Koşma Hece Ölçüsü

kaynağı değiştir]

Koşma sözcüğü, koş-eylem kökünden türemiş bir kelimedir. Bugün koşmak fiili:"Adım atışlarını artırarak ileri doğru hızla gitmek ve birlikte iş görmesi için bir şeyi başka birinin yanına katmak, arkadaş olarak vermek.^[9] anlamlarında kullanılsa da; bu sözcük Türkçenin erken dönemlerinde türkü düzmek anlamında da kullanılmıştır. Örneğin koş- eyleminin Divânu Lügati't-Türk'te bir anlamının da türkü düzmek olarak kaydedildiği bilinmektedir.^[5] Buradan dolayı; koşma ve koşmanın proto varyantı olan koşukkoş- eylem kökünden türemiş kelimelerdir. Şaman gelenekleriyle yaşayan ilk Türk topluluklarında müzik ve şiir birbirinden ayrı düşünülemez; kopuz denilen temel Türk sazıyla baksıların söylediği koşuklar daha sonra gelişerek; çöğür çalan halk ozanları geleneğinin bir başlangıç türevi özelliğini göstermiştir. Bunun için ilk dönemlerde türkü düzmek ve şiir söylemek birbiriyle eş tutulmuş, koşuk sözcüğü böylece ortaya çıkmıştır.^[10] Koşuklar; günümüz koşmaları gibi birçok kez dörtlüklerden oluşmuş (istisnaları vardır) ve hece ölçüsüyle söylenmiştir.^[10] Ayrıca Kaşgârlı Mahmut koşuk sözcüğünü koşug biçimiyle kullanmış ve açıklamasını şiir, kaside olarak vermiştir.^[5] Yapıtta koşmanın ilkel şekli olan koşuk, ilk dönem Türk edebiyarında şiirle eş tutulmuştur.

Klasik biçimlerle koşmalar arasındaki bağ[değiştir Yazdır! kaynağı değiştir]

Koşma coşkun duyguları ifade etmeyi sağlayan bir nazım (dizem) biçimidir. Bunun için koşmalar daha çok: doğa, aşk, ölüm, ayrılık, yiğitlik, toplumsal olaylar gibi konuları işler.^[17] Temele inildiğinde ise koşmanın şaman geleneğinin izlerini taşıdığı görülmektedir. Örneğin Karakalpak koşuklarında; ateşe sığınma, gelin geldiğinde ateşe yağ dökme, zikir salma, ruh çağırma, hastalanan insana çeşitli nesnelerle vurma gibi şaman geleneğine ait ögeler; folklorik şiire yön verir.^[18] Bunda ilk dönem Türk toplumlarında şiir söyleyen kişilerin baksılar olması en önemli etkendir. Hatta ilk dönemlerde şiirler baksılar vasıtasıyla, afetlere karşı korunmayı sağlayan bir çeşit moral-mistik unsur görevini görmüştür.^[18] Örneğin bedik adı verilen bir koşuk türü, zamanıyla insan ve hayvanlara musallat olan hastalıkları def etmek için kullanılmıştır.^[18] Yani özellikle mitolojik devirler boyunca sanat; yaşamın, korkuların ve sığınışın bir ifade biçimi olmuştur. Yaşamını anlamlandırmaya çalışan insanoğlu; mistik bir söylem üzerinde yoğunlaşmıştır. Bunun için estetik bir temele binaen gelişen bir edebiyatın oluşması mitolojik dönemlerin ardından gelir. Buradan hareketle genel hatlarıyla şu gerçeğe ulaşılır; koşmalar estetik kuramlamaları da kapsayan koşukların mitolojik dönem sonrası varyantlarıdır. Proto dönemlere ait bir koşuk incelendiğinde bu dönem koşuklarındaki yaşam algısının ne denli tanrısal bir mistisizm içerdiği görülmektedir:

Koşma konuları[değiştir

nest...

155068 155069 155070 155071 155072