Rumeli Manileri

EMİNE SAĞLAM AKFIRAT

Bu hafta TRT sanatç&#;s&#; &#;brahim Can ile birlikte, Balkanlar&#;n en sevilen Türk Halk Müzi&#;i sanatç&#;s&#; Faruk Y&#;lmaz ile türkülerle geçen çocukluk an&#;lar&#;n&#; dinledik. Köylerde kad&#;nlar&#;n kar&#;&#;l&#;kl&#; çal&#;p, nas&#;l maniler yakarak oynad&#;klar&#;n&#; gelin birlikte dinleyelim…

• Dedenizin Makedonya’da mesle&#;i neydi?

Gaziydi, çiftçilik yap&#;yordu. Ondan da birçok türkü ald&#;m. Saz çalmaya merak&#;m vard&#;. O dönem herkesin hayalinde vard&#;. Çocukken, köylerde m&#;s&#;r tarlas&#;na gider çapalama yapard&#;k. Hatta, çapay&#; saz yapar, türkü söylemeye çal&#;&#;&#;rd&#;k. Bir zamanlar orak vard&#;, &#;imdi ki gençler bilmez. Bu&#;day tarlalar&#;na girerdik ailecek, türkü söyleye söyleye vurduk mu enerjimiz artard&#;, çat&#;r çat&#;r orak biçerdik.

TÜRKÜ TOPRAK KOKMALI

• Orak biçerken kimler türkü söylerdi?

Ben söylerim, babam söyler, annem söyler. Böyle güzel geçerdi günlerimiz

O zamanlar yokluk vard&#; ama sevgi, dayan&#;&#;ma, payla&#;ma vard&#;.  Kendimiz üretip, ekme&#;imizi yap&#;p, do&#;al besleniyorduk. Kendi kendimize yetiyorduk.

&#;imdi &#;ehir insan&#;na bak&#;yorsun, yozla&#;ma ba&#;ta betonlardan geliyor bana göre. Her zaman söylerim, türküler tezek kokmal&#;, kekik korkmal&#;, süt kokmal&#;, yo&#;urt korkmal&#;, mutlaka toprak korkmal&#;. Köyde sade ya&#;&#;yorsun. &#;&#;ten geliyorsun, ak&#;am yeme&#;ini yiyor, köy kahvesi varsa oraya gidiyorsun ya da delikanl&#;larla bulu&#;up sohbet ediyorsun.

• Köy kahvelerinde muhabbet, sohbet ve günlük de&#;erlendirmeler oluyor muydu?

Tabi ki oluyordu.  Herkesin evinde oldu&#;u gibi bizim aile meclisimizde de o günkü ya&#;ama dair de&#;erlendirmeler olurdu

Ak&#;amlar&#; ne yapacaks&#;n? Televizyon yok, elektrik yok, gaz lambas&#; var. O zamanlar her evde &#;ömineler vard&#;.

• Anneniz türküleri nerede söylüyordu?

Annemin sesi mükemmeldi. Evin her yerinde, bula&#;&#;k y&#;karken, i&#; yaparken türkü söylerdi.

• Köyünüzde ba&#;lama çalan var m&#;yd&#;?

Yoktu. Ben radyo dinlerken ba&#;lama çalmaya heveslendim. Bir de o zamanlar ba&#;lama bulmak çok zordu.

SADECE TÜRKÜ DE&#;&#;L KÜLTÜR DE GELM&#;&#;

• Balkan radyolar&#; d&#;&#;&#;nda TRT’yi dinleyebiliyor muydunuz?

O zamanlar TRT yayg&#;n de&#;ildi. Her yerden çekmiyordu. Hem de Trakya ile Balkan türkülerini söyleyen de azd&#;.

Balkanlardan K&#;rklareli’ne sadece türküler gelmemi&#;, Balkan kültürü de buraya ta&#;&#;nm&#;&#;t&#;. Halk oyunlar&#; örne&#;in, K&#;rklareli yöresine ait “kara hamur kar&#;&#;lamas&#;” vard&#;r. Notas&#;n&#; da yazm&#;&#;lar. K&#;rklareli'nde ço&#;u ki&#;i bilmez. K&#;rklareli'nin kendine has 9/8’lik k&#;r&#;k havalar&#; var. Köylerde kad&#;nlar kar&#;&#;l&#;kl&#; geçip, çal&#;p, maniler yakarlar ve oynarlard&#;.

YÖRE MAN&#;LER&#;

• E.A. Yöre manilerinden birkaç&#;n&#; aktarabilir

 miyiz?

Dere boyunda keklik

K&#;zlar giyer eteklik

K&#;zlara mana bulma

Erkeklerde e&#;eklik

Elbise alay&#;m m&#;?

Fiyonk ba&#;latay&#;m m&#;?

Kar&#;&#; köyde yar sevip

Seni a&#;latay&#;m m&#;?

Erguvan&#;m sarkar&#;m

Aç&#;lmaya korkar&#;m

Yarin geldi deseler

Ölü olsam kalkar&#;m

K&#;rklareli inece

Katma kumu kirece

Sanma seni unuttum

Rüyamdas&#;n her gece

&#;u kar&#;&#;ki ba&#; bizim

&#;çi dolu ak üzüm

Bana yardan geç derler

Yar benim iki gözüm

K&#;rklareli'nin kendine has oyunlar&#;, Balkan göçlerinden sonra artm&#;&#;t&#;r. Örne&#;in en me&#;hur oyun havas&#; “Zigo&#; halk oyunu”. Zigo&#; Yunanistan'da bir ovad&#;r. “Havas&#; ne ho&#;, suyu ne ho&#;, ovas&#; Zigo&#;.

Bir örnek verece&#;im size. Sezai Çetin isminde bir hocam vard&#;, mekan&#; cennet olsun. K&#;rklareli'nde birçok türküyü ondan derledim. Çe&#;me köyünde ut ve ney çalard&#;? Müthi&#; bir musiki&#;inast&#;. Musikiyi iyi bilirdi. Makam, nazariyat süperdi, ola&#;anüstü bir adamd&#;. Bana çok bilgi verdi. Hatay'da “&#;u kar&#;&#;ki da&#;da kar var, duman yok”, “Alt&#;n tasta gül kuruttum” ona benzer türküler varm&#;&#;. Bu konuyu TRT’de, Elvan Sevim arkada&#;&#;m&#;n konu&#;u oldu&#;um program&#; dinleyen Halk Türküleri ara&#;t&#;rmac&#; Halil At&#;lgan’a anlatt&#;m.

FAT&#;H’&#;N RUMEL&#;L&#; ORKESTRASI HATAY’A SÜRÜLMÜ&#;

Hocam&#;n bana anlatt&#;&#;&#;na göre, Fatih Sultan Mehmet’in tamam&#; Rumelilerden olu&#;an bir orkestras&#; varm&#;&#;. &#;stanbul'un fethinden sonra orkestras&#;na k&#;zm&#;&#;, hepsini Hatay'a sürmü&#;. Bu orkestra Hatay'da Rumeli türkülerini çal&#;p, söylemi&#;ler. Rumeli türküleri Hatay'da ve o yörede yay&#;lm&#;&#;. Türkü derlemesine giden üstatlar, eski hocalar&#;m&#;z, mekanlar&#; cennet olsun, çok güzel çal&#;&#;malar yapm&#;&#;lar ama derin ara&#;t&#;rmalara girememi&#;ler. Bu türküyü nereden ald&#;larsa yöre olarak oray&#; yazm&#;&#;lar. Çünkü o dönemin &#;artlar&#; çok zor. Teyp yok, makine yok, kamera yok. Ressam ta&#;&#;m&#;&#;lar yanlar&#;nda. Ressamlar, benim gibi yöresel sanatç&#;lar&#;n, mahalli sanatç&#;lar&#;n türkü okurken resmini çizermi&#;.

Bir &#;eyi hiç unutmuyorum. Bizim evimizin önü ana caddeydi. Evin önünde bir köpe&#;i ezmi&#;ler, köpek ölmü&#;. Babam o hayvan&#; ald&#;, derisini yüzdü. Köylerde herkesin evinin önünde hayvanlar&#;n a&#;&#;zdan ç&#;kan gübre kupalar&#; vard&#;r. Babam o gübre kupas&#;na deriyi gömdü. On, on be&#; gün bekletti. Sonra ç&#;kard&#;, o deriyi sallad&#;, tüyler döküldü. Ondan defin büyü&#;ü bir daire yapt&#;. O daireyi çald&#;&#;&#;nda yan&#;nda be&#; adet daire çal, onun sesi ba&#;ka gelirdi.

MAVROVA MAKEDONYA KASABASI

• “Mavrova’dan ald&#;m bir hokka nohut” türkünüz var.

Mavrova, Makedonya'da çok güzel turistik bir kasabad&#;r. Hatta türküyü repertuara verdi&#;imizde Madrova anla&#;&#;lm&#;&#;t&#;. Sonra tekrardan Yücel Pa&#;makç&#; abiyle temasa geçip Mavrova ismini yazd&#;rd&#;k. Bunun herhangi bir hikayesi yok. Bizim Makedonya'da çok sümbül vard&#;r, &#;imdi bile çok. Asl&#;nda Balkanlar da Makedonyal&#; ile Bulgaristanl&#; aras&#;nda bir fark yok. Hepsi ayn&#;d&#;r. Günümüzde sen nerelisin dendi&#;inde, Balkan kökenliyim derler. Balkanlar bir bütündür.

Ben ç&#;kard&#;&#;&#;m albümde, Balkan ve Rumeli türküleri sanatç&#;s&#; diye yazd&#;m.

Çeşmenin başı güzel

Dibinin taşı güzel

Öyle bir yar sevmişim

Kipriği kaşı güzel

Ağaçlarda kestane

Kestane tane tane

Öyle bir yar sevmişim

Alpaslan'da bir tane

Kaya dibi kara imiş

Gün doğmadan erimiş

Otuz iki meyvenin

En tatlısı yâr imiş

Çaydanlıkta çayım var

Utanacak neyim var

Alpaslan'ın içinde

Aslan gibi yârim var.

AYRILIK - HASRETLİK ÜZERİNE SÖYLENEN MANİLERİMİZ

Keklik vurdum kalkmaz

Kanı yere akmaz

Önceki sevdiğim yâr

Bu yıl bana bakmaz

Saçım uzun tararım

Var mı size zararım

Ben yârimi yitirdim

Uğrun uğrun ararım

Dağlar dağladı beni

Gören ağladı beni

Ayırdı zalim felek

Derde bağladı beni.

ANA - KIZ ARASINDA SÖYLENEN MANÎLERİMİZ

Sarı taksi geliyor

Tozu duman ediyor

Ana abim evlendi

Sıra bana geliyor

Anam anam garip anam

Ben derdimi kime yanam

Komşu kızını sevmişem

Durmadan kanar yaram

Ay hırsın insin ana

Elin gül dersin ana

Göz görüp gönül sevdi

İnsafın gelsin ana

Bu gece ay doğacak

Kız gelin oynayacak

Benim zalim anam

Düğüne koymayacak

OĞLAN TARAFININ - KIZ TARAFININ ATIŞMA ŞEKLİNDE BİR BİRLERİNE SÖYLEDİĞİ MANİLER

Af kapı kara kapı

Yeşil billurun sapı

Siz kızınızı vermezseniz

Sürünsün kapı kapı

Bahçede gül ağacı

Dibindedir ilacı

Sizin deli kızınız

Karabiberden de acı

Karanfıl katar katar

Ucu sulara batar

Sizin tembel oğlunuz

Baba eline bakar

Alayı alın düze

Görüşelim yüz yüze

Arada sevgi varmış

Kızı verdik biz size

GELİN KAYNANA ARASINDA SÖYLENEN MANİLERİMİZ

Sokakta geziyorsun

Oğlumu üzüyorsun

Sende ne güzellik var

Maymuna benziyorsun

Çarşıda it kaynana

Başında bit kaynana

Biz oğlunla yan yana

Dışarı git kaynana

Başı saçaklı gelin

İpten kuşaklı gelin

Dün geldin adam oldun

Leylek bacaklı gelin

Çarşı biber kaynana

Ne bu haber kaynana

Oğlun beni boşamaz

Çatla geber kaynana

Bu manilerden başka, çeşitli konularda söylenen manilerimiz de vardır. Bunları şu başlıklar altında devam ettirebiliriz: Komşu manileri, manicinin maniciye söylediği maniler, kıskançlık manileri, komşu köylere söylenen maniler ile kendini övme ve üstün görme manileri gibi

Başında ince oya,

Gül yüzü benzer aya,

Sevabı var bakmanın,

Güzeli doya doya.

Kaşların kara imiş,

Gözlerin ela imiş,

Sevdanı bana verdin,

Çekmesi bela imiş.

Ateş yanar olur kor,

Düş görünce hayra yol,

Sevda çekmek nasılmış,

Sen onu çekene sor.

Ovalarda bıtırak,

Yarım yeşil yaprak,

Yarimi ölmüş diyen,

Olsun kara toprak.

Soğuk sular akar dağda,

Mor menekşe biter bağda,

Sarılıp yatacak zamanda,

Nazına kurban olduğum.

Yazı yazdım vardı mı?

Yar eline aldı mı?

Doğru söyle götüren,

Yüreğinden yandı mı?

Altın tabak olaydım,

Yar önüne konaydım,

Yarim saat takınmış,

Kordonu ben olaydım.

Püskülü bağlayalım,

Biz garibiz ağlayalım,

Bugün ayrılık günü,

Birbirimize doyalım.

Yeni cami yapısı,

Yerden bunun kapısı,

Ana kapısına benzemez,

El oğlunun kapısı.

Merdivenden inmem ben,

Takırrak terlik giymem ben,

Hala oğlu varırken,

Başkasına varmam ben.

Makinanın ayağı,

Ayağı değil dayağı,

Çok yaşama kaynana,

Şimdi yersin dayağı.

Hey gül dibi gül dibi,

Gül dibi kazılmış gibi,

İnce bele şal kuşak,

Haktan yazılmış gibi.

Bahçelerde hasırım var,

Tarlalarda mısırım var,

Ah gidi gavurun kızı,

Benim nerde kusurum var?

Bahçelerde ak kuzu,

Çangal çungal boynuzu,

Kızlar varmayın dullara,

Ne tadı var ne tuzu

Avlu dibinde kazık,

Kaynanam ölmüş yazık,

Kaynanama acımam,

Bir top kefene yazık.

Şu gelen Yarangümeli,

Kulağı altın küpeli,

Çok cilve yapıyor,

Kulağını çekmeli.

Ovanın darısına,

Sel aldı yarısına,

Asker oğlan gelsin de,

Boşasın karısına.