечеру в открытом море буря поднялась). Gemi<br />
sallanmaya başlamış (корабль раскачиваться начал). Herkes can telaşına düşmüş<br />
(каждый за свою жизнь боялся; telaşa düşmek — встревожиться; telaş —<br />
беспокойство, паника; düşmek — падать; впадать); kimi ağlamış, kimi dua<br />
etmiş (некоторые плакали, некоторые молились; dua — молитва). Bu arada,<br />
dünya yıkılsa umrunda olmayan bir tıknefes (в это время, хриплое дыхание<br />
/человека, которому/ не было дела, если мир рухнет; tıknefes — хриплое<br />
дыхание; umur — важность, umur etmemek — не придавать значения)<br />
Bektaşi'ye sokulmuş (бекташи коснулось; sokulmak — проникнуть,<br />
пробраться):<br />
"Erenler, sanırım bu akşam yemeğini cennette yiyeceksin (Божий человек,<br />
думаю, этот ужин в раю будешь есть)!" Baba karnını yoklamış, dolu testi su<br />
almaz (шейх живот свой потрогал, в полный кувшин воды не налить:<br />
«полный кувшин воду не берет» = в который больше ничего не вошло бы;<br />
yoklamak — осязать, проверять на ощупь):<br />
"İmanım, ben bu akşam pek tokum, başka akşama kalsın, o yemek bozulmaz",<br />
demiş (дружище, я этим вечером чрезвычайно сыт, на другой вечер останется<br />
пусть, та пища не портится, — сказал).<br />
27. Cennette yemek<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 31
Yaşlı bir Bektaşi, gemiyle yolculuğa çıkmış. Akşama doğru açık denizde bir<br />
fırtına kopmuş. Gemi sallanmaya başlamış. Herkes can telaşına düşmüş; kimi<br />
ağlamış, kimi dua etmiş. Bu arada, dünya yıkılsa umrunda olmayan bir<br />
tıknefes, Bektaşi'ye sokulmuş:<br />
"Erenler, sanırım bu akşam yemeğini cennette yiyeceksin!" Baba karnını<br />
yoklamış, dolu testi su almaz:<br />
"İmanım, ben bu akşam pek tokum, başka akşama kalsın, o yemek<br />
bozulmaz", demiş.<br />
28. Şeytana uymak (поддаться соблазну: «чёрту последовать»)<br />
Bektaşi babalarından biri, her nasılsa kadı olmuş (один их шейхов бекташи, как<br />
бы то ни было = Бог знает как, кадием стал). Bir gün karşısına, bir kızın bikrini<br />
izale ettiği (kızlığını bozduğu) gerekçesiyle bir çapkını çıkarmışlar (однажды к<br />
нему, на основании лишения девственности девушки, одного распутника<br />
привели; bikrini izale etmek — лишать девственности; bikir (kızlık) —<br />
девственность; izale — удаление, устранение; bozmak — портить; gerekçe —<br />
основание). Baba sormuş (шейх спросил):<br />
"Anlat bakalım be adam, nasıl işledin bu haltı (расскажи-ка, эй, человек, как<br />
совершил эту глупость)?"<br />
Delikanlı ezilir büzülür gibi yapmış (юноша, стыдится словно, притворился:<br />
«сделал»; ezilip büzülmek — смутиться):<br />
"Vallahi, Kadı efendi (ей-богу, кадий эфенди)! Aslında böyle bir haltı işleyecek<br />
adam değilim (вообще такие глупости совершающим человеком я не<br />
являюсь). Ama şeytana uydum (но искушению поддался: «бесу последовал»;<br />
uymak — подходить; соответствовать; следовать чему-л.; соблюдать чтол.;<br />
поступать согласно чему-л.); o bana yol gösterdi ve oldu bir kere..." deyince,<br />
Baba gülmüş (он мне путь указал, и случилось один раз, — сказал /как/<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 32
только, шейх рассмеялся):<br />
"Ne demek, 'şeytana uydum?' behey çapkın!" demiş (что значит ‘искушению<br />
поддался’, эй, распутник! — сказал), "şeytanın başka işi gücü yok da, tutup sana<br />
pezevenklik mi yapacak (у черта других дел/проблем нет разве, возьмет и для<br />
тебя сводничеством ли будет заниматься; güç — сила, мощь; трудность,<br />
затруднение; pezevenk — сводник)? Ya hapse girersin, ya da dünya evine (или в<br />
тюрьму оправишься, или же женишься; hapis — арест, заключение; тюрьма;<br />
dünya evine girmek — жениться, dünya evi — женитьба)!"<br />
28. Şeytana uymak<br />
Bektaşi babalarından biri, her nasılsa kadı olmuş. Bir gün karşısına, bir kızın<br />
bikrini izale ettiği (kızlığını bozduğu) gerekçesiyle bir çapkını çıkarmışlar:<br />
Baba sormuş:<br />
"Anlat bakalım be adam, nasıl işledin bu haltı?"<br />
Delikanlı ezilir büzülür gibi yapmış:<br />
"Vallahi, Kadı efendi! Aslında böyle bir haltı işleyecek adam değilim. Ama<br />
şeytana uydum; o bana yol gösterdi ve oldu bir kere..." deyince, Baba gülmüş:<br />
"Ne demek, 'şeytana uydum?' behey çapkın!" demiş, "şeytanın başka işi gücü<br />
yok da, tutup sana pezevenklik mi yapacak? Ya hapse girersin, ya da dünya<br />
evine!"<br />
29. Müzisyenlerin ölmesi (смерть музыкантов)<br />
Bektaşi, önünden geçen cenazeyi göstererek sormuş (бекташи перед ним<br />
проходящую похоронную процессию показывая, спросил):<br />
"Kim bu (кто это)?"<br />
"Udi Remzi Efendi (играющий на уде Ремзи эфенди; ut — уд /струнный<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 33
щипковый инструмент/)."<br />
Biraz sonra bir cenaze daha geçer (немного погодя еще одна процессия<br />
проходит):<br />
"Peki, bu kim (ладно, это кто)?"<br />
'Tamburi Rasih Efendi (тамбурист Расих эфенди; tambur — турецкий<br />
шестиструнный музыкальный инструмент)."<br />
Ve üçüncü cenaze geçerken (и третья процессия проходила когда):<br />
"Ya bu kim (а это кто)?"<br />
"Gazelhan Hafız Recai Efendi (исполнитель газелей /песен о любви/ Хафыз<br />
Реджаи эфенди)."<br />
Çok geçmeden darbukacı Memduh'un da cenazesi geçince (не прошло много<br />
/времени/, и играющего на дарбуке Мемдуха тело пронесли когда; darbuka —<br />
ручной жестяной барабан, имеющий форму кубка), Baba erenler sakalını<br />
sıvazlamış (шейх бороду свою погладил):<br />
"Desene bu akşam ahirette cümbüş var (скажи-ка, этим вечером в загробном<br />
мире веселье будет; cümbüş — веселье с танцами и музыкой)!"<br />
29. Müzisyenlerin ölmesi<br />
Bektaşi, önünden geçen cenazeyi göstererek sormuş:<br />
"Kim bu?"<br />
"Udi Remzi Efendi."<br />
Biraz sonra bir cenaze daha geçer:<br />
"Peki, bu kim?"<br />
'Tamburi Rasih Efendi."<br />
Ve üçüncü cenaze geçerken:<br />
"Ya bu kim?"<br />
"Gazelhan Hafız Recai Efendi."<br />
Çok geçmeden darbukacı Memduh'un da cenazesi geçince, Baba erenler<br />
sakalını sıvazlamış:<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 34
"Desene bu akşam ahirette cümbüş var!"<br />
30. Önce besmele (сначала «бисмиллах»)<br />
Adamın biri, çocuğunu döverken önce besmele çekiyormuş (человек один<br />
ребенка своего бил когда, сначала ‘бисмиллах’ = ‘c Божьей помощью’<br />
говорил; besmele — произнесение формулы: 'bismillâhirrahmanirrahim' — ‘во<br />
имя Аллаха милостивого и милосердного’; besmele çekmek — произносить<br />
формулу: 'bismillâhirrahmanirrahim' /приступая к какому-л. делу/). Bunu gören<br />
Bektaşi, nedenini sormuş (это увидевший бекташи о причине спросил). Adam:<br />
"Allah dayağı daha etkili kılsın diye (человек: «Аллах побои более<br />
действенными сделал чтобы»)."<br />
Bektaşi gülmüş (бекташи рассмеялся):<br />
"İmanım!" demiş, "sen bu besmeleyi, çocuğu yapmadan önce çekmeliydin<br />
(дружище! — сказал, — ты эту молитву прежде, чем ребенка делать, творить<br />
должен был)!"<br />
30. Önce besmele<br />
Adamın biri, çocuğunu döverken önce besmele çekiyormuş. Bunu gören<br />
Bektaşi, nedenini sormuş. Adam:<br />
"Allah dayağı daha etkili kılsın diye."<br />
Bektaşi gülmüş:<br />
"İmanım!" demiş, "sen bu besmeleyi, çocuğu yapmadan önce çekmeliydin!"<br />
31. Ahlak bozukluğu (моральное разложение; ahlâk — мораль; нравственные<br />
устои)<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 35
Bektaşi'nin biri, vali olmuş (один бекташи вали стал; vali — вали, губернатор,<br />
начальник иля/вилайета). Bir gün cezaevini denetlemeye gitmiş (однажды<br />
тюрьму проконтролировать пришел; ceza — наказание; denet — осмотр,<br />
освидетельствование; проверка; контроль). Cezaevi müdürüyle koğuşları<br />
dolaşırken mahkûmlara sormuş (с тюремным начальником камеры обходя,<br />
заключенных спросил):<br />
"Suçunuz nedir (вина ваша какова)?"<br />
Mahkûmların hepsi, suçsuz olduldarını, oraya bir iftira yüzünden veya bir<br />
yanlışlıktan dolayı düştüklerini söylemişler (заключенные все сказали, /что/ они<br />
невиновными являются, туда по оговору или ошибки вследствие попали;<br />
…tan dolayı — из-за, вследствие чего-либо). Aralarında yalnız bir Bektaşi<br />
(среди них только один бекташи):<br />
"Suç bende; elime sahip olamadım (вина на мне, с собой не смог совладать:<br />
«руки своей хозяином стать не смог»), onun için buralara düştüm", deyince<br />
(поэтому в эти места попал, — сказал /как/ только), Vali, hemen cezaevi<br />
müdürüne dönmüş (вали сразу к тюремному начальнику повернулся):<br />
"Çıkarın bu adamı buradan, yoksa diğerlerin de ahlakını bozar!" demiş (удалите<br />
этого человека отсюда, иначе у других тоже мораль разложит: «испортит», —<br />
сказал).<br />
31. Ahlak bozukluğu<br />
Bektaşi'nin biri, vali olmuş. Bir gün cezaevini denetlemeye gitmiş. Cezaevi<br />
müdürüyle koğuşları dolaşırken mahkûmlara sormuş:<br />
"Suçunuz nedir?"<br />
Mahkûmların hepsi, suçsuz olduldarını, oraya bir iftira yüzünden veya bir<br />
yanlışlıktan dolayı düştüklerini söylemişler. Aralarında yalnız bir Bektaşi:<br />
"Suç bende; elime sahip olamadım, onun için buralara düştüm", deyince,<br />
Vali, hemen cezaevi müdürüne dönmüş:<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 36
"Çıkarın bu adamı buradan, yoksa diğerlerin de ahlakını bozar!" demiş.<br />
32. Neden evlenmiyor? (почему не женится)<br />
35-40 yaşına geldiği halde (несмотря на то, что он достиг возраста 35-40 лет),<br />
henüz evlenmemiş olan bir Bektaşi dervişine sormuşar (все еще неженатым<br />
являющегося дервиша-бекташи спросили):<br />
"Erenler, artık yaşınız geçiyor (Божий человек, уже возраст ваш проходит).<br />
Allah'a çok şükür, halin vaktin de yerinde (Аллаху благодарение, положение<br />
твое, время твое в порядке: «на месте» = у тебя все хорошо, благополучно).<br />
Böyle bekâr kalmanın sebebi ne (/того, что/ таким холостым остаешься,<br />
причина какая)? Neden evlenip çoluk çocuk sahibi olmuyorsun (почему,<br />
женившись, детей и домочадцев хозяином не становишься = почему не<br />
становишься отцом семейства; çoluk çocuk — чада и домочадцы, семейство;<br />
çoluk çocuk sahibi — отец семейства)?" Bektaşi'nin yanıtı (ответ бекташи):<br />
"Azizim!" demiş, "şöyle bir etrafıma bakıyorum da (дорогой мой! — сказал, —<br />
так по сторонам смотрю и), ne kocası olmayı arzu ettiğim bir kadın (ни<br />
женщины, мужем которой стать желал бы я; arzu — желание), ne de babası<br />
olmayı isteyeceğim bir evlat görebiliyorum (ни также ребенка, отцом которого<br />
стать захотел бы я, не могу увидеть; görmek — видеть; görebilmek — смочь<br />
увидеть); işte bundan evlenmiyorum (вот поэтому не женюсь)."<br />
32. Neden evlenmiyor?<br />
35-40 yaşına geldiği halde, henüz evlenmemiş olan bir Bektaşi dervişine<br />
sormuşar:<br />
"Erenler, artık yaşınız geçiyor. Allah'a çok şükür, halin vaktin de yerinde.<br />
Böyle bekâr kalmanın sebebi ne? Neden evlenip çoluk çocuk sahibi<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 37
olmuyorsun?" Bektaşi'nin yanıtı:<br />
"Azizim!" demiş, "şöyle bir etrafıma bakıyorum da, ne kocası olmayı arzu<br />
ettiğim bir kadın, ne de babası olmayı isteyeceğim bir evlat görebiliyorum;<br />
işte bundan evlenmiyorum."<br />
33. Nasıl bir eş (какая жена)<br />
Evlenmek isteyen bir zat (жениться хотевший один человек; zat — личность,<br />
лицо; персона, особа), yakınen tanıdığı bir Bektaşi babasına başvurmuş (к<br />
одному шейху бекташи, которого он хорошо: «близко» знал, обратился),<br />
evleneceği kadının nasıl olması gerektiğini sormuş (женщина, на которой он<br />
женится, какой быть должна, спросил). Bektaşi (бекташи):<br />
"Eğer güzel bir kadınla evlenirsen (если на красивой женщине женишься), onu<br />
kıskanır rahatsız olursun (ее ревновать будешь, беспокойным станешь). Çirkin<br />
bir kadınla evlenirsen (на некрасивой женщине женишься если), sabah akşam<br />
yüzünü görür iğrenirsin (утром, вечером лицо ее видеть будешь, отвращение<br />
испытаешь). Fakir birini alırsan, beslemen zor (бедную возьмешь если,<br />
прокормить ее трудно; beslemek — питать, кормить). Zengin biriyle<br />
evlenirsen, servetine güvenir (на богатой женишься, в богатстве своем уверена<br />
будет она; güven — доверие; güvenmek — полагаться, надеяться,<br />
рассчитывать на кого-что; доверять, верить кому-чему), sana karşı koyar,<br />
işte, bunlardan başka birini bul ve evlen!" demiş (тебе противостоять будет, вот<br />
этих кроме одну найди и женись! — сказал; karşı koymak — сопротивляться;<br />
karşı — против; koymak — ставить, помещать).<br />
33. Nasıl bir eş<br />
Evlenmek isteyen bir zat, yakınen tanıdığı bir Bektaşi babasına başvurmuş,<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 38
evleneceği kadının nasıl olması gerektiğini sormuş. Bektaşi:<br />
"Eğer güzel bir kadınla evlenirsen, onu kıskanır rahatsız olursun. Çirkin bir<br />
kadınla evlenirsen, sabah akşam yüzünü görür iğrenirsin. Fakir birini alırsan,<br />
beslemen zor. Zengin biriyle evlenirsen, servetine güvenir, sana karşı koyar,<br />
işte, bunlardan başka birini bul ve evlen!" demiş.<br />
34. Kürk (мех)<br />
Sonradan görme biri, sırtına giydiği çok değerli bir kürkle kurulup dururmuş (один<br />
выскочка на спину его надетым очень дорогим мехом кичился постоянно;<br />
sonradan görme/görmüş — впоследствии неожиданно разбогатевший; giymek<br />
— надевать; değer — цена, стоимость; ценность; kurulmak — строиться,<br />
сооружаться, воздвигаться; заноситься, задаваться, важничать: bu adam<br />
amma da kuruluyor — ну и ну, как этот человек задирает нос; kurulup durmak<br />
— постоянно кичиться). Bu görüntüye fazla alışık olmayan bir Bektaşi Babası (к<br />
этому зрелищу очень привычным не являющийся один шейх бекташи), adama<br />
dönüp şunları söylemiş (к человеку повернувшись, это = такое сказал):<br />
"Sırtındaki kürkle öyle kurulup durma be imanım (мехом, что у тебя на спине, не<br />
кичись постоянно, дружище)! O, onca zamandır içinde taşıdığı ilk sahibini bile<br />
hayvanlıktan kurtarmadı (он первого хозяина своего, /которого/ столько<br />
времени внутри носил, от скотства не спас; hayvanlık — скотство, грубость;<br />
hayvan — животное; taşımak — переносить; перевозить; носить)…"<br />
34. Kürk<br />
Sonradan görme biri, sırtına giydiği çok değerli bir kürkle kurulup<br />
dururmuş. Bu görüntüye fazla alışık olmayan bir Bektaşi Babası, adama<br />
dönüp şunları söylemiş:<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 39
"Sırtındaki kürkle öyle kurulup durma be imanım! O, onca zamandır içinde<br />
taşıdığı ilk sahibini bile hayvanlıktan kurtarmadı..."<br />
35. Pezevenk (сводник)<br />
Bektaşi Babalarından biri, çarşıdan geçerken (один их шейхов бекташи по<br />
рынку проходил когда), çarşı esnafından bazıları onunla alay etmek için<br />
arkasında, "Baba!", diye çağırırlar (из рыночных торговцев некоторые над ним<br />
подшутить чтобы, вслед «шейх!» зовут; alay — злая шутка, насмешка,<br />
вышучивание). Bektaşi durup etrafına bakınca (бекташи, остановившись, вокруг<br />
оглядывается когда; etraf — окрестности),<br />
"Affedersiniz, birine benzettik!" derler («Извините, с одним /человеком/<br />
спутали = одному уподобили», — говорят; -e benzemek — походить, быть<br />
похожим на кого-что; benzetmek — находить сходство с кем-чем;<br />
обознаться, принять одного за другого /по ошибке/).<br />
Çarşının sonuna kadar aynı olay bir kaç kere tekrarlanmış (до конца рынка тот же<br />
случай несколько раз повторился; tekrarlamak — повторять; tekrarlanmak —<br />
быть повторенным, повторяться /страдательная форма от tekrarlamak/).<br />
Kendisiyle alay edildiğini anlayan Bektaşi (/то, что/ над ним насмехаются<br />
понявший бекташи), çarşının sonunda durur, avazı çıktığı kadar (в конце рынка<br />
останавливается, во весь голос; avazı çıktığı kadar — во всю глотку, avaz —<br />
крик)<br />
"Ulan pezevenkler!" diye gürler («Эй, сводники!» — говоря, орёт; ulan — эй,<br />
ты!),<br />
Dükkanlardan bir çok kişi (из лавок многие люди):<br />
"Ne oluyor diye" başını çıkarınca, Bektaşi güler («Что происходит?», —<br />
говоря/думая, голову высунули /как/ только, бекташи смеется; diye — говоря,<br />
что ...; полагая, что ...; думая, что ...; под /тем/ предлогом, что ...):<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 40
"Yahu!" der, "bu çarşıda amma da çok pezevenk varmış ha (Ну и ну! — говорит,<br />
— на этом рынке поистине много сводников = мерзавцев есть, оказывается)!"<br />
35. Pezevenk<br />
Bektaşi Babalarından biri, çarşıdan geçerken, çarşı esnafından bazıları<br />
onunla alay etmek için arkasında, "Baba!", diye çağırırlar. Bektaşi durup<br />
etrafına bakınca,<br />
"Affedersiniz, birine benzettik!" derler.<br />
Çarşının sonuna kadar aynı olay bir kaç kere tekrarlanmış. Kendisiyle alay<br />
edildiğini anlayan Bektaşi, çarşının sonunda durur, avazı çıktığı kadar,<br />
"Ulan pezevenkler!" diye gürler.<br />
Dükkanlardan bir çok kişi:<br />
"Ne oluyor diye" başını çıkarınca, Bektaşi güler:<br />
"Yahu!" der, "bu çarşıda amma da çok pezevenk varmış ha!"<br />
36. Dağ gelemzse Abdal yürür (гора не идет если, Абдал шагает/идет)<br />
Bektaşi'nin biri, kerametten dem vuruyormuş (один бекташи о чудесах заливал;<br />
dem vurmak — говорить, что взбредет на ум, разглагольствовать: «дыхание<br />
бить = сотрясать воздух»):<br />
"Eğer biz taşa, toprağa, ağaca "gel!" dersek, ayağımıza gelir", demiş («Если<br />
камню, земле, дереву «приди!» скажем, к ногам нашим придет», — сказал).<br />
Bunu duyanlardan birisi (один из услышавших это):<br />
"Öyleyse, göster kerametini de görelim!" deyince (раз так, покажи чудо свое —<br />
и давай посмотрим! — сказал /как/ только), Bektaşi, fiyakayı bozmamak için<br />
(бекташи, хвастовство не портить чтобы; fiyáka — хвастовство,<br />
бахвальство), bir meşe ağacını göstererek, ayağına gelmesi için (один дуб<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 41
показав, к ногам его пришел чтобы),<br />
"Gel ya mübarek!" diye emir vermiş (приди, о благословенный! — приказание<br />
дал).<br />
Tabii ağaç yerinden kımıldamayınca, Bektaşi (конечно, дерево с места своего не<br />
двинулось когда, бекташи; kımıldamak — шевелиться):<br />
"Bizim mezhepte gönül gibisi yoktur, imanım (в нашем учении сердцу/желанию,<br />
охоте подобного нет = в нашем учении самое важное — добровольность,<br />
дружище; mezhep — вероисповедание; религия)! Dağ gelmezse, Abdal yürür<br />
(гора не идет если, Абдал шагает; abdal — абдал, бродячий дервиш)", demiş<br />
ve kendisi ağaca doğru yürümüş (сказал и сам к дереву прямо зашагал).<br />
36. Dağ gelemzse Abdal yürür<br />
Bektaşi'nin biri, kerametten dem vuruyormuş:<br />
"Eğer biz taşa, toprağa, ağaca "gel!" dersek, ayağımıza gelir", demiş.<br />
Bunu duyanlardan birisi:<br />
"Öyleyse, göster kerametini de görelim!" deyince, Bektaşi, fiyakayı<br />
bozmamak için, bir meşe ağacını göstererek, ayağına gelmesi için,<br />
"Gel ya mübarek!" diye emir vermiş.<br />
Tabii ağaç yerinden kımıldamayınca, Bektaşi:<br />
"Bizim mezhepte gönül gibisi yoktur, imanım! Dağ gelmezse, Abdal yürür",<br />
demiş ve kendisi ağaca doğru yürümüş.<br />
SOFTA<br />
СОФТА<br />
37. Evliyalıktan dem vurmak (святостью бахвалиться)<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 42
Adamın biri, evliyalıktan dem vuruyor (человек один святостью бахвалится;<br />
evliya — святые угодники, праведники). Göklerde uçtuğundan falan bahsediyor<br />
(/о том, что/ по небесам летал и прочее рассказывает). Bir gün yine aynı<br />
martavalları atarken, Baba erenler sormuş (однажды /когда он/ снова такую же<br />
чепуху нес, шейх /дервишей/ спросил; martaval — выдумки; враки: martaval<br />
atmak/okumak — пороть чушь, нести чепуху, заливать):<br />
"Azizim!" demiş, "sen gökte uçarken altına serin bir şey dokunuyor muydu<br />
(дорогой мой! — сказал, — ты по небу летал когда, прохладное что-либо<br />
касалось ли)?"<br />
"Evet, dokunduğunu hissederdim (да, прикосновение чувствовал я)..."<br />
"İşte azizim, o benim eşeğimin kuyruğu idi!" demiş (вот, дорогой мой, то моего<br />
осла хвост был! — сказал).<br />
37. Evliyalıktan dem vurmak<br />
Adamın biri, evliyalıktan dem vuruyor. Göklerde uçtuğundan falan<br />
bahsediyor. Bir gün yine aynı martavalları atarken, Baba erenler sormuş:<br />
"Azizim!" demiş, "sen gökte uçarken altına serin bir şey dokunuyor muydu?"<br />
"Evet, dokunduğunu hissederdim..."<br />
"İşte azizim, o benim eşeğimin kuyruğu idi!" demiş.<br />
38. Cennetin kapısı (врата рая)<br />
Gayet şişman bir hoca, bir gün camide vâzederken (очень толстый ходжа,<br />
однажды в мечети проповедуя; vaaz — проповедь):<br />
"Cennetin kapısı dardır, oradan kolay geçilmez", deyince (райские врата узкие,<br />
сквозь них легко не пройти, — сказал /как/ только), arka sırada oturan Bektaşi,<br />
sesini yükseltmiş (в заднем ряду сидящий бекташи голос повысил):<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 43
"Allah aşkına hocam (ради Бога, ходжа)! Rica ederim, bari siz önce girmeye<br />
kalkmayınız (прошу, в таком случае, вы сначала войти не пытайтесь; bari —<br />
по крайней мере, хотя бы)! Sonra takılır kalırsınız, bizim de geçme imkânımız<br />
olmaz", demiş (потом застрянете: «застрянете, останетесь», у нас пройти<br />
возможности не будет, — сказал).<br />
38. Cennetin kapısı<br />
Gayet şişman bir hoca, bir gün camide vâzederken:<br />
"Cennetin kapısı dardır, oradan kolay geçilmez", deyince, arka sırada oturan<br />
Bektaşi, sesini yükseltmiş:<br />
"Allah aşkına hocam! Rica ederim, bari siz önce girmeye kalkmayınız! Sonra<br />
takılır kalırsınız, bizim de geçme imkânımız olmaz", demiş.<br />
39. Domuzun softası (софта свиньи)<br />
Baba erenler, caminin önünde geçerken (шейх, перед мечетью проходя), içerden<br />
gürültüler duymuş (внутри шум: «шумы» услышал). Orada bulunanlardan birine<br />
(одного из находящихся там):<br />
"Ne var, " demiş, "içerde ne oluyor (что случилось: «что есть», — сказал, —<br />
внутри что происходит)?" Sorduğu kişi (человек, /у которого/ он спросил):<br />
"Camiye bir domuz girmiş de, onu kovalıyorlar", deyince (в мечеть свинья<br />
зашла, и ее прогоняют, — сказал /как/ только), Erenler şaşkın bir vaziyette<br />
başını sallıyarak (дервиш удивленно: «удивленным образом» головой качая):<br />
"Allah Allah!" demiş (Боже, Боже! — сказал), "şimdiye kadar softanın domuzunu<br />
çok gördüm (до этого софт-свиней: «/из/ софт свиней» много видел я), ama<br />
domuzun softasını ilk defa görüyorum (но свинью-софту: «/из/ свиней софту» =<br />
набожную свинью первый раз вижу)..."<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 44
39. Domuzun softası<br />
Baba erenler, caminin önünde geçerken, içerden gürültüler duymuş. Orada<br />
bulunanlardan birine:<br />
"Ne var, " demiş, "içerde ne oluyor?" Sorduğu kişi:<br />
"Camiye bir domuz girmiş de, onu kovalıyorlar", deyince, Erenler şaşkın bir<br />
vaziyette başını sallıyarak:<br />
"Allah Allah!" demiş, "şimdiye kadar softanın domuzunu çok gördüm, ama<br />
domuzun softasını ilk defa görüyorum... "<br />
40. ‘Yok’ diyeceksin de (‘не существует’ сказать ведь /хочешь/)<br />
Hocanın biri camide vâzederken (один ходжа, в мечети проповедуя):<br />
"Allah onsuz ve sonsuzdur (Аллах без начала и без конца); doğmamış ve<br />
doğurmamıştır (не родился и не родил), yemez, içmez, konuşmaz (не ест, не<br />
пьет, не говорит), elle tutulmaz, gözle görünmez..." diye anlatıyormuş (рукой не<br />
осязаем, глазом невидим, — рассказывал).<br />
Bunu duyan Bektaşi seslenmiş (это услышавший бекташи воскликнул):<br />
"İmanım!" demiş, "'yok' diyeceksin de, bir türlü dilin varmıyor (дружище! —<br />
сказал он, — ‘не существует’ сказать /намереваешься/, а никак язык не<br />
поворачивается; varmak — прибывать; доходить, доезжать; посметь<br />
/сделать что-л./: deli vardı — у него язык повернулся /сказать что-л./; bir<br />
türlü — /при отрицательном глаголе/ никак, никоим образом; ни за что)!"<br />
40. ‘Yok’ diyeceksin de<br />
Hocanın biri camide vâzederken:<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 45
"Allah onsuz ve sonsuzdur; doğmamış ve doğurmamıştır, yemez, içmez,<br />
konuşmaz, elle tutulmaz, gözle görünmez..." diye anlatıyormuş.<br />
Bunu duyan Bektaşi seslenmiş:<br />
"İmanım!" demiş, "'yok' diyeceksin de, bir türlü dilin varmıyor!"<br />
41. Ömer (Омер)<br />
Bektaşi'nin biri, namazdan sonra <strong>99</strong> kere Allah'ın ismini anarak teşbih çeken Ömer<br />
adındaki bir sofuya seslenir (один бекташи, после намаза <strong>99</strong> раз Аллаха имя<br />
поминая, четки перебирающего по имени Омер одного софту окликает).<br />
"Ömer!"<br />
"Ne var (что надо: «что есть»)?"<br />
"Ömer!"<br />
"Buyurun efendim ne diyorsun (пожалуйста, эфенди, что ты говоришь)?"<br />
"Ömer!"<br />
Ömer artık dayanamaz, kalkar, Bektaşi'nin yakasına yapışır (Омер больше не<br />
может выдержать, поднимается, бекташи за ворот хватает; yapışmak —<br />
приклеиваться, прилипать; прицепляться, цепляться):<br />
"Yeter be herif, ne diyeceksen de (хватит, эй, малый, что скажешь /говори/ =<br />
говори то, что хочешь сказать; herif — тип, субъект)!" Bektaşi gülerek<br />
(бекташи, смеясь):<br />
"Öyle celallenme be imanım!" der (так не раздражайся, эй, дружище! —<br />
говорит; celâllenmek — приходить в ярость, разгневаться; celâl — величие,<br />
величественность; /перен./ гнев, ярость), "bak, ben üç kere ismini çağırdım<br />
(смотри, я три раза имя твое назвал; çağırmak — звать; позвать, окликать),<br />
öfkelinip kalktın, nerdeyse beni dövecektin (разъярившись, ты поднялся, чуть<br />
меня не побил; öfke — гнев, ярость). Sen günde <strong>99</strong> defa Allah'in ismini<br />
çağırıyorsun (ты за день <strong>99</strong> раз Аллаха имя называешь), düşün bir kere, kim<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 46
ilir, O sana nasıl kızmıştır (подумай разок, кто знает, он на тебя как сердит)!"<br />
(Четки состоят из 33 или <strong>99</strong> бусинок и одной так называемой «минаретной<br />
бусинки». Они символизируют <strong>99</strong> имен Аллаха, сотое имя же является<br />
сокровенным).<br />
41. Ömer<br />
Bektaşi'nin biri, namazdan sonra <strong>99</strong> kere Allah'ın ismini anarak teşbih çeken<br />
Ömer adındaki bir sofuya seslenir.<br />
"Ömer!"<br />
"Ne var?"<br />
"Ömer!"<br />
"Buyurun efendim ne diyorsun?"<br />
"Ömer!"<br />
Ömer artık dayanamaz, kalkar, Bektaşi'nin yakasına yapışır:<br />
"Yeter be herif, ne diyeceksen de!" Bektaşi gülerek:<br />
"Öyle celallenme be imanım!" der, "bak, ben üç kere ismini çağırdım,<br />
öfkelinip kalktın, nerdeyse beni dövecektin. Sen günde <strong>99</strong> defa Allah'in ismini<br />
çağırıyorsun, düşün bir kere, kim bilir, O sana nasıl kızmıştır!"<br />
42. İşimiz orada da ya hey (дело наше там тоже «на ять»)<br />
Hocanın biri, Ramazanda vâzediyormuş (один ходжа в рамазан проповедовал):<br />
"Ey ümmeti Muhammed (эй, мусульмане: «община Мухаммеда»; ümmet —<br />
религиозная община; единоверцы)! Rakı ile şarap içmek kesinlikle haramdır<br />
(ракы и вино пить категорически запрещено; kesinlik — категоричность;<br />
бесспорность); sakın içmeyiniz (смотрите, не пейте; sakın — смотри!<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 47
осторожно!, берегись!)! İçenlerin boyunlarına yarın âhirette, içtikleri şarap ve<br />
rakı şişeleri asılarak (на шеи пивших завтра в загробном мире выпитые ими<br />
винные и от ракы бутылки повесив; içen — пьющий, пивший, прич. от içmek<br />
— пить; boyun — шея; âhiret — потусторонний /загробный/ мир) mahşer<br />
halkına günlerce teşhir edileceklerdir (многочисленному народу многими днями<br />
показывать будут; teşhir — выставление /напоказ/, обнародование)!"<br />
Dinleyenler arasında bulunan bir Bektaşi sormuş (слушающих среди<br />
находящийся, один бекташи спросил):<br />
"Hoca efendi (ходжа эфенди)! Boyuna asılacak o şişeler, dolu mu, yoksa boş mu<br />
olacak (на шею повешенные те бутылки полные или пустые будут)?"<br />
Hoca şöyle bir düşünmüş (ходжа так подумал), "boş" dese, şişeler hafif düşecek,<br />
bu nedenle («пустые» скажет если, бутылки легкими будут, по этой причине;<br />
düşmek — в роли вспомогат. глагола быть, стать; neden — причина):<br />
"Hayır, dolu olacak" deyince (нет, полными будут, — сказал /как/ только),<br />
Bektaşi gülerek şu yanıtı vermiş (бекташи, смеясь, такой ответ дал):<br />
"Desene hocam, işimiz orada da kıyak (скажи-ка, ходжа, дело наше и там тоже<br />
«на ять»; kıyak — /арго/ мировой, отличный)!"<br />
42. İşimiz orada da ya hey<br />
Hocanın biri, Ramazanda vâzediyormuş:<br />
"Ey ümmeti Muhammed! Rakı ile şarap içmek kesinlikle haramdır; sakın<br />
içmeyiniz! İçenlerin boyunlarına yarın âhirette, içtikleri şarap ve rakı şişeleri<br />
asılarak mahşer halkına günlerce teşhir edileceklerdir!" Dinleyenler arasında<br />
bulunan bir Bektaşi sormuş:<br />
"Hoca efendi! Boyuna asılacak o şişeler, dolu mu, yoksa boş mu olacak?"<br />
Hoca şöyle bir düşünmüş, "boş" dese, şişeler hafif düşecek, bu nedenle:<br />
"Hayır, dolu olacak" deyince, Bektaşi gülerek şu yanıtı vermiş:<br />
"Desene hocam, işimiz orada da kıyak!"<br />
Мультиязыковой проект Ильи Франка www.franklang.ru 48
43. Yenge hanımın emeği (труд невестки)<br />
Alevi canlarından Erzurumlu Âşık Ahmet (один алавит из Эрзурума Ашик<br />
Ахмет), softa ile tartışıyor (с софтой спорит). Softa, Âşık Ahmet'i, dini vecibeleri<br />
yerine getirmediğini (софта Ашика Ахмета /в том, что тот/ религиозные<br />
обязанности не соблюдает; vecibe — обязательство), üstelikte sürekli rakı<br />
içtiği için "cehennemlik'le" itham ediyor (сверх того, постоянно ракы пьет так<br />
как, в /том, что он/ ада достоин, обвиняет; cehennemlik — заслуживающий<br />
гореть в аду человек, cehennem — ад: «геенна /огненная/»; /от ·др.-евр.<br />
Gehinnem, название местности около Иерусалима/; itham — обвинение).<br />
Tartışmanın sonunda aralarında şöyle bir konuşma geçer (в конце спора между<br />
ними такой разговор происходит):<br />
"Hocam, sen cennete gidersen (мой ходжа, ты в рай отправишься если), sana<br />
vaadedilen 40 huriyi alır kabul eder misin (тебе обещанные 40 гурий возьмешь,<br />
примешь ли; kabul — принятие; vaat — обещание)?"<br />
"Allah emrettikten sonra, ederim tabii (Аллах прикажет после того как, приму,<br />
конечно; emretmek — предписывать, приказывать; emir — приказ)."<br />
"Peki, yenge hanımın da inancı tam mıdır (хорошо, а госпожи-невестки = твоей<br />
жены вера полная ли; yenge — невестка; inanç — вера, вероисповедание)?"<br />
"Tamdır (полная). Beş vakit namazını kılar (пять раз свой намаз совершает),<br />
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası