ŞİİRDE YAPI (Aşağıdaki anlatımı İNDİR)
Nazım Birimi: Şiiri oluşturan dize kümelerine nazım birimi denir. Nazım birimi şiirin nazım şeklinin belirlenmesinde kullanılan ölçütlerden biridir.
Nazım birimlerini şu başlıklar altında toplayabiliriz:
Dize:Şiirdeki en küçük nazım birimidir. Düz yazıdaki satırın karşılığıdır.
“Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz”
Şiirden bağımsız olan, tek başına bir anlam taşıyan dizelere “azade mısra” (mısra-i azade) denir.
Şiiirin tek başına dilden dile dolaşan, hafızalarda yer eden en güzel dizesine “mısra-i berceste” denir.
Beyit: iki dizeden oluşan ve anlamsal bütünlük gösteren bölümlere beyit denir. Divan edebiyatının nazım birimidir.
“Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler
Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler”
Dörtlük:Dört dizeden oluşan ve anlamsal bütünlük gösteren bölümlere “dörtlük” denir. İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ve Halk edebiyatında nazım birimi olarak kullanılmıştır.
“Ta kalbe giren gözlerinin şulelerinden
Gel sevgili gel, sen bana bir semli kadeh sun
Hiç titrememiş kalbimi titret yerinden
Oynattı evet, sendeki baş döndüren efsun.”
Bent: İkiden fazla dizenin oluşturduğu “bent” denir. Bent; bent üç, dört, beş ya da daha fazla dizeden oluşabilir.
Ey sen ki kül ettin beni onmaz yakışınla,
Ey sen ki gönüller tutuşur her bakışınla!
Hançer gibi keskin ve çiçekler gibi ince
Çehren bana uğrunda ölüm hazzı verince
Gönlümdeki azgın devi rüzgarlara attım;
Gözlerle günah işlemenin zevkini tattım.
Gözler ki birer parçasıdır sende İlahın,
Gözler ki senin en katı zulmün ve silahın,
Vur şanlı silahınla gönül mülkü düzelsin;
Sen öldürüyorken de vururken de güzelsin!
Nazım Şekli (Biçimi): Tema ve şekil özellikleri bakımından bir şiirin asırlar içersinde aldığı isimdir. Örneğin yüzyıl arasında binlerce gazel aynı tema ve aynı yapısal özellikler çerçevesinde yazılmıştır.
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
a- Anonim Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
A-Mani:
-a 7’li hece ölçüsü
a
x
a
Mani Çeşitleri:
1-Düz (Tam) Mani: Yedi heceli dört dizeden oluşan manilerdir.
Kuş kafese girmiyor
Buna aklım ermiyor
Hiç boşuna ah çekme
Annem beni vermiyor
2-Kesik (Cinaslı) Mani: birinci dizesindeki hece sayısı yediden az olan manilerdir. Dizeler cinaslı uyakla oluşturulduğu için cinaslı mani adıyla da anılır.
Dağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfin teli bağ bana
3-Yedekli (Artık) Mani: Düz manilerin sonuna uyakları aynı olan iki dize daha getirilerek yapılan manilerdir.
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim çağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi
4- Karşılıklı Mani (Deyiş): İki kişinin karşılıklı söyledikleri manilerdir. Bu maniler sorulu- yanıtlı biçiminde düzenlenir.
KIZ: Adilem sen naçarsın
Lal ü gevher saçarsın
Ben bir şahin olunca
Yavrum nere kaçarsın
ERKEK: Ağam derim naçarım
Lal ü gevher saçarım
Sen bir şahin olunca
Ben yerlere kaçarım
B- Türkü:
Havada bulut yok bu ne dumandır
Mahlede ölüm yok bu ne figandır
Adı Yemen’dir gülü çemendir
Giden gelmiyor acep nedendir
Burası Muş’tur yolu yokuştur
Giden gelmiyor acep nedendir
C- Ninni:
Ninniler, annelerin çocuklarını çabuk ve kolay uyutmak için söyledikleri ezgili ürünlerdir. Ninniler hece ölçüsünün kısa kalıplarıyla söylenmiştir.
D- Bilmece:
Akıl oyunlarına ve eğlendirmeye dayalı ürünlerdir. Bilmeceler manzum ve mensur olarak yazılabilir.
Not: Divan edebiyatında manzum bilmecelere “lugaz” denir.
E- Tekerleme: Tekerlemeler genellikle masalın giriş kısmında yer alır. Ancak bağımsız tekerlemeler de vardır.
F- Ağıt: Bir kişinin ölümündenduyulan üzüntüyü Dile getiren anonim halk edebiyatı ürünüdür.
b-Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri
A-Koşma :
aaab\ cccb\dddb şeklinir maj şadedir.
UYARI: Koşma nazım şekli, İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki “koşuk”; Divan edebiyatındaki “gazel” ile konu bakımından benzerlik gösterir.
Konularına göre koşma türleri:
a) Güzelleme: Aşk, sevgi ve doğa güzelliklerini anlatan koşmalardır.
b) Koçaklama: Kahramanlık, savaş gibi konuları işleyen koşmalardır.
c) Taşlama: Herhangi bir kişiyi ya da toplumdaki aksaklıkları eleştiren koşmalardır.
d) Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren koşmalardır.
Benden selam olsun Bolu Beyine
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar seda verip seslenmelidir (Koçaklama)
Bir vakte erdi ki bizim güzümüz
Yiğit belli değil mert belli değil
Herkes yarasına derman arıyor
Deva belli değil dert belli değil (Taşlama)
Koşmadaki ünlü ozanlarımız: Karacaoğlan, Köroğlu, Seyrani, Aşık Ömer, Erzurumlu Emrah.
Semai:
Koşma- Semai Farkı: Semai 8’li hece ölçüsüyle koşma 11’li hece ölçüsüyle söylenir. Semainin kendine özgü bir ezgisi vardır.
Yeşil başlı gövel ördek
Uçar gider yele karşı
Eğricesin tel tel etmiş
Döker gider yare karşı
Varsağı:
durulur.
Semai- Varsağı Farkı: Varsağılarda “bre, hey, behey” gibi seslenmeler vardır.
Bre ağalar bre beyler
Ölmeden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim
Destan :
Ancak 8’li olanları da vardır.
ilgilendiren olayları konu edinir.
kahramanlık, toplumsal eleştiriler destana konu olur.
Aruz Ölçüsüyle Yazılan Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri:
Divan (Divani)
Selis
Kalenderi
Satranç
Vezn-i ahar
Semai (Hece ile yazılanların yanında aruz ile yazılanlar semailer de vardır.)
Kalenderi:
Selis:
c-Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
İlahi:
Allah’a ulaşma yolunda ideal insan olma çabası ve arayışı işlenir.
Dağlar ile taşlar ile
Çağırayım Mevlam seni
Seherlerde kuşlar ile
Çağırayım Mevlam seni
Nutuk:
Nefes:
Deme:
Devriye:
Şathiye:
yorumlandığında tasavvufla ilgili olduğu anlaşılır.
DİVAN EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
A- BEYİTLERLE KURULANLAR
Gazel:
Kaside:
Kasidenin Bölümleri:
1- Nesip ( Teşbib):
2- Girizgah:
3- Methiye:
4- Tegazzül:
5- Fahriye:
6- Dua:
Konularına göre kaside türleri:
Tevhid: Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir.
Münacat: Allah’a yalvarmak için yazılan kasidelerdir.
Naat: Peygamberi övmek için yazılan kasidelerdir.
Methiye: Devlet büyüklerini övmek için yazılır.
Mersiye: Ölüm temalı kasidelerdir.
Hicviye: Bir şeyi yermek, eleştirmek için yazılan kasidelerdir.
Şehrengiz:Bir şehrin güzelliklerini anlatan kasidelerdir.
Cülusiye: Padişahların tahta geçişi için yazılan kasidelerdir.
Yüzyıllara göre kaside şairleri:
yüzyıl:
Aşık Paşa
Ahmedi
Şeyhi
Ahmet Paşa
Necati bey
yüzyıl:
Baki
Ruhi
Fuzuli (Su Kasidesi)
Hayali Bey
yüzyıl:
Nefi
Nabi
Naili
yüzyıl:
Nedim
Şeyh Galip
Mesnevi:
Garip-name – Aşık Paşa
İskendername- Ahmedi
Har-name- Şeyhi
Mantıku’t Tayr- Gülşehri
Hayriye- Nabi
Hayrabad- Nabi
Hüsn ü Aşk – Şeyh Galip
Müstezat:
Kıta:
B- DÖRTLÜKLERLE KURULANLAR
Rubai:
Tuyuğ:
Murabba:
Şarkı:
C- BENTLERLE KURULANLAR
Musammat:
* Muhammes: Her bendi beş dizeden oluşan divan edebiyatı nazım şeklidir. Hemen her konuda yazılır. “aaaaa\bbbba\cccca” şeklindedir.
* Müseddes: Altı dizeden oluşan bentlerdir. aaaaaa\bbbbba\ccccca… şeklinde uyaklanır.
Terkib-i Bend:
Önemli terkib-i bentler:
Baki- Kanuni Mersiyesi
Şeyh Galip- Esrar Dede Mersiyesi
Terci-i Bend:
BATI EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
Sone:
Terza-rima:
Triyole:
Balad:
Serbest Müstezat:
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
Şebnem GÜRSOY YILMAZ
Etiketler:
Nazım Birimi: Bir şiirde anlam bütünlüğünü sağlayan en küçük birimdir. Türk edebiyatında çok eski devirlerden bu yana çeşitli nazım birimleri kullanılmıştır.
Dize (Mısra): Şiirde yapıyı meydana getiren her bir satıra dize veya mısra adı verilir. Dize, şiirde kullanılan anlamlı en küçük nazım birimidir. Bu, bir şiirin parçası olabileceği gibi, kendi içinde bağımsız bir bütün de olabilir.
Beyit: İki dizeden meydana gelen nazım birimine beyit denir. Genellikle divan edebiyatında kullanılır.
Derdim nice bir sinede pinhan ederim ben
Bir ah ile bu âlemi viran ederim ben
(Nefi)
Dörtlük (Kıta): Dört dizenin meydana getirdiği nazım birimine dörtlük ya da kıta denir.
Dünyayı süslediler, bir şey kalmadan
Bu süslere inanma, akıl olmadan
Giden de çok dünyadan, gelen de ama
Sen payını al ondan, seni almadan
(Ömer Hayyam)
Bent: Bir şiiri meydana getiren bölümlerden her birine bent denir. Bent, genellikle dört ve daha fazla dizenin oluşturduğu nazım birimidir.
Türüne göre destanlar doğal ve yapay destanlar olmak üzere 2’ye ayrılır.
Divan Edebiyatı Nazım Biçimi ve Türleri
Mısra
Şiirdeki tek bir cümleye verilen isimdir
Beyit
Şiirde 2 cümleye verilen isimdir. Gazel kaside mesnevi ve kıta bu şekilde yazılmıştır. 2’li cümlelere halinde ele alınan şiirlerde kullanılan nazım biçimidir.
Gazel
Aşk, ayrılın sevgi doğa gibi konuların şiirlerde yer aldığı nazım biçimine ise gazel denir.
Kaside
Savaş, sevgi eski tarihin ele alındığı nazım biçimidir. İran edebiyatında ortaya çıkmıştır. Masal anlatılır gibi bir havayla okunur.
Mesnevi
Bir kişiyi övmek ya da tam tersi mahcup etmek için yazılan nazım biçimidir. Özellikle Din ve devlet işleriyle uğraşan kişiler için yazılır.
Kıta
Konu olarak felsefi ya da toplumsal konuların işlendiği nazım biçimidir. 2 beyit ya da daha fazla beyitler ile yazılabilir.
Geri kalan divan edebiyatı nazım biçimleri ise müstezat divan edebiyatı nazım biçimleri (dörtlük)
Rubai, tuyuğ, şarkı, murabba, divan edebiyatı nazım biçimleri (bent) terkibî-i bent ve terci-i bent olarak ayrılmaktadırlar.
Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
Anonim, aşık ve tasavvuf edebiyatı nazım biçimleri olarak 3 başlık altında toplanmaktadır.
1- Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
Mâni
Bütün konuların ele alınabildiği, belirli bir tempo ile söylenen ve asıl anlatılmak isteneninin son 2 mısrada anlatıldığı nazım biçimidir. 4 çeşit mâni türü vardır. Düz, kesik, ayaklı ve karşılıklı mâni olarak adlandırılır.
Türkü
7, 8, 11’li hece ölçüsüyle ele alınabilir bir nazım biçimidir. Saz eşliğinde belirli bir ritim ile birlikte söylenir. Türküde işlenen konular ise sevgi, duygular, hasret, doğa gibi konular ele alınabilir.
Ağıt
7, 8, 10’lu hece kalıplarıyla söylenebilir. Ölüm hasret gurbet gibi zorlukların sunucunda söylenen sözlerdir.
Ninni
Özel bir ezgi ve sade bir dille söylenen nazım biçimidir.
2- Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri
Koşma
11’li hece ölçüsüyle yazılır. Dili oldukça sadedir ve toplumsal sevgi ile alakalı konular ele alınabilir.
Semai
8’li hece ölçüsüyle yazılan semailerin nazım birimi dörtlüktür. Saf sevgi, güzellik temalı konuların işlendiği nazım biçimidir.
Varsağı
8’li kalıplarla ele alınan varsağı bere hey gibi nidaların kullanıldığı, 3 ile 6 dörtlükten oluşan nazım biçimi türüdür.
Destan
Son dörtlükte şairin isminin de yer aldığı nazım birimi dörtlük olan ve genelde 8’li hece kalıbıyla söylenen nazım biçimi türüdür.
3- Tasavvuf Edebiyatı Nazım Biçimleri
İlahi
7,8 ve 11’li kalıpların kullanıldığı Allah’ı ve peygambere övgü yağdıran tasavvuf edebiyatı nazım türü arasında yer almaktadır. Bu türün en büyük öncülerinde biriside Yunus Emredir.
Nefes
Dörtlükler halinde yazılan, 7,8 ve 11’li kalıpların kullanıldığı Bektaşi şairleri tarafından ele alınan Hz. Muhammet ve Hz. Ali için övgülerin söylendiği nazım biçimidir.
Nutuk
Alimlerin, Dervişlerin tarikat adap ve saygısını öğretmek amacıyla söylenen sözlere denir. Bu türün en önemli şairi ise Kaygusuz Abdaldır.
Devriye
Devriye ise dünya hayatının bir gün son bulacağı ve bizi yaratan Allaha geri döneceğimizi anlatan felsefi sözlere verilen isimdir. Alevi ve Bektaşi bu türün önemli örnekleri arasında yerini alır.
Şathiye
Alaycı bir dille yazılıyormuş gibi görünen fakat altında derin anlamların yattığı dini konuların ele alındığı sözlerdir. Bu türün en büyük şairleri ise Yunus Emre ve Kaygusuz Abdaldır.
Deme
8’li hece ölçüsüyle yazılan deme, Alevilerin törenlerde söylediği ilmi sözlere verilen isimdir.
Batı Kaynaklı Nazım Biçimleri
Sone
Kısa şiir veya türkü anlamına gelen sone ilk olarak İtalyan edebiyatında ortaya çıkmıştır. Toplam 14 dizeden oluşa batı kaynaklı nazım biçimi türüdür.
Terza Rima
İlk olarak İtalyan edebiyatında görülmüştür. Çok fazla kullanılan bir nazım biçimi olmamıştır.
Triyole
Batının etkisi altında gelişmiş olan fakat Türk edebiyatı nazım şekli olan TRİYOLE 10 mısradan oluşan nazım türüdür. En önemli dize en son dizedir.
Balad
Özellikle Fransız şiirlerinde daha çok görülen bu tür konusunu romantizm ve heyecan dolu öykülerden alarak oluşturulur.
Serbest Müstezat
Özellikle Servet'i Fünun'cuların kullandığı bir tür olan Serbest müstezat, hem aruz hem de hece kalıplarını kullanabilir. Bu nazım biçimini en çok kullanan yazarlar ise Cenap Şehabettin, Tevfik Fikret gibi isimlerdir.
Nazım birim nasıl bulunur şeklindeki soruya ise şöyle bir cevap verilebilir: Bir şiirde duygu ve düşüncelerin son derece etkili ve güzel bir şekilde ahenkli mısralarda aktarılmasına nazım denilmektedir. Bir şiirde şiirin nasıl yazıldığı diğer bir tabiri ile yazılmış olan bir şiirin dörtlük mü, beyit mi ya da mısralar halinde mi yazılmış durumda olmasına şiirin nazım birimi denilmektedir.
Bir şiirin okunuşu esnasında bazı yerlerde durmamız gerekir. Eğer bu şiir hece ölçüsü ile yazılmış durumda ise bu durduğumuz yere şiirde durak adı verilir.
Nazım Birimi Örnekleri ve Özellikleri
Farklı örnekler ile birlikte nazım birimi konusunun daha iyi anlaşılır olmasını sağlamak mümkün. Tabii burada kafiye düzenini iyi bilmek de çok büyük önem taşımaktadır. Çünkü belli bir düzene bağlı olmak suretiyle kafiye üzerinden nazım birimi ele alınmaktadır. Nazım birimi içerisinde yer alan kafiye düzeni ise şu şekilde gerçekleşir; aa, xa… bu kapsamda duruma ve nazım birimi çeşitlerine bağlı olarak farklı seçenekler ele alınabilir.
Nazım örnekleri: Kafiye düzeni aa xa xa üzerinden nazım birimleri;
‘’Meh-i burc-ı Şeref tutuldı dirler
Gül-i bağ-ısa’adet soldı dirler’’
’Bahar-ı hüsn ikenbağ-ı ruhında
Benefşe bitmedin bozuldı dirler’’
’Hazanın işidüp ol nevbaharun
Ciğer kanıyla gonce yoldı dirler’’
‘’Çeküp çak etd gamdan cübbesin gül
Benefşe saçlarını yıldı dirler’’ (Ahmed Paşa)
Farklı kafiye düzenleri üzerinden ele alınmakta olan nazım birimleri, Türk edebiyatında yer alan konulara ve çeşitlerine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.
Bir yazınsal yaratının ya da yapıtın dışsal yapısı bakımından içerik haricinde kalan öğeleri biçim yani şekil olarak bilinir. Bu ifade ile birlikte ele alınmasından sonra nazım biriminin bazı özelliklerinin varlığı söz konusudur. Buna göre nazım biriminin özelliklerinden şu şekilde bahsedilmesi mümkün olabilmektedir:
- Manzumelerin sahip oldukları nazım birimi, uyak örgüsü, konusuyla birlikte ölçüsüne bağlı olarak kazanmış olduğu dış özellikler nazım biçimi şeklinde bilinmektedir.
- Halk edebiyatı ile birlikte Klasik Türk Edebiyatı, diğer bir ifade ile Divan edebiyatında da kullanılmıştır. Bu kapsamda nazım biçimi olarak kaside, gazel, mesnevi, mehammes, rubai, müstezat, terbi, murabba, müseddes gibi pek çok seçenek öne çıkmaktadır.
- Tanzimat sonrası dönemde ise batının etkisiyle birlikte nazım biçimi olarak farklı çeşitler kullanılmıştır. Bunlar arasında ise terza-rima, sone, serbest müstezat gibi değişik biçimler yerini almaktadır.
Elbette ele alınacak olan belli başlı bazı edebi yazıtlar üzerinden maksada uygun olarak farkı nazım biçimleri kullanılmaktadır. Geçmişten günümüze pek çok önemli şair ve edebiyatçılar nazım biçimini ele almış ve son derece önemli örnekler bırakmışlardır.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası