&#;K&#;LEMELER
Anlam&#; güçlendirmek, anlat&#;ma canl&#;l&#;k kazand&#;rmak için ayn&#; ya da benzer sesli, yak&#;n, e&#; ya da kar&#;&#;t anlaml&#; sözcüklerin yan yana kullan&#;lmas&#;yla olu&#;an söz öbeklerine ikileme denir.
B&#;Ç&#;MSEL YAPILI&#;LARI BAKIMINDAN &#;K&#;LEMELER:
EK ALMADAN OLU&#;ANLAR:
1. Ayn&#; sözcüklerin yinelenmesiyle:
kolay kolay, rahat rahat, güzel güzel, s&#;ra s&#;ra, teker teker, uzun uzun, üçer üçer, tek tek, demet demet, seve seve, çabuk çabuk
2. E&#; ya da yak&#;n anlaml&#; sözcüklerin art arda gelmesiyle:
yalan yanl&#;&#;, h&#;s&#;m akraba, güçlü kuvvetli, ak&#;l fikir, do&#;ru dürüst, mal mülk, e&#; dost, k&#;l&#;k k&#;yafet, k&#;r&#;k dökük, a&#;r&#; s&#;z&#;, kö&#;e bucak, ses seda, bet beniz, üst ba&#;
3. Kar&#;&#;t anlaml&#; sözcüklerin art arda gelmesiyle:
az çok, a&#;a&#;&#; yukar&#;, alt üst, yaz k&#;&#;, büyük küçük, ileri geri, er geç, ac&#; tatl&#;, genç ihtiyar, dost dü&#;man, iyi kötü
4. Anlamca birbiriyle ilgili sözcüklerin birlikte kullan&#;lmas&#;yla:
ana baba, giyim ku&#;am, top tüfek, yer yurt, saç ba&#;, ana o&#;ul, kör topal, para pul
5. Biri anlaml&#; di&#;eri anlams&#;z sözcüklerin art arda gelmesiyle:
eski püskü, y&#;rt&#;k p&#;rt&#;k, ufak tefek, e&#;ri bü&#;rü, estek köstek, incik boncuk, çoluk çocuk, bakkal çakkal, s&#;k&#; f&#;k&#;, süs püs, hayal meyal, soy sop
6. Her ikisi de anlams&#;z sözcüklerin art arda gelmesiyle(Tek ba&#;&#;na anlam&#; olmayan ama birlikte kullan&#;ld&#;&#;&#;nda bir anlam ifade eden ve sesçe birbirine benzeyen sözcüklerin tekrarlanmas&#;yla olu&#;an ikilemeler): abur cubur, &#;v&#;r z&#;v&#;r, eci&#; bücü&#;, abuk sabuk, p&#;l&#; p&#;rt&#;, kem küm, süklüm püklüm, allak bullak, ç&#;t&#; p&#;t&#;, apar topar, pald&#;r küldür, karman çorman
7. Yans&#;ma sözcüklerden olu&#;an ikilemeler:&#;&#;r&#;l &#;&#;r&#;l/ m&#;r&#;l m&#;r&#;l/ v&#;z&#;l v&#;z&#;l/ horul horul/ gümbür gümbür/ çat&#;r çat&#;r/ g&#;c&#;r g&#;c&#;r/ güm güm/ çat çat/
8. ”m” harfiyle yap&#;lan ikilemeler:ayva mayva, para mara, çar&#;&#; mar&#;&#;, bal mal, süt müt,
EK ALARAK OLU&#;ANLAR:
1. Yaln&#;z birinci sözcük ek alabilir: di&#;e di&#;, göze göz, ba&#;a ba&#;, bire bir, teke tek
2. Yaln&#;z ikinci sözcük ek alabilir: el ele, gö&#;üs gö&#;üse, ba&#; ba&#;a, iç içe, yan yana, omuz omuza, diz dize, yüz yüze
3. Her iki sözcük de ek alabilir: döne döne, bata ç&#;ka, enine boyuna, dü&#;e kalka;
gider gitmez, bakar bakmaz, dü&#;er dü&#;mez, daldan dala, dilden dile, günden güne, ba&#;tan ba&#;a; ini&#;li ç&#;k&#;&#;l&#;, altl&#; üstlü, sa&#;l&#; sollu, irili ufakl&#;; ucu ucuna, pisi pisine, bo&#;u bo&#;una, günü gününe, olan oldu, olan olmu&#;, oldum olas&#;, oldum olas&#;ya,
4. Yinelenen sözcükler ars&#;na “mi” edat&#; girebilir: sa&#;lam m&#; sa&#;lam, güçlü mü güçlü, güzel mi güzel, tatl&#; m&#; tatl&#;, yaramaz m&#; yaramaz, ak&#;ll&#; m&#; ak&#;ll&#;
5. Kimi ikilemeler araya ba&#;ka kelimelerin girmesiyle olu&#;ur: ba&#;&#;rd&#; da ba&#;&#;rd&#;, ko&#;tu da ko&#;tu, anlatt&#; da anlatt&#;
6. Birinci sözcük “ler”, ikinci sözcük “-i” eki alarak belirtili ya da belirtisiz ad tamlamas&#; biçiminde olu&#;abilir: hocalar&#;n hocas&#;, güzeller güzeli, efendiler efendisi
UYARI:
♦1. &#;kilemeler daima ayr&#; yaz&#;l&#;r.
♦2. &#;kilemeleri olu&#;turan sözcükler aras&#;nda noktalama i&#;areti kullan&#;lmaz.
♦3. Baz&#; ikilemeler kal&#;pla&#;m&#;&#; oldu&#;undan yerleri de&#;i&#;tirilemez.
A&#;a&#;&#; yukar&#; iki y&#;ld&#;r görü&#;emiyoruz
Yukar&#; a&#;a&#;&#; iki y&#;ld&#;r görü&#;emiyoruz. (denemez)
♦4. &#;kilemeler bölünemez, cümle içinde grup olarak de&#;erlendirilir.
Üç a&#;a&#;&#; be&#; yukar&#; bütün ö&#;renciler ödevlerini yapm&#;&#;.
♦5. Bir cümlede iki ayr&#; ikileme kullan&#;l&#;rsa bunlar&#;n aras&#;na virgül konur.
A&#;&#;r a&#;&#;r, dü&#;üne dü&#;üne yol al&#;yoruz.
♦6. Her ikisi de anlams&#;z sözcükten olu&#;an ikilemelerde ikilemeyi olu&#;turan sözcükler tek ba&#;lar&#;na kullan&#;lamaz.
“Kafam karman çorman olmu&#;tu.”
“karman çorman “ ikilemesinin bir anlam&#; vard&#;r. Fakat “karman” ve “çorman” sözcüklerinin ayr&#; ayr&#; anlamlar&#; olmad&#;&#;&#;ndan tek ba&#;lar&#;na kullan&#;lmalar&#; mümkün de&#;ildir.
♦7. &#;kilemeler cümlede isim, zamir, s&#;fat, zarf gibi de&#;i&#;ik türlerde kullan&#;labilece&#;i gibi öge olarak da özne, nesne, dolayl&#; tümleç, zarf tümleci, yüklem gibi görevlerde bulunur.
Ye&#;il ye&#;il erikler dikkatimizi çekti. (s&#;fat)
Çocuklar bahçede güzel güzel oynuyorlar. (zarf)
♦ &#;kilemelerde anlam&#; peki&#;tirme, güçlendirme, abartma ile birlikte çokluk kavram&#; da vard&#;r. Çokluk kavram&#; kimi zaman nicelikseldir.
Deste deste para verdim. (niceliksel)
Güzel güzel çocuklar&#; vard&#;. (niteliksel)
Kucak kucak çiçek toplad&#;k. (niceliksel)
Bahçede tatl&#; tatl&#; sohbet ediyorlard&#;. (niteliksel)
Tabak tabak yemek yedi. (niceliksel)
A&#;laya a&#;laya gözlerinden oldu. (abartma)
Güle güle bir hal olduk. (abartma)
Sokak sokak kiral&#;k ev arad&#;k. (abartma)
♦Kom&#;u kom&#;unun külüne muhtaçt&#;r. (ikileme de&#;ildir)
&#;K&#;LEME ÖRNEKLER&#;
Epi topu bir gazete-kitap bir de hediyelik e&#;ya alacaklard&#;.
Çamurlar&#;n içinde bata ç&#;ka yürüdüler.
Ba&#;lar&#;na gelecek zarar ziyandan korkmaya ba&#;lad&#;lar.
Patl&#;can matl&#;can, sarma marma yok.
Döne dola&#;a yan&#;m&#;za yakla&#;t&#;.
Böyle kaba saba konu&#;mas&#; beni rahats&#;z ediyor.
Sabahtan beri dü&#;e kalka karda yol al&#;yordu.
Saçma sapan sözleriyle herkesi güldürüyor.
Bu çocuk yalan yanl&#;&#; &#;eyler söylüyor.
Konu kom&#;u da üzüme doydu.
Bu i&#;e sonucunu bile bile girdim
O, senin için deli divane oluyor.
Köye gidince day&#;mla dere tepe dola&#;t&#;m.
Merdivenleri ç&#;kana kadar kan ter içinde kald&#;m.
Kab&#; kaca&#;&#; kalaylatt&#;m.
Suya sabuna dokunmadan i&#;i halletti.
Çoktan ev bark sahibi oldular.
Kahvalt&#; yapmadan apar topar gitti.
&#;stedi&#;i paray&#; zar zor tamamlad&#;m.
Bunlar&#;n asl&#; astar&#; yok.
Anl&#; &#;anl&#; bir aileden geliyor.
Ona y&#;llarca kul köle olmu&#;.
Yorgun arg&#;n kalk&#;p onu ziyarete gitti.
Çula çaputa önem vermem diyor.
Kap&#;ya iri yar&#; bir adam koymu&#;lar.
Ufak tefek i&#;leri kolayca yapabiliyorsun.