Matematikte Arasında Işareti

İçindekiler / Contents нnsöг vii ÉЯa ÁРnОs CsaЭяμ RОsОarМС 1985 Ḳ 1 Aynur Abish BКlКnïŋ НünвОgО ɕОlüаТnО bКвlКnïstï sКlttКr ‘CЮsЭoms МonМОrnТnР ЭСО bТrЭС oП a МСТlН’ 9 Sema Aslan Demir TürkmОnМОНО eken 21 Ahmet Aydemir TürkхОНО гarП-fiillerin bağlaвıМılık ТşlОЯlОrТ СakkınНa 31 Eвüp BaМanlı Türk DТllОrТnТn şaСıs гamТrlОrТnНО НüгОnsТгlТklОr 43 Ad Backus Living on the edge: Could Dutch Turkish become a peripheral Turkic language too? 63 ←аО BlтsТnР Vol de nuit: Ein sprachlich-kЮlТnarТsМСОs ErlОbnТs übОr den Wolken 79 Bernt Brendemoen Some remarks on the infinitive in -mA in 17th century Ottoman Turkish 103 Christiane Bulut Relics of subordinative structures in Iran-Turkic 115 Joakim Enwall The paradox of ethnic elites: planning and maintenance of minority lanРЮaРОs Тn ЭСО PОoplО’s RОpЮblТМ oП CСТna 127 εОЯlüЭ ErНОm TürkхОНО хОkТm ЯО ЭürОЭТm morПoloУТsТ ЯО söгlüklОrО вansıması 141 Margarete I. Ersen-Rasch NoМС ОТnmal гЮr γ. PОrson PlЮral Тm TürkТsМСОn 151 KarТna FТrkaЯТčТūЭė Endangered Karaim in fight for life 175 Peter B. Golden Qıpčaq 183 εОЯlüЭ GülЭОkТn TürklОr ağaхkakana ne derler? edu.tr 0. HОr bТr НТl, Оsas olarak kОnНТ kОnНТnО вОЭОn ЯО ТşlОвОn bТr НТгРОНТr ЯО sОs, вapı, НТгТm ЯО anlam вönünНОn НТğОrТnНОn ПarklıНır. BöвlОМО СОr bТr НТl, bТr bТrТm olЮşЭЮ- rЮr. AnМak СОr НТl bТrТmТ НО ЭОmОlТ aвnı kalmak üгОrО sОs, вapı, НТгТm ЯО anlam вönünden Пarklı НТl bТrТmlОrТnНОn ЯОвa НТl bТrТmМТklОrТnНОn (“Рörünüm”ẓ olЮşЮr. AnМak bТr НТlТn ТхТnНОkТ “bТrОв НТlТ” (“IНТolОkЭ”ẓ, “sosвal РrЮp НТlТ” (SoгТolОkЭ”ẓ, “ağıг” (“εЮnНarЭν DТalОkЭ”ẓ, “lОСхО” РТbТ bТrТmlОrТn sınırları РОrхОkЭО kolaв ЭОspТЭ ОНТlОmОг (krş. Korkmaг 199βμ 4, 107ẓν bТr başka НОвТşlО bЮnlar arasınНakТ sınır РОхТşkОnНТr. BЮ НТl bТrТmlОrТ, НТğОr НТl bТrТmlОrТвlО sürОklТ ТlТşkТ ТхТnНОНТr. DТl bТlТmТ хalışmalarınНa НaСa хok НТl НüгОвТnНОkТ bТrТmlОrТn bТrbТrlОrТвlО olan ТlТşkТlОrТnНОn söг ОНТlmОkЭОНТr. AnМak bТr НТlТn ТхТnНОkТ bТrТmlОrТn bТrbТrlОrТвlО ТlТşkТlОrТ НО Оn aг НТğОrТ kaНar araşЭırılmaвa НОğОr bТr konЮНЮr. DТl bТrТmlОrТ arasınНakТ ТlТşkТnТn вoğЮnlЮğЮ, bТrТmlОrТn öгОllТklОrТnО ЯО НТl Нışı şarЭlara РörО НОğТşmОkЭОНТr. AnМak Оn вoğЮn ТlТşkТnТn, kТşТ НТllОrТ arasınНa РОrхОklОş- ЭТğТν НТğОrlОrТnНО ТsО НОrОМО НОrОМО aгalНığı РОnОl olarak söвlОnОbТlТr. DТl bТrТmlОrТ, ТlТşkТlОrТnТn вoğЮnlЮğЮna ЯО sürОsТnО РörО bТrbТrlОrТnНОn ОЭkТlОnТrlОr. BüЭün НТllОrТn, kОnНТ Тх bТrТmlОrТ arasınНa ЯО СОr НüгОвНОkТ Нış bТrТmlОrlО aг ЯОвa хok ТlТşkТsТnТn olНЮğЮ söвlОnОbТlТr. BЮ СЮsЮsЭa TürkхО, Нünвanın saвılı НТllОrТnНОnНТr. кünkü şТmНТвО kaНar TürklОrТn вaşaНığı СaвaЭ Эarгlarının, МoğraПь saСaların ЯО ЭarТСь sürОМТn bТr РОrОğТ olarak bТrхok НТllО НОğТşТk вoğЮnlЮklarНa sürОklТ ТlТşkТ ТхТnНО olaРОlmТşЭТr. TürkхОnТn başka НТllОrlО olan ТlТşkТsТnТn вanı sıra Türk lОСхОlОrТnТn kОnНТ aralarınНakТ ТlТşkТlОrТ НО ЭarТС boвЮnМa sürОРОlmТşЭТr. BЮna, “karışık НТl” ТlО вaгılmış EskТ AnaНolЮ ЯО εОmlûk TürkхОsТ mОЭТnlОrТ örnОk Рösterilebilir; bk. Doerfer 1990; Eckmann 1965. 0.1. “Dil katışımı”; “dil karışımı” DТl bТrТmlОrТnТn НТğОrlОrТвlО ТlТşkТsТ ОlbОЭЭО konЮşЮМЮları ЯasıЭasıвla РОrхОklОşmОkЭО- НТr. DТl ТlТşkТsТ Оsas olarak, konЮşЮМЮların bТrbТrlОrТвlО вakınНan ТlОЭТşТmТnО, bТr başka НОвТşlО konЮşmasına Нaвanır. BЮnЮn вanı sıra, гamanla вaгı РТbТ araхların kЮllanılmasıвla ЮгakЭan bТr ТlОЭТşТm НО mümkün olabТlmТşЭТr. Günümüгün вaгılı, sОslТ ЯО РörünЭülü ТlОЭТşТm şarЭlarınНa arЭık, bТr kТşТnТn хok НТllТ olması ТхТn başka НТl 450 εЮsЭaПa ←ğЮrlЮ alanlarınНa вaşaması, НТğОr НТl bТrТmlОrТnТn konЮşЮМЮlarıвla вüг вüгО konЮşması gerekmemektedir. BТrОr bТrТm olarak Пarklı НТllОr arasınНakТ kopвalama ТlТşkТsТвlО, bТr НТlТn kОnНТ birimlОrТ arasınНakТlОr, СОr bТrТnТn baгı öгОl şarЭları olmasına rağmОn ЭОmОlНО aвnı- Нır. DТl bТrТmlОrТnТn ТlТşkТlОrТ sonЮМЮnНa kopвalanan “вОnТ” şОkТllОrlО ТlРТlТ ТkТ aşama ЯarНırν bЮnlar sırasıвla şöвlО РОrхОklОşТrμ BТr НТl bТrТmТnТn (= Aẓ ЭОk НТllТ olmaвan konЮşЮМЮları, “söг”lОrТnО (“RОНО, parolО”ẓ bТlНТklОrТ НТğОr bТr НТl biriminden (= B) гaman гaman хОşТЭlТ sОbОplОrlО kopвa (“öНünхν alınЭıν EnЭlОСnЮnР”ẓ şОkТllОr kaЭabТlТr- lОr. BöвlОМО B bТrТmТnНОn A bТrТmТnО sОs, kОlТmО, kalıp ТПaНО ЯОвa МümlО РТbТ НТlТn СОr НüгОвТnНО bТrlТklОr kopвalanabТlТr. BЮ, bТr başka НОвТşlО, ПОrЭlОrin başka bТr НТl bТrТmТnНОn kopвalaНığı ЮnsЮrЮ, “kОnНТ НТlТ”nНО (“IНТolОkЭ”ẓ kЮllanmasıНır. BЮna “НТl kaЭışımı” (“SpraМСmОnРЮnР”ẓ НОnТr. BЮna örnОk olarak, Almanвa’Нa хalışan bТr Türkün “banka СОsap nЮmarası” karşılığınНa ɕonto numКrКsı demesi, verilebilir. Dil kaЭışımları, A НТl ЭoplЮlЮğЮnНa, B bТrТmТnО СсkТm ЯОвa aşТna olanların saвısıвla НoğrЮ oranЭılı olarak kolaв kabЮl Рörür. HaЭЭa bЮnlar, A НТl ЭoplЮlЮğЮnНa ЭОk НТllТ olanlar ЭaraПınНan bТlО kopвalanarak şaСsь НТllОrТnО (“IНТolОkЭ”ẓ alınabТlТr. BöвlОМe kopвalanan ЮnsЮr, arЭık o НТl bТrТmТnТn büЭün konЮşЮМЮlarınМa bТlТnТp kabЮl РörОn bТr ЮnsЮrЮ, вanТ o НТl bТrТmТnТn bТr parхası olЮr. BТr başka НОвТşlОν bТr НТl bТrТmТnНОn başka bТr НТl bТrТmТnО kopвalanan ЮnsЮrЮn вaвРınlaşması bТr kТşТНОn başlaвarak dereМО НОrОМО arЭmakЭa, Оn sonЮnНa СОrkОsТn şaСsь НТlТnО РТrОrОk o НТl bТrТmТnТn malzemОsТ olmakЭaНır.1 BЮna “НТl karışımı” (“SpraМСmТsМСЮnР”ẓ НОnТr. нrnОkμ TЭü. хКrşКmbК < Far. х r-şОnbО “НörНünМü Рün”. BЮnЮ DoОrПОr şöвlО aхıklamakЭaНırμ “SpraМСmТsМСЮnР bОrЮСЭ aЮП ОТnОr ЭaЭsтМСlТМСОn KrОЮгЮnР гаОТОr SpraМСnormОn, НТО eine neue Norm schafft. /.../ Sprachmengung dagegen liegt dann vor, wenn eine rein ТnНТЯТНЮОllО ЯОrаanНЭО FrОmНПorm ОrsМСОТnЭ” (1990μ βγẓ.2 0.2. Seydî Ali Reis ve Mir’âtü’l-memâlik SОвНь AlТ RОТs, İsЭanbЮl’Юn ПОЭСТnНОn sonra GalaЭa’Нa вОrlОşОn НОnТгМТ bТr aТlОnТn хoМЮğЮНЮr. 1498 вılınНa НoğНЮğЮ ЭaСmТn ОНТlmОkЭОНТr. AЭaları Нa babası HüsОвТn RОТs НО GalaЭa TОrsсnОsТ (“Dсrü’s-sınсa-Т ÂmТrО”ẓ kОЭСüНalarınНanНır. DОnТгМТlТğТ ilgilendiren matematik, coğraПвa, asЭronomТnТn вanı sıra ОНОbТвaЭ alanınНakТ bТlРТsТ ЯО ЮsЭalığına bakılaМak olЮrsa ТвТ bТr ЭaСsТl РörНüğü söвlОnОbТlТr. O Нa aЭaları РТbТ НОnТгМТlТk mОslОğТnТ sОхmТşЭТr. ГaЭОn хoМЮklЮğЮnНan bОrТ НОnТгМТlТğТn ТхТnНОНТr. RОsmь olarak Тlk РörОЯТ Aгaplar KсЭТplТğТ’НТr. ŞТТrlОrТnНО kЮllanНığı “KсЭТbь” maСlası Нa bЮraНan РОlТr. DaСa sonra GalaЭa TОrsсnОsТ KОЭСüНalığı’na ЭaвТn olЮnЮr. 15ββ вılınНa RoНos’Юn ПОЭСТnНОn ТЭТbarОn Barbaros HaвrОННТn Paşa’nın вanınНa Osmanlı Нonanmasının AkНОnТг’НОkТ büЭün ПaalТвОЭlОrТnО kaЭılır. 15γ8’НОkТ PrОЯОгО DОnТг 1 DТl ТlТşkТlОrТnТn Эanımlanması, kopвalama ЭürlОrТ ЯО TürkхОnТn вabanМı НТllОrlО olan ТlТşkТlОrТ konЮsЮnНa aвrınЭılı olarak bk. JoСanson 199β. 2 DТl karışımı, ТkТ Пarklı НТlТn şОkТllОrТnТn РОrхОkЭОn вОnТ bТr şОkТl olЮşЭЮraМak ЭarгНa Тх ТхО РОхmОsТnО Нaвanır. DТl kaЭışımı ТsО kЮllanılan вabanМı şОklТn saНОМО ПОrНь olmasınНa söг konusudur. LОСхОlОr arası “НТl kaЭışımı” 451 SaЯaşı’nНan sonra şöСrОЭТ büsbüЭün arЭar. ArЭık SОвНь AlТ RОТs, Barbaros’Юn Оn РüЯОnНТğТ amТrallОrНОn bТrТНТr. DОnТгМТlТkЭОkТ maСarОЭТ, bТlРТnlТğТ, şaТrlТğТ ЯО soСbОЭ aНamlığıвla KanЮnь’nТn НО sОЯРТsТnТ kaгanır. KanЮnь, İran SОПОrТnО хıkarkОn onЮ Нa вanınНa РöЭürür ЯО 155γ вılınНa “εısır KapЭanlığı” РörОЯТnО РОЭТrТr. SОвНь AlТ RОТs, kapЭanlık РörОЯТnТ НОЯralНıkЭan sonra Нonanmaвı Basra’Нan εı- sır’a РöЭürürkОn bТr kasırРaвla HТnНТsЭan ЭaraПına sürüklОnmТş, НОnТгНОn НönmОnТn mümkün olmaması üгОrТnО OrЭa Asвa ЯО İran üгОrТnНОn вapЭığı maМОralı bТr kara вolМЮlЮğЮnНan sonra 1557 вılınНa EНТrnО’НО KanЮnь’nТn СЮгЮrЮna хıkmaвa mЮЯaП- Пak olmЮşЭЮr. BЮnНan sonra SОвНь AlТ RОТs, DТвarbakır TТmar DОПЭОrНarlığı, GalaЭa Hassa ReislТğТ РörОЯlОrТnНО bЮlЮnmЮş ЯО 156β вılınНa ЯОПaЭ ОЭmТşЭТr. SОвНь AlТ RОТs, “KсЭТbь” maСlasıвla şТТrlОr вaгmışЭır. AвrıМa НОnТгМТlТklО ТlРТlТ ЭО- lТП ЯО ЭОrМümО ОЭЭТğТ “εТr’сЭ-ı KсТnaЭ”, “HülсsaЭü’l-СОв’О”, “KТЭсbü’l-mЮСьЭ Пь ‘ТlmТ’l- ОПlсk ЯО’l-ОbСûr” ЯО СaЭıra ЭürünНО “εТr’сЭü’l-mОmсlТk” aНlı ОsОrlОrТ bЮlЮnmakЭaНır. SОвНь AlТ RОТs, “εТr’сЭü’l-mОmсlТk” (“εОmlОkОЭlОrТn Aвnası”ẓ aНlı ОsОrТnНО, Ka- nЮnь ЭaraПınНan 155γ вılınНa εısır KapЭanlığı РörОЯТnО РОЭТrТlmОsТnНОn 1557 вılınНa İsЭanbЮl’a НönüşünО kaНar РОхОn sürОНО HТnНТsЭan, OrЭa Asвa ЯО İran’Нa başınНan РОхОn olaвları anlaЭmakЭaНır. BЮna РörОν SОвНь AlТ RОТs ЯО aНamları, Basra’НakТ Нonanmaвı εısır’a РöЭürürlОrkОn ОllОrТnНО olmaвan sОbОplОrlО HТnНТsЭan saСТllОrТnО sürüklОnmТşlОrν bölРОНОkТ PorЭОkТг НОnТг РüМüвlО saЯaşmışlarν НОnТгНОn РОrТ НönmО- nТn mümkün olmaması sОbОbТвlО НО OrЭa Asвa ЯО İran üгОrТnНОn AnaНolЮ’вa НoğrЮ хok гor şarЭlar alЭınНa, maМОralı ЯО хТlОlТ bТr kara вolМЮlЮğЮ вapmışlarν bЮ ОsnaНa alışmaНıkları МoğraПь вОrlОr, Тnsanlar, вaşaвış Эarгları ЯО СaвЯanlar РörmüşlОrν bölРО вönОЭТМТlОrТвlО РörüşmüşlОr, НosЭlЮklar kЮrmЮşlar, baгan Нa ТsЭОmОНОn onlar arasın- НakТ хaЭışmaların ТхТnО НüşmüşlОr, bТrхok ЭОСlТkО aЭlaЭmışlar ЯО sonЮnНa İsЭanbЮl’a ЮlaşabТlmТşlОrНТr. “εТr’сЭü’l-mОmсlТk”, 16. вüгвılНa aНı РОхОn bölРОlОrТn ЭarТСь olaвlarına bТr Os- manlı amТralТnТn РöгüвlО bТrТnМТ ОlНОn kaвnak ЭОşkТl ОЭmОsТnТn вanı sıra, Türklük bТlТmТ bakımınНan Нa хok önОmlТНТr. кünkü o НönОmНО HТnНТsЭan, AПРanТsЭan, OrЭa Asвa ЯО İran, Türk вönОЭТМТlОrТn СсkТmТвОЭТnНО ТНТ. BЮ bölРОlОrНО konЮşЮlan Türk lОСхОlОrТnТn НЮrЮmЮ, Türk ЭoplЮlЮklarının külЭürü НО хОşТЭlТ ЯОsТlОlОrlО ОsОrО вansımışЭır. AвrıМa ОsОrНО, “РünНОlТk” НТllО вaгНığını bОlТrЭОn bТr Osmanlı aвНınının TürkхОsТnТ ЯО НОnТгМТlТk ЭОrТmlОrТnТ НО РörmОk mümkünНür. EsОrТn хОşТЭlТ вaгma nüsСaları bТlТnmОkЭОНТr. BЮnlarla ТlРТlТ хОşТЭlТ хalışmalar Нa вapılmışЭır (bk. KТrОmТЭ 1999). Mir’âtü’l-memâlik’te dil katışımı SОвНь AlТ RОТs, ОsОrТnТ ОlbОЭЭО Osmanlı TürkхОsТ okЮвЮМЮları ТхТn вaгmışЭır (bk γbν β vd.). Ancak eserinde, olayların anlaЭılışına ЮвРЮn olarak кağaЭaв TürkхОsТ konЮşЮМЮlarının söгlОrТnТ naklОЭmТşν onlara вönОlТk olarak кağaЭaв TürkхОsТ ТlО kОnНТ вaгНığı şТТrlОrТ НО kaвНОЭmТşЭТr. BЮnların bОğОnТlНТğТ, СОm вolМЮlЮğЮ ТхТn kolaвlıklar sağlamasınНan СОm НО НОЯrТn HТnНТsЭan СükümНarı Hümсвûn ŞaС’ın kОnНТsТnО “İkТnМТ AlТ ŞТr NОЯaвь” olarak ТlЭТПaЭ ОЭmОsТnНОn anlaşılmakЭaНır (bk. γ7bν 1-7). Buna 452 εЮsЭaПa ←ğЮrlЮ rağmОn SОвНь AlТ RОТs, кağaЭaв TürkхОsТвlО вaгmaвa “РaвrОЭ ОЭЭТğТ” mОЭТnlОrНО Osmanlı TürkхОsТnТn ОЭkТsТnНОn kЮrЭЮlamamışЭır. BЮ Нa РaвОЭ ЭabТьНТr. BЮna karşılık ТвТ bТlНТğТ Osmanlı TürkхОsТвlО вaгНığı mОЭТnНО НО хОşТЭlТ sОbОplОrlО кağaЭaв TürkхОsТnНОn НТl kaЭışımları вapmışЭır. BЮ хalışmanın konЮsЮ, ОsОrТn Оsas НТlТ olan Osmanlı TürkхОsТnНОkТ кağaЭaв TürkхОsТ НТl kaЭışımlarını Тncelemektir. Osmanlı Türkçesinde Çağatay Türkçesi MТr’сtü’l-mОmсlТɕ’ЭОkТ кağaЭaв TürkхОsТ НТl kaЭışımları, şЮ şОkТlНО ЭasnТП ОНТlОbТlТrμ 1. Özel isimler ve terim niteliğindeki kelimeler: SОвaСaЭ ЯО СaЭıra mОЭТnlОrТnНО, pОk хok вabanМı kОlТmОnТn bЮlЮnması olağanНır. BЮnların bТrхoğЮnНan kaхınmak Нa bЮ Эür mОЭТnlОrНО ОsasОn mümkün НОğТlНТr. “εТr’сЭü’l-mОmсlТk”ЭО НО anlaЭılan вörОlОrО maСsЮs вОr, şaСıs, ЭoplЮlЮk, вТвОМОk- ТхОМОk, Оşвa Яb. pОk хok вabanМı kОlТmО ЯОвa ЭОrТm РОхmОkЭОНТr. BЮnların baгısı ortalama Osmanlı aвНını ТхТn “ЭanıНık”, baгısı “вОnТ” kОlТmОlОrНТr. BЮnlar kОnНТ ТхТnНО ТkТ kısımНa ЭasnТП ОНТlОbТlТrμ a. Kullanılmasından “kaçınılamaz” kelimeler: Baгı öгОl ТsТmlОr ЯО ЭОrТmlОr, mОЭnТn olЮşЭЮrЮlНЮğЮ НТlНОn bağımsıг olarak asıllarına uygun veya benzer3 kЮllanılmak НЮrЮmЮnНaНır. BЮ Эür kОlТmОlОrТn, mОЭnТn anlaşıl- ması ТхТn bağlama bağlı olarak РörОМОlТ bТr önОmТ ЯarНır. AşağıНakТ МümlОНО orЭalama Osmanlı aвНını ТхТn bТlТnОn ЯО bТlТnmОвОn вОr aНları РОхmОkЭОНТr. Yaгar, anlaşılmasınНan ОnНТşО ОЭЭТğТ baгılarını, “вanТ” ТlО aхıklaвarak, ТkТ aНlı olarak вaгmışЭır. AНı РОхОn КrКɕöl şОСrТnТn ТsО mОЭnТn РОnОl olarak anlaşılmasınНa гaЭОn önОmТ вokЭЮr. /…/ rezme azm olınup şОСr-i araköle andan F rab öюТnНОn b-ı mū ya nį Ceyhūn keştįler ile ubūr olınup müb rОɕ şОСr-i şОЯЯ lüю ОЯ вТlТnНО ЯТl вОt-i İr n- zemįn ya nį or s na adem ba ılНı (57a; 9-1βẓμ “HarОгm’О РТЭmОk ТхТn Karaköl şОС- rТnО (ЯarılНıkЭanẓ sonra Farab’ın önünНОn CОвСЮn РОmТlОrlО РОхТlНТ ЯО mübarОk ŞОЯЯсl aвının Тlk РünlОrТnНО İran’ın Horasan bölРОsТnО ЮlaşılНı.” Osmanlılar ЭaraПınНan pОk bТlТnmОвОn ЭoplЮlЮk aНlarını Нa aвnı вönЭОmlО bОlТrЭmТşЭТrμ /…/ ol yollarda Manġıt ya nį Noġay вТПОsТnüю al a ẓulm ve te addįsi ТstТm olı- nup /…/ (53a; 4-7ẓμ “O вollarНa εanРЮЭ, вanТ NoРaвların Сalka гЮlm ЯО salНırısı ТşТЭТlНТ.” Baгı kОlТmОlОr alışılmış anlamınНan Пarklı kЮllanılmışЭır. AnМak mОЭnТn bağlamınНan bЮnlar kolaвМa anlaşılabТlmОkЭОНТr. нrnОkμ DОşt-i ıpхК . BЮ, Osmanlı- 3 Krş. BЮ aвnılık ЯОвa bОnгОrlТkЭО хОşТЭlТ sОbОplОrlО sapmalar olabТlmОkЭОНТrν krş. İnР. Boston [“BКstınʾ] = TЭü. Bostonν İnР. London [“LКnНınʾ] = TЭü. Londra; Alm. Deutschland = TЭü. Almanya vs. LОСхОlОr arası “НТl kaЭışımı” 453 larМa НaСa хok KaraНОnТг’Тn kЮгОвТnТ bОlТrЭmОk üгОrО kЮllanılmakЭaНırν anМak mОЭnТn bağlamınНan HarОгm bölРОsТ ТхТn kЮllanılНığı anlaşılmakЭaНırμ VТl вОt-i rezmde ve Deşt-i ıpça da Я i olan a Я lТ bОв n ider (57b; 5): Harezm eyaletinde ve Kıpхak boгkırlarınНa olan olaвları anlaЭır ; /…/ bir aydan гТв НО Deşt-i ıpça da ser-gОrН n вörТвüp /…/ ir bТю bОl ve mi net ile günlОrНО bir gün Ş m di- mekle ma rūП ma alli gОхüp a aba-i Sar yçuġa ЯКrılНu da /…/ (59aν 11 ЯНẓμ “BТr aв- Нan Пaгla Kıpхak boгkırlarınНa şaşkın, pОrТşan НolaşılНıν sonЮnНa bТn bОla ЯО ОгТвОЭlО bТr Рün Şam aНıвla Эanınan вОrТ РОхОrОk SaraвхЮk kasabasına ЯarılНı.” DТğОr örnОklОrμ /…/ вК mК Тхün her arafdan Çaġatay СüМūm ТНüp ṭ…ṭ (28a; 11-1βẓμ “Yağma ТхТn кağaЭaвlar СОr ЭaraПЭan salНırНılar.” b. Kullanılmasından “kaçınılabilir” kelimeler: BЮnlar Нa вЮkarıНa гТkrОНТlОnlОr РТbТ anlaЭılan вörОlОrО maСsЮs kОlТmО ЯОвa ЭОrТmlОr- НТr. YТnО НО başka bТr НТlНО ЯОвa lОСхОНО mОЭТn olЮşЭЮrЮlЮrkОn bЮnları kЮllanmak mecburiyeti yoktur. Bunlar okuyucunun anlayabilecОğТ СсlО РОЭТrТlОbТlТrНТ. AnМak SОвНь AlТ RОТs, bЮ Эür kОlТmОlОrТ НО ОsОrТnНО bolМa kЮllanmakЭaНır. AşağıНakТ mОЭТnНО нгbОklОr ТхТn kЮllanılНığı anlaşılan Ala-хКpКn, вanТ “Ala kaПЭanlılar”, ЭabТrТ, orЭalama bТr Osmanlı aвНını ТхТn “вОnТ” bТr kОlТmОНТr. 4 Burada кağaЭaв TürkхОsТnНО ЯОrТlОn bТr ОmТr alınЭılanmışЭır. BЮnЮn orЭalama bТr Osmanlı aвНını ТхТn anlaşılma oranı СОrСсlНО НüşükЭür. AnМak bЮraНa, СТх bОklОnmОвОn bТr şОkТlНО, bТrbТrТnТn вОrТnО РОхОbТlОМОk кağaЭaв TürkхОsТnТn ОrɕlТ ɕТşТ “Сüküm saСТbТ (“Рüхlü kТşТ”ẓ” ЯО mįrzā “ОmТrгaНОν bОв” kОlТmОlОrТ ya nį ТlО aхıklanmakЭaНır. BТrТnМТ kОlТmОnТn РОrхОk кağaЭaв TürkхОsТnНО erklik olması РОrОkЭТğТ НО aвrıМa ЯЮrРЮlanmalıНır. /…/ uМНuЯ n КrКПınК azm olınup MТn rОlü Kende arįb ЯКrılНu da вüг mi Н rı Ala- çapan КrНımıгМК хКpıp Erkli kişi ya nį mįrz вКrlı ılНı. KКвtıю НТвü bir вolНКşımuгı ılıх birle хКpıp ya nį хКlup biz da ı вКrК К el urup cenge СОnɕ ТtНüɕНО bir ulu seyyid segТrНüp нгbТɕlОrО abr ТНüю НТвü ıх ırıp iki М nТbНОn teva uf olınup /…/ (54a; 2- 7ẓμ “GЮМНЮЯan’a РТЭmОk ТхТn εТnarОlü KОnН’О вaklaşılНığınНa вüг kaНar Alaхapan arНımıгНan aЭ sürüp ‘BОвТn ОmrТ Яar. Dönün’ НТвОrОk bТr вolНaşımıгa kılıх хalНılarν bТг НО sТlсСlarımıгa НaЯranıp saЯaşa başlaНığımıгНa saвРın bТr kТşТ koşЭЮ ЯО нгbОklere ‘BОklОвТn’ НТвО bağırНı. HОr ТkТ ЭaraП Нa НЮrНЮ.” AşağıНakТ mОЭТnНО РОхОn “para bТrТmТ” olan tümОn (“on bТn”ẓ kОlТmОsТ НО вörОвО maСsЮs bТr ЭОrТm olmasına rağmОn Osmanlı okЮвЮМЮsЮ ТхТn akЭarılabТlТrНТμ ṭ…ṭ bТr tümen mОblК ba ş olınup ṭ…ṭ (6βbν 1ẓμ BТr ЭümОn mТkНarı para bağışlanНı.” 4 Burada РОхОn Ala-хКpКn kelimesi sadece Osmanlı aвНını ТхТn НОğТl, metni вaвımlaвan araşЭırıМı ТхТn bile “вОnТ”НТrν bk. ala-хКpКn “Сıгlı koşan” (Kiremit 1999: 178). Oysa хКpКn kelimesi “kaПЭan, uzun МОkОЭ” vs. anlamlarınНa bТrхok ЭarТСь ve modern Türk lОСхОsТnНО kЮllanılmakЭaНır (bk. TMEN 3: 47 vd.). 454 εЮsЭaПa ←ğЮrlЮ YörОНОkТ “saвРın kТmsОlОr”Т karşılaвan bТr ЮnЯan olarak kЮllanılan Кr u, tar an ve mįrг kelimeleri 5 НО aхıklamasıг olarak mОЭТnНО bЮlЮnmakЭaНır. нrnОkμ ṭ…ṭ arġundan ve tar andan on mi Н rı mįrz ya her birine il at ЯТrüp ṭ…ṭ (27b; 10-12): “ArРЮn ЯО TaСran olan on kaНar bОвТn СОr bТrТnО СТl’aЭ ЯОrНТm.” AвrıМa ОsОrНО Mįrг ЮnЯanlı bТrхok şaСıs aНı Нa РОхmОkЭОНТrν bk. KТrОmТЭ 1999μ γ51. SОвНь AlТ RОТs, baгı kОlТmОlОrТ НО вКʿnį ile aхıklamakЭaНırμ нrnОkμ ṭ…ṭ n bu a įre bir at ve bir baş aya ya nį mütО addid il atler Тn вОt itdiler (51a; 11-12): Han, bana bТr aЭ ЯО хОşТЭlТ СТl’aЭlОr СОНТвО ОЭЭТ.” SОвНь AlТ RОТs, ЭaraПınНan “BЮСara’nın вОЭТmlОrТ” olarak aхıklanan ıгıl-aya toplulЮğЮ, anlaşılНığı kaНarıвla, BЮСara’Нan РОЭТrТlОn “kapıkЮlЮ” askОrlОrТНТrμ ṭ…ṭ Seyyid BurС n СОm n göг arardup ve öюТnНО bТю mi Н rı ızıl-aya ya nį Bu r nuю yetįmleri ve ır mi Н rı Rūmį tįr-ОnН г ya nį tüПОnɕ-ОnН г olup ve ya şı lОşɕОrТ olmК ın an-ı Я idde mįrг вı ba up ve tüПОnɕ ile mОМrū ТНüp /…/ (54b; 8- 1βẓμ “SОввТН BЮrСan, СТх хОkТnmОНТ. нnünНО bТn kaНar Kıгıl-aвak ЯО kırk kaНar AnaНolЮlЮ ЭüПОkхТ ЯarНı. AskОrТ ТвТ olНЮğЮnНan anınНa bОвТn (aНamlarınıẓ вОnНТ ЯО kОnНТsТnТ ЭüПОklО вaralaНı.” AşağıНakТ mОЭТnНО РОхОn opхКМı bКşı “mОkЭЮpхЮ” ЯО ya avul “mЮСaПıг” kОlТmО- lОrТ НО вörОвО maСsЮs bТr ЭОrТm olmasına rağmОn Osmanlı okЮвЮМЮsЮ ТхТn akЭarılabТ- lТrНТ. NТЭОkТm Osmanlı TürkхОsТnНО НО aвnı ТşlОr ТхТn başka ЭОrТmlОr kЮllanılmakЭaНır. /Mįrг / a ɕ m ve mОɕ tТbТ bir kįseye oyup ve müСrlОвüp opхКМı bКşısı6 Alį Big ve Pįr Alį n m ya avul 7 ile МümlОmüгТ abs arį iyle /…/ ş СК gönНОrüp /…/ (68bν β-6): “εТrгa, вaгılı ОЯrakı bТr kОsОвО koвНЮ ЯО müСürlОНТ. εОkЭЮpхЮbaşı (“BoСхaМıbaşı”ẓ AlТ BОР ЯО PТr AlТ aНınНakТ mЮСaПıг ТlО СОpТmТгТ ЭЮЭЮklЮ olarak şaСa РönНОrНТ.” 2. Kullanılması gerekmeyen kelimeler SОвaСaЭ ЯО СaЭıra mОЭТnlОrТnНО bТlО, anlaЭılan вörОlОrО maСsЮs öгОl ТsТm ЯО ЭОrТm nТЭОlТğТnНО olmaвan kОlТmОlОrТn, mОЭnТn okЮвЮМЮsЮnЮn НТlТвlО вaгılması bОklОnТr. BТr başka НОвТşlО, вaгarın mОЭТn olЮşЭЮrНЮğЮ НТlО başka bТr НТlНОn РОnОl kОlТmОlОrТ Эaşıması ТхТn РОхОrlТ bТr sОbОp вokЭЮr. BЮna rağmОn SОвНь AlТ RОТs, bЮ Эür кağaЭaв TürkхОsТ kОlТmОlОrТnТ НО ОsОrТnНО kЮllanmakЭaНır. BЮnlar, “εТr’сЭü’l-mОmсlТk”ЭО кağaЭaв TürkхОsТвlО “РОrхОk” НТl kaЭışımlarıНır. Ancak burada dikkat edilmesi gere- kОn bТr СЮsЮs ЯarНırμ EskТ НönОmlОrНОkТ TürkхО mОЭТnlОrНО НТl ТхТ ЯarвanЭlar, РünümüгНОkТ ölхünlü вaгı НТllОrТnНО olНЮğЮ РТbТ asla Оn aгa ТnНТrТlmОmТşЭТ ЯО НОğТ- şТk ЭОmОl Нalların (“lОСхО”ẓ öгОllТklОrТnТ Эaşıвan öРОlОr вan вana bЮlЮnabТlТвorНЮ. BöвlОМО, вaгarНan вaгara ЯОвa ОsОrНОn ОsОrО НОğТşОbТlОn, bТrbТrТnТn вОrТnО РОхОbТlОn НТl öРОlОrТnО rasЭlamak СОr гaman mümkünНü. εОsОlс Osmanlı TürkхОsТnНО Овü ve 5 Bk. tar ān “EСrОnЭТЭОl (PrТЯТlОРТОrЭОrẓν SЭОЮОrПrОТОr” (TεEN βμ 460 ЯН.ẓν krş. Кr un “ArРЮn, СanОНan aНı”ν tar an “TarСan, kaЯТm aНı” (Kiremit 1999: 184; 423). 6 Bk. “kop: soхТlЮЯхan narsalar solТb koвТlaНТРan, maЭa, хТpЭa Яa ş. k.Нan ЭТkТlРan, бalЭaНan kaЭЭa, qanorНan kТхТk rЮгРor bЮвЮmТ”ν “ɕopхК: kТхkТnО kop” (нTS βμ 598ν 599ẓ. 7 Bk. “yasavul: δОТbаaМСО bОТm CСan, AЮПsОСОr, AНУЮЭanЭ, OrНnОr” < εo. (TεEN 4μ 166ẓ. LОСхОlОr arası “НТl kaЭışımı” 455 ya şı, вüгвıllar boвЮnМa вan вana вaşaвaРОlmТşЭТr (bk. вКСşТ, TS: 2109.) Bu, yine de ya şı’nın “РОrхОk” Osmanlı TürkхОsТ olНЮğЮ anlamına РОlmОг. 8 Zira ya şı kelimesi- nТn Osmanlı TürkхОsТnНОkТ kЮllanım sıklığı, кağaЭaв TürkхОsТnО РörО хok НüşükЭür. AşağıНakТ mОЭТnНО РОхОn МülНО9 “karşılık, öНül” kОlТmОsТ, baгı mОЭТnlОrНО sОвrОk РОхmОsТnО rağmОn Osmanlı TürkхОsТnТn alışılmış söг ЯarlığınНan НОğТlНТr. BЮnЮn yerine müɕ П t, bК şįş Яb. bТr kОlТmО kЮllanılabТlТrНТ. BЮ kОlТmОnТn Osmanlı TürkхО- sТnНО вaвРınlaşmamış ЯО “вОnТ” olНЮğЮ, araşЭırıМıların bЮ kОlТmОвТ Эanıвamamaların- Нan Нa anlaşılmakЭaНır.10 Ş С asan Mįrг da ı o lınК Mįr İs lОşɕОrО tevzį ТtНügТ azįneden b į her ne ЯКrısК cülde ЯТrüp ṭ…ṭ (27b; 10-1βẓμ “ŞaС Hasan εТrгa Нa εТr İsa’nın askОrО НağıЭЭığı СaгТnО- НОn kalanın Эamamını oğlЮna mükсПaЭ olarak ЯОrНТ.” AşağıНakТ mОЭТnНО РОхОn görТnТş11 “kabЮl, sОlсmlık ЭörОnТ” kОlТmОsТ, baгı mОЭТnlОrНО sОвrОk РОхmОsТnО rağmОn Osmanlı TürkхОsТnТn alışılmış söг ЯarlığınНan НОğТlНТr. Cum a gün a ş m nКm гı va tınНК p НТş С al a göriniş ТНüp ṭ…ṭ (43a; 15-43b; 1): “CЮma Рünü akşam namaгı ЯakЭТnНО paНТşaС Сalkı СЮгЮra kabЮl ОЭЭТ.” AşağıНakТ mОЭТnНО РОхОn aza “ТsвanМı” ЯО ara хı12 “soвРЮnМЮ” kОlТmОlОrТ, orta- lama bТr Osmanlı aвНını ТхТn “вОnТ”НТrν гТra bЮnЮn вОrТnНО Оş Тв Яb. olmalıвНı. Buradaki tapma “bЮlmak” ЯО вКlКюКх “хıplak” kОlТmОlОrТ НО, вОnТ НОğТlsО bТlО хok ЭanıНık НОğТlНТr. BТr başka НОвТşlО bЮnların kЮllanım sıklığı НüşükЭür. /…/ ol yollarda MКn ıt ya nį No Кв вТПОsТnüю al a ẓulm ve te addįsi ТstТm olınup ve azaġı ve ara çısı bį- add olup a l ehl-i Тsl mК yol ЯТrmОвüp tapdı ların elbette yalañaç ılup /.../ (53a; 4-7ẓμ “O вollarНa εanРЮЭ, вanТ NoРaвların Сalka гЮlm ЯО salНı- 8 BЮ СЮsЮsЭa ölхüЭ alınabТlОМОk bТr ОsОr bЮlЮnmamakЭaНır. EskТ AnaНolЮ ЯОвa Osmanlı TürkхОsТnТn “РОrхОk” kОlТmО СaгТnОsТnТ вansıЭan bТr söгlük maalОsОП bЮРünО kaНar вaвımlanamamışЭır. “Tarama Söгlüğü” РТbТ НaСa хok “ТlРТnх” kОlТmОlОrО oНaklanan хalışmaların, EskТ AnaНolЮ TürkхОsТnТn НЮrЮmЮnЮ вansıЭamaвaМağı aхıkЭır. BЮ bağlamНa EskТ AnaНolЮ TürkхОsТ mОЭТnlОrТnТn “karışık” НТllТ ЯО ölхünsüг olması Нa Рöг arНı edilmemelidir. 9 Bk. “МülНü: BОloСnЮnР Пür ОТnО ЯОrНТОnsЭЯollО TaЭ” < εo. (TεEN 1μ β94ẓν krş. “МülНО: (A. Мu’l üМrОЭ, karşılık, aвak kТrası” (KТrОmТЭ 1999: 216). 10 “ErРТn’Тn хulНu, Gökвaв’ın хulНu okЮmЮş olНЮkları söгМük, ‘mükсПaЭ, РösЭОrТlОn вararlık karşılığı ЯОrТlОn öНül’ anlamına РОlТr. εoğolМaНan bТr alınЭıНırν εЮsЭaПa ArРЮnşaС, Şüɕrь-i BТtlТsь-SОlьm-nсmО, KaвsОrТ 1997, mОЭТnНО üх kОrО culdu okЮnmЮş olНЮğЮ СalНО söгlük kısmınНa (s. γ17ẓ хulНu olarak вОr almışЭırν СОpsТ МülНü olarak НüгОlЭТlmОlТНТr” (TОгМan 2001: 204). 11 Bk. “görünüş: AЮНТОnг bОТm HОrrsМСОr” (TεEN 4μ 9ẓ. Osmanlı mОЭТnlОrТnНОn EЯlТвa кОlОbТ SОвaСaЭnamОsТ’nНО Kırım ТlО ТlРТlТ olarak РОхОn bЮ kОlТmОnТn вanlış anlamlanНırılНığı РörülmОkЭОНТrν bk. “görünüşμ saraвın mОrasТm salonЮ” TTS γμ 178γẓ. 12 Krş. “ КrКМı: вağmaМı, Рönül alanν хТnРОnО, ТПЭТraМıν РöгМü, РöгОЭlОвТМТν ПalМı, bakıМı” (YTS: 126). 456 εЮsЭaПa ←ğЮrlЮ rısı ТşТЭТlНТ. İsвanМısı ЯО soвРЮnМЮsЮ saвısıгНır. εüslümanların РОхmОsТnО asla izin vermezlОr. BЮlНЮklarını mЮСakkak soвarlar.” Bu kelime, bТr вörО bОвТnТn söгlОrТnНО НО РОхmОkЭОНТr. BЮraНa НТkkaЭТ хОkОn СЮsЮs, bЮ söгlОrТn bТr alınЭı şОklТnНО ЯО кağaЭaв TürkхОsТnНО НОğТl, Osmanlı TürkхОsТnНО verilmesidir: /Sul n MК mūН/: “ КnНОС r вolınНК нгbТɕ sul nlКrınНКn aydar Sul n o lı BКС r Sul n nТхО bТю НОm ТlО aza olup bТr ɕОs gОхürmОг ЯО b Н-ı s m гКm nıНurṬ ŞТmНТɕТ mК КlНО ol М nТbО gТНТlmОгṬ BТr Кх gün tОЯК uП ТНüюṬ SТгО bТr mi Н r НОm oşup L Сor вolınК gönНОrОlümʾṭ…ṭ НТвüp (30b; 3-7ẓμ “SЮlЭan εaС- mЮН şöвlО НОНТμ KanНОСar вolЮnНa нгbОk sЮlЭanlarınНan HaвНar SЮlЭan’ın oğlЮ BaСar SЮlЭan, bТnlОrМО aНamıвla baş kalНırНı ЯО СТх kТmsОвО РОхТЭ ЯОrmТвor. ŞТmНТ sam вОlТ гamanıНır Нa. BЮ гamanНa o ЭaraПa РТНТlmОг. BТraг bОklОвТn. SТгТn вanınıгa bТrkaх aНam kaЭıp δaСor вolЮna РönНОrОlТm.” AşağıНakТ mОЭТnНО РОхОn ıх ırmКɕ13 “bağırmak, Сaвkırmak” kОlТmОsТ, ortalama bТr Osmanlı aвНını ТхТn “вОnТ”НТr. BЮraНakТ yara “sТlсС” kОlТmОsТnТn kЮllanım sık- lığı Osmanlı TürkхОsТnНО СОrСсlНО НüşükЭür. SОвНь AlТ RОТs, ılıх хКpmК yerine Osmanlı TürkхОsТnНО ılıх хКlmК НОnНТğТnТ kОnНТsТ вКʿnį ТlО aхıklamakЭaНırμ /…/ uМНuЯ n КrКПınК azm olınup MТn rОlü Kende arįb ЯКrılНu da вüг mi Н rı Ala- хКpan КrНımıгМК хКpıp Erkli ɕТşТ ya nį mįrг вКrlı ılНı. KКвtıю НТвü bir вolНКşımuгı ılıç birle çapıp ya nį хКlup biz da ı yaraġa el urup cenge СОnɕ ТtНüɕНО bir ulu seyyid segТrНüp нгbТɕlОrО abr ТНüю НТвü ıçġırıp iki М nТbНОn teva uf olınup /…/ (54a; 2- 7ẓμ “GЮМНЮЯan’a РТЭmОk ТхТn εТnarОlü KОnН’О вaklaşılНığınНa вüг kaНar Alaхapan arНımıгНan aЭ sürüp ‘BОвТn ОmrТ Яar. Dönün’ НТвОrОk bТr вolНaşımıгa kılıх хalНılarν bТг НО sТlсСlarımıгa НaЯranıp saЯaşa başlaНığımıгНa saвРın bТr kТşТ koşЭЮ ЯО нгbОklОrО ‘BОklОвТn’ НТвО bağırНı. HОr ТkТ ЭaraП Нa НЮrНЮ.” SОвНь AlТ RОТs, mОЭnТnНО гТkrОЭЭТğТ кağaЭaв TürkхОsТ kОlТmОlОrТn bТrхoğЮnЮ, Osmanlı TürkхОsТ okЮвЮМЮsЮnЮ НüşünОrОk вКʿnį ТlО aхıklamakЭaНırμ /Bede ş n p НТş Сı SülОвm n Ş С ile o lı İbr Сįm Mįrг / Pįr Mu ammed nuю ini- leri ya nį ɕüхüɕ КrınНКşlКrı aza olmК ın unduz ve КЯ НТв n ve Termįd М nТblОrТ fetret üгОrОНür /…/ НТвüp (50a; 4-7ẓμ “BОНОСşan СükümНarı SülОвman ŞaС ТlО oğlЮ İbraСТm εТrгaμ PТr εЮСammОН Han’ın küхük karНОşlОrТ Тsвan ОЭЭТğТ ТхТn KЮnНЮг, Kavadiвan ЯО TОrmТН ЭaraПları karışıklık ТхТnНОНТr, НОНТ.”ν ṭ…ṭ ol НК ı inilerin вКʿnį ɕü- хüɕ bТr źОrlОrТn gönНОrТp ṭ…ṭ (51b; 10-11ẓμ O Нa küхük bТraНОrlОrТnТ РönНОrНТ.” /…/ bir ya şı kötelümi14 ya nį yedegimi ve МümlО ma ba Оsb bı ile bir seyįs- nОmТ ve on mi Н r Кtımuгı lОşɕОr вК mК ТНüp /…/ (55b; 4-6ẓμ “İşО вarar bТr вОНОk aЭımı ЯО mЮЭ- Пak Оşвalarımın ЯО aЭ Эakımlarımın СОpsТnТ ЯО on kaНar aЭımıгı askОr вağma ОЭЭТ.” /Mįrг / İmНТ mıltı ları ya nį tüПОnɕlОrТ bizge bТrТю НТвüp on mi Н rı tüПОngТmüг alup нгbiglere telsįm ТНüp /…/ (54a; 13-14ẓμ BОв, ‘TüПОklОrТ bТгО ЯОrТn’ НОНТ ЯО on kaНar ЭüПОğТmТгТ alarak нгbОklОrО ЯОrНТ.”ν /Mu ammed n/ mıltı birle Нüşm n ТхТnО git- mek mün sТb НОgülНür НТвüМОɕ mОЯМūН olan tüПОnɕlОrüю nı Пı nК ve nı Пı inisi İş 13 Krş. “ ı ırmК : хağırmak, НaЯОЭ ОЭmОkν sОslОnmОk, Сaвkırmak” (YTSμ 1γ6ẓ. 14 Bk. “ɕötОl: HanНpПОrН, RОsОrЯОpПОrН” < εo. (TεEN 1μ 459ẓ. LОСхОlОr arası “НТl kaЭışımı” 457 Sul nК ЯТrТlüp /…/ (61b; 1-γẓμ “εЮСammОН Han, ‘ЭüПОklО Нüşman ТхТnО РТЭmОk ЮвРЮn НОğТlНТr’ НОвТnМО ОlНОkТ ЭüПОklОrТn вarısı Han’a, вarısı küхük karНОşТ İş SЮlЭan’a ЯОrТlНТ.” ṭ…ṭ p НТş Сuю tunı BТgüm siñlisi ya nį ɕüхüɕ hem-şįresi olup /…/ (50a; 9-10): “PaНТşaСın Сanımı BТРüm, (CТСanРТr AlТ Han’ınẓ küхük kıг karНОşТНТr.” /…/ bir yaḫşı yabu ya nį bir a lā at15 ЯТrüp /…/ (60b; 7-8ẓ “İвТ bТr aЭ ЯОrНТ.” /…/ m bОвnlОrТnНО yaraş16 ya nį Кştį olНı (51bν 1βẓμ AralarınНa Югlaşma, barış olНЮ.” /C n Alį Big/ Lu f ТНüp bizge ɕömОɕ bolıю НТвü Тbr m ТНüp fa įr da ı Biz kimseye ɕö- mek olma Тхün gОlmОНüɕ ve bize nuю yarlıġı ya nį emri bu НОgТlНür НТвüp (53b; 12- 15ẓμ Can AlТ BТРμ ‘δüЭПОn bТгО вarНımМı olЮn’ НТвО ısrar ОЭЭТ. BОn НО ‘BТг kТmsОвО вar- Нım ОЭmОk ТхТn РОlmОНТk. Hanın ОmrТ böвlО НОğТlНТr’ НОНТm.” SОвНь AlТ RОТs, mОЭnТnНО гТkrОЭЭТğТ baгı кağaЭaв TürkхОsТ kОlТmОlОrТn, Osmanlı TürkхОsТ karşılığını ЯОrmОmТşЭТr. BЮnların, Osmanlı TürkхОsТnНО НО kЮllanılНığı ЯОвa bağlam вarНımıвla Нa olsa Оn aгınНan anlaşılabТlНТğТ НüşünülОbТlТr. ГaЭОn bЮnların хoğЮ, aвnı ЯОвa вakın anlamlı olarak EskТ AnaНolЮ TürkхОsТ mОЭТnlОrТnНО НО РОхmОkЭОdir (bk. YTS). /Mįr ali /: anda gТНОrsТюüг НТвü su l ТНüp atañ Mįr İs вК gТНОrüг НТНüɕНО Mįr İs ТlОrü gitdi. Dönüю НТвüp /…/ (28b; 7-8ẓμ εТr SalТС, ‘NОrОвО РТНТвorsЮnЮг’ НТвО sorНЮ. Baban εТr İsa’вa РТНТвorЮг’ НОвТnМО ‘εТr İsa öНОn РТЭЭТ. Dönün’ НОНТ.”ν Seyyid BurС n bu a įre Нünв ve iret atam ol /…/ НТвüp /…/ (56a; 1-βẓμ “SОввТН BЮrhan bana ‘Нünвa ЯО aСТrОЭЭО babam ol’ НОНТ.” Mu kem ılġar17 eyleyüp m С-ı Rebi ü l- Тrüю evvelinde tОɕr r Lahora gОlТnüp /…/ (44b; 11-1βẓμ “AЭları НЮrmaksıгın koşЭЮrarak RОbТвülсСır aвının Тlk РünlОrТnНО δaСor’a gelТnНТ.” AtlКrı ve pКrtКlı kötelden18 КşurmК Тхün üх вüг НОm emr ТНüp /…/ (48b; 9-10ẓμ “AЭları ЯО Оşвaları НağНan РОхТrmОk ТхТn üх вüг kТşТвТ РörОЯlОnНТrНТ.” /…/ nТхОsТ anda alup Melik Esede nöker olup /…/ (18b; 9-10ẓμ “BТrхoğЮ oraНa kalıp MelТk EsОН’Тn maТвОЭТnО РТrНТ.” /…/ BuС r НК BürС n Seyyid n öz КНlКrınК u be o ıНup ṭ…ṭ (51b; 3-4ẓμ BЮСara’Нa BürСan SОввТН Han, bağımsıгlığını Тlсn ОЭЭТ (“kОnНТ aНına СЮЭbО okЮЭЭЮ”ẓ.” /Hüm вūn P НТş С/ nlКrınК ve sul nlКrınК Тt b ТНüp a budur ki rūв-ı zemįnde p НТş Сlı n mı НОЯlОtlü Сünɕ ruю a ıНur. Özgenüñ НОgülНür НТвü i tТr П eyledi (40b; 9-11ẓμ Hümсвûn PaНТşaС, ОmrТnНОkТ Сanlara ЯО sЮlЭanlara, ‘DünвaНa paНТşaСlık unvanını Эaşıma, РОrхОkЭОn НОЯlОЭlТ Сünkсrın (“Osmanlı PaНТşaСı”ẓ СakkıНır. Başkasının НОğТlНТr’ НТвО ТЭТraП ОЭЭТ.”ν Ŧ вТПО-i MКn ıt нгbТgНОn yamandur. Özge ūrОtНО olan al ı görТcek Rus olma i tТm lТn ЯТrürlОr НТвü tenbįh olınup /…/ (58bν 4-6): Mangutlar, 15 Krş. “yabu: вük aЭı, bОвРТr” (εδμ 78ẓν “sМСlОМСЭОs PПОrН, εтСrО” (TεEN 4μ 48 ЯН.ẓ. 16 Bk. “вКrКş: ЮrЮş-canМalТn ЭoСЭaЭТş” (нTδ βμ 485ẓν “в rКşmТşį: “AЮssöСnЮnР, EТnЭraМСЭ” < Tü. вКrКş- sТМС aЮssöСnОn”. (TεEN 4μ 56ẓ. 17 Krş. “ıl К-: НörЭnala koşmak” (YTSμ 109ẓν “ıl Кr: sМСnОllОr δaЮП, Galopp, оbОrПall, plöЭгlТМСОr AnРrТПП” < εo. (TεEN 1μ 19γẓ. 18 Krş. “ɕūtОlμ F. РОхТЭ, Нağ НТbТ” (KТrОmТЭ 1999μ γγ0ẓν bk. “ɕötОl: wenig hochgelegener BОrРübОrРanР гаТsМСОn гаОТ GТpПОln” < εo. (TMEN1: 458). 458 εЮsЭaПa ←ğЮrlЮ нгbОklОrНОn НaСa köЭüНür. Başka kılıkЭa olanları РörünМО RЮs гannОНОrlОr’ НТвО ЮвarНı- lar.” /…/ anlar da ı ūb tedbįrler ТНüp ɕОm -ɕ n dįЯ n şöleni хОɕТlüp ve a a ülüşi ümОr вa хı up ṭ…ṭ (44aν 6ẓμ “Onlar Нa РüгОlМО ЭОНbТr alНıμ EskТsТ РТbТ НОЯlОЭТn ТlОrТ gelenlerine ziyaПОЭ ЯОrТlНТ ЯО ОmТrlОrТn öгОl paвları РönНОrТlНТ.” /…/ Mįr Nezrįnüю ülkesine varup ṭ…ṭ (48b; 12-1γẓμ “εТr NОгrь’nТn ülkОsТnО (“СсkТmТвОЭ bölРОsТ”ẓ ЯarНık.” /…/ Mįr İs ile bir ay mi Н rı cenk olup ser-ɕüplОr yasayup ve oplar urup ṭ…ṭ (27a; 14-16ẓμ “εТr İsa ТlО bТr aв kaНar МОnk ОНТlНТ. SТpОrlОr kaгılНı ЯО Эoplar kЮrЮlНЮ.” AşağıНakТ mОЭТn, SОвНь AlТ RОТs’Тn ЮslûbЮnЮ ЯО НТplomasТ вОЭОnОğТnТ РösЭОrmОsТ bakımınНan НТkkaЭ хОkТМТНТr. кağaЭaв TürkхОsТ konЮşan PaНТşaС Hümсвûn’Юn söгlО- rini iktibas eden ve burada öp kОlТmОsТnТ kЮllanan вaгar, МОЯap kısmınНa ТsО Os- manlı TürkхОsТnНОkТ НОnРТ olan хo ’Ю kЮllanmakЭaНır. BЮraНa aвrıМa, anlamaгlıkЭan РОlТnОrОk СОm HТnНТsЭan’ın РОnТş СОm НО Osmanlı ülkОsТnТn HТnНТsЭan’Нan on kaЭ НaСa РОnТş olНЮğЮ, Нolaвısıвla Нa Osmanlı paНТşaСının o nТspОЭlО “büвük” olНЮğЮ ЮsЭaМa ТПaНО ОНТlmТşЭТr. Bir gün /Hüm вūn/ p НТş С bu a įre ЯТl вОt-i Rūm mı ɕöpНür, yo sa HТnНust n mı köpНür НТвü su l ТНüp P НТş Сum RūmНКn mur Н nefs-i19 Rūm ise ol VТl вОt-i Sivas- dur. HТnНūst n ço dur. Amm P НТş С-ı RūmК t bТ olan mОm lТɕ ise Hind Кnuю öşr-i şТrince yo dur НТвü МОЯ b ЯТrüp /…/ (39b; 3-8ẓμ “BТrРün PaНТşaС Hümсвûn bana, ‘RЮm (“Osmanlı”ẓ ülkОsТ mТ, вoksa HТnНТsЭan mı РОnТşЭТr (“хokЭЮr”ẓ’ НТвО sorНЮ. BОn НО ‘PaНТşaСım, maksaНınıг saНОМО RЮm’Юn kОnНТsТ ТsО o SТЯas ЯТlaвОЭТНТrν Нolaвısıвla HindisЭan РОnТşЭТr. Ama Osmanlı paНТşaСına bağlı ülkОlОrТ sorЮвorsanıг, HТnНТsЭan onЮn onНa bТrТ kaНar вokЭЮr’ НТвО МОЯap ЯОrНТm.” AşağıНakТ örnОklОrНО РОхОn kОlТmОlОr ЯО bağlamlarına Ювan anlamları кağaЭaв ЯО Osmanlı TürkхОlОrТnНО orЭakЭır. YТnО НО bЮnların вОrТnО Osmanlı TürkхОsТnНО НaСa вaвРın kЮllanılan kОlТmОlОrТn bЮlЮnНЮğЮ Рöг arНı ОНТlmОmОlТНТr. ŞОв AbНü l-la įf fevt olНı НТвü ТşТНüp aber-Н r olıМКɕ /…/ aş idüp20 /…/ (58aν 5ẓμ “ŞОвС AbНüllaЭТП’Тn ölНüğünü öğrОnТnМО yemek verdim.” /Hüm вūn P НТş С/ ŞОСr-i Sehrend öюТnНО İsɕОnНОr n ile bulışup İsɕОnНОr nı ba- sup Нört вüг fįl ile ve żКrb-zenleri Нört вüг КrКbКsın alup /…/ (32a; 10-1βẓμ “PaНТşaС Hümсвûn, SОСrОnН şОСrТ önünНО İskОnНОr Han ТlО karşılaşЭı. İskОnНОr Hanı yendi ЯО НörЭ вüг ПТl ТlО НörЭ вüг arabasını ЯО askОrlОrТnТ alНı.” КхКn ki fįl ɕ ЯmįşО ТrТşО iki НТşТ ile ba up ıПẓ ider. Квв НlКr Тnüp boġazlarlar (46b; 8- 9ẓμ “FТl, manНaвa вОЭТşЭТğТ гaman ТkТ НТşТ ТlО basЭırıp ЭЮЭar. AЯМılar ТnТp keserler.” /Mįrг / iki вüг гırıС-pūş orıçı Тrs l ТНüp ɕ rЯ nsКr вı i t ТНüp МümlОmüгТ dutup /…/ (63b; 13-15ẓμ “BОв, ТkТ вüг гırСlı mЮСaПıг РönНОrТp kОrЯansaraвı kЮşaЭЭı ЯО СОpТmТгТ ЭЮЭ- sak ОЭЭТ.” 19 Krş. nıПs (Kiremit 1999: 115). 20 Krş. Кş it- “вОmОk pТşТrmОk” (YTS: 15). LОСхОlОr arası “НТl kaЭışımı” 459 /K ПТr/ НОm gönНОrüp biz cenk Тхün gОlmОНüɕ; b М ТsrОrüг НТвüМОɕ biz sūd -ger21 НОgТlüг /…/ НТНüɕНО МОЯ blКrı НОgüp bir arafa хОɕТlüp biz da ı yine вolımuгК rОЯ nО olup /…/ (26a; 11-1βẓμ “HТnЭlТ kсПТrlОr СabОrМТ РönНОrТp ‘SaЯaş ТхТn РОlmОНТk, baх ТsЭО- rТг” НОвТnМО ‘BТг ЭüММar НОğТlТг” НОНТk. Karşılıklı МОЯaplar ЮlaşЭı. BТr вana хОkТlНТlОr ЯО bТг вТnО вolЮmЮгa НОЯam ОЭЭТk.” DОşt-i ıpхК da ser-gОrН n вörТвüp güг гКm nı olmК ın ol Овв mНК hergiz andan uş uхumКг ve ulan yügürmezdi (59a; 11-1γẓμ “Kıpхak boгkırlarınНa şaşkın, pОrТşan Нolaş- Эık. εОЯsТm sonbaСar olНЮğЮnНan o РünlОrНО oraНan kЮş Юхmaг, kОrЯan РОхmОгНТ (“ya- ban ОşОğТ koşmaгНı”ẓ”. SОвНь AlТ RОТs, вolЮ üгОrТnНОkТ bТr хağlaвanı şöвlО ЭarТП ОЭmОkЭОНТrμ ol tК НКn mutta ıl m nend-i b r n a Кr t n гТl olup ayaġı bir ulu nehr gibi a up /…/ (51a; 2-γẓμ “O НağНan НОЯamlı вağmЮr РТbТ Нamlalar НüşОr. ToplanНığı вОr (“sonu”ẓ, bü- вük bТr nОСТr РТbТ akar.” Sonuç 16. вüгвıl Osmanlı amТrallОrТnНОn SОвНь AlТ RОТs, Osmanlı TürkхОsТвlО вaгНığı “εТr’сЭü’l-mОmсlТk” (“εОmlОkОЭlОrТn Aвnası”ẓ aНlı ОsОrТnО ТхТnО sürüklОnНТğТ şarЭla- rın bТr РОrОğТ olarak ТsЭОr ТsЭОmОг öğrОnНТğТ кağaЭaв TürkхОsТnНОn хОşТЭlТ НТl kaЭışım- ları вapmışЭır. BЮ araНa вОnТ öğrОnНТğТ кağaЭaв TürkхОsТвlО şТТrlОr НО вaгmışЭırν bЮnlarНa хok mТkЭarНa Osmanlı TürkхОsТ НТl kaЭışımları bЮlЮnmakЭaНır. “εТr’сЭü’l-mОmсlТk”ЭО кağaЭaв TürkхОsТ НТl kaЭışımlarıν РОrОklТ olanlar ЯО olmayanlar olarak ТkТ kısımНa ЭasnТП ОНТlОbТlТr. SОвНь AlТ RОТs’Тn bЮnları kЮllanma sОbОplОrТ üгОrТnО anМak ЭaСmТn вürüЭülОbТlТr. BЮnНa НТl alışkanlığı, СaЭıraların Мanlı ЭЮЭЮlması, mОЭnО хОşnТ kaЭmak РТbТ Пarklı sОbОplОr НО НüşünülОbТlТr. FakaЭ kanaaЭТmМО Оn önОmlТ sОbОp, вaгarın РОгНТğТ mОmlОkОЭlОrНО вaşaНıklarının РОrхОk olНЮğЮnЮ vurgulamak arzusudur. BuraНa кağaЭaв TürkхОsТ НТl kaЭışımları “РОrхОklТğТn” bТr РösЭОrРОsТ olarak kЮllanılmışЭır. кünkü вaгar, bТr kapЭan olarak Нonanmaвı εısır’a РöЭürmОkЭО başarısıг olmЮşЭЮr. Dolaвısıвla başarısıгlığın kОnНТ kЮsЮrЮnНan kaynaklanmaНığını ЯО вolМЮlЮğЮ ОsnasınНa хok гor şarЭlarНa вaşaНığını ЯЮrРЮlamak ТsЭОmТşЭТr. AвrıМa СОr РörüşЭüğü НОЯlОЭ aНamına Osmanlı sЮlЭanının büвüklüğünü ТННТa ЯО ТspaЭ ОЭЭТğТnТ НО sık sık ЯЮrРЮlamışЭır. 21 Krş. sОЯН -ger (Kiremit 1999: 99). 460 εЮsЭaПa ←ğЮrlЮ Kaynaklar Doerfer, G. 1990. Die Stellung des Osmanischen im Kreise des Oghusischen und seine Vor- geschichte. HКnНbuМС НОr türɕТsМСОn SprКМСаТssОnМСКПt IṬ ДYaвımlaвanμ GвörРТ HaгaТ] (Bibliotheca Orientalis Hungarica 31.) Budapest: AkaНцmТaТ KТaНя. 13Ḳ34. EМkmann, J. 1965. εОmlûk Kıpхakхasının OğЮгМalaşmasına DaТr. Türɕ DТlТ ArКştırmКlКrı YıllığıṬ BОllОtОn ǰ1964), 35Ḳ41. Johanson, L. 1992. StruɕturОllО FКɕtorОn Тn türɕТsМСОn SprКМСɕontКɕtОn, (Sitzungsberichte der Wissenschaftlichen Gesellschaft an der Johann Wolfgang Goethe-←nТЯОrsТЭтЭ Frankfurt am Main 29, 5.) Stuttgart: Steiner. Kiremit, M. 1999. SОвНТ AlТ RОТsṬ MТr’сtü’l-mОmсlТɕṬ İnМОlОmО-Metin-İnНОɕsṬ Ankara: TDK. εδ = BarЮЭхЮ-нгönНОr, F. S. 1996. ʿAlī Şīr NОЯ вīṬ MuС ɕОmОtü’l-lugКtОвnṬ İɕТ DТlТn Muhakemesi. Ankara: TDK. нTδ = εa’rЮПoЯ, Z. M. ve НТğОrlОrТ 1981. UгbОɕ TТlТnТng İгoСlТ LuğКtТ IIṬ S-H. Moskva. Tezcan, S. 2001. DОНО Korɕut OğuгnКmОlОrТ огОrТnО NotlКrṬ İsЭanbЮl: YKY. TMEN 1 = Doerfer, G. 1963. TürɕТsМСО unН MongolТsМСО ElОmОntО Тm NОupОrsТsМСОn - Unter bОsonНОrОr BОrüМɕsТМСtТgung тltОrОr NОupОrsТsМСОr GОsМСТМСtquОllОn, Яor Кllem der Mongolen- und Timuridenzeit I, (= Akademie der Wissenschaften und der Literatur. Ver- öППОnЭlichungen der orientalischen Kommission 16.) Wiesbaden: F. Steiner. TMEN 2 = Doerfer, G. 1965. TürɕТsМСО unН MongolТsМСО ElОmОntО Тm NОupОrsТsМСОn - Unter bОsonНОrОr BОrüМɕsТМСtТgung тltОrОr NОupОrsТsМСОr GОsМСТМСtquОllОn, Яor КllОm НОr Mongolen- und Timuridenzeit II, (= Akademie der Wissenschaften und der Literatur. Ver- öППОntlichungen der orientalischen Kommission 19.) Wiesbaden: F. Steiner. TMEN 3 = Doerfer, G. 1967. TürɕТsМСО unН MongolТsМСО ElОmОntО Тm NОupОrsТsМСОn - Unter bОsonНОrОr BОrüМɕsТМСtТgung тltОrОr NОupОrsТsМСОr GОsМСТМСtquОllОn, Яor КllОm НОr Mongolen- und Timuridenzeit III, (Akademie der Wissenschaften und der Literatur. Ver- öППОnЭlТМСungen der orientalischen Kommission 20.) Wiesbaden: F. Steiner TMEN 4 = Doerfer, G. 1975. TürɕТsМСО unН MongolТsМСО ElОmОntО Тm NОupОrsТsМСОn - Unter bОsonНОrОr BОrüМɕsТМСtТgung тltОrОr NОupОrsТsМСОr GОsМСТМСtquОllОn, Яor КllОm НОr Mongolen- und Timuridenzeit IV, (Akademie der Wissenschaften und der Literatur. Ver- öППОnЭlichungen der orientalischen Kommission 21.) Wiesbaden: F. Steiner. TS = Akalın, Şükrü Halûk ЯО НТğОrlОrТ 10 2005. TürɕхО Söгlüɕ. Ankara: TDK. TTS 3 = 1967. БIIIṬ YüгвılНКn bОrТ TürɕТвО TürɕхОsТвlО YКгılmış KТtКplКrНКn ToplКnКn TКnıɕlКrıвlК TКrКmК Söгlüğü. Ankara. TDK. YTS = DТlхТn, C. 198γ. YОnТ TКrКmК Söгlüğü. Ankara: TDK. 

НОВОСТИ, В КОТОРЫХ ВСТРЕЧАЕТСЯ ТЕРМИН «IŞARET»

ССЫЛКИ

« EDUCALINGO. Işaret [онлайн]. Доступно на <https://educalingo.com/ru/dic-tr/isaret>. Июн 2023 ».