Sürrealizm Ne Demektir
Sürrealizm akımı yani diğer adıyla Gerçeküstücülük &#;lerde başlayan sanatsal bir harekettir. En iyi görsel sanat eserleri ve yazıları ile tanınır. Amaç “rüya ve gerçeklik arasındaki çelişkili koşulları gidermektir. Ancak, pek çok sürrealist sanatçı ve yazar eserleri bir objeden önce felsefi hareketin ifadesi olarak görmektedir. André Breton Sürrealizm’i, her şeyden önce, bir devrimci hareket olduğu iddiasını açıkça dile getirmiştir.
Gördüğümüz her şey başka bir şeyi gizliyor, her zaman gördüklerimiz tarafından neyin gizlendiğini görmek istiyoruz.
Sürrealizmin Başlangıcı
Sürrealizm Dada hareketinden büyümüştür ki Dada hareketi ise orta sınıfın kendini beğenmişliğine karşı olan akımlardan biridir. Ancak sanat akımları birçok kaynaktan gelebilir. Bu kaynakların sürrealistler için en önemlilerinden biri de Giorgo de Chirico’ydu, yani onlar gibi tedirgin edici yandaşlıklarla (ve Metafizik Sanat hareketiyle) tuhaf görüntüler kullanan çağdaşları. Ayrıca yakın geçmişten Gustave Moreau, Arnold Bocklin, Odilon Redon ve Henri Rousseau gibi ilkelcilik, saf veya fantastik görüntülerle ilgilenen sanatçılara da çekildiler. Sürrealizmin gerçek olarak neyi kastettiğini bulmaya çalışan bu sanatçılar, estetik, ışık ya da renklerin uyumu gibi konulara çok takılmasalar da Rönesans kadar eskilerden gelen Giuseppe Arcimboldo ve Hieronymus Bosch gibi isimlerden de etkilendiler.
Sürrealist hareket, André Breton&#;ın Dada&#;ya amaç getirme hevesinin Tristan Tzara&#;nın anti-otoriterizmiyle çatışması üzerine Paris&#;teki Dada&#;nın çöküşünün ardından ona çok bağımlı kalarak gün yüzüne çıktı. Sürrealizmin papası olarak tanımlanan Breton, resmen hareketi tanımladı ve ’te Sürrealist Manifesto’yu yazdı. Bununla birlikte, &#;gerçeküstücülük&#; terimi ilk kez yılında Guillaume Apollinaire tarafından Pablo Picasso, Leonide Massine, Jean Cocteau ve Erik Satie tarafından yazılan Parade bale program notlarında kullanıldığında ortaya çıktı.
Breton’un kendi açılış manifestosunu yayınladığı zamanlarda grup, Sürrealist Devrim dergisini yayınlamaya başladı ki bu dergi çoğunlukla yazım alanına yoğunlaşmıştı ama bunun yanında Chirico, Ernst, Andre Masson ve Man Ray gibi isimler tarafından resim reprodüksiyonları da içeriyordu. Dergi ’a kadar yayımlanmaya devam etti.
Sürrealist Araştırma Bürosu veya Centrale Surréaliste de &#;te Paris&#;te kuruldu. Bunlar sadece buluşup &#;zihnin bilinçdışı faaliyetini ifade edebilecek formlar&#; ile ilgili tüm bilgileri toplayan ve röportaj yapan bir grup ressam ve yazardı. Bunun yanında, Breton başkanlığındaki Büro, biri görüntüler toplayan ve diğeri sosyal yaşamla ilgili materyal toplayan ikili bir arşiv oluşturdu. En az iki kişi her gün ofisin başında duruyordu. Biri gelen ziyaretçilerle görüşüyor, diğeri ise ziyaretçiler ile ilgili gözlemlerini ve yorumlarını yazıp arşive ekliyordu. ’in ocak ayında Büro resmi olarak Breton, Ernst ve Mason dahil 27 kişi tarafından imzalanan, grubun devrim niteliğindeki amaçlarını yayınladı.
Manifesto, gerçeküstücüler gibi yazmak isteyenler için şöyle buyuruyordu:
&#;Kafanızda önceden tasarladığınız bir konu olmadan, yazdıklarınız aklınızda kalmasın ve yazmış olduklarınızı tekrar okuma zaafına kapılmayasınız diye en hızlı şekilde yazın. İlk cümle kendiliğinden gelecektir; hakikat o kadar güçlüdür ki, her saniye, bilincimizin bilmediği, işitilmek için çırpınan bir cümle bulunur.&#;
Gerçeküstücülük: Kavramlar, Stiller ve Eğilimler
Sürrealizm, kaynağı olan Dadaizm ile aynı mantık dışılığı paylaştı. Orijinal Parisli sürrealistler, sanatı politikanın getirdiği şiddeti ertelemek için kullandılar ve onu belirsizliğin getirdiği huzursuzluğa doğrulttular. Sanatçılar; fantezi ve rüya görüntüleri kullanarak iç zihinlerini eksantrik, sembolik yollarla ortaya çıkaran, endişelerinin üstünü örten ve görsel yollarla analitik olarak ele alan medyanın farklı yollarıyla yaratıcı çalışmalar üretti.
Sürrealist Resimler
Sürrealist resimleri ayıran iki tarz ya da yöntem vardı. Salvador Dalí, Yves Tanguy ve René Magritte gibi isimler hipergerçekçi resimler yaptılar. Bu tarz resimlerde nesneler canlı detaylarla resmedilir ve üç boyutluluğun illüzyonu, bu nesnelerdeki rüyamsılığı vurgulardı. Bu çalışmalardaki renk, genellikle Dalí’de olduğu gibi doygun ya da Tanguy’da olduğu gibi tek renkli olurdu.
Birçok Sürrealist de bilinçsiz zihne ulaşmanın bir yolu olarak büyük ölçüde otomatizme* veya otomatik yazmaya güveniyordu. Joan Miró ve Max Ernst gibi sanatçılar beğenilmeyen ve çoğunlukta tuhaf olarak addedilen görüntüler yaratmak için kolaj, karalama, frotaj¹, dekolamanya² ve grataj³ dahil çeşitli teknikler kullandılar. Hans Arp gibi sanatçılar ise bağımsız resimlerinde kolajı kullandılar.
Hipergerçekçilik ve otomatizm birbirini karşılıklı olarak dışlamıyorlardı. Örneğin Miro iki yöntemi de kullandı. Resimleri sıklıkla hem otomatizmi hem de hipergerçekçiliği içerirdi. Her iki durumda da anlatılmak istenen nokta anlatılırdı ya da tasvir edilirdi, her zaman muzırdı- rahatsız etmek ve şaşırtmak için.-
Sürrealist Nesneler ve Heykeller
Breton, yüzyılın başlarında maddenin bir kriz durumunda olduğunu hissetti. Bu çıkmazdan dönülebileceğini ve bunun da maddenin tüm bu tuhaflığına ilk defa oluyormuş gibi bakılarak yapılabileceğini düşündü. Strateji, orta sınıf la Dada&#;yı şok etmeyi amaçlamak değil, nesnelerin dépayesment veya yabancılaşma dediği şeyle &#;gerçeküstü&#; olmasını sağlamaktı. Buradaki amaç maddeyi yerinden etmek, onu varsayılan bağlamından koparıp o bağlama yabancılaştırmaktı. Madde bir kere doğal ortamından çıktığında kendi kültürü tarafından takılan maskesini çıkarmış olur. Maddelerin bu tutarsız kombinasyonlarının, gerçekliğin yüzeyinin altında gizlenmiş cinsel ve psikolojik güçleri ortaya çıkardığı da düşünülüyordu.
Sınırlı sayıdaki sürrealistler üç boyutlu çalışmalarıyla da biliniyordu. Dada hareketi ile kendinden söz ettiren Hans Arp ayrıca çalışmalarındaki biyomorfik nesneleri ile de biliniyordu. Oppenheim&#;ın parçaları, tanıdık nesneleri günlük bağlamlarından çıkaran tuhaf kombinasyonlarken Giacometi çoğu insan, böcek, melez figürleri olan daha geleneksel biçimleri kullandı. Dalí üç boyutlu çalışmaları ile çok bilinmese de ilgi çekici montajlar üretti. Özellikle Yağmurlu Taksi ()&#;de, içinde mankenler olan ve bir sürü boru ile içeride &#;yağmuru&#; oluşturan bir otomobil oluşturdu.
Sürrealist Fotoğrafçılık
Fotoğrafçılık, sanatçıların esrarengiz görüntüler üretmesine izin verme kolaylığı nedeniyle sürrealizmde merkezi bir rol üstlendi. Man Ray ve Maurice Tabard gibi sanatçılar; çift pozlama, kombine baskı, montaj ve solarizasyon gibi teknikleri, otomatik yazıyı keşfetmek için aracı olarak kullandılar. Diğer fotoğrafçılar ise tuhaf görüntüler oluşturmak için döndürme veya bozulma tekniklerinden yararlandılar.
Sürrealistler, ayrıca sıradan fotoğrafları onları dünyevi bağlamından koparıp sürrealist anlayışın bakış açısı ile yorumlayarak hakkını verdiler. Yerel enstantaneler, polis fotoğrafları, film görüntüleri ve belgesel fotoğraflarının hepsi asıl amaçlarından tamamen kopartılmış olarak La Révolution surréaliste ve Minotaure gibi sürrealist dergilerde yayınlandı. Örneğin: The Surrealists Eugéne Atget’in Paris fotoğrafları için çok heyecanlıydı. ’da yayınlanan çalışmaları komşusu Man Ray’ı uyarır haldeydi ve Atget&#;in yanıp sönen Paris imgesi iğneleyici bir vizyon olarak algılanıyordu. Atget’in boş sokaklardan ve dükkanlardan oluşan Paris fotoğrafları, sürrealistlerin Paris’e rüya başkent olarak kendi gözlerinden bakmalarını sağladı.
Sürrealist Filmcilik
Gerçeküstücülük, kısmen sinema ile deney yapan ilk sanatsal hareketti, çünkü tuhaflığı ya da gerçek dışılığı yansıtmak için tiyatrodan daha fazla fırsat sundu. Sürrealist olarak tanımlanan ilk film, Rene Clair ve Francis Picabia tarafından yazılıp Clair tarafından yönetilen, 22 dakikalık, siyah beyaz bir film olan Enter’acte idi. Ama en ünlü sürrealist film yapımcısı Luis Buñuel‘di. Dalí ile çalışan Buñuel klasikler olarak anılan Bir Endülüs Köpeği ve Altın Çağ’ı çekti ki ikisi de öykülerindeki parçalanmalarla ve tuhaf hatta rahatsız edici imgeleri ile özleşmişlerdi. ’larda Joseph Carnell, Amerika’da Rose Habart gibi sürrealist filmler üretti. Salvador Dalí ise Alfred Hitchcock’un Öldüren Hatıralar (Spellbound)’ı için bir rüya bölümü hazırladı.
Sürrealizmin Yükselişi ve Düşüşü
Sürrealizm akımının kökleri Fransa’dan gelse de dalları tüm dünyayı dolaşmakta. Özellikle ve 40’larda birçok sanatçı çalışma alanını ve ilgisini artan politik kargaşa ile ve ll. Dünya Savaşı&#;nın da desteklediği, medeniyetin bir krize girdiği ve çöküşe geçtiği korkusuyla kaplandı. Bu durum da ll. Dünya Savaşı sırasında birçok sürrealistin Amerika&#;ya göç etmesi, fikirlerini daha da genişletti. Ancak savaşı takiben; grubun fikirlerine, bireyciliği de içine alan sürrealizmden daha rasyonel temelli varoluşçuluğun yükselişi meydan okuyordu.
Sanatta soyut ekspresyonistler, sürrealist fikirleri birleştirdiler ve bilinçaltını temsil etmek için yeni tekniklere öncülük ederek sürrealistlerin egemenliklerini gasp ettiler. Breton, hareketin birincil hedefi olmaya başlayan devrimci politik aktivizme giderek daha fazla ilgi duymaya başladı. Bunun sonucu ise orijinal hareketin daha küçük gruplara bölünmesi oldu. Roberto Matta gibi Bretoncular sanatın doğası gereği politik olduğuna inanıyorlardı. Onların aksine Yves Tanguy, Max Ernst ve Dorothea Tanning gibi diğerleri Breton&#;dan ayrılarak Amerika&#;da kaldı. Salvador Dalí de sanatta bireyin merkeziyetine inanarak İspanya&#;ya çekildi.
Sürrealizm Sonrası
Soyut Ekspresyonizm
&#;da New York Modern Sanat Müzesi; Fantastik Sanat, Dada, Gerçeküstücülük başlıklı bir sergi düzenledi ve birçok Amerikalı sanatçı bundan çok etkilendi. Jackson Pollock gibi bazıları, otomatizm ve daha sonra &#;damlama&#; resimlerine yol açacak olan bilinçdışı deneylerden türeyen görüntülerle deney yapmaya başladı. Robert Motherwell&#;in de benzer şekilde, &#;iki dünya -soyutlamanın ve otomatizmin- arasında sıkışıp kaldığı&#; söyleniyordu.
Büyük ölçüde Avrupa&#;daki siyasi kargaşa nedeniyle, Paris yerine New York, Salvador Dalí&#;nin &#;elle boyanmış rüyalar&#; yerine bilinçsiz soyutlama yolunu tercih eden yeni bir öncünün yeni merkezi haline geldi. Peggy Guggenheim&#;ın Sürrealist&#;den etkilenen sanatçılar sergisi (Rothko, Gottlieb, Motherwell, Baziotes, Hoffman, Still ve Pollock), Avrupalı sanatçılar Miró, Klee ve Masson ile birlikte Sürrealist kavramlarının, New York sanat topluluğuna yayılma hızının altını çiziyor.
Feminizm ve Kadın Sürrealistler
Gerçeküstücüler sık sık bir grup erkek olarak tasvir edilirler ve sanatlarında genellikle kadınları kültürlü, rasyonel dünyaya yabancı &#;diğerleri&#; olarak tasarlarlardı. Feminist sanat tarihçilerinin çalışmaları, o zamandan beri özellikle &#;larda grupta aktif olan gerçeküstücü kadınların sayısını vurgulamakla kalmayıp aynı zamanda sürrealist akımın çoğunda işyerinde cinsiyet stereotiplerini analiz ederek bu izlenimi değiştirdi. Dawn Ades, Mary Ann Caws ve Whitney Chadwick gibi feminist sanat eleştirmenleri bu konuyla ilgili çeşitli kitaplar yazıp ve sergiler düzenlediler.
Erkek Gerçeküstücülerin çoğu, özellikle Man Ray, Magritte ve Dalí, defalarca kadın formuna odaklandı veya çarpıtsa da, kadınları yüzyıllarca erkek sanatçıların sahip olduğu şekilde, ilham kaynağı olarak tasvir ederken, Claude Cahun gibi kadın sürrealistler, Lee Miller, Leonora Carrington ve Dorothea Tanning, Freudcu psikanalizin sıklıkla kadınları canavarca ve hatta sorunlu olarak benimsenmesini ele almaya çalıştılar. Böylece birçok kadın, sürrealist erkek gibi giyinmeyi denedi ve kendilerini hayvan veya efsanevi yaratıklar olarak tasvir etti.
İngiliz Sürrealizmi
İngiltere&#;de de birçok kadın Sürrealist bulunmaktaydı. Eileen Agar, Ithell Colquhoun, Edith Rimmington ve Emmy Bridgwater bunlardan birkaçıydı. Sürrealist ideolojinin İngiliz yorumuna özellikle çevrelerindeki doğal çevre ile ve özellikle denizle olan insan ilişkilerinin süregelen bir keşfi yapıldı. Agar&#;ın yanı sıra Paul Nash, genellikle plajdan toplanan eşyalar biçiminde nesne trouvé&#;sine yani bulunan eşyalara ilgi duyduğu ortaya çıkarıldı.
Londra&#;da düzenlenen Uluslararası Sürrealist Sergisi (), birçok İngiliz sanatçı için özel bir katalizördü. Roland Penrose ve Herbert Read&#;in başkanlığındaki hareket, uluslararası simgeler Leonora Carrington ve Lee Miller&#;ı yaratan ve aynı zamanda Ben Nicholson, Barbara Hepworth ve Henry Moore&#;u çevreleyen başka bir önemli sanatçı çemberinin uygulanmasına dayandı. Genel olarak, eksantrik bir hayal gücünün ayrıcalığı ve standartlaştırılmış ve rasyonel modların bir şeyleri yapmasının esasen reddedilmesi, başlangıçtan itibaren iyi bir yankı getirmiştir. İngiltere&#;de genel olarak sanat için bu altın dönem ve daha spesifik olarak İngiliz Gerçeküstücülüğünün mirası bugün ülkenin sanat pratiğini etkilemeye devam ediyor.