1 Köktürk Devleti Özellikleri

kaynağı değiştir]

Taspar Kağan^[77][78] kardeşi Mukan Kağan gibi Çin'le iyi ilişkiler kurmaya ve Çin'deki iç karışıklıktan yararlanmaya çalıştı. Çin'den gelen hediyelerden sonra iki devlet arasındaki ticari ilişkiler gelişmeye başladı. Ticari ilişkilerin gelişmesi ve rahat hayat tarzına uyum Türk toplulukları arasında Çin kültürünün yayılmasına sebep oldu. Hatta Çinli misyonerlerin faaliyetleri dolayısıyla Taspar Kağan Budizm'e girmişti.^[79][80] Taspar Kağan ikiye bölünmüş Çin'in devletleri ile (batıda Qi; doğuda Zou) denge siyaseti yürütmeye çalışsa da başarılı olamamıştır. yılında Zou ve Qi arasında savaş başladı. Nihayetinde Zou, Qi'yi mağlup ederek topraklarını ele geçirdi. Bundan sonra Göktürk Kağanlığı ve Zou arasındaki ilişkiler bozuldu. Taspar Kağan ordusuyla Çin'e ilerleyerek Pekin ve çevresine akın etti.

Taspar Kağan da devletin doğu kolunu yönetiyordu. Batı kolunu yöneten İstemi Yabgu esasen Taspar Kağan'a bağlı olsa da bağımsız hareket ediyordu. İstemi Yabgu yılında öldükten sonra yerine oğlu Tardu Kağan geçti. Bundan sonra Taspar Kağan'ın hâkimiyeti zayıflamaya başladı. Taspar Kağan Çinle iyi ilişkiler kurmayı başaramadı ve Göktürk Kağanlığı zayıflamaya başladı. Taspar Kağan, yönetimde olduğu devletin doğu kolunu da ikiye bölerek kendisine bağlı olmak şartıyla kardeşi İssik Kağan'ın oğlu İşbara'yı doğuya, kardeşi Jutan'ın oğlu Börü'yü ise batıya tayin etti.

Taspar Kağan ile Çin arasındaki anlaşmazlıklar her iki devletin dış ilişkilerini de büyük ölçüde etkiledi. Sui hanedanı fırsattan istifade ederek Çin'de hâkimiyeti ele geçirdi. Bundan sonra Çin'de siyasi birlik sağlandı.

yılında Taspar Kağan öldü.^[80] Onun ölümünden sonra kimin Kağan olacağı uğrunda Göktürk İç Savaşı başladı. Taspar Kağan, ölümünden önce Mukan Kağan'ın oğlu Apa'nın kağan olmasını vasiyet etse de kurultay Apa'nın hakkı olmadığını öne sürerek Taspar Kağan'ın oğlu Amrak'ı^[66] kağan ilan etti. Buna rağmen aynı yıl Amrak, İşbara Kağan'ın lehine hâkimiyetten feragat etti.

İşbara Kağan'ın saltanatı ()[değiştir kaynağı değiştir]

İl Kağan^[93] da Şipi Kağan ve Çula Kağan'ın Çin'e karşı sert politikasını sürdürdü. Her ne kadar hücum politikası izlemesine rağmen ülke en zayıf dönemine girdi. yılında İl Kağan Hsüan Kapısı Olayı'ndan istifade ederek Çangan'a doğru hızla ilerledi. 23 Eylül tarihinde^[94] İl Kağan ve onun demir süvarileri Pien Köprüsü'nün kuzeyinde Vey Nehri'ne ulaştılar. 25 Eylül tarihinde^[95] köprünün ortasında beyaz atın kesilmesiyle T'ai-tsung ile İl Kağan arasında ittifak gerçekleştirildi. Tang tazminatını ödedi ve daha da haraç vermeye söz verdi. Bunun karşılığı olarak İl Kağan süvarilerin geri çekilmesine razı oldu (Vey Nehri Sözleşmesi^[96] veya Pian Köprüsü Sözleşmesi^[97]).^[98]

Ancak, Ekim 'den önce Moğol ovasında yaşanan sert iklimler, ağır kar yağışı fırtınası toprakları birkaç metre derinliğe kadar örttü. Göçebelerin hayvanların otlatmaları önlendi ve bu nedenle hayvanların büyük çoğunluğu öldü.^[99]Yeni Tang Kitabı 'nın aktardığına göre, yılında T'ai-tsung şöyle konuştu: Göktürk elinde yaz ortasında kırağı görüldü. Güneş beş gündür aynı yerden doğdu. Ay üç gündür aynı parlaklıktaydı. Bozkır kırmızı renkli hava (Kum fırtınası) ile dolduruldu.^[] Böylece Göktürk ile Tang arasındaki güç dengesi drastik bir şekilde değişti.^[99]

İl Kağan, Çin'e karşı yürüttüğü düzensiz savaşlarda başarılı olamadı ve hâkimiyeti gittikçe zayıfladı. Göktürklere tabi olan halklar bu zayıflamadan istifade etmeye çalışarak ayaklandı. Seyanto HanıYinçü liderliğindeki isyan Tang hanedanı karşısında onu çaresiz bıraktı.

27 Mart tarihinde^[] meydana gelen Yinşan Muharebesi'nde^[]Li Çing komutasındaki Tang ordusu İl Kağan komutasındaki Göktürkleri yendi.^[][][] İl Kağan İşbara Şad'ın yanına kaçtı. Fakat 2 Mayıs tarihinde^[] Tang ordusu İşbara Şad'ın çadırına ilerledi. İl Kağan esir alınıp Çangan'a gönderildi.^[] Böylece Doğu Göktürk Kağanlığı çöktü ve Tang'ın Çi-mi^[] sistemine girdi. T'ai Tsung, Vey Nehri'ndeki ayıbımı kapatmak için bana yeter. dedi.^[]

Tahakküm dönemi ()[değiştir

nest...

19256 19257 19258 19259 19260