Küçük Ünlü Uyumu Kelimeler

kaynağı değiştir]

Küçük ünlü uyumunun iki kuralı vardır.

Düzlük Kuralı (a, e, ı, i > a, e, ı, i)[değiştir kaynağı değiştir]

Türkçeye yabancı dillerden geçen pek çok sözcük küçük ünlü uyumuna uyar. Buna rağmen alıntı sözcüklerde bu kural aranmaz:

• daktilo, doktor, motor, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur vb.

Diğer Durumlar[değiştir

Küçük Ünlü Uyumu

Dudak uyumu, küçük ünlü uyumu gibi terimlerle de karşılanan düzlük yuvarlaklık uyumuna göre, Türkçe kelimelerde ilk hece ünlüsü düz (/a/, /e/, /ı/, /i/) ise, sonraki hecelerde yalnız düz ünlüler (/a/, /e/, /ı/, /i/) bulunur: atıştırmak, karanlık, egemenlik, eşitlik, ışıldamak, tırmık, iğnelik, itişmek. İlk hece ünlüsü yuvarlak (/o/, /ö/, /u/, /ü/) ise, ikinci hece ya düz geniş (/a/, /e/) ya da dar yuvarlak (/u/, /ü/) ünlü taşır: orman, dokunmak, sözleşmek, öncü, umursamak, utanç, gülümsemek, ütü vb. Bu kurala bakılarak şu sonuçlar da elde edilebilir:

a. Türkçe kelimelerde ilk hece dışında /o/ ve /ö/ ünlüleri bulunamaz.
b. Yuvarlak ünlülerden sonra /ı/, /i/ ünlüleri gelmez.

1. Bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa son­raki hecelerde de düz ünlü bulunur: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek.

2. Bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ü) veya geniş düz (a, e) ünlü bulunur: boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta, özlemek, güreşmek, sürmek.

Küçük ünlü uyumuna aykırı bazı Türkçe kelimeler de vardır: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur.

Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz: aktör, alkol, bandrol, daktilo, doktor, horoz, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur.

Türkçe kelimeler genel olarak düzlük yuvarlaklık uyumuna girmekle birlikte, dudak ve diş-dudak ünsüzlerinden (/b/, /m/, /ç/, fal) sonra gelen dar ünlü yuvarlak olur, bu da uyumu bozar: kabuk, avuç, çamur, yağmur, karpuz, kavun vb. Bazı ekler [+ki, +(I) mtırak, +gil], bu uyuma girmez, -(ı)yor eki ise her zaman uyumu bozar: benimki (+), onunki (-), sarımtırak (+), morumtırak (-), kedigiller (-), turunçgiller (-); geliyor (-), okuyor (-), gülüyor (-).

Yabancı kökenli kelimelerin önemli bölümü düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmez: radyo, müzik, atom, ozon, psikoloji, mühim, muzır, otobüs, masör, doktor. Ancak kimi kelimelerde sonradan uyum gerçekleşmiştir: zeytin <zeytu: n, çünkü <çunki, türkü <türki:, müşkül <muşkil.

Türkçe kelimelerde genel olarak her iki uyum birden bulunur. Bu da ünlülerin birbirini takip etme niteliklerini belirginleştirir. Bu nitelikleri bir çizelgede gösteriyoruz:

Uyarı: Önlük-artlık uyumu ve düzlük yuvarlaklık uyumu birbirinden farklı iki uyumdur. İlki ünlülerin çıkış yeriyle, ikincisi dudakların durumuyla ilgilidir. Bir uyuma girmeyen kelimenin diğerine de girmeyeceği düşünülmemelidir. Örneğin anne kelimesi önlük-artlık uyumuna girmediği hâlde düzlük yuvarlaklık uyumuna girer. Çamur kelimesinde ise tam tersi bir durum vardır.

Küçük ünlü uyumuna aykırı kelimelere getirilen ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar: kavun-u, konsolos-luğ-u, mümin-lik, müzik-çi, yağmur-luk.

-ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar: bugünkü, dünkü, öbürkü.

K&#;&#;&#;k &#;nl&#; Uyumu Nedir? K&#;&#;&#;k &#;nl&#; Uyumuna Uyan & Uymayan Kelime &#;rnekleri İle Konu Anlatımı

Haberin Devamı

Küçük Ünlü Uyumu Nedir?

 Küçük ünlü uyumu büyük ünlü uyumuna göre biraz daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Ancak konu iyi idrak edildiği zaman kolayca anlaşılabilmekte ve örnekler bariz biçimde ortaya çıkarılabilmektedir. Bu doğrultuda iki farklı unsur üzerinden ele alarak küçük ünlü uyumuna anlatmak mümkün. 

 - Türkçede bir kelimede eğer öncelikle düz ünlü (a, e, ı, i) ilk hecesinde bulunuyorsa, aynı şekilde kelimenin diğer hecesi üzerinde de aynı düz ünlü harfler yer almalıdır.

 - Eğer bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü, (o, ö, u, ü,) yer alıyorsa, bir sonraki hece yuvarlak, (u, ü,) ya da düz-geniş ünlü, (a, e) üzerinden sona ermektedir.

  Bu iki madde eşliğinde eğer kurallara uyulursa kolayca küçük ünlü uyumuna sahip kelimeler kurulabilir ya da etkin şekilde tespit edilebilir. Burada dikkat edilmesi gereken ikinci madde idrak edildiği vakit kolayca konuya adapte olunabilir. 

Haberin Devamı

Küçük Ünlü Uyumuna Uyan & Uymayan Kelime Örnekleri ile Konu Anlatımı

 Türkçede dil bilgisi açısından küçük ünlü uyumuna uyan ya da uymayan birçok farklı kelime bulunmaktadır. Bu doğrultuda ele alınacak olan örnekler ile beraber, küçük ünlü uyumu üzerinden uyan ve uymayan durum daha net ve etkin şekilde anlaşılabilmektedir. 

 İlk hece (a, e, ı, i) = sonraki hece (a, e, ı, i)

 İlk hece (o, ö, u, ü) = sonraki hece (u, ü) veya (a, e) 

 Bu basit kurallara ayak uydurmak suretiyle güvenli şekilde farklı örnekler oluşturabilirsiniz. Öncelikle küçük ünlü uyumuna uyan kelimeler örnek olarak verilebilir. 

 - Fidanlık

 - Yorgunluk

 - Defter

 - Silgi

 - Kitaplık

 - Cadde

 - Filizlenmek

 - Emek 

 Aynı zamanda küçük ünlü uyumuna uymayan bazı sözcükler örnek olarak verilebilir. 

 - Yamuk

 - Çamur

 - Yağmur

 - Sosyoloji

 - Horoz

 - Karpuz

 - Ümit

nest...

39287 39288 39289 39290 39291