Emirhan Isminin Özellikleri

XVIII-XIX. YÜZYIL İREVAN ŞEHİR MİMARİSİNE TÜRK VE AVRUPA KÜLTÜRÜNUN ETKİLERİ Ziyad Emrahov Özet MakaleНe AгerЛaвМan'ın tarТСТ toprakları olan İreЯan şeСТrТnНe XVIII-XIX. вüгвıllarНa Тnşa eНТlmТş mТmarТ örneklerТne Türk Яe AЯrupa kültürünün etkileri ТrНelenmТştТr. İreЯan Hanlığı Яe merkeгТ kentТ olan İreЯan'Нa tarТСТn СaПıгasına хeЯrТlmТş вüгlerМe maННТ kültür, mТmarТ Яe sanat anıtları - camiler, türbeler, epТРraПТk anıtlar, koх СeвkellerТ, aхıklama Яe НekoratТП uвРulaması sanat örneklerТ meЯМut olmuştur. Bu НönemНe AгerЛaвМan'ın türk kültürü Яe onun araМılığıвla AЯrupa kültürü Тle tanışması İreЯan şeСrТnТn mТmarТ Лaşвapıtları Тnşaatı Яe üsluЛunНa aхıkхa СТsseНТlТвorНu. İşte Лu НönemНe İreЯan kentТnНe mТmarlık, sanat, halk-НekoratТП sanatı üгere olağanüstü sanatkarlar вetТşmТştТr. AгerЛaвМan MТmarlık Яe sanatınНa Яe onun ЛТr parхası olan ErТЯan mТmarlık okulunНa gözlemlenen yeni dürtünün güçlenmesinde bu dönemde Azerbaycan'da faaliyet РöstermТş Rus Яe Batı AЯrupa ressamlarının - Q.QaqarТnТn, V.VereşşaРТnin, Jül Büronun aг etkТsТ olmamıştır. Batılı ressamların etkТsТ kenНТnТ önМelТkle sanatхıların хalışma tarгı Яe tarТП ЛТхТmТnНe РösterТвorНu. O НönemТn Лaгı önМü ressamları Лütün ЛunlarНan ПaвНalanarak Лağımsıг хalışma tarгı, kenНТne öгРü sanat yolu terciС ettТklerТnТ anlamışlarНı. Araştırmalar sonuМunНa ЛellТ oluвor kТ, БIБ. вüгвılНa İreЯan'da Azerbaycan mТmarlarının вüМelttТğТ AгerЛaвМan asТllerТn maСsus öгel mülkler, eЯler kenНТ ЛТtkТn mТmarТ üsluЛuna Рöre anıt ТsmТ taşımaвa laвıktır. Bu aхıНan İreЯan Сanı Hüseвnqulu Han'ın karНeşТ PenaС Han'a aТt olan mülk öгellТkle tТpТktТr. PenaС Han'ın mülkünün mТmarТsТ tarгınНa AгerЛaвМan mТmarТsТnТn karakterТstТk taraПları aksТ olunsa Нa, mülkün вerleştТrme ЛТхТmТnНe вenТlТk РörülmekteНТr. Eğer önМekТ AгerЛaвМanlı eЯlerТ Рeleneksel olarak araгТ ТхerТsТnНe вerleştТrТlТr, onun РТrТş kapısı  Bakü Devlet Üniversitesi Tarih Fakültesi Kaynak Tetkiki, Tarih Bilimi ve Metodoloji Anabilim öğretmenТ, Doç.Dr. ([email protected]) Яe penМerelerТ sokağa ЛakmıвorНu. PenaС Han'ın eЯТ Тse AЯrupa tarгı, РТrТş kapısı sokağa aхılan Яe penМerelerТ sokağa Лakan şekТlНe Тnşa eНТlmТştТr. Aвnı söгlerТ AlТ Han'ın ŞeСТr Sokak'ta Лulunan eЯТ СakkınНa Нa söвleneЛТlТr. MakaleНe tüm Лunlar Тlk keг aвrıntılı ЛТr şekТlНe ТnМelenerek БVIII-XIX. вüгвıl ErТЯan şeСТr mТmarТsТne Türk Яe AЯrupa kültürünün etkТlerТ ortaвa хıkarılmıştır. Anahtar kelimeler: ErТЯan, şeСir, mimari, Türk, Avrupa, sanat İreЯan Hanlığı'nın topraklarınНa tarТСТn СaПıгasına хeЯrТlmТş вüгlerМe maННТ kültür, mТmarТ Яe sanat anıtları - camiler, türbeler, epiРarПТk anıtlar, koх СeвkellerТ mevcut olmuştur. Вapılan araştırmalar РösterТвor kТ, SaПevi-Osmanlı saЯaşları sırasınНa İreЯan şeСrТnТn Osmanlı ЛünвesТne РeхmesТnНen sonra şeСrТn mТmarТsТne öncelТkle Osmanlı kültürünün, XIX. Yüгвılın ЛaşlarınНa Тse AЯrupa kültürünün etkТlerТ aхıkхa Рörülür. Böвle mТmarlık örneklerТ ТхerТsТnНe saraвlar, МamТ kompleksleri, epТРraПТk anıtlar НaСa хok ТlРТ хekmekteНТr. XVIII. Yüгвıl epТqraПТk anıtlara mТmarТ anıtlar, meгar taşları, seramТk, metal, taСta ЯЛ. katı materвalНen вapılmış eЯ eşвaları üгerТnНe Лulunur. Bu kТtaЛeler İreЯan Hanlığı topraklarınНa meЯМut olmuş Пarklı şekТl senНuqe, ЛaşНaşı, sinəНaşı, at Яe koх СeвkellТ meгar taşları, kerЯansaraв, Сamam, meНrese, kale НuЯarları ЯЛ. üгerТnНe konulmuş taЛletlerНe вansımıştır. İreЯan Hanlığı'nın topraklarınНa meЯМut olmuş AгerЛaвМan-Türk mimari вapılarınНan Рünümüгe РelТp хatanı İreЯan вakınlarınНakТ CeПeraЛaН köвünНekТ türbe olmuştur. Bu türbenin üzerindeki kitabənТ ТnМeleвen ünlü araştırmaхı MeşeНТбanım NТmet Лu konuНa вaгıвor kТ, CeПeraЛaН türЛesТ Лuraların РeхmТşТnНen söг aхan вeРane tarТСТ anıt Яe sanat eserТНТr. Вerel tüП taştan Тnşa eНТlmТş onТkТüгlü, вükseklТğТ 12 metre, ТхerТНen хapı 5 metre olan türЛe ortaхağ Doğu mТmarТ tarгı Тle süslenmТştТr. MeqЛere Karakoвunlu EmТrТ EmТr SəəНТn oğlu, ErТЯan хukurunun СakТmТ PТr HüseвТn taraПınНan ЛaЛasının kaЛrТ üгerТnНe 1414 вılınНa вapılmıştır. Meqberenin günbəгТnТn altınНa 50 Мm enТnНe ПrТг üгerТnНe nesС Сattı Тle meqЛerenТn kТm taraПınНan Тnşa ettТrТlНТğТ ЛelТrtТlen Яe "Kuran" Нan aвetler kaгınmıştır. ErmenТ tarТСхТ Papaгвanın вaгНığına Рöre, вerel sakТnler ЛТlРТ ЯermТşler kТ, EmТr SeeН sülalesТne aТt meгarНan Лaşka, o ЛölРeНe nТspeten küхük miktarlarda günbəгЯarТ НaСa ТkТ türЛe вapılmış, sonraНan ErmenТler taraПınНan sökülen Лu meqЛerenТn taşlarınНan вakınНakТ вapılarНa kullanılmıştır. Epiqrafik abidələrə aвrıМa meгar taşlarına kaгınmış вaгılar - epitafiyalar da ТхerТr. EpТtaПТвalarНa НeПn eНТlen kТşТnТn aНı, ölüm tarТСТ Яe sosвal Нurumu СakkınНa ЛТlРТ ЯerТlТвorНu. MerСumun Лaş taşınНa Яe sТnəНaşınНa РenellТkle mesleğТ Яeвa mesleğТ Тle ТlРТlТ хТгТmler oвma olunurНu. Güгel nesС Сattı, kaЛartma вöntemТ Тle хТгТlmТş kТtaЛelerТn хoğunluğu neЛatТ süsleme motТПlerТ Тle əhatələnirdi. Tüm kТtaЛelerНe ТslamТ Нesenler oвulmuş olunurНu. нrneğТn, Gümrü вakınınНa ЛТr Türk meгarlığınНakТ ЛaşНaşlarının вukarı СТssəsiüçkünc veya qövsvari düzeltТlmТştТr. Aвnı meгarlıkta вuЯarlak kuЛЛelТ türЛe Нe meЯМut olmuştur. BТr takım вaгılıq kaвnaklar İreЯan Hanlığı'nın topraklarınНa, öгellТkle Нe ErТЯan kentТnНe вüгlerМe mТmarlık anıtının Яarlığını teвТt etmekteНТr. Hanlıklar НönemТnТn önemlТ öгellТğТ ТqametРaСlarınНan Яe uвРun ТsteСkamı РТЛТ saraв komplekslerТnТn oluşturulması РereklТlТğТ olmuştur. Kent хeЯresТnНe Яe Сanlık araгТsТnНe saЯunma sТstemlerТnТn Тnşası Нa önemlТ ЛТr вer tutuвorНu. İЛaНet вerlerТnТn ТnşasınНa МamТlerТn Тnşa eНТlmesТ önemlТ вer tutuyordu. Camilerin вapımınНa, esasen, Osmanlı sultanı IV MuraН taraПınНan ErТЯan şeСrТnТn alınmasınНan sonra Türk mimarisinin etkileri НaСa Нa artıвor. BТlРТ ТхТn ЛelТrtmek isteriz ki, Osmanlı Sultanı IV MuraН İreЯan şeСrТnТn alınmasının şereПТne 1636 вılınНa Topkapı Saraвı'nНa ReЯan Köşkü Тnşa ettТrmТştТr. İreЯan eвaletТnТn Osmanlı вönetТmТnНe olНuğu НönemНe ReМep Paşa (1725-1728) taraПınНan İreЯan Kalesi’nНekТ saraвНa вapılanma Яe Нüгenleme хalışmaları вapılmıştır. 1672-1673 вılları arasınНa ErТЯan'Нa olmuş Jan ŞarНən kaвНetmТştТr kТ, İreЯan kentТnНe ТkТ МamТ Яe Сamam olmuştur. ŞarНen İrevan kalesinden bir top kulesТ mesaПeНe ЛТr türЛe olНuğunu, anМak ne гaman Тnşa eНТlНТğТnТ öğrene ЛТlmeНТğТnТ ЛelТrtmТştТr. TürЛenТn ŞarНen taraПınНan хekТlmТş resmТnНe anıtın arkasınНa mТnarelerТ Рöğe вükselen ТkТ Лüвük МamТ tesЯТr olunmuştur. İrevan Hanlığı'nın topraklarınНa meЯМut olan mimari anıtlarınНan biri de Serdarabad kalesi idi. 1815-1817 вıllarınНa ErТЯan Сanı Hüseвnqulu Han taraПınНan Тnşa ettТrТlen Лu muСteşem nereНeвse kare şeklТnНe ТНТ. Fransıг müСenНТslerТnТn katılımı Тle Тnşa eНТlen SerНaraЛaН kalesТnТn хТПt НuЯarı, sağlam kulelerТ Яe kapısı ЯarНı. Rus ressamı GrТРorТ GaРarТn 1840 вılınНa вağlı Лoвa Тle хТгНТğТ şekТlНe SerНaraЛaН kalesТnТn önünНe saЯaş manгarasını вansıtmıştır. Fransıг müСenНТslerТnТn katılımı Тle Тnşa eНТlen SerНaraЛaН kalesТnНe AЯrupa kültürünün etkileri de hissediliyordu. Avrupa gezginleri Kerr-Porter, James Morier, Dübua de Monpere, Cameron Яe НТğerlerТ Пarklı гamanlarНa İreЯan'Нa olmuş, İreЯan KalesТ’ni ve onun içerisinde bulunan Han Saraвı'nı, onun aвnalı salonunu, kaleНekТ Яe kenttekТ МamТlerТ, СaЯuг Яe Сamamları, Zengi nehrТnНen Рeхen вeraltı mermer merНТЯenlТ yolu eserlerinde anlatmışlarНır. İreЯan şeСТr mТmarТsТne AЯrupa kültürünün etkТlerТnТ sТЯТl mТmarlık anıtlarınНa Нa Рöre ЛТlТrТг. Böвle mТmarlık örneklerТnНen en НТkkat хekenТ SerНar Saraвı, вaСut Han Saraвı olmuştur. Tarihi edebiyatta ve kaynaklarda daha çok SerНar Saraвı РТЛТ ismi gecen Han Saraвı ГenРТ neСrТnТn kıвısınНa Тnşa eНТlmТştТr. ŞarНən SerНar saraвının kaleНe, ГenРТ neСrТnТn kıвısınНakТ uхurumun kenarınНa Тnşa eНТlНТğТnТ Яe вaг aвlarınНa хok Сoş ТгlenТm ЛağışlaНığını вaгıвor. ВenТ Han Saraвı HüseвnelТ Han'ın СakТmiyeti döneminde (1764-1783) вapılmıştır. HüseвТnalТ Han вenТ konut Тnşa ettТrmek ТхТn НönemТn ünlü mТmarı Mirza Cafer Hoyluyu İreЯan’a НaЯet etmТştТr. ББ. Вüгвılın ЛaşlarınНa MТrгa CaПer Hoylu’nun вönetТmТ НönemТnНe İreЯan kalesТnНe Лulunan Han Saraвı вenТНen вapılmıştır. 1791 вılınНa HüseвТnalТ Han’ın oğlu MuСammeН Han aвnalı salonu Яe SerНar ЛağınНakı вaгlığı вaptırmış Яe ЛöвleМe mТmarТ aхıНan ЛТr saraв РТЛТ tamamlanmıştır. Saraв 1810 вılınНa Hüseyngulu Han’ın СakТmТвetТ НönemТnНe tamТr eНТlmТş Яe ЛТr takım Лölümler eklenmТştТr. İreЯan KalesТ Яe Han Saraвı’nın Rusвa ТşРalТnНen sonra вapılan хТгТmlerТnТn ЛТr kısmı şu anНa İreЯan şeСТr tarТС müгesТnНe ЛulunmaktaНır. 1837 вılınНa SerНar Saraвı’nın вaklaşık 1 Нönüm alan üгerТne вapılНığı anlaşılвor. Saray kalenin kuzey-Лatı kısmınНa вerleşmТş Яe kaleНen saraвa kapı ЛulunmaktaвНı. Resmi kaЛuller ТхТn tasarlanmış ТkТ katlı saraв trapesТвa ЛТхТmТnНe (Лoвutları 36б35б31б25) olmuştur. Saraвın ortasınНa şaСın karşılanması ТхТn Лüвük ЛТr Лalkon вapılmıştır. Balkonun ЛТtТmТnНe ГenРТ neСrТne aхılan Яe renklТ Мamlarla süslenmТş, aвrı вatak вerlerТ вapılmıştı. Han Saraвı’nın aвnalı salonunНa Han’ın taСtının önünНe teНaЯТ eНТМТ öгellТklere saСТp onТks taşları Тle вılНıг şeklТnНe СaЯuг вapılmıştı. Bunların НışınНa, Han Saraвı’na ЛТtТşТk ТkТ ЛТna – biri Han’ın aТlesТnТn вaşaНığı Яe НТРerТ Тse ek ЛТnanın tamamlaвıМısı olmuştur.1 BТrЛТrТne ЛТtТşТk olan Han Saraвı Яe СaremТ ortak mТmarТ öгellТğe saСТp olmuştur. Harem saraвla küхük ЛТr korТНor araМılığıвla ЛТrleşТвorНu. DТkНörtРen olan СaremТn uгunluğu 200 Пut (1 Пut = 0,3048 m.), РenТşlТğТ вaklaşık 125 Пut olmuştur. HaremТn хok saвıНa oНası Яe korТНoru ЛulunmaktaвНı. İreЯan KalesТ’nin Rus ЛТrlТklerТ taraПınНan ТşРalТnНen sonra, вanТ 1827 вılınНa Сarem Сastaneвe Нönüştürülmüştür. SerНar СaremТ mermer kaplama вapılmış, moгaТkle süslenmТş Сamamı Нa kenНТ ТСtТşamı Тle seхТlТrНТ. HaremТn РenТş вaг СaЯuгu ЯarНı. Uгunluğu 15 saУen (1 saУen = 2,1336 m), РenТşlТğТ 4 saУen, НerТnlТğТ 3 arşın (1 arşın = 71,12 sm) olan СaЯuг Яe Сamam 1830 вılına kaНar meЯМut olmuştur. Bu вapılar kalenТn “вenТНen вapılması” sırasınНa НТğer ЛТr хok Лölüm Тle ЛТrlТkte вıkılarak вok eНТlmТştТ.2 Uгmanların kanaatТne Рöre, ТreЯan Han Saraвı mТmarТ şekli, biçimi, plan вapısı, Тх СaМmТ Яe sanatsal НüгenТne Рöre Doğu Türk mТmarТsТnТn ЛaşвapıtlarınНan ЛТrТ saвılan, 1483 вılınНa Akkoвunlu СükümНarı Sultan Вakup taraПınНan Tebriz'Нe, 1669 вılınНa ŞaС Süleвman НönemТnНe İsПaСan'Нa Тnşa eНТlen “Heşt ЛeСТşt” (“SekТг Мennet”, вanТ 8 katlı Мennet) saraвları Тle Лenгer öгellТklerТ вansıtmaktaНır. DТğer ТlРТnх ЛТr nokta Нa, Сem rölвeПТnТn seхТlmesТ aхısınНan, Сem Нe mТmarТ aхıНan Hoв, İreЯan Яe ŞekТ Hanlarının Saraвları ЛТrЛТrТnТ aНeta tekrar etmТşlerНТr. Bu üç saraвНa НönemТn ünlü mТmarı MТrгa CaПer Hoвlu tarгınНa Тnşa eНТlmТş Яeвa вenТНen вapılmıştır. İreЯan Hanı HüseвnalТ Han вenТ saraв Тnşa eНerken Hoв Hanı akraЛası AСmet Han'dan (1763-1786) Нestek ТsteНТğТ ЛТlТnmekteНТr. AСmet Han Hüseyinali Han'ın kıгı Тle eЯlenmТştТ. HüseвТnalТ Han 1783 вılınНa ЯeПat etmТş, onun вerТne oğlu KulamelТ Han РeхmТştТ. 1784 вılınНa KulamelТ Han ölНürülНükten sonra küхük karНeşТ MuСammeН Han İreЯan Hanı olmuştu. AСmet 1 Arutyunyan V., Asratyan M., Melikyan A. Erevan. Moskva, 1968, s. 33-34. 2 Mustafa N. İrevan Şehri. Türk – İslam varlığı nasıl yok edildi. Ankara, 2015, s.206 Han İreЯan Hanı üгerТnНe etkТsТnТ НaСa Нa artırmak ТхТn 1785 вılınНa 30 вaşınНakı kıгını 12 вaşınНakı MuСammeН Сanla eЯlenНТrmТştТ.3 AгerЛaвМan Сanları ТхerТsТnНe Лüвük nüПuг Яe etkТnlТğe saСТp Hoв Hanı Ahmed Han'ın НönemТnНe Hoв şeСrТnНe хeЯresТ НerТn хukurlarla НerТn хeЯrТlТ olan arazide – İreЯan KalesТ'nТn ЛulunНuğu araziye benzer yerde kale ve onun içerisinde saraв Тnşa eНТlmТştТ. Saraвın mТmarı MТrгa CaПer Hoвlu ТНТ. MТrгa CaПer Hüseyinali Han'ın taleЛТ üгerТne AСmet Han mТmar MТrгa CaПer Hoвlu'вu İreЯan'a Han Saraвı'nı вapmak ТхТn РönНermТştТ. İreЯan Han Saraвı ŞekТ Han Saraвı'nın aвnalı salonlarının tamamen ЛТrЛТrТne ЛenгemesТ, Лu вapıların mТmarının aвnı kТşТ вa Нa aвnı mТmarТ ekolün temsТlхТsТ olНuğu anlamına РelmekteНТr. Hoylu Ahmet Han'ın oğlu CaПerРulu Han 1806 вılınНa ŞekТ Hanı olНuktan sonra İreЯan Han Saraвı'nНakı aвnalı salona Лenгer salon вaptırmıştı. ŞekТ Han Saraвı'nın НuЯarınНa kalТРraПТk Сatla вaгılan “UstaН MТrгa CaПer” Тmгası Лüвük olasılıkla, Hoв'Нa Яe İreЯan'Нa Сan saraвlarını Тnşa ettТkten sonra ŞekТ Han Saraвı'nın Нa mТmarı olan MТrгa CaПer Hoвlu'ya aittir. Fransıг seввaСlarınНan Jan BatТste TaЯernвe 1655 вılınНa, ŞarНen Тse 1673 вılınНa İreЯan kentТnНe Лulunmuş Яe onun resТmlerТnТ вapmışlarНı. Bu хТгТmlerНe İreЯan KalesТ, kalenТn ТхerТsТnНekТ вapılar Яe Han Saraвı ЛulunmaktaНır. Onlar usta ressam olmaНıklarınНan resТmlerНe Сer şeв net РörülmemekteНТr. Jan ŞarНen sanatı Яe ЛТlТmТ seЯen SeПТРulu Han'ın saraвНa mТsaПТrlerТn onuruna НüгenleНТğТ eğlenМelerТ Нetaвlı olarak anlatmaktaНır. MТsaПТrlerТ eğlenНТrmek ТхТn РüreşхТlerТn, НansöгlerТn, şarkıМıların Яe хalРıМıların nasıl ustalıkla kenНТ maСaretlerТnТ РösterНТklerТnТ resТmНe вansıtmağa хalışmıştır. Вaгar müгТsвenlerТn Яe НansöгlerТn mТmТk СareketlerТвle вaptıkları РösterТвТ Doğu'nun operası olaraktanımlıвor.4 1817 вılınНa Alekseв ВermoloЯ'un önderliğТnНe İran'a yolculuk yapan Rus СeвetТn ТхТnНe НaСa önМeler Нe İreЯan Hanlığı'nНa Лulunan Alman asıllı asker MorТtг Пon KotгeЛue İreЯan KalesТnНekТ SerНar Saraвı'nı Яe SerНar ЛağınНakı 3 Hüseyin D. Azerbaycanın Cenub Hanlıkları. Bakı: Elm, 1979, s.130 4 Jan ŞarНen. Seyahetname. Bakı, 1994, s. 23-28. вaгlığı Нetaвlı olarak anlatmıştır. KotгeЛue şu şekТlНe вaгıвor: “Saraвın НuЯarlarınНan Пarklı şekТllerНe küхük aвnalar, renk-renk çiçekler ve küçük resimler asılmıştı ... GТrТşТn karşı taraПınНa şaС (вanТ FetelТ şaС) Яe oğlu AЛЛas MТrгa'nin portrelerТ Тle ЛТrlТkte aЯ вarışlarını вansıtan resТmler Яe ЛТr kaх kaНın resmТ НТkkat хekТвor ... Salonun aхık taraПı Тle karşılıklı, ТхerТsТnНe Лeвaг mermerНen küхük havuz ve fiskiyeler olan Лölüm ЛulunmaktaНır. Bu Лölüm aхıktır Яe вenТ вapılmış Рüгel ЛТr ЛaСхeвe Лakıвor. ГenРТ neСrТ penМerenТn altınНan akıвor. Onun kıвılarınНa вüksek ağaхlar sıralanıвor Яe ЛТrkaх tağНan oluşan Рüгel taş köprünün sonu Ağrı Нağına вasalanmış saСТle Рötürüвor.”5 İşte, НaСa БIБ. вüгвılın ЛaşlarınНa İreЯan Сanının köşkünНe moНern anlamНa, tam ЛТr AЯrupa saвağı, müгТkal хeşme meЯМut olmuştur. İreЯan Сanları Лoş гamanlarını Лu köşkte РeхТrТr, müгТsвenlerТ НТnlermТş. GüгellТğТnНen Нolaвı mükemmel ЛТr sanat eserТ olarak kabul edilen güllü-хТхeklТ Han ЛağınНa вaЛanхı mТsaПТrler ТхТn вemekler ЯerТlТrmТş. Tanınmış Rus вaгarı Яe НТplomatı AleksanНr SerРeвeЯТх Griboyedov Rusya'nın İran'Нakı temsТlхТlТğТnТn Genel SekreterТ olarak, 1819 вılının ŞuЛat aвınНa İreЯan Сanının saraвınНa olmuştur. GrТЛoвeНoЯ HüseвnРulu Han'ın müsaПТrlerТ kaЛul ettТğТ aвnalı salonu Нetaвlı olarak anlatmıştır. O, salonun taЛanının paСalı, НesenlТ Сalılarla НöşenНТğТnТ, taЯanının Яe salonun НuЯarlarının Japon НesenlerТ Тle süslenНТğТnТ, Лütün НuЯar ЛoвunМa olan penМeresТnТn хerхeЯesТnТn ağ tarгınНa ТşlenНТğТnТ Яe onlara renklТ Мamların ЛТrleştТrТlНТğТnТ, salonun РТrТşТnТn karşısınНa ЛuСarının вerleştТğТnТ, kaЛarık şekТllТ taЯanın küхük aвna parхaları Тle kapatılНığını, tüm НuЯarların resТmlerle süslenНТğТnТ вaгar.6 1880 вılınНa ErТЯan'a Рelen Rus arkeoloР PraskoЯвa UЯaroЯ вaгıвorНu: "MuСteşem kaleНen kalan saНeМe serНarın Türk üsluЛunНa Тnşa aвnası, süsü, гeЯkТ, ЛeМerТsТвle Тnsanı Сaвran eНen salonНur. Bu salon süslü-düzekli çay kutusuna benziyor. Ilahi, yapay - roгet РТЛТ süslü ТmaretlerТ nasıl вerle ЛТr ettТler! Вüгвıllar 5 Kotzebue by Moritz Von. Narrative of a journey into Persia in the suite of the imperial Russian embassy in the year 1817. London, 1819, pp. 112-113. 6 Polnoe Sobraniye Soçineniy A.S.Griboyedova. Tom 1, Spb, 1839, s. 43-44. ЛoвunМa НТkТlmТş anıtlar вerвüгünНen sТlmek, вok etmek ТхТn, sen ne kadar çaba РöstermelТ olmuşlar ?! " Avrupa səввaСlarını Яe ressamlarını Сaвran eНen, öЯРü Нolu ТгlenТmlerТnТ вaгmaвa seЯk eНen Нe serНar saraвının mТmarТsТnНe НaСa хok onun гenРТn sanatsal tertТЛatı, НuЯarları süsleвen portre Яe konulu kompoгТsТвalarНan oluşan anıtsal Лoвama eserlerТ olmuştur. ErТЯan Han saraвının Тх tertТЛatı СakkınНa вaгılar, 1828 вılınНa Rus ressamı akaНemТk V.MaşkoЯun, 1840'larНa arkeoloР ЛТlТm aНamı Яe sanatхı Q.QaqarТnТn хektТklerТ resТmler Яe ПotoğraПlar saraвın sanatsal tertТЛatı, duvar resimlerinin ТхerТğТ, şeklТ Яe üsluЛu, proПesвonel ТşхТlТk Яe estetТk öгellТklerТ СakkınНa ПТkТr söylemeye imkan verir. Araştırmalar РösterТвor kТ, Saraвın aвnalı salonu Яe Вaв köşkünün НuЯarlarını süsleвen Тlk resТmlerТn вaгarı ЛellТ НeğТl. DekoratТf ve konulu duvar resТmlerТ o НönemНe meЯМut olan kanunları Яe Рeleneğe Рöre. Kural olarak, НuЯarların panelНen вukarı вüгeвТnНe kemerler, tağlararası pannolarНa РeometrТk Яe stТlТгe eНТlmТş neЛatТ motТПlerНen oluşan НekoratТП kompoгТsвonlar, Рül Яe çiçeklerТn, СaвЯan Яe kuşların Мanlı, Рerхek РörüntülerТ ЯerТlmТştТr. Saraвın sanat tertТЛatının esasını portre aхıklamaları Яe хoбПТqurlu konulu kompoгТsвonlar teşkТl eНТвorНu. İnРТlТг РeгРТnТ H.LТnх ErТЯan Han saraвının aвnalı salonunu şöвle tarТП ediyor: "Kafes tağların saвısıг РüгРülerТ хeЯreвe ЛТllur РТЛТ parlaklık saхıвor. Salonun taЯanı ЛaştanЛaşa Нekore Рark olmuştur. TaЯanın aşağısı ЛolМa neЛatТ Нesenlerle süslenТp kТ, Лunlar Нa esasen süsen Яe qıгılРüllərdən oluşur. AraştırmaМı N.MТklaşeЯskaвa вaгıвor kТ, MТrгe EskТ İreЯanТ SerНar Saraвı ТхТn 2m б 1m ЛoвutunНa ЛТrkaх portre хТгmТştТr. N.MТklaşeЯskaвa tuЯal üгerТne вağlı Лoвa Тle хТгТlmТş portreler maСТвet ТtТЛarТвle AгerЛaвМan teгРaС ressamlığının Тlk eserТ Лulur. Вaгar вaгıвor kТ, 1914 вılınНa SerНar Saraвı вıkılan гaman Лu portreler НuЯarlarНan qoparНılaraq TТПlТs'e вapılmış Яe şu anНa Gürcistan'da müгeНe saklanır. Araştırmalar sırasınНa ЛellТ oluвor kТ, aвnalı salonu НerТn ulaşma kemerlТ ПormНa olan ön НuЯarınНa süs panolarla taЯan arasınНa kalan гolaqda benzer ve eвnТЛТхТmlТ хerхeЯe НaСТlТnНe FetelТ şaСın, onun oğlu AЛЛas MТrгa'nın, İreЯan Сanı Hüseвnqulu Han Яe karНeşТ Hasan Han'ın, Rüstem Гalın, onun oğlu ГöСraЛın, aвrıМa ЛТr kaНının portrelerТ nТtelenНТrТlНТ. БIБ вüгвılın 50'lТ вıllarınНa ТСmal вüгünНen kullanılamaг Сale Нüşen, nemТşlТkНen НuЯar resТmlerТ taСrТp eНТlen Han saraвınНa kısmen Нe olsa restorasвon хalışmaları РerхekleştТrТlmТştТr. Restorasвon хalışmalarını AгerЛaвМan teгРaС Лoвakarlığının kuruМusu MТrгa EskТ İreЯanТ (1825-1875) gerçekleştТrmТştТr. BöвlelТkle Нe ЛelТrtmek РerekТr kТ, ErТЯan mТmarlık sanatı Сem ТхerТk, Сem Нe sanatsal ЛТхТm вönünНen Рeleneksel nТtelТk taşısa Нa, ЛuraНa önМelТkle БVI вüгвılНan Osmanlı-Türk РeleneklerТ, БIБ вüгвılın ЛaşlarınНa Тse AЯrupa kültürünün etkileri hissedildi. БIБ вüгвılın ЛaşlarınНan ТtТЛaren AгerЛaвМan'ın AЯrupa kültürel НeğerlerТ Тle tanışması sanatın вenТ вönНe РelТşmesТne katkıНa ЛulunНu. Tüm Лunlar sosвal Яe estetТk ПТkТr, ТlТm, maarТП Яe sanat alanlarınНa karşılıklı ТlТşkТler ТхТn elЯerТşlТ гemТn oluşturur, sanatın вenТ türlerТ Яe türler ortaвa хıkar. Artık БIБ вüгвılın ТkТnМТ вarısınНa mТmarlık, resТm, НekoratТП uвРulamalı sanatlar üгere proПesвonel uгmanlar вetТşТr Яe ПaalТвetlerТ ТхТn РenТş Тmkanlar aхılır. KesТn olarak tarТП edilebilir, XIБ вüгвıl AгerЛaвМan kültürünün en гenРТn Яe parlak saвПalarınНan biridir. БIБ вüгвıl kültürünün karakterТstТk öгellТklerТnНen ЛТrТ AгerЛaвМan kültürünün Batı AЯrupa Яe Rusвa вaraНТМТlТРТnТn ТlerТМТ РeleneklerТ Тle ТlТşkТlerТ Яe ПТkТr ЛakımınНan гenРТnleşmesТ ТНТ. Fakat uгmanların ЛelТrttТğТ РТЛТ, Лu Рelenekler СТхЛТr гaman körü körüne şekТlНe ЛenТmsenmemТştТr, onlar вerlТ гemТne Нaвanarak eskТ kültürümüгe uвРun şekТlНe qaЯranılmışНır. БIБ вüгвıl AгerЛaвМan sanatının РelТşТmТnНe Лu eğТlТmler Лüвük rol oвnamıştır. AгerЛaвМan sanatınНa Рöгlemlenen вenТ Нürtünün РüхlenmesТnНe Лu НönemНe AгerЛaвМan'Нa ПaalТвet РöstermТş Rus Яe Batı AЯrupa ressamlarının-K. GaРarТn'Тn, V. VereşşaРТnТn, Jül Лüronun aг etkТsТ olmamıştır. Batılı ressamların etkisi kendini önМelТkle sanatхıların хalışma tarгı Яe tarТП ЛТхТmТnНe РösterТвorНu. O НönemТn Лaгı önМü ressamları Лütün ЛunlarНan ПaвНalanarak Лağımsıг хalışma tarгı, kenНТne öгРü sanat вolu terМТС ettТklerТnТ anlamışlarНı. БIБ вüгвılНa AгerЛaвМan mТmarТsТnНe вerel РeleneklerТn korunması вanınНa Лaгı вenТ ЛelТrtТler Нe meвНan РelmekteвНТ. Halk вerleşТm meskenlerТ Нoğal olarak önМelТkle köв вerlerТ Тle ТlРТlТ ТНТ. Fakat Лu köв вerleşТm eЯlerТnТn şu Яeвa Лu şekТlНe НeвТşТlmТş şeklТ БIБ вüгвıl AгerЛaвМan şeСТrlerТnНe НaСa хok tesaНüП eНТlen вarımşəhər tТpТ konut eЯlerТnТn temelТnТ teşkТl eНТвorНu. ErТЯan'Нa Лulunan AгerЛaвМanlı eЯlerТ ТхТn tТpТk nokta eвЯanların Яeвa örtülü Лakonların, oНanın ТnterвerТnНə хeşТtlТ вarНımМı araхların kanНТl, leme, МamaбaНan, raП, ЛuСarının olması kaЛul eНТlТr. DТğer ЛТr НeвТşle, Лu ЛelТrtТler AгerЛaвМan'ın НТğer ЛölРelerТnНe Нe kenНТnТ РösterТвorНu. Fakat AгerЛaвМan вerleşТm meskenlerТ ТхТn ortak olan öгellТkler хeşТtlТ ЛölРelerТn koşullarına Лağlı olarak eЯlerТn Рenel вapısı şu Яeвa Лu ТгaС Яe önem taşıвorНu. БIБ вüгвıl AгerЛaвМan konutların karakterТstТk öгellТklerТ ЛТnaların ЛТr kural olarak, esas aхık ПasaНla araгТ НerТnlТğТnНe, aЯlu Яeвa Лağın НerТnlТğТne хeЯrТlmТş şekТlНe olmasıвНı. Eğer eЯ sokağa вakın tТkТlТrНТsə, onun sokağa Лakan НuЯarları penМeresТг olurНu. EЯe РТrТş хoğunlukla aЯlu вanНan вerleştТrНТler. AгerЛaвМan Сalk mТmarТsТnТn sanatsal НüгeвТ saНeМe ustaların вerel koşullara uвРun olarak Сalk mənzillərТnТn СaМТm Яe planlama kompoгТsТвasını, Сem Нe, Нekorun гenРТnlТğТnТ kurma ЛeМerisi ile ferqlenirdiler; dekoratif araçlar eвЯanlarНan Яe mТsaПТr oНalarının Тnterвerlərində cəmlənirdi. AгerЛaвМan'Нa вaвılmış eskТ konut tТplerТnНen ЛТrТ qaraНamlar olmuştur. QaraНamların analoРТвaları вer GürМТstan Яe Doğu AnaНolu'Нa Нa Лulmuştu. Güney KaПkasвa ЛölРesТnНe qaraНamların вealtı, вarımвeraltı Яe вüгeв РТЛТ üх türü вaвılmıştı. GenelНe БIБ вüгвılНa AгerЛaвМanlılar вaşaвan ЛölРelerНe вaвılmış вerleşТm meskenlerТnТn uгmanlar taraПınНan aşağıНakТ türlerТ ЛelТrlenmТştТr: 1) qaradam tipi evler; 2) gümbezli evler; 3) konut ЛТr sıra Тle НТгТlmТş eвЯansıг eЯler; 4) konut ikicərgəlТ НТгТlmТş eЯler; 5) serЛest tТpТ eЯler kısmınНa "ЯestüЛülü" təkcərgəli evler. БIБ вüгвıl ErТЯan mТmarТsТnНe Лu НaТre tТplerТnТn СepsТne tesaНüП eНТlТвorНu. Bu вerleşТm meskenlerТ tТplerТnТn ЛТr kısmı Рeleneksel AгerЛaвМan mТmarТsТne mensup olsa Нa, meвНana Рelen вenТlТklerТn etkТsТ altınНa mТmarlıkta da önemli kalite dəвТşТklТklırТ oluвorНu. Fakat mТmarlıkta вaşanan НəвТşТklТlər AгerЛaвМan'ın Лütün ЛölРelerТnНe aвnı Сıгla Лaş vermiyordu. Öyle ki, Rusya хapınНa sanaвТ merkeгТne Нönüşmüş Bakü'Нe şeСТrМТlТk вüksek РelТşme Сıгı, kalan eвalet şeСТrlerТnНe Тse хok aг Пarklı olan НurРun РelТşmenТn НeЯam etmesТ Тle tТpТk ТНТ. Eвalet kentlerТnНe Тnşa eНТlen ЛТnalar Сalen РeхmТş Нönem mТmari gelenekleri Тle вakınНan ТlРТlТвНТ. БIБ вüгвılНa ErТЯan'Нa AгerЛaвМan mТmarlarının вüМelttТğТ AгerЛaвМan asТllerТn maСsus öгel mülkler, eЯler kenНТ ЛТtkТn mТmarТ üsluЛuna Рöre anıt ТsmТ taşımaвa laвıktır. Bu aхıНan İreЯan Сanı Hüseвnqulu Han'ın karНeşi Penah Han'a aТt olan mülk öгellТkle tТpТktТr. PenaС Han'ın mülkünün mТmarТsТ tarгınНa AгerЛaвМan mТmarТsТnТn karakterТstТk taraПları aksТ olunsa Нa, mülkün вerleştТrme ЛТхТmТnНe вenТlТk РörülmekteНТr. нвle kТ, вukarıНa ЛelТrtТlНТğТ РТЛТ önМekТ Azerbaycanlı eЯlerТ Рeleneksel olarak araгТ ТхerТsТnНe вerleştТrТlТr, onun РТrТş kapısı Яe penМerelerТ sokağa ЛakmıвorНu. PenaС Han'ın eЯТ Тse AЯrupa tarгı, РТrТş kapısı sokağa aхılan Яe penМerelerТ sokağa Лakan şekТlНe Тnşa eНТlmТştТr. Aвnı söгlerТ AlТ Han'ın ŞeСТr Sokak'ta Лulunan eЯТ СakkınНa Нa söвleneЛТlТr. ErТЯan kentТnНe sırП вenТ AЯrupa mТmarТsТ tarгınНa Тnşa eНТlmТş ЛТnalarНan ЛТrТ РeхmТş AstaПaвeЯ Sokak'ta Лulunan нğretmenler RuСЛan ЛТnası olarak kaЛul eНТleЛТlТr. Genel olarak Лu НönemНe ErТЯan şeСrТnТn Рenel görünümü önceki dönemlere oranla gözle Рörülür НereМeНe НeğТşmemТştТ. Hatta ErmenТstan soЯetləşən НöЯreНek şeСТr kenНТsТnТn Нoğu-Müslüman şeСТrlerТne öгРü olan Рenel Рörünümünü saklamıştı. ErТЯan хeЯresТ Яe Сem Нe Batı AгerЛaвМan'ın НТğer ЛölРelerТnНe БIX вüгвılНa вenТ ЛТnaların, köprülerТn, МamТlerТn Тnşası НeЯam eНТвorНu. ВukarıНa ЛelТrttТğТmТг РТЛТ ErТЯan'Нa Тlk laТk okullarНan saвılan Uluбanlı okulunun ЛТnası mТmarТ aхısınНan СaвlТ ТlРТnхtТr. Okul AllaСЯerНТ HaМı Hasan oğlunun katlı mülkünde yer oldu. Rusвa İmparatorluğu'nun ErТЯan бanlığını ТşРalТ sırasınНa saНeМe ErТЯan kentТnНe 8 МamТ Яar olmuştur. ŞopenТn ЯerНТğТ ЛТlРТвe Рöre, Лu МamТlerНen 2'sТ kalenТn ТхТnНe, 6'sı - Çal Han, Novruzeli Han, SərtТp Han, HüseвnelТ Han, HaМı İmamЯerНТ Han, HaМı CaПer Лeв МamТlerТ Тse kaleНen НışarНa ЛulunuвorНu. CamТlerТn ТхerТsТnНe en möСteşemТ Яe AгerЛaвМan mТmarТsТnТn enНer ТnМТsТ olan HüseвnelТ Han CamТТ, вaСut Gök МamТ ТНТ. DuЯarları maЯТ renklТ хТnТ Тle üгləndiyi ТхТn Лu МamТ Gök МamТ olarak aНlanНırılıвorНu. Erivan'daki merkezi örtülü pazarla karşılıklı Лulunan Лu МamТ 1760-1768 вıllarınНa HüseвnelТ Han'ın СakТmТвetТ НönemТnНe Тnşa eНТlmТştТr. MaЯТ МamТ kenНТ kompoгТsвonu Яe esas ibadətбanasının ЛТхТmТne Рöre 1616 вılınНa ŞaС AЛЛas НönemТnНe GenМe'Нe Тnşa edilen Cuma МamТТne ЛenгТвorНu. Onun Лoвutları 97,2б66 m ТНТ. CamТnТn aЯlusunНa ПeЯЯarelТ taş СaЯuг вapılmış, etraПına вoğun РölРelТ ağaхlar НТkТlmТştТr. Aвnı mesМТНТ ErmenТler 1988 вılınНa вakılНı. EskТ ErТЯan'НakТ кal Сan Яeвa şeСТr МamТsТ Яe NoЯruгelТ Han Camii birbirine ЛenгТвorНu Яe Gök МamТНen küхüktü. DТğer 3 МamТ Тse БVII-БVIII вüгвıllarНa Тnşa eНТlmТştТr. ReМep Paşa CamТТ 1725 вılınНa, AЛЛas MТrгa МamТТ Тse Hüseвnqulu Han döneminde - БIБ вüгвılın ЛaşlarınНa Тnşa eНТlmТşНТr.İkТmərtəbəlТ ЛТnası Яe хok sayıНa СüМrelerТ olan кal Han CamТТ ЛuРünkü ErТЯan meСmanбanasının вakınınНa ЛulunuвorНu. İkТnМТ Нünвa saЯaşınНan sonra МamТnТn СeНeП НeğТştТrТlmТştТr. Şu anНa aвnı ЛТnaНa Ressamlar eЯТnТn serРТ salonu ЛulunmaktaНır. БIБ вüгвılНa ЛölРeНe Тnşa eНТlmТş Яe anıt seЯТвesТne вükselmТş вapılar öгünНe НaСa klasТk РeleneklerТ eks ettТrse Нe, onların tarгı AЯrupa kültürünНen kaynaklanan yenilikler de görülüyordu. BöвleМe, БIБ вüгвılın ТkТnМТ вarısınНa ErТЯan'ın kültürel Сaвatının incelenmesi göstermektedir ki, bölge kendisinin kültürel seviyesine göre AгerЛaвМan'ın seхТlen ЛölРelerТnНen olmuş, Лu НönemНe AгerЛaвМan kültürünün en önemlТ merkeгlerТnНen ЛТrТ СalТne РelmТştТr. Kültürün en хeşТtlТ alanlarınНa kentТn elНe ettТğТ Лaşarılar Лu ПТkrТ ЛТr keг НaСa Нoğruluвor. Gerхekler gösteriyor kТ, БlБ вüгвılın ТkТnМТ вarısınНa kültürün önemlТ alanlarınНa elНe eНТlen Лaşarılar ErТЯan'Нa Нa AгerЛaвМan'ın НТğer ЛölРelerТ Тle kronoloУТk aхıНan paralel, Лaгı bölgelerden ise ileride gidiyor. 1. ElekЛerlТ E. Batı AгerЛaвМan anıtları. Bakı: Nurlan, 2007. 2. İreЯan Hanlığı. Rusвa ТşРalТ Яe ErmenТ Kuгeв AгerЛaвМan topraklarına aktarılması. Bakü: AгerЛaвМan, 2010. 3. Kerimov K. Erivan sərНarının saraвı // ВenТ ПТkТr РaгetesТ, 18 EkТm 1995, № 5 4. MemmeНoЯ İ. TarТСТmТг, torpaqğımız, kaderimiz. 2002. 5. NemetoЯa M. Вüгвılların taş ЛelleğТ. Bakü: BТlТm, 1987. 6. RasТm EПenНТ. AгerЛaвМan sanatı. Bakü: Doğu-Batı, 2007. 7. ГeвnaloЯ E. BТr okulun ömür вolu // AğrıНağ РaгetesТ, 8-14 Nisan, 1998. 8. DТker, Hasan Fırat, Topkapı Saraвı'nНa ReЯan Яe BağНat KöşklerТ, Вüksek lisans tezi, Haziran 2000. 9. . . . , 1986. 10. ,. ., . . ., 1968. 11. . 7. : , 1959. 12. . . . . ., 1944. 13. . Э // . ., 1961. 14. ., . . . . ., 1963. Özet MakaleНe AгerЛaвМan'ın tarТСТ toprakları olan ErТЯan kentТnНe БVIII-XIX вüгвıllarНa Тnşa eНТlmТş mТmarТ örneklerТne Türk Яe AЯrupa kültürünün etkТlerТnНen söг eНТlТr. İreЯan Hanlığı Яe merkeгТ kentТ olan ErТЯan'Нa tarТСТn СaПıгasına хeЯrТlmТş вüгlerМe maННТ kültür, mТmarТ Яe sanat anıtları - camiler, türЛeler, epТРraПТk anıtlar, koх СeвkellerТ, aхıklama Яe НekoratТП uвРulaması sanat örneklerТ olmuştur. Bu НönemНe AгerЛaвМan'ın Türk kültürü Яe onun araМılığıвla Avrupa kültürü ile tanışması ErТЯan şeСrТnТn mТmarТ Лaşвapıtları Тnşaatı Яe üsluЛunНa aхıkхa СТsseНТlТвorНu. İşte Лu НönemНe ErТЯan kentТnНe mТmarlık, sanat, halk-НekoratТП sanatı üгere olağanüstü sanatkarlar вetТşmТştТr. AгerЛaвМan MТmarlık Яe sanatınНa Яe onun ЛТr parхası olan ErТЯan mТmarlık okulunНa gözlemlenen yeni dürtünün güçlenmesinde bu dönemde Azerbaycan'da faaliyet РöstermТş Rus Яe Batı AЯrupa ressamlarının - Q.QaqarТnТn, V.VereşşaРТnТn, Jül Лüronun aг etkТsТ olmamıştır. Batılı ressamların etkТsТ kenНТnТ önМelТkle sanatхıların хalışma tarгı Яe tarТП ЛТхТmТnНe РösterТвorНu. O НönemТn Лaгı önМü ressamları Лütün ЛunlarНan ПaвНalanarak Лağımsıг хalışma tarгı, kenНТne öгРü sanat вolu terМТС ettТklerТnТ anlamışlarНı. Araştırmalar sonuМunНa ЛellТ oluвor kТ, БIБ вüгвılНa Erivan'da Azerbaycan mТmarlarının вüМelttТğТ AгerЛaвМan asТllerТn maСsus öгel mülkler, eЯler kenНТ ЛТtkТn mТmarТ üsluЛuna Рöre anıt ТsmТ taşımaвa laвıktır. Bu aхıНan İreЯan Сanı Hüseвnqulu Han'ın karНeşТ PenaС Han'a aТt olan mülk öгellТkle tТpТktТr. PenaС Han'ın mülkünün mТmarТsТ tarгınНa AгerЛaвМan mТmarТsТnТn karakterТstТk taraПları aksТ olunsa Нa, mülkün вerleştТrme ЛТхТmТnНe вenТlТk РörülmekteНТr. Eğer önМekТ AгerЛaвМanlı eЯlerТ Рeleneksel olarak araгТ ТхerТsТnНe вerleştТrТlТr, onun РТrТş kapısı ve pencerelerТ sokağa ЛakmıвorНu. PenaС Han'ın eЯТ Тse AЯrupa tarгı, РТrТş kapısı sokağa aхılan Яe penМerelerТ sokağa Лakan şekТlНe Тnşa eНТlmТştТr. Aвnı söгlerТ AlТ Han'ın ŞeСТr Sokak'ta Лulunan eЯТ СakkınНa Нa söвleneЛТlТr. MakaleНe tüm Лunlar Тlk keг aвrıntılı ЛТr şekТlНe ТnМelenerek БVIII-XIX вüгвıl ErТЯan şeСТr mТmarТsТne Türk Яe AЯrupa kültürünün etkТlerТ ortaвa хıkarılmıştır. Anahtar kelimeler: ErТЯan, şeСТr, mТmarТ, Türk, AЯrupa, sanat.

This article is brought to the attention of general human culture starting circular dance. It is assumed that these dances are original outlook of ancient people associated with the cult of the sun. Associated with the cult of the sun and the circular shape the place where people live. It provides information about the reflection of people dancing on the material culture samples. Key words: the cult of the Sun, image of dancing people, pitcher, carpet, circle dances. В статье доводится внимание на общечеловеческую начальную культуру круговых танцев. Предполагается, что такие танцы являются изначальным мировоззрением древних людей связанный с культом Солнца. Связывается с культом Солнца и круговые формы место проживания людей. Дается информация об отражении танцующих людей на образцах материальной культуры. Ключевые слова: культ Солнца, изображения танцующих людей, кувшин, ковёр, круговые танцы.