Ocak Gözleri Az Yanıyor

Ни для кого не является откровением, что Кавказ, в силу этнического и религиозного многообразия своего населения, является довольно-таки сложной территорий в плане создания единого информационного пространсва, которое является одним из неоспоримых позитивных достижений глобальной эпохи, обеспечивающих информационное взаимодействие организаций и граждан, а также удовлетворение их информационных потребностей. Учитывая поляризацию в регионе, когда, сохраняя нормальные отношения с Россиией, Азербайждан более тяготеет к Турции, Грузия, несмотря на формальные попытки улучшения взаимоотношений с северным соседом, привержена идее вступления в Евросоюз и НАТО, а Армения, по словам главы аналитического бюро «Alte et Certe» Андрея Епифанцева, ведет комплементарную политику, пытаясь угодить и России, и Западу, а «в нашем полярном мире, который поляризуется все больше, достичь этого невозможно» . Таким образом, на сегодняшний день для Закавказья практически не осталось тем, освещая которые средства массовой информации могли бы способствовать восстановлению диалога и постепенному снятию напряжения между соседними народами. Поэтому, тема нового глобального проекта, способного свести воедино экономические интересы закавказских государств, могла бы консолидировать информационную политику средств массовой информации закавказских государств, способствовать зарождению единого информационного пространства региона и таким образом стать шагом если не к восстановлению нормальных отношений, то, по крайней мере, к началу кооперации между вовлеченными в этот проект структурами. «Решение по конфликтным ситуациям не будет найдено до тех пор, пока мы не будем воспринимать регион как единое экономическое пространство. То, что происходит в данном регионе, сразу отражается на соседях» , - сказал бывший министр иностранных дел Грузии funduszeue.infoришвили в одном из интервью и подчеркнул, что установление региональных структурных рамок позволит обеспечить стабильность и снизить риски.

Kerimova Sevil Asanovna1 E_mail: [email protected]

XIX Asrin Sonlarinda ve XX Asrin Baflarinda Seit Abdula Özenbafli'nin «Olacaga ^are Olmaz» ilk Piyesi

УДК:

Özet. Makalede, 'de yazilan ve 'de sahneye konulan «Olacaga £are Olmaz» S.A. Özenbaslinin dramanin ilk yapiminin sorunlarini, bajarilarini ve zorluklarini, tartijilmalarini gösterdik. Tiyatronun, sahne sanatiyla halkin durumunu iyilejtirme üzerindeki etkisinin toplumun manevi ve kültürel yajamina etkisi gösterilmijtir. Yazar tam anlamiyla arastirarak toplanan malzemeyle tiyatronun topluma etkisinin daha eksiksiz ve net bir resmini agiklamaktadir. Analiz edilen, tarif edilen, olaylar ve bireysel fragmanlar, yardimcilarin, seyircinin davranij kültürünün dezavantajlarinin, egitici gegmijten gelen gergek olayin gitlendigi oyuna ilijkin olumsuz algilari gösterildi. Celal Meinov'un Eski inananlar olarak yorumlari toplumda oldukga güglü bir etkiye sahipti ve oyunun nasil büyük bir rezonansa yol agtigi.

Anahtar kelimeler: tiyatro, oyunu, Kirim, Tatar, Özenbajli, Seit

Seit Abdula Ozenbajli'nin «Olacaga £are Olmaz» piyesi de gosterilmijtir. Bu son bahsedilen piyes, bugun de Kirim Tatar yazari tarafindan yazilan ilk piyes sayilmaktadir. Hakikattir. Lakin akilda tutmali ki, XIX asrin sonlarinda ve XX asrin bajlarindan onceki zamanlarda gok zayif, ya da hig bilinmeyen noktalar vardir. Kim bilebilir, yarin filoloji, sanat ve tarih ilimleri meydana daha neler gikaracak? Yani ilmi nokta-i nazardan baktigimizda, Kirim Tatar muellifleri arasinda birinci piyesi yazan jahsin adinin bugun de agikga tahmin edilip soylenmesine ihtiyag vardir [8]. «Olacaga £are Olmaz» piyesi II Cihan Savaji sonrasi ismail Asanoglu Kerim tarafindan bulunup, arapga yazidan tercumesi yapilmij ve bazi anlajilmayan yerlerinde izahatlar, zor sozlerin lugati ve etrafli bibliyografik bilgilerle beraber iki defa yayimlandi [8].

i. Kerim kendi yazilarinda kayit ettigi gibi, S.A. Ozenbajli'nin piyesi yilinda basilsa da, aslinda yilinda yazilmijtir. Buna delil olarak muellifin piyeste yazilan igerikteki sozleri hakla gelir. Hem S.A Ozenbajli kendinin bu girij sozunde, kendisini usta bir sanat tetkikgisi sifatinda gosterip, sahne sanatinin vazifesi ve ehemmiyetine buyuk kiymet vermijtir. Onun bu seyrek yazisinin tiyatromuzun tarihi ve umum milli medeniyetimiz igin buyuk kiymet vermij oldugundan, bu sanatimizin bir nazar ve variyeti sifatinda kabul edip, onu tumuyle misal olarak getiriyoruz. Dili gok agirdir. Ama eksikliginin hatiri igin higbir sozleri bozulmadi. Anlajilamayan sozleri igin verilen izahatlar muellifin sozlerini anlamaya yardim eder.

«Mukaddeme, Ehl-i tetkik oluvla basar ve erbab-i istidat olanlarin cumlesi teslim iderler ki (yani istidatli tekkikgi, seyirci ve bilenler hakikat olarak soylerki. - S.K.) tiyatro tesmiye eyledigimiz ("teatr" - tiyatro dedigimiz. - S.K) - bir ayne-i hakikatnamedir. (hakikat kuzgusudur. - S.K.) Tiyatro insanlari bir yere yigip faydasiz jeylerle baj kutup, onlarin paralarini almak kasti ile yapilmayip, beyn-i bejere bir edebi umum makaminda (insanlara bir baba sifatinda. - S.K.) her beyana, her kusur ve noksanlarin oldugu misalle kendilerini gostererek, onlari igtinap etmeleri (sikilmalari. - S.K.) lazim gelen ve bir takim jan-i insaniyete higbir zaman tensip (layik. - S.K.) gorulmemij olan etvar (hareket usulu. -S.K.) ve hareket-i hayvaniyeden saglamk ve vazife-i adamiyet olan jeyler hakkinda sirangahde (dolu, kanarak. - S.K.) igtima eylemij olan (toplanan. - S.K.) hemcinslerimiz gayret, hamiyet, (hasiyet. - S.K.) ve merhametlerini celp etmekle beraber (onlarin gonullerine nur vermek ile. - S.K.) haleti-i istikamet (dogrruluk sinirlarina. - S.K.) ve insaniyete tedrica (derece. - S.K.) olsa da, davet ve celp edebilmek igin, zevat-i millet perver (millet sever kijiler. - S.K.) ve ajhas-i hamiyyet-menda (milli jeref sahibi kijilere. - S.K.) temzik yapip (yani gonullerini onlara «yirttirip». - S.K.) meydana getirmij olduklari bir vasita ve alet-i mahsuseleridir. Ve bir de diyebiliriz ki, bu tiyatro dedigimiz vasita Avrupa'lilar indinde (tarafinda. - S.K.) bajli bajina edebiyat dairesinde bir ilim adi olur ve olunmak dahi sezadir (munasiptir. - S.K.) gunku o, kemal-i nagis (eksikliklerin gogunu. - S.K.) ben-i bejre (insanlara. - S.K.) ibraz edip

1 Керимова Севиль Асановна, к. искусствоведения, доц., старший научный сотрудник НИИ крымскотатарской филологии, истории и культуры этносов Крыма ГБОУВО РК КИПУ имени Февзи Якубова (Симферополь, Крым)

(gösterip. - S.K.) büyük hizmetler etmij ve jimdiki halde ede gelmekte ve daha gok zamanlar dahi etmesi gerektir!

Tiyatro - bir «ilimdir» dedigimizden sonra, cemiyeti de bir mekteb-i edep desek, bajka ne gerekir! günkü onun nazar-i ibretle Sokrat'in «Edebi edepsizlerden ögrendim» dedigi gibi, sahne temajasina nazar-i ibret le muntazir olup (bakip. - S.K.) hakikat hal temajayi layigiyla görüp, tefhimini (manasini. - S.K.) da bilenler igin bu bir sahne-i ibret bahja-i zigiymet (dilberlik bagiji. - S.K.) ad oluna bilemez mi? Cümleden biri jimdi ileride okuyacagimiz cümlenin (bütününün. - S.K.) istifade edecegi (faydalanacagi. - S.K.) gibi lisan-i mader zadimizle (ana dilimizle. - S.K.) yazilmij olan ju vukuat-i garibe-i faciadan (faciali ve acinikli vakalardan. - S.K.) bir hayli (bir gok. - S.K.) seza-i zimmet insafiye (insaf sahibine münasip. - S.K.) ve reva-i millet islamiyemiz (islam milletine layik. - S.K.) olmayan, hazirsa yirminci asir terakki nejde (ileri nesil. - S.K.) arzularimizda, adetlerimizde, hayvaniyetin bile dijinda olan noksanlarimizi müjahade edip (jaati olup. - S.K.) hig olmazsa bu yüzden onda birinin ikmaline (kemale ermsine. - S.K.) bazl-i himmet (büyük gayret. - S.K.) idup da, bu kadar ala kesb-i ahlak-i insaniye (kerem ahlak sahibi insanlari. - S.K.) idersek, hata mi etmij oluruz? - demekle sözün noktasini koyarim. (Seit Abdula Ozenbajli. Bahgesaray, Kirim. ijbu «Olacaga £are Olmaz» adli tiyatronun deruninde (münderecesinde. - S.K.) gösterilen faciali dügün Tavrigeskaya guberniye dahilinde (iginde. - S.K.) Bahgesaray kariyesinde, Kuvuj nam kariyede sene-i miladiy (hristiyan takvimi boyunca. - S.K.) ocak ayinin ci gününe müsadif (rast gelmij. - S.K.) gecenin yarisindan sabaha kadar ayette isimlerini tezkar edeceklerimiz ajhas (hatirlayacak adamlarimiz. - S.K.) vaka olmuj bir kazaile keha bender (ayipli bir kaz ile baglidir. - S.K.)».

ijte, bu «ayipli kaza ile bagli jahislar», Piyes sahneye koyulduktan sora, kendilerini taniyarak (nasil tanimasinlar ki, vakanin oldugu yeri, köyü, günü, hatta saati bile tamamen yazar tarafindan belgelenmij), Ve belli derecede ayiplanarak, maskara edildikleri igin son derece canlari agrimij, Seit Abdula Özenbajli'ya derin bir kin beslerler. O kadar ki, iyi bir firsat bulduklarinda, piyesin müellifini taj yagmuruna tutarlar. Hem bu hareketler bir tarafa, S.A. Özenbajli gösteride kadin rolünde oynadigi igin bazi yerli mollalarin kizginligina sebep olmujtur. Onun adina gejitli pislikler ile dolu mektuplar gelir, iginde kalbe saplanan hanger jekilleri bulunurdu, yani ölüm cezasina garptirilacagi haber verilirdi. Ve, ahiri, S.A. Özenbajli'nin senelerce para toplayip ijletmeye agtigi kahvehanesini de yaktilar! Bu jeyleri yilinda haziran ayi 9. günü torunu Meryem Özenbajli yaptigi sohbetimizde hatirlarken, babasinin, yani Ahmet Özenbajli'niin söyledigine göre S.A. Özenbajli böyle zulümlere dayanamayarak aklini kaybetme derecesine geldigini de ilave etmijti. Evet, bu acikli halin sesi sedasi ve bu ile ilgili agir düjünceler sonunda matbaa yüzünde de öz aksini buldular. Piyes sahneye koyulduktan ve geyrek asir gegtikten sonra bu sahne oyunu ile bagli vakalarin ijtirakgisi Celal Meinov «Olacaga £are Olmaz» piyesini meydana gikaran problemleri jöyle tarif eder [6].

senesi nisan günü sahneye Seit Abdula Özenbajli'nin Kirim Tatarlari hayatindan yazilmij «Olacaga £are Olmaz» adli piyesi koyulmujtu. Bu piyeste yazar tatar dügününü ve dügünün devaminda yapilan adetleri bütün girkinlikleri ile tasvir ediyordu. Eger bundan evvelki piyesler halkin muhabbetini celp etmij ve ruhunu okjamij ise «Olacaga £are Olmaz» piyesi bütün temajacilarin yüregini bulandirip, artistleri ise gejitli azap ve tahgirat (hakaretler. - S.K.) iginde birakmaya sebep olmujtu. Acaba, ne olmujtu ki ahali tiyatroya karji dijlerini bilemeye bajlamijti? ijte, büyük kaygiya neden olan bu suale cevap verecegiz. 25 yil evvel Kirim Tatarlari bundan daha ziyade cahil, daha ziyade fanatiktiler. Mekteplerde falakalar (ceza aletleri. - S.K.) hüküm sürerdi. Halk birgok adetleri din hükmünde görmek üzere terbiye edilmijti. Halk, adetlerinin en kügügüne dokunuldugu zaman bile, ayaklanir ve hincini etrafa sagardi. ijte, öyle bir zamanda idi ki, Bahgesaray gengleri sahneye «Olacaga £are Olmaz» piyesini koymujlardi. «Saran pehlivan» ve «Zavalli £ocuk» piyeslerinde Kirim Tatar hayatindan higbir eser yoktu, ve bu piyesler sahneye koyulunca, halk onlarin oynanmasini «komediye» - diye bakarlardi. «komediye «- dendigi zaman, ahalinin nazarinda hep gülünecek oyunlar, jakacilar, aralarda oynayip gezen yuvarlanan, ve devrilen artistler, maskarabaz (palyagolar. - S.K.) görünürdü. Bunlara sebep olmaliydi ki, halk tiyatroyu seyrettigi zaman, bütün oyun boyunca kahkahalarla gülerlerdi. Lakin «Olacaga £are Olmaz» piyesi halkin ijtahini kesti, günkü burada yazar tatar adetlerinden bahsedip, onlarin sadece fena taraflarini göstermijti. Piyes oynanip bittikten sonra, ikinci günü bütün jehrin ahalisi kahvehanelerde ve sokaklarda piyes hakkinda söylejir, birbirlerini kizijtirip gülmeye (jamataya. -S.K.) gelmijtiler. Gene bu akjam artistler «Olacaga £are Olmaz» piyesini tekrar oynamak igin tiyatroya, binasina geldikleri esnada, bir sürü halk tiyatro binasina gelerek onlari tajlayarak tiyatrodan kovalayarak gikardilar» [6].

Agikga görüldügü gibi ve esasli deliller ile ispat edildigi gibi; piyes sahnede bir defa oynanmasi ile büyük jamata gikarmij. Hem öyle bir jamata ki piyes bundan sonra bir daha sahneye koyulmamij! «Terciman» gazetesinde yayimlanan tiyatro ile bagli bilgileri ne kadar gözden gegirsek de «Olacaga £are Olmaz» piyesi ikinci defa sahnelendigine rastlamadik. Bir taraftan, S.A. Özenbajli dramasinin ve sahne sanatinin manasini temelinden anlayan ve sahnedeki görünüjleri iyi gören bir yazar sifatiyla acaip eserler yaratmijtir. Diger taraftan, bizim anladigimiza göre, yazi teksti ile sahneye koyulan oyun arasinda bayagi farklar vardi, ve tamam bu fark seyircilerin

kujkulanmasina, telajlanmasina sebep olmujtur. Piyesin teksti sahneye uygun hale getirildiginde dekorlari, elbise (urba), hareket, ses, plastik hareketleriyle keskinlejtirilir, belki, bayagi degijiklik yapilarak seyircilerin tesirini hususiyetlejtirip özgünlejtirirdi. Tekste bir gok bölümler adi duruju aksettiren levhalar sifatinda kabul edilirdi. Mesela kizinin dügün tedarigini gören Muhterem aga ve zevcesi (kadini) Sündüs hanimin arasinda gegen kavgali sohbet bile, bazen keder, bazen neje, bazen de düjüncelere daldirsa da, seyircinin eline taj aldirmaya sebep olmazdi:

Muhterem - Ne söyleyecegimi bilmezsin?! Bilmez isen, ijte jimdi söylüyorum, bak, dinle, haberin olsun! Ben bu evde tam bir hafta davul-zurna galdirip dügün yapacagim, - diye de sizlere bajimi güttürmem, bildin mi? Yaliniz iki gün, iki gece galsalar yeter. Damada da haber verelim de, galgicilari iki günden fazla tutmasin. Hem ona ucuz olur, hem de bize rahatlik!

Nedersin?

Sündüs - Vay, Rabbim! Bu adam jajirmij - kudurmuj! iki gün diyor!

Mühterem - Ha, jajkin! iki gün neyine yetmiyor? Bu kirksekiz saatin ziriltisi az mi? Bir davul iki zurna, vallahi kafani sarsarlar.

Sündüs - Vay, anacigim! Daha bir davul iki zurna diyor. Ben öyle yarim yamalak dügün eder de cemaate maskara olamam. Davul da iki tane olmasa ben razi olmam!

Mühterem - Ha, jajkin! bir davul neyine yetmiyor? Daha iki de zurna!

Sündüs - Nafile, nafile! Sakin bana olmayacak jeyler söyleyip benim tepemi attirmayin!

Mühterem - Senin ister tepen atsin, ister bajini tajtan taja vur, Ben bu jeylerin sözünü gok önceden söyledim. §imdi sana uyup ta sözümden mi dönecegim?

Sündüs - (Ellerini dizlerine vurarak) Vay cancagizim, artik ne yapayim? Kizlarina bir hafta dügün yapmanin garesini bulamadilar diyecekler! Aslinda metnin faciali ve gayet acikli yerleri de okuyucuda yalniz hüzün ve keder duygulari uyandiriyor. Zamanlar ve devirler gegtigine bakmadan Damadin (Mustafa'nin) evini yakan ve bir gocugun yanmasina sebep olan katillere, derin bir nefret hissedilir. Piyes o zaman ikinci defa sahneye gikarilmadi, -dedik. Ama tam 25 yil sonra, zaman ve anlayijlar bayagi degijtikten sonra «Olacaga £are Olmaz» Kirim Tatar Devlet Tiyatrosu tarafindan yeniden canlandirildi. yili nisan ayinin 26'sinda sahneye koyulan bu oyun artik seyirciler tarafindan bambajka kabul edildi. Belli reklamcimiz Mamut Nedim'in yazdigina göre: «Piyes bugün igin bize gülüng geliyor. £ünkü tatar alemi yirmi bej yil iginde medeniyet ve kültür yolunda büyük adimlar atti. Lakin bu dügün, orta yaji gegmij birgok yengelerin gözlerini yajartti. bir gok analara ah gektirdi. Bir gok yajli gelinleri hüzünlendirdi. Lakin eski hatiralari herkes sevinerek seyretti, doya doya yajadilar» [7]. Emin olarak söylemek mümkün ki, «Olacaga £are Olmaz» piyesi sahneye az koyulsa da, bir edebi eser olarak edebiyatimizda kendi silinmez ve özgün ismini birakmijtir. Buradaki görülenler ve yaratilan hayaller, jüphesiz güglü bir kalemin mahsulu olarak, Kirim Tatar bediy sözünün inceligi, zenginligi ve tesir kuvvetini agikga göstermektedir. Piyesin son perdesinde olan gegmij vakalar oyuncunun dikkatini daha gok gekmij, en ince hislerini uyandirmij, onun yüregini acitmij ve sizlatmijtir. Yedi yajindaki evladinin yanginda kaldigini gören ana, o dakikada artik dünyasindan vazgegip, kendini de amansiz o ateje atmak igin kojar. Onun bilmeden yaptigi hareketleri, bagirip - gagirmalari ve agitlari son derece acikli olup, ister istemez derin duygular uyandirir.

§erife - (Alevlenmij pencereye bakarak) Vacip, Anafi, Evlatlarim, bu tarafa gelin! ^abuk gabuk olunuz! Bana dogru bana dogru! Pencereye! Pencereye! Vacip- Aman! Yandim, anacigim!!!! (Diye aglayarak anasina atilir).

Anafi - (Aglayarak) Kavruldum!!! Yandim anacigim!!! §erife- Pencereyie kapiya!!! £abuk bu tarafa, bu tarafa!!! Anafi- Gittim anacigim, gittim-m-m!!! Helal et!!! (Demekle pencereye atilirken, öte tarafa yikilip gittigi görülür).

§erife - Vay, ogulcugum!!! Evladim!!! Seni ben türlü emekle besleyerek büyüttügüm o nazik vücudunu bugün atejler iginde görmeye yetijmeseydim!!! Vay, kara yazili evlatgigim!!! ^ocugum!!! ^ocugum, bundan sonra dünyada yajamak anana da haram olsun!!! (Deyince, Dehjetinden ve neye ugradigin bilmediginden gehresi agarmij ve gözleri gerilmij olan Nafe igeri girer-girmez) Vay, bigare adam!!! Anafi nerede? Evladin kül oldu da-a-a!!! Vay, kuzucugum!!! Yandin da gocugum!!! Artik anan da sana kurban olsun, ogulcugum!!! (Diyerek, egilip kendisini ateje atmak isteyince). Nafe - (Hüngür hüngür aglayarak) Gel Allah igin olsun, benim de bir kat daha cigerimi daglama, karicigim!!! (Diyerek §erife'yi zorla ateje atilmaktan kurtarir).

§erife - Allahini seversen birak ki, evladimin küllerine ben de karijayim da kurtulayim, ah!!! Oglum!!! Evladima kurban gideyim de!!! Canim isterse, cehenneme gitsin! Sevgili oglum yanip kül olduktan sonra, ben cehennemden gayri yerleri ne yapayim?!.

S.A. Özbajli'nin bu eserinden bajka daha bir gok orijinal jiirleri ve tercümeleri vardir [9]. Ve lakiin umumen aldigimizda, onun icadi yaliniz son yillar iginde ögrenilmeye bajlanilmijtir. Onun igin bu gün de onun icadi

üzerindeki çalijmalar ilk adimlar olarak kabul edilmeli. Hattatligi ve yaziciligi sayesinde, S.A. Özenbajli bir kaç seneler «Terciman» da çalijip ismil Gaspirinskiy'e de yardimi dokundugu açiklanmijtir. Edebiyatimizin kökünde kendi yerini alan parlak bir yildizimizdir. senesi б ocakta kalbi ebediyyen duran yazarimiz hakkinda mejhur alim ve edibimiz O. Akçokrakli hususi bir ahenkle jöyle sözler söylemijtir: «S.A. Özenbajli tatarin edebi ve ijtimai hayatinda mejakkatli adimlar atanlardan birisi olan mazlum halk jairidir» [1G]. §u yillda, yani 19G2'de, Kirim Tatarca oynanilan piyeslerden biri daha «Zavalli Nayle Hanim» adli piyestir. ijte bu eserin müellifi ve mündericesi hakkinda hiç bir türlü malümat bulamasak da, «Terciman»in haberine göre, piyes oynalinan yerde temaja vaktinde yerli halk ile dolu olup, hayir ijleri için bayagi meblag (akça) toplanmijtir. Ve ilave olarak - «ana dilde oyunlar halki çok meraklandirdigi açikça görülür. «denilmektedir [11]. 19G3 yili gelince, bu arada Kirim sahnesine birkaç tercüme edilen merakli piyesler çikarilmijtir. Bunlardan Osman Akçokrakli'nin N.V. Gogol'dan tercüme edilen «Evlenmek» («Jenitba») piyesi dikkatimize çekiyor [12]. Hem bu eser ayni yil 64 sayfa kitapçik jeklinde Sank Petersburg'da nejredilmijtir.

Керимова Севиль Асановна.

«Чему быть, тому не миновать» - первая крымскотатарская пьеса,

написанная С.А. Озенбашлы в период: конец XIX и начало XX века

Аннотация. В статье рассматриваются проблемы, успехи и трудности первой постановки драмы С.А. Озенбашлы «Чему быть, того не миновать», написанная в году и поставленная на сцену в году. Показано воздействие театра на улучшение положение народа по средствам сценического искусства на духовную и культурную жизнь общества.

Автором буквально по крупицам собирался материал для раскрытия более полной и ясной картины влияния театра на общество. Проанализированы, описаны события и отдельными фрагментами показаны пороки, недостатки культуры поведения зрителей, отрицательное восприятие ими пьесы где огражается реальное событие из поучительного прошлого. Приведены коментарии Джеляла Меинова как старообрядцы имели достаточно сильное влияние в обществе и как пьеса вызвала большой резонанс.

Ключевые слова: театр, пьеса, Крым, татары, Озенбашлы, Сеит.

Kerimova Sevil' Asanovna.

There's no Escaping the ЬеуКаЫе» - The First Crimean Tatar Play,

Written by S.A. Ozenbashly in the Period: Late XIX and Early XX Century

Summary. The article discusses problems, successes and difficulties of the first production by S.A. Ozenbashly "There's no escaping the inevitab^^ written in and put on the scene in The effect of the theater through scenic art on improving the situation of the people, on the spiritual and cultural life of society is shown.

The author literally painstakingly collected material to reveal a more complete and clear picture of the theater's influence on society. The realities of that time are thoroughly analyzed and described, the disadvantages of the audience's behavioral culture of spectators who negatively perceived the play, in which real events from the not so long past were described, were separately noted. The comments by Celal Meinov presented in the article clearly demonstrate the great resonance that the play caused in society, and the rather strong influence of traditionalists on the Crimean Tatars of that time.

Keywords: theater, play, Crimea, Tatars, Ozenbashly/

Edebiyat

1. Aqçoqraqli O. Seit Abdulla Özenbajli kim edi? / O. Aqçoqraqli // Yeñi dünya.- Ocaq

2. Bagçasaray // Terciman. - 19G2. - Nisan

3. Bagçasaray. Teatro // Terciman. - 19G2. - Araliq

4. Gafarov B. Osman Asanoglu Aqçoqraqli / B. Gafarov // Yildiz. - G. - № 1. - S.

5. Gasprinskiy i. Kütüphane-i-cedide ve Terciman nejriyati / i. Gasprinskiy. - Bagçasaray: Matbaa-i-Terciman, 19G2. - 12 s. - S. 7.

6. Gogol N. Evlenmek. i ki perdeli komediya / N. Gogol; terc. O. Aqçoqraqli. Sankt-Peterburg: Matbaa hane-i

ilyas Mirza Boraganskiy ve Kompaniyasinda tab olundi, - 64 s.

7. Görkiy M. Bahadur han ve onin oglu Hudaverdinin hikâyesi / M. Gorkiy. - Bagçasaray: Matbaa-i Terciman. - - 16 s.

8. Kerim i. Seit Abdulla Özenbajli. Olacaga çare olmaz / i. Kerim // Yildiz. - - № 1. - S. - 31; Kerim i.A. Qirimtatar edebiyati. Qullanma derslik / i. Kerim. - Aqmescit: Qirimdevoquvpednejir, - s. - S. 97 -

9. Meryem Özenbashli ile görüjmemiz 9 Haziran 'te Tajkent'te gerçeklejti. Konujmanin kayitlari i. Kerim tarafindan yapildi. - S.A.

Molyer. Zoraki tabip / Jan Batist Poklen. - Bagçasaray: Matbaa-i-Terciman, - 40 s.

Nedim M. Çeytansiz yubiley / M. Nedim // Yeni dünya. - - Nisan 28; Meinov C. Qirimda tatar teatrosi / C. Meinov // Yeni dünya. - - Kasim

Tavsilâtlica i. Kerimnin kitabinda: Kerim i. X1X asirnin sonu ve XX asirnin bajinda qirimtatar bediy sözünin evrimi / i. Kerim. - Simferopol: Krimuçpedgiz, - s. - S. 40 -

го го