Vadi Ve Sırt Izohips

Bu yazımızda izohips haritalarında dağ, vadi, sırt, delta, kapalı çukur, boğaz vb. yüzey şekillerini anlatmaya çalışıyoruz. Artık izohips haritaları daha anlamlı gelecek.

Dağ (Tepe): 1 ve 3 numaralı alanlarda olduğu gibi kapalı izohipslerin zirveye doğru daraldıkları net olarak görülüyorsa bu alanlara dağ yada tepe denir. Dağ, tepeye oranla daha yüksektir ama size izohips haritası verildiğinde hangisi dağ hangisi tepe diye sorulmaz, yada ikisi birlikte verilmez (genelde).

Boyun: 2 numaralı alan boyunu göstermektedir. İki dağ (tepe) arasında kalan alçak bölgeye denir. Boyun bir yönüyle en alçak yer iken, diğer yönüyle de en yüksek yerdir. Nasıl yani diye sorabilirsiniz. Harita üzerinde açıklayayım. 2 numaralı bölgeden doğu yada batı yönünde ilerlerseniz (siyah noktalara doğru) dağın zirvesine doğru çıkmış olursunuz. Doğu – Batı yönünde ilerlerseniz en alçak noktadasınız. Eğer kuzeye veya güneye doğru ilerlerseniz aşağı (alçak alanlara) doğru gitmiş olursunuz. Kuzey – Güney yönünde ilerlerseniz en alçak noktadasınız. Kısacası gözlüğe benzer iki çerçeve görüyorsanız arası boyundur. haritadaki ikinci boyun bölgesini siz bulun.

Vadi: 4 numaralı alan vadiyi göstermektedir. 4 numaralı alanda görüldüğü gibi izohipsler bazen “V” benzeri şekiller oluşturur. Bu “V” lerin sivri ucu akarsuyun kaynağını (doğduğu yer) gösteriyorsa orda vadi var demektir. Şeklimizde bu alandan akarsu geçmektedir. Akarsu geçiyorsa hiç tereddüt etmeden “V” nin sivrisine genişine bakmadan vadi dersiniz. Ancak her vadiden akarsu akmayabilir, belkide yıllarca önce kurumuştur. Bu durumda ilk başta dediğimiz gibi yapıp “V” nin sivri ucunun yüksekleri göstermesine bakarız.

Sürekli Akarsu: İzohipsleri kesen devamlı çizgiler ( ________ ) sürekli akarsuları gösterir. Bunlar yıl boyunca akışı olan sulardır.

Mevsimlik Akarsu: İzohipsleri kesen kesik kesik çizgiler (- – – – – – – ) mevsimlik akarsuları gösterir. Bu akarsular yılın belli dönemlerinde kurur, belli dönemlerinde akarlar.

Haritamızda mavi renkle gösterilen akarsular sürekli (devamlı) akarsulardır.

Göl: Kara içerisinde mavi renkle gösterilen su birikintisi göldür. 6 numaralı alan.

Kapalı Çukur (Çanak): İçe doğru okla gösterilen alan kapalı çukur yada çanak ismiyle bilinir. Bu bölgelerin özelliği Okun başladığı yerden, bittiği yere kadar yükseltinin azaldığını gösterir. 7 numaralı alandır.

Zirve (Doruk): 8 numaralı alanda yer alan nokta zirve yada dorukları gösterir. zirve yada doruk çevresine göre en yüksek noktayı gösterir. Haritamızda 4 adet doruk bulunmaktadır.

Yamaç: 9 numara ile gösterilen alanlar yamaçtır. Aslında kimse size yamaç var mı yok mu diye sormaz çünkü; bir haritada en az 2 izohips çizgisi varsa orada yamaç vardır. Bu haritanın her yeri yamaç sayılır.

Sırt: 5 ve 16 numaralı alanda olduğu gibi izohipsler “U” ve “V” benzeri şekiller oluşturuyorsa ve bunların sivri uçları yükseltisi az olan tarafları gösteriyorsa orada sırt vardır. Vadinin tersi sayılabilir.

10 numaralı alan yine bir vadi alanı.

Kıyı Çizgisi: Haritanın altında Deniz veya Okyanus yazılı ise; kara ile suyu ayıran çizgiye kıyı çizgisi denir 0 metre ile gösterilir. Haritamızda deniz yazmasa da izohipslerin yükselti değerlerinden 11 numara ile gösterilen çizginin kıyı çizgisi olduğunu çıkarabiliriz. Bu haritada izohips yükselti değerleri verilmeseydi ve altta da deniz yazmasaydı 11 numaralı çizgiye kesin olarak kıyı çizgisi diyemezdiniz. Bu çizgi belkide bir göl kıyısını gösteriyor olabilirdi.

12 numaralı yer akarsuyun denize döküldüğü akarsu ağzını göstermektedir. Bu akarsu sürekli bir akarsudur.

Ova: Çevresine göre alçakta kalan geniş düzlüklere ova denir. 13 numaralı alan bir ova alanıdır. Bu alanın düzlük olduğunu geçen izohips çizgilerinin seyrelmesinden anlıyoruz.

Delta: 14 numaralı alan. Akarsuyun denize döküldüğü yerde kara denize doğru ilerliyorsa (çıkıntı yapıyorsa) orada delta vardır. Tam tersi durumda ise yani akarsuyun denize döküldüğü yerde deniz karaya doğru ilerlerse haliç oluşur. Delta ve haliç aynı yerde, bölgede oluşamaz. Delta varsa haliç olmaz, haliç varsa delta oluşmaz. Çünkü: haliç gel-git genliğinin fazla olduğu yerlerde görülür. Gel-git genliği fazla olan yerde delta meydana gelmez veya çok zordur.

Not: Delta oluşumunu engelleyen tek etmen gelgit değildir. Değişik nedenlerden dolayıda delta oluşmayabilir. Bunlar

– Akarsuyun çok az alüvyon taşıması,
– Akarsuyun döküldüğü kıyının derin olması. (Kıta sahanlığı (Şelf alanı) dar)
– Dalga ve akıntıların fazla olması gibi.

15 numaralı alanda nispeten eğimi az olan alanı gösteriyor.

Bu dersimizde YKS &#;de TYT ve AYT bölümlerinde sıklıkla çıkan 9. sınıf coğrafya dersinin önemi konularından olan İzohips haritaları, İzohips haritalarının özellikleri, izohipslerden profil çıkarma ve İzohipsler de yer şekillerinin gösterilmesi konusunu detaylı bir şekilde anlatmaya çalışacağım.

Konuyu bitirdikten sonra aşağıdaki videodan YGS Coğrafya İzohipsler ( Eşyükselti Eğrileri ) ile ilgili Soru Çözüm Videosunu izleyerek konuyu pekiştirebilirsiniz.

Bu yöntem de yer şekilleri yeryüzünün aynı yükseltiye sahip noktalarının birleştirilmesi ile gösterilir.

İzohipslerin Özellikleri

• İç içe geçmiş kapalı eğrilerdir.
• Dışarıdan içeriye doğru yükselti artar
• Çukur alanlar dışında en dıştaki eğrinin yükseltisi en azdır.
• Aralarındaki yükselti farkı her yerde eşittir.
• Aynı eğri üzerindeki noktaların yükseltisi aynıdır.
• Bir akarsuyun her iki yanındaki izohipslerin yükseltisi aynıdır.
• Birbirlerini kesmezler
• İzohipslerin sayısı yükselti ve ölçeğe bağlıdır.
• Aynı bölgenin küçük ölçekli haritasında izohips aralığı büyük (Ör; m), büyük ölçekli haritasında ise izohips aralığı küçük olur (Ör; 50m)
• Sıfır metre eğrisi kıyı çizgisini gösterir.
• Birbirlerini çevrelemeyen komşu izohipslerin yükseltisi eşittir.
• İzohipsleri kesen düz çizgiler (->- ) sürekli akarsuları, kesik çizgiler ise ( &#; &#; &#; &#; ) mevsimlik (dönemlik) akarsuları gösterir.
• Ovalarda ve eğimin az olduğu yerlerde eşyükselti eğrileri seyrek geçer.
• Dik yamaçlarda eğriler sıktır.
• Dağ ve tepelerin olduğu yerlerde eş yükselti eğrilerinin çapı en dıştan en içe doğru gidildikçe küçülür. En içteki eş yükselti eğrisi en yüksek seviyeyi gösterir.
• İzohipslerin nokta ile gösterildiği yerler dağ doruklarını yâda çukurluğun dip kısımlarını gösterir.
• Çukur alanlar -> işareti ile gösterilir. Bu alanların yükseltisi çevresine göre azdır.

İzohipslerde Yükselti Bulma

• Kıyı çizgisinde yer alan 1 numaralı yer 0 m’dir.
• İzohips haritasında 2 numaralı yerin m’de olduğu belirtilmiştir. Buna göre;
  • 1 ve 2 numaralı yerlerin yükselti farkı m ‘dir
  • 1 ve 2 numaralı yerler arasında 6 adet aralık bulunmaktadır. Yükselti farkı aralık sayısına bölünür ve komşu iki izohips arasındaki yükselti farkı bulunur. Bu izohipste yükselti farkı /6= m dir.
• Nokta kıyı çizgisindedir yani 0 m’de
• Nokta m’dedir.
• 6 numaralı yer akarsu yanıdır.
• 5 numaralı yer akarsuyun ağız kısmıdır.
• 6 numaralı yerin yükseltisi – m arasıdır.
• Akarsuyun aktığı yerdeki birbirini çevrelemeyen komşu izohipslerin yükseltisi aynıdır.
• A ve B noktalarının yükseltisi m’dir
• 7 numaraları yerin yükseltisi m ‘dir.
• Y noktasının geçtiği yerlerde izohips eğrileri birbirinden uzak olduğu için eğim azdır.
• X noktasının geçtiği yerlerde izohips eğrileri birbirine yakın olduğu için eğim fazladır
• İzohips eğrilerinin birbirlerine iyice yaklaştığı yerlerde (sıklaştığı);
  • Eğim fazla
  • Akarsuyun akış hızı fazla
  • Hidroelektrik potansiyeli fazla
  • Kıta sahanlığı dar
  • Ulaşım zor olur.
• Kıyı çizgisinde izohips çizgilerinin bir birlerine çok yaklaştığı yerler falez oluşan yerlerdir.

İzohipslerde Profil Çıkarma

Bazı Yer şekillerinin İzohips Haritalarında Gösterilmesi

Vadiler İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

Vadiler ters  “ V “şeklinde gösterilirler

Sırt İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

Sırtlar  “ V “şeklinde gösterilirler

Boyun İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

İki Tepe arasında kalan alanlardır.

Kapalı Çukur İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

Göl çanakları yada kraterler bu şekilde gösterilir.İçeriye dönük oklar ile gösterilir. Çevresine göre alçaktır

Delta Ovası İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

Akarsuların deniz döküldüğü yerlerde görülür. Karadan denize doğru bir çıkıntı oluşturur.

Haliç İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

Gelgit genliğinin fazla olduğu kıyılarda akarsuyun döküldüğü yerin kara içine doğru bir oyuk oluşturduğu alanlardır.

Falez İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

İzohips eğrilerinin birbirlerine çok yaklaştığı kıyılar falezlerin olduğu yerlerdir.

TEPE ve ZİRVE (DORUK) İzohips Haritalarında Nasıl Gösterilir

İzohipsler nokta halini almışsa zirve, almamış ise tepe olur.