Kan Uyuşmazlığı Iğnesi Neden Yapılır

Tüm gebeliklerin %’unda çiftler arasında Rh antijen uyumsuzluğu mevcuttur ki bu durum hastalarımız arasında kan uyuşmazlığı olarak bilinir. Şimdi kan uyuşmazlığına ve gebelikte ne gibi etkileri olduğuna yakından bakalım.

Kan uyuşmazlığı ya da Rh uyumsuzluğu nedir?

Eğer kadın Rh negatif, eşi Rh pozitif ise bu durumda Rh uygunsuzluğu (kan uyuşmazlığı) söz konusudur.

Rh antijeni nedir?

Rh antijeni kırmızı kan hücreleri (eritrositler) üzerinde yer alan bir proteindir. Çoğu insan bu antijeni taşır, bunlar Rh pozitif kişilerdir. Kan hücrelerinde Rh antijeni taşımayanlar ise Rh negatif olur, ki kadınların %15’i Rh negatiftir. Rh pozitif ya da Rh negatif olduğunuz kan grubu kartlarınızda yazar.

Çiftler arasında Rh uyumsuzluğu varsa gebelikte zararı var mıdır?

Anne Rh negatif, baba Rh pozitif ise bu durumda uyumsuzluk var demiştik. Anne gebe kaldığında karnındaki bebeği %50 oranında Rh pozitif olur. Eğer bebek Rh pozitif ise, gebelik ilerlerken bebekten anneye geçen kan hücreleri, taşıdıkları Rh antijeni nedeniyle annenin bağışıklık sistemini uyarır ve antikor oluşumuna neden olur. Ve anne bir kez daha gebe kaldığında, bebeği yine Rh pozitif ise, bu durumda önceki hamilelik sırasında oluşan antikorlar, bu yeni gebelikte plasentadan bebeğe geçer. Bebeğin kan hücrelerini parçalar ve bebekte kansızlık (anemi) oluşmasına neden olur. Bir süre sonra bebeğin vücudunda su birikmeye başlar, tıp dilinde bu duruma ’hidrops’ diyoruz. Olay devam ederse kan uyuşmazlığına bağlı antikorlar bebeğin anne karnında ölmesine neden olur.

Öyleyse kan uyuşmazlığı olan çiftlerde ilk gebelikte sorun oluşturmaz diyebilir miyiz?

Evet. Genellikle ilk gebelikte sorun oluşmaz. Kan uyuşmazlığı takip eden gebeliklerde sorun oluşturma riski olan bir durumdur.

Kan uyuşmazlığının sonraki gebelikleri riske atmaması için neler yapılmalıdır?

Eğer anne Rh negatif, baba Rh pozitifse, yani kan uyuşmazlığı varsa, kadın gebe kaldığında alınacak bazı önlemlerle kan uyuşmazlığının sonraki gebelikleri riske atması engellenir. Nedir bu önlemler?:

1- Gebeliğin Haftasında annede indirek coombs testi bakıldıktan sonra, sonuç negatifse, anneye kan uyuşmazlık iğnesi yapılır. Bu kalçadan yapılan ve tek doz yapılması yeterli olan bir iğnedir.

2- Doğumdan sonra bebeğin kan grubu tayin edilir. Eğer bebek babası gibi Rh pozitif ise, bu durumda anneye bir kez daha kan uyuşmazlık iğnesi yapılır. Yok bebek Rh negatif ise, bu durumda iğneye gerek yoktur.

3- Anne gebe iken kanaması olduğu her durumda anneye kan uyuşmazlık iğnesi yapılır. Ayrıca eşi Rh pozitif, kendisi Rh negatif kadınlara hamileyken amniyosentez gibi girişimler yapıldıysa yine kan uyuşmazlık iğnesi yapılması gerekir.

İndirek coombs testi nedir?

İndirek coombs testi, annenin kanında rh antijenine karşı antikor olup olmadığını saptayan bir testtir. Sonuç negatifse, annede antikor yok demektir, bu iyi bir şey. Sonuç pozitifse annede antikor var demektir, bu antikorlar plasentadan geçip bebeğin kan hücrelerini parçalayabilir. Bu nedenle indirek coombs testi pozitif olduğunda 4 haftada bir test tekrarlanarak antikor düzeyini saptarız. Bebekte de kansızlık gelişip gelişmediğini ultrasonla takip ederiz.

Kendisi Rh negatif; eşi Rh pozitif olan gebelere Haftada kan uyuşmazlık iğnesi yapılmadan önce indirek coombs testi bakarız. Test negatifse, anne duyarlanmamış demektir, beklentimiz de bu yöndedir. Bu durumda anneye koruyucu amaçlı kan uyuşmazlık iğnesi yaparız. Eğer test pozitif gelirse, yani anne duyarlanmış ve antikor oluşturmuşsa bu durumda kan uyuşmazlık iğnesi yapmanın anlamı olmaz ve yapmayız.

Prof. Dr. Yavuz Şimşek

İki tip kan uyuşmazlığı vardır. Bunlar RH ve ABO uyuşmazlığıdır. Bunlardan en sık görüleni RH uyuşmazlığıdır. RH dediğimiz faktör aslında altıncı gebelik haftasında kan hücreleri ve alyuvarlar oluşmaya başladığında bunun yüzeyinde belirginleşen küçük çıkıntılardır. Kan uyuşmazlığı, RH (-) negatif bir annenin RH(+) pozitif bir bebeğe gebe kalması sonucu ortaya çıkar. Bebeğin RH(+) pozitif olması babadan faktörü aldığını gösterir. Dolayısıyla gebelik muayenesine gelen bir çifte mutlaka annenin ve daha sonra eşin kan grubu sorulur. Eğer eş RH(+) pozitif, gebe RH(-) ise o zaman bir kan uyuşmazlığı olabilir demektir.

Hastada mutlaka 'indirekt coombs testi' dediğimiz bir test yapılır. Bunların aylık olarak yapılması yeterlidir. Anne karnında acaba bir antikor gelişmesi RH faktörüne karşı vücut bağışıklık sistemi hareket geçmiş mi diye değerlendirilen bir testtir. Eğer burada bir pozitiflik var ise ona göre davranılır. Eğer ki ilk gebelikte olması RH uyuşmazlığı ancak son derece nadirdir. Genellikle bir problem vardır ki o yüzden ortaya çıkmıştır. Ancak ilk gebelikte çok nadir olur.

KAN UYUŞMAZLIĞI İĞNESİ NE ZAMAN YAPILIR?

Genellikle hamileliğin Haftada kan uyuşmazlığı iğnesinin yapılması gerekiyor. Bebek doğduktan sonra da bebeğin kan grubuna bakılıyor. Eğer bebeğin kan grubu RH(-) ise anneye ikinci bir iğneye gerek yok. Ama bebeğin kan grubu pozitif ise bu kez anneye ikinci bir iğne yapılıyor. Bu ikinci iğnenin amacı da bir sonraki bebekte RH uyuşmazlığı riskini anlamak için. RH uyuşmazlığı olduğunda anne karnında bebekte bir kansızlık gelişiyor ve bu kansızlık çok ileri boyutlara oluşarak kalp yetmezliğine kadar gidebiliyor. Anne karnındayken bebekteki risk kansızlık ve bunun getirdiği sorun ile doğduktan sonra sarılık ortaya çıkıyor. Bu sarılık fizyolojik bir sarılık değil ciddi bir sarılıktır. Eğer RH uyuşmazlığına bağlı bir sarılık gelişti ise bebeğin kanının değişmesi gerekiyor.

ABO KAN UYUŞMAZLIĞI NEDİR?

ABO uyuşmazlığında riskler RH uyuşmazlığına göre çok azdır. Burada önemli nokta bir anne adayında hem RH uyuşmazlığı hem de ABO uyuşmazlığı var ise hastalık daha da hafif seyrediyor.

KAN UYUŞMAZLIĞI TEDAVİSİ

Kan uyuşmazlığı, tespit ve tedavi edilmediği takdirde bebeğin sağlığını tehlikeye sokabiliyor. Evlenecek çiftlerden bazı özel kan tahlilleri alınıyor. Her çiftin kan grubuna bakılması gerekir. Çünkü RH uyuşmazlığı bu şekilde saptanıyor. Annenin negatif babanın pozitif olması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Doğan çocuğun da pozitif olması durumunda RH uyuşmazlığı ortaya çıkıyor. Bununla ilgili Rhogam aşısı yapılır. Her doğumun, düşük ya da ölü doğum, canlı doğum bunların sonuçlanmasının ardından ilk 72 saat sonra yapılacak bir aşıdır.

Anne adayı ve bebeğinin kanı arasında meydana gelen uyuşmazlık kan uyuşmazlığı olarak adlandırılır. Kan uyuşmazlığı iki türlü nedenden oluşabilmektedir. İlki anne ve bebeğin kanındaki RH proteini değişikliğinden oluşmaktadır. Anne kanının RH negatif, bebeğin kanının RH pozitif olması halinde meydana gelir. Bir diğer uyuşmazlık türüyse AB0 kan grupları değişikliği nedeniyle meydana gelen kan uyuşmazlığıdır. Bazı hallerde bebeğin kanı anne kanı ile temas etmesi halinde AB0 kan grubu değişikliğinden kaynaklanan kan uyuşmazlığı meydana gelir. Kan uyuşmazlığı nedir, kan uyuşmazlığı iğnesi nedir ve evlilikte kan uyuşmazlığı gibi önemli soruların yanıtları oldukça önemlidir.

Kanda meydana gelen RH faktörü kırmızı kan hücrelerinin haricinde veya yüzey kısmında olan bir proteindir. Kırmızı kan hücrelerinin esnek kalmasına ve şeklinin korumaya katkı sağlar. RH etkeni kişiye anne ve babadan kalıtımsal olarak aktarılmaktadır. 

Kanın yapısında RH etkeni bulunuyorsa birey RH pozitiftir ancak bulunmuyorsa RH negatif olarak değerlendirilir. Anne kanı RH negatif ve bebeğin RH pozitif olması halinde kan uyuşmazlığı meydana gelir. 

Annenin kanı bu RH proteinini yabancı şekilde algılar ve annenin bağışıklık sistemi RH pozitif etkenine karşı antikor üretip savunma oluşturur. Bu durum bebeğin genel sağlığı bakımından önemli problemlere yol açar. Bu bağışıklık savunmasının meydana gelmesi oldukça yavaş gelişim gösterir ve ilk hamilelikte ender sağlık problemi görülür. Kan uyuşmazlığı başka oluşacak olan hamileliklerdeyse önemli problemlere yol açabilir.

Kan Uyuşmazlığı Nasıl Olur?

Kan uyuşmazlığının meydana gelmesi iki türlü biçimde gerçekleşir, RH faktörü ve AB0 kan grubu uyuşmazlığı şeklinde belirtilmektedir. Annenin kanı RH negatif ve babanın kanı RH pozitif olduğunda bebeğin kanı RH pozitif olur ise, RH etkeninden kaynaklanan kan uyuşmazlığı meydana gelir. Hamilelik evresinde anne ve bebeğin kanı birbiri ile temas halinde olmaz ancak bazı durumlardan sonra annenin bedeni RH pozitif etkenine karşı duyarlıdırlar. 

Bedende antikor oluşmasının ardından annenin kanı bebeğe geçtiği zaman, meydana gelen antikorlar kırmızı kan hücrelerini parçalar ve öldürür. Bu durumun ardından bebeğin kalbi durabilir veya farklı yıpranmalar meydana gelebilir. Genellikle ilk bebekte problem olmasa bile daha sonra doğan çocuklarda önemli sağlık problemlerine yol açabilir. Anne bedeninin duyarlı olduğu durumlar şu şekildedir;

• Kan nakli uygulaması
• Önceden düşük olma durumu
• Dış gebelik oluşumu
• Daha önce doğum yapılması
• Hamilelik esnasında kanama ile alakalı komplikasyonlar gerçekleşmiş olması

Bebeğin kanı parçalandığında bilirubin meydana gelir. Bilirubin oranının fazla olması sarılığa yol açar. Yenidoğan bebeklerde kan uyuşmazlığından sonra sarılık hızlı bir şekilde oluşur ve zamanında tanı konulan bebekler uygulanan tedavi ile çok fazla problem yaşamaz.

Kan Uyuşmazlığı Testi

Annenin RH negatif babanınsa RH pozitif kana sahip olması halinde anneye 'indirekt coombs' testi yapılmaktadır. Bu testin sonucunun pozitif olması riskli bir durumdur. Bu noktada pozitif olma durumunun miktarıyla bebeğe olan etkinin oranı doğru orantılıdır. Bundan dolayı takibin yapılması önemlidir.  Bu test negatifse anneye koruma amaçlı hamileliğin 3. trimestrende ve doğumun sonrasında kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanır.

Kan Uyuşmazlığı İğnesi

Kan uyuşmazlığı yaşandığı hallerde kan uyuşmazlığı iğnesi yapılmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi ilk çocuk için ciddi bir tehlike bulunmamaktadır. Fakat daha sonra gerçekleşen doğumlarda tehlike meydana gelmesin diye hamileliğin 28’inci haftasında anneye kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanır. Bebek doğduğu zaman bebeğin RH değerinin kontrolü sağlanır. Negatifse anneye ikinci bir kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanmaz. Anneye ikinci kan uyuşmazlığı iğnesi, bebeğin kan grubu RH pozitif ise doğumdan sonraki ilk 72 saat içinde uygulanır. 

Bu konu ile alakalı en önemli nokta ise, annenin kan grubu RH negatif, babanın kan gurubu RH pozitifse anne düşük, kürtaj, hamilelik evresinde kanama ya da belirtilen girişimleri gerçekleştirecekse bu operasyonlardan evvel kan uyuşmazlığı iğnesi uygulanmalıdır. Bir diğer önemli noktaysa RH uygun olmayan her hamileliğin haftasında bu iğnenin yaptırılmasıdır.

Dr. Kağan Kocatepe'nin youtube kanalında hazırladığı video içeriğinin transkripsiyonu (video sayfanın en aşağılarında):

Kan uyuşmazlığı iğnesi hangi durumlarda uygulanıyor?

Bir kere öncelikle kan uyuşmazlığı ne demek?

Rh uyuşmazlığı diye genelden özel tanımına çevirecek olursak eğer anne adayı Rh negatif baba adayı da Rh pozitif olursa o zaman Rh uygunsuzluğu var demektir çiftte.

Bebek kan grubu Rh pozitif ise o zaman anne adayının kanı ile anne adayının yabancı olduğu bir faktörle, Rh negatif kendisi, o yüzden Rh faktörünü tanımıyor.

Vücudu ne yapacak?

O Rh'a karşı bir madde geliştirecek, çünkü ona yabancı bir şey. İmmün sistem, bağışıklık sistemi böyle çalışıyor. Ona o maddeyi geliştirdiği zaman birinciye tabii ki o madde yetişemeyecek, obiraz uzun sürüyor çünkü, ama ikinci gebelikten itibaren onlar anne adayının kanında hazır bekleyecekler yani Rh pozitif Rh faktörüne karşı oluşmuş antikorlar, silahlar.

Bir dahaki sefere ne yapacak anne adayı? Hemen algılar algılamaz karnındaki bebeğin kan hücrelerine saldırmaya başlayacak çünkü yabancı olarak algılıyor onu kendisinde olmayan bir şey orada var. Kendisi Rh negatif. Ona karşı bir reaksiyon geliştiriyor, ikinci ve sonraki gebeliklerden bahsediyorum.

Ve kan uyuşmazlığında ne oluyor demek ki, ilk gebelikte bir şey olmuyor. İşte ikinci gebelikte de bir şey olmasın diye bizim herhangi bir şekilde bebeğin Rh faktörü ile anne adayının kanının tanışmasını, karşılaşmasını engellememiz lazım.

Bunu nasıl engelliyoruz? İşte uyuşmazlık iğnesi bu işe yarıyor. Uyuşmazlık iğnesini hafta genelde ile haftalar arasında kalçadan bir doz yapıyoruz.

Bu dozun yapılmasına gerek yok diyen de var bu arada, yapıyoruz genelde.

Sonra bebek doğduktan sonra ne yapıyoruz, bebeğin kan grubuna bakıyoruz eğer Rh negatif ise yapmıyoruz çünkü anne karnındayken bilebilme imkanımız yoktu.

İnsan kan gruplarının %85'inin Rh pozitif olduğunu bildiğimiz için istatistiksel olarak %15 kişiye boşu boşuna yapılmış oluyor çünkü %15 bebek Rh negatif doğuyor ama %85'ine tam isabet olmuş oluyor.

İkinci dozu işte o zaman yapıyoruz doğum sonrası ilk 48, ilk 72 saat içerisinde.

Ve böylece anne kanının Rh faktörü ile karşılaşmasını engellemiş oluyoruz ki sonraki gebelikleri de ilki gibi sağlıklı geçsin diye.

Anne adayının taşıdığı bebeğin kan grubunu bilebilsek rahim içindeki dozu da yapmamıza gerek yok.

Aslında bilme imkanı var. Bu fetal DNA testleri sayesinde ama henüz daha rutine girmedi. Biraz da ücreti yüksek. Ne olacak? Anneden aldığımız kanda bebeğin kan grubuna rutin olarak bakacağız. Eğer anne adayı negatifse bakacağız tabii ki negatifse o rahim içinde yapılması gereken iğneyi yapmayacağız. Ama pozitifse yine yapmaya devam edeceğiz 2 doz şeklinde.

Peki bu olağan dozlar dışında ne zaman yapmak lazım bu uyuşmazlık iğnesini?

İlk trimester olsun, sonlarına doğru olsun. Herhangi bir zamanda kanama olmuşsa eğer kanama olduğu zaman o dozu yapmak lazım. Eğer o hafta dozu yapılmamışsa 28'den sonraki olan kanamalarda da yapmak lazım.

Amniyosentez, Koryon Villus biyopsisi gibi müdahaleler de yani içeriye iğne batırılan müdahalelerde işlem sonrasında mutlaka o dozu yapmak lazım.

Kan uyuşmazlığı iğnesinin gerçeği bu ama en büyük gerçeği şu, kan uyuşmazlığından ilk bebekte bir şey olma olasılığı hemen hemen yok.

İlgili Konular:

• Gebeliğin ilk aylarında karnın davul gibi şişmesi neden olur?
• Gebeliğin son aylarında göğüs kafesi ve kaburgalarda batma ve elektriklenme neden olur?
• Gebelikte kilo alımı, ödem, şişlikler ve alınan kiloların dağılımı
• Hamileliğin son aylarında uykusuzluk ve sık uyanma ne işe yarar
• Gebelikte uyku, yatış ve istirahat pozisyonu nasıl olmalı? Sol yana yatmak zorunlu mu?
• Gebelik hiç kilo almadan tamamlanabilir mi? Doğuma kadar kaç kilo alınır?
• Gebelikte nefes darlığı, nefes nefese kalma, zor solunum ve soluk alma açlığı neden olur?
• Yalancı doğum sancısı (Braxton-Hicks) ile gerçek doğum ağrısı nasıl ayırt edilir?
• Gebelikte sağ yana dönerek veya sırt üstü uyumak ve yatmak bebeğe zarar verir mi?
• Gebelikte cinsel ilişki ne zaman risklidir ve kısıtlanmalıdır?
• Gebelikte belirtilerin, özellikle bulantıların kaybolması bebekte bir sorun olduğunu mu gösterir?
• Gebelik testi cinsel ilişki, aşılama, tüp bebekten kaç gün sonra pozitif sonuç verir?
• Gebelikte ağır kaldırmak, bebeğini kucağına almak, karna ufak darbeler zararlı mı?
• Gebeliğin ilk aylarında cinsel ilişki yasak mı, düşük riskine yol açar mı?
• Kan (Rh) uyuşmazlığı nedir, iğne (Rhogam) hangi durumlarda uygulanır ve ne işe yarar?
• Gebelikte karın, kasık, bel ağrısı, vajinada dolgunluk, batma erken doğum belirtisi midir?
• Gebelikte mide yanması ve bulantı bebeğin saçlanmasına bağlı mıdır?
• Gebelik başladığında adet gecikmesi dışında hiç bir belirti olmaması bir soruna işaret eder mi?
• Baba adaylarının mutlu bir gebelik için mutlaka kaçınması gerekenler

Video: KAN (RH) UYUŞMAZLIĞI İĞNESİ NE ZAMAN UYGULANIR, UYUŞMAZLIK VARSA İLK BEBEKTE SORUNA NEDEN OLUR MU?