Nazım Birimi Dörtlük

ŞİİRDE YAPI (Aşağıdaki anlatımı İNDİR)

Nazım Birimi:  Şiiri oluşturan dize kümelerine  nazım birimi denir. Nazım birimi şiirin nazım şeklinin belirlenmesinde kullanılan ölçütlerden biridir.

Nazım birimlerini şu başlıklar altında toplayabiliriz:

Dize:Şiirdeki en küçük nazım birimidir. Düz yazıdaki satırın karşılığıdır.

“Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz”

Şiirden bağımsız olan, tek başına bir anlam taşıyan dizelere “azade mısra” (mısra-i azade) denir.

Şiiirin tek başına dilden dile dolaşan, hafızalarda yer eden en güzel dizesine “mısra-i berceste” denir.

Beyit: iki dizeden oluşan ve anlamsal bütünlük gösteren bölümlere beyit denir.  Divan edebiyatının nazım birimidir.

“Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler

Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler”

Dörtlük:Dört dizeden oluşan ve anlamsal bütünlük gösteren bölümlere “dörtlük” denir. İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ve Halk edebiyatında nazım birimi olarak kullanılmıştır.

“Ta kalbe giren gözlerinin şulelerinden
Gel sevgili gel, sen bana bir semli kadeh sun
Hiç titrememiş kalbimi titret yerinden
Oynattı evet, sendeki baş döndüren efsun.”

Bent: İkiden fazla dizenin oluşturduğu “bent” denir. Bent; bent üç, dört, beş ya da daha fazla dizeden oluşabilir.

Ey sen ki kül ettin beni onmaz yakışınla,
Ey sen ki gönüller tutuşur her bakışınla!
Hançer gibi keskin ve çiçekler gibi ince
Çehren bana uğrunda ölüm hazzı verince
Gönlümdeki azgın devi rüzgarlara attım;
Gözlerle günah işlemenin zevkini tattım.
Gözler ki birer parçasıdır sende İlahın,
Gözler ki senin en katı zulmün ve silahın,
Vur şanlı silahınla gönül mülkü düzelsin;
Sen öldürüyorken de vururken de güzelsin!

Nazım Şekli (Biçimi):   Tema ve şekil özellikleri bakımından bir şiirin asırlar içersinde aldığı isimdir. Örneğin yüzyıl arasında binlerce gazel aynı tema ve aynı yapısal özellikler çerçevesinde yazılmıştır.

Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri

a-      Anonim Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri

A-Mani:

• Tek dörtlükten oluşan,7’li hece ölçüsü ile yazılan aaxa şeklinde uyaklanan , konuları aşk, ayrılık, gurbet,doğa, dostluk, yergi olan nazım şeklidir.

•  İlk iki dizesi konuya giriş niteliğindedir. Doldurma dize olarak adlandırılır. Asıl söylenmek istenen düşünce son iki dizede söylenir.

&#;&#;&#;&#;&#;-a                7’li hece ölçüsü

&#;&#;&#;&#;&#;a

&#;&#;&#;&#;&#;x

&#;&#;&#;&#;&#;a

Mani Çeşitleri:

1-Düz (Tam) Mani: Yedi heceli dört dizeden oluşan manilerdir.

Kuş kafese girmiyor
Buna aklım ermiyor
Hiç boşuna ah çekme
Annem beni vermiyor

2-Kesik (Cinaslı) Mani:  birinci dizesindeki hece sayısı yediden az olan manilerdir. Dizeler cinaslı uyakla oluşturulduğu için cinaslı mani adıyla da anılır.

Dağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfin teli bağ bana

3-Yedekli (Artık) Mani:  Düz manilerin sonuna uyakları aynı olan iki dize daha getirilerek yapılan manilerdir.

Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim çağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi

4- Karşılıklı Mani (Deyiş):  İki kişinin karşılıklı söyledikleri manilerdir. Bu maniler sorulu- yanıtlı biçiminde düzenlenir.

KIZ: Adilem sen naçarsın
La&#;l ü gevher saçarsın
Ben bir şahin olunca
Yavrum nere kaçarsın

ERKEK: Ağam derim naçarım
La&#;l ü gevher saçarım
Sen bir şahin olunca
Ben yerlere kaçarım

B- Türkü:

• Kendine özgü bir ezgiyle söylenen anonim halk şiiri nazım biçimidir.

• Türkülerde aşk, ölüm, hasret, gurbet, ayrılık  gibi bireysel  ya da deprem, kıtlık, kahramanlık, savaş gibi toplumsal olaylar konu olarak işlenir.

• Türküler üçer ya da dörder dizeli bentler ve her  bendin sonunda tekrar edilen kavuştaklardan (bağlama) oluşur.

• 7’li, 8’li , 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
• Türkülerde kesin bir uyak düzeni yoktur.
• Türkülerin farklı söylenişlerine varyant denir.
• Türküler bölgelerine göre adlandırılır.

Havada bulut yok bu ne dumandır
Mahlede ölüm yok bu ne figandır
Adı Yemen’dir gülü çemendir
Giden gelmiyor acep nedendir

Burası Muş’tur yolu yokuştur
Giden gelmiyor acep nedendir

C- Ninni:

Ninniler, annelerin çocuklarını çabuk ve kolay uyutmak için söyledikleri ezgili ürünlerdir. Ninniler hece ölçüsünün kısa kalıplarıyla söylenmiştir.

D- Bilmece:

Akıl oyunlarına ve eğlendirmeye dayalı ürünlerdir. Bilmeceler manzum ve mensur olarak yazılabilir.

Not: Divan edebiyatında manzum bilmecelere “lugaz” denir.

E- Tekerleme:  Tekerlemeler genellikle masalın giriş kısmında yer alır. Ancak bağımsız tekerlemeler de vardır.

F- Ağıt: Bir kişinin ölümündenduyulan üzüntüyü Dile getiren anonim halk edebiyatı ürünüdür.

b-Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri

A-Koşma :

• Aşık edebiyatının en çok kullanılan nazım şeklidir.

• 11’li hece ölçüsüyle (6+5 veya 4+4+3 duraklı) söylenir.

• Nazım birimi dörtlüktür.
• Birim sayısı 3- 6 arasında değişir.
• Uyak düzeni : abab\cccb\dddb… veya

aaab\ cccb\dddb şeklinir maj şadedir.

• Konu: aşk, doğa, gurbet, kahramanlık, yakınma, ölüm gibi konulardır.
• Koşmaların son dörtlüğünde şair mahlasını söyler.

UYARI: Koşma nazım şekli, İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki “koşuk”; Divan edebiyatındaki “gazel” ile konu bakımından benzerlik gösterir.

Konularına göre koşma türleri:

a)      Güzelleme:  Aşk, sevgi ve doğa güzelliklerini anlatan koşmalardır.

b)     Koçaklama: Kahramanlık, savaş gibi konuları işleyen koşmalardır.

c)      Taşlama: Herhangi bir kişiyi ya da toplumdaki aksaklıkları eleştiren koşmalardır.

d)     Ağıt:  Bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren koşmalardır.

Benden selam olsun Bolu Beyi&#;ne
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar seda verip seslenmelidir  (Koçaklama)

Bir vakte erdi ki bizim güzümüz

Yiğit belli değil mert belli değil

Herkes yarasına derman arıyor

Deva belli değil dert belli değil (Taşlama)

Koşmadaki  ünlü ozanlarımız: Karacaoğlan, Köroğlu, Seyrani, Aşık Ömer, Erzurumlu Emrah.

Semai:

•  Nazım birimi dörtlüktür.
• Birim sayısı 3- 6 dörtlüktür.
• Ölçüsü 8’li hece ölçüsüdür.
• Uyak düzeni koşmanın uyak düzenine benzer.
• Konu aşk, doğa, ayrılık, gurbet, sıla, ölüm, yalnızlık, özlem gibi konulardır.

Koşma- Semai Farkı:  Semai 8’li hece ölçüsüyle koşma 11’li hece ölçüsüyle söylenir. Semainin kendine özgü bir ezgisi vardır.

Yeşil başlı gövel ördek

Uçar gider yele karşı

Eğricesin tel tel etmiş

Döker gider yare karşı

Varsağı:

• Nazım birimi dörtlüktür.
• Birim sayısı arasında değişir.
• 8’li hece ölçüsü ile yazılır.
• Uyak düzeni aaab\cccb\dddb şeklindedir.
• Varsağılarda yiğitçe, mertçe bir söyleyiş vardır.
• “Bre, hey behey” gibi seslenmeler vardır.
• Hayattan ve talihten şikayet üzerinde sıkça

durulur.

• Bu türün en güzel örneklerini “Karacaoğlan” vermiştir.

Semai- Varsağı Farkı: Varsağılarda “bre, hey, behey” gibi seslenmeler vardır.

Bre ağalar bre beyler

Ölmeden bir dem sürelim

Gözümüze kara toprak

Dolmadan bir dem sürelim

Destan :

• Halk şiirinin en uzun nazım biçimidir.
• Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir.

Ancak 8’li olanları da vardır.

• Destanların nazım birimi dörtlüktür.
• Destanlar toplumun geniş kesimlerini

ilgilendiren olayları konu edinir.

• Savaşlar, salgın hastalıklar, depremler, isyanlar,

kahramanlık, toplumsal eleştiriler destana konu olur.

• Uyak düzeni koşmanın uyak düzenine benzer.
• Destanın son dörtlüğünde şair mahlasını söyler.
• Kendine özgü bir ezgisi vardır.
• Seyrani ve Aşık Ömer bu konuda ünlüdür.
• Kayıkçı Kul Mustafa- Genç Osman Destanı oldukça ünlüdür.

Aruz Ölçüsüyle Yazılan Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri:

&#;         Divan (Divani)

&#;         Selis

&#;         Kalenderi

&#;         Satranç

&#;         Vezn-i ahar

&#;         Semai (Hece ile yazılanların yanında aruz ile yazılanlar semailer de vardır.)

Kalenderi:

• Aruzun mefûlü me fâîlü  kalıbıyla yazılır.
• Uyak düzeni semai ile aynıdır.

Selis: 

• Halk edebiyatında aruz ölçüsü kullanılarak yazılan şiirlerdir.
• Yüzyıl aşıkları tarafından yazılan selisin en fazla yazılan tipi gazeldir.

• Hece ölçüsünün on beşli kalıbına da uyan selislerin en belirgin özellikleri farklı bir ezgiye sahip olmalarıdır.

c-Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri

İlahi: 

• Dini konuların işlendiği nazım türüdür.
• Bu şiirlerde tasavvuf anlayışı, Allah sevgisi,

Allah’a ulaşma yolunda ideal insan olma çabası ve arayışı işlenir.

• Lirik şiirlerdir.
• Genellikle hece ölçüsüyle söylenmiş olmasına rağmen aruz ile söylenmiş ilahiler de vardır.

• İlahilerin nazım birimi dörtlük veya beyittir.
• İlahinin edebiyatımızdaki en büyük temsilcisi Yunus Emre’dir.
• İlahiler,  Bektaşilikte “nefes”; Alevilikte “deme” adını alır.

Dağlar ile taşlar ile

Çağırayım Mevlam seni

Seherlerde kuşlar ile

Çağırayım Mevlam  seni

Nutuk:

• Tarikata yeni giren dervişlere yol göstermek onları bilgilendirmek için söylenen didaktik şiirlerdir.

Nefes:

• Bektaşi şairlerin yazdıkları tasavvufi şiirlerdir.
• Nefeslerde genellikle vahdet-i vücut kavramı anlatılır.

• Hz. Muhammed ve Hz. Ali için de övgüler söylenir.

• Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslup vardır.

• Edebiyatımızda Pir Sultan Abdal nefesleriyle ünlüdür.

Deme:

• Alevi- Bektaşi tarikatlarını ve hareketleriyle ilgili temaları işleyen, sorunlarını konu edinen şiirlerdir.

• Genellikle 8’li hece ölçüsüyle yazılır.

Devriye:

• Allah’tan geldik, Allah’a döneceğiz inancını işleyen şiirlerdir.

• Türk edebiyatında en çok Bektaşi şairler devriye söylemişlerdir.

Şathiye:

• Mizahi manzumelerdir.
• İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir.
• Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin,

yorumlandığında  tasavvufla ilgili olduğu anlaşılır.

• En çok Bektaşi tekkelerinde söylenir.
• Bu türün en tanınmış şairi Kaygusuz Abdal’dır.

DİVAN EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

A-     BEYİTLERLE KURULANLAR

Gazel:

• Nazım birimi beyittir.
• Ölçüsü aruz ölçüsüdür.
• Konusu aşk, kadın, doğa ve şaraptır.
• Beyit sayısı 5- 15 arasında değişir.
• Uyak düzeni aa\ba\ ca\da&#; şeklindedir.
• İlk beytine MATLA, son beytine MAKTA denir.
• En güzel beytine BEYTÜL GAZEL  (şah beyit) denir.
• Şairin mahlasını söylediği bölüme TAÇ BEYİT denir.
• Gazellerde konu bütünlüğü yoktur.
• Beyitleri arasında konu birliği olan gazellere YEK-AHENK GAZEL denir.
• Tüm beyitleri aynı güzellikte olan gazellere YEK-AVAZ GAZEL denir.
• Bazı gazeller beyitler tam ortasından bölünerek dörtlük haline getirilir. Böyle gazellere MUSAMMAT GAZEL denir.
• Arap edebiyatından edebiyatımıza geçmiştir.
• Gazelde ün yapmış şairler : Fuzuli (aşıkane), Baki (rindane), Nabi (hikemi) , Nedim (şuhane)

Kaside:

• Kasideler birini övmek ya da yermek için yazılan  şiirlerdir.

• Nazım birimi beyittir.
• Ölçüsü aruz ölçüsüdür.
• Beyit sayısı 99 arasında değişir.
• Kasidenin ilk beytine MATLA denir.
• Son beytine MAKTA denir.
• Şairin mahlasının bulunduğu beyte TAÇ BEYİT denir.
• Kasidenin en güzel beytine BEYT-ÜL KASİD denir.

Kasidenin Bölümleri:

1-      Nesip ( Teşbib):

• Kasidenin ilk bölümüdür.
• Kasideye ismini veren bölümdür.
• Genelde 20 beyit olur.
• Şair bu bölümde betimleme yapar.
• Bahar tasviri yapılıyorsa Bahariye, kış tasviri yapılıyorsa Şitaiye, temmuz tasviri yapılıyorsa Temmuziye, ramazan tasviri yapılıyorsa Ramazaniye, at tasviri yapılıyorsa Rahşiye, hamam tasviri yapılıyorsa Hamamiye adını alır.

2-      Girizgah:

• Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir.
• Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir.
• beyitten oluşur.

3-      Methiye:

• Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
• Şiir yönü çok zayıf dil bölümü diğer bölümlere göre çok ağırdır.

4-      Tegazzül:

• Kasidenin içinde bulunan gazel bölümüdür.
• Bütün kasidelerde olması zorunlu değildir.

5-      Fahriye:

• Şairin kendini övdüğü bölümdür.
• Fahriyeyi en çok seven şair Nefi’dir.

6-      Dua:

• Kasidenin son bölümüdür.
• Birkaç beyit olur.
• Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü,  talihinin iyi olması yönünde dua eder.

Konularına göre kaside türleri:

Tevhid:  Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir.

Münacat: Allah’a yalvarmak için yazılan kasidelerdir.

 Naat: Peygamberi övmek için yazılan kasidelerdir.

Methiye:  Devlet büyüklerini övmek için yazılır.

Mersiye:  Ölüm temalı kasidelerdir.

Hicviye:  Bir şeyi yermek, eleştirmek için yazılan kasidelerdir.

Şehrengiz:Bir şehrin güzelliklerini anlatan kasidelerdir.

Cülusiye: Padişahların tahta geçişi için yazılan kasidelerdir.

 Yüzyıllara göre kaside şairleri:

yüzyıl:

&#;         Aşık Paşa

&#;         Ahmedi

&#;         Şeyhi

&#;         Ahmet Paşa

&#;         Necati bey

yüzyıl:

&#;         Baki

&#;         Ruhi

&#;         Fuzuli (Su Kasidesi)

&#;         Hayali Bey

yüzyıl:

&#;         Nefi

&#;         Nabi

&#;         Naili

yüzyıl:

&#;         Nedim

&#;         Şeyh Galip

Mesnevi:

• Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir.
• Edebiyatımıza İran edebiyatından geçmiştir.
• Uzun aşk öyküleri, dini, tasavvufi, ahlaki öyküler mesnevi ile yazılmıştır.

• Mesnevilerin beyit sınırlaması yoktur.
• Uyak düzeni aa\bb\cc\dd… (her beyti kendi içinde uyaklı)
• Beş mesneviden oluşan eserlere “HAMSE” denir.
• Türk edebiyatında ilk mesnevi Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eseridir.
• İlk hamse sahibi şairimiz Çağatay edebiyatından Ali Şîr Nevaî’dir. Bunun dışında Taşlıcalı Yahya, Nevizade Atayi

• Edebiyatımızın önemli mesnevileri

&#;         Garip-name – Aşık Paşa

&#;         İskendername- Ahmedi

&#;         Har-name- Şeyhi

&#;         Mantıku’t Tayr- Gülşehri

&#;         Hayriye- Nabi

&#;         Hayrabad- Nabi

&#;         Hüsn ü Aşk – Şeyh Galip

Müstezat:

• Bir gazelin her dizesine kısa bir dize ekleyerek oluşturulan şiir biçimidir.
• Uzun dizelerde aruzun genellikle mef ulü \me fa i lü\ me fa i li\ fe u lün kalıbı, kısa dizelerde ise mef u lü\ fe u lün kalıbı kullanılır.
• Kısa dizelere ziyade adı verilir.
• Uzun dizelerle uzun dizeler, kısa dizelerle kısa dizeler uyaklanır.

Kıta:

• Nazım birimi beyittir.
• Beyit sayısı 2- 12 arasında değişir.
• Matla beyti olmayan bir nazım şeklidir.
• Uyak düzeni xa\xa\xa… şeklindedir.
• Mahlassız şiirlerdir.
• Mısraları arasında anlam birliği bulunur.
• Konuları önemli bir düşünce, hikmet, nükte, yergi, övgü, hayat görüşü olabilir.
• Beyit sayısı on ikiden fazla olan kıtalara kıta-i kebire denir.

B-      DÖRTLÜKLERLE KURULANLAR

Rubai:

• Genellikle felsefi konular ve tasavvufi düşünceler işlenir.
• Tek dörtlükten oluşur.
• Uyak düzeni aaxa şeklindedir.
• Aruzun belli kalıpları ile yazılır. Rubaiye has 24 aruz kalıbı vardır.
• Edebiyatımıza İran edebiyatından girmiştir.
• Edebiyatımızdaki en ünlü şairleri Kara Fazlî, Azmizade Haleti, Nabi ve son dönemde Yahya Kemal’dir.

Tuyuğ:

• Türkler tarafından Divan şiirine kazandırılan bir nazım şeklidir
• Maninin divan edebiyatındaki karşılığı sayılabilir.
• Aruzun failatün\ failatün\ failün kalıbıyla yazılır.
• Uyak düzeni aaxa şeklkindedir.
• Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir.
• Tuyuğlarda genellikle cinaslı uyak bulunur.
• Yüzyıl Azerî sairi Kadı Burhanettin bu türün kurucusu sayılır.
• Çağdaşı Azeri şairi Nesimi ve Çağatay şairi Ali Şîr Nevaî bu türde çokça ürün vermiştir.

Murabba:

• Nazım birimi dörtlüktür.
• Birim sayısı arasında değişir.
• Uyak düzeni aaaa\bbba\ccca\ddda şeklindedir.
• Daha çok dini ve ahlaki konular, övgü, yergi , mersiye gibi türlerde murabba yazılmıştır.
• Dördüncü dizeleri aynen tekrarlanabilir.
• Ölçüsü aruzdur.
• Divan edebiyatında yüzyılda Ahmed Paşa (sultanü’ş şuara) tarafından kullanılmıştır. Bunun dışında Aşki, Hayreti, Taşlıcalı Yahya, Fuzuli murabba yazmıştır.

Şarkı:

• Nazım birimi dörtlüktür.
• Bestelenmek için yazılmışlardır.
• Türk edebiyatının divan şiirine kazandırdığı bir nazım biçimidir.
• Aruz ölçüsü ile yazılırlar.
• Halk edebiyatındaki türkünün karşılığıdır.
• Uyak düzeni aaaa\bbba\ccca şeklindedir.
• Konusu aşk, ayrılık, sevgili, içki ve eğlencedir.
• Dili sadedir.
• İlk bendin dördüncü mısrası tekrar edilebilir. Buna nakarat denir.
• Her bendin üçüncü mısrası miyan adını alır.
• Bu türün öncüsü ve en önemli temsilcisi Nedim’dir.
• Bunun dışında Enderunlu Vasıf ve son dönemde Yahya Kemal de türe ait güzel örnekler vermiştir.

C-      BENTLERLE KURULANLAR

Musammat:

• Nazım birimi benttir.
• Ölçüsü aruz ölçüsüdür.
• İlk bentte geçen dize ya da beyitlerin diğer sonunda aynen tekrarlanması ile oluşur.

• Divan edebiyatında bentlerle kurulan şiirlerin genel adı musammattır.

* Muhammes:  Her bendi beş dizeden oluşan divan edebiyatı nazım şeklidir. Hemen her konuda yazılır. “aaaaa\bbbba\cccca” şeklindedir.

* Müseddes:  Altı dizeden oluşan bentlerdir. aaaaaa\bbbbba\ccccca… şeklinde uyaklanır.

Terkib-i Bend:

• Nazım birimi benttir. Ancak bentler beyitlerden oluşur.
• Bent sayısı arasında değişir.
• Her bent 5- 10 beyitten oluşur.
• Bentlerin uyak düzeni gazel gibidir. (aa ba ca…)
• Terkib-i bentlerde bendler hane adını alır. Bendleri birbirine bağlayan bölüme ise vasıta denir.

• Terkib- bentlerde vasıta beyti her bendin sonunda değişir.

• Terkib-i bentlerde hayattan talihten şikayet, felsefi konular, dini tasavvufi konular, toplumsal yergilerin işlendiği şiirlerdir.

• En önemli terkib-i bend üstadı Bağdatlı Ruhi’dir.
• Ziya Paşa’nın Bağdatlı Ruhi’nin terkib-i bendine yazdığı  nazire Tanzimat döneminde ses getirmiştir.

Önemli terkib-i bentler:

Baki- Kanuni Mersiyesi

Şeyh Galip- Esrar Dede Mersiyesi

Terci-i Bend:

• Nazım birimi benttir. Ancak bentler beyitlerden oluşur.
• Bent sayısı arasında değişir.
• Her bent 5- 10 beyitten oluşur.
• Bentlerin uyak düzeni gazel gibidir. (aa ba ca…)
• Terkib-i bentlerde bendler hane adını alır. Bendleri birbirine bağlayan bölüme ise vasıta denir.

• Terkib- bentlerde vasıta beyti her bendin sonunda aynen tekrar edilir.

• Konu olarak Allah’ın kudreti, evrenin sonsuzluğu, hayatın zorlukları gibi soyut konular işlenmiştir.

• Terkib-i bendlerde vasıta beyti aynen tekrarlandığı için bentlerde işlenen konular arasında uyum olmalıdır. Terci-i bentlerde konu bütünlüğü vardır.

• Bu türün en güzel örneklerini edebiyatımızda Ziya Paşa ve Şeyh Galip vermiştir.

BATI EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

Sone:

• 4+4+3+3 = 14 dizelik bir nazım şeklidir.
• Uyak düzeni abba \abba\ ccd\ ede şeklindedir.
• İlk iki dörtlükte konuya giriş yapılır.
• Son iki üçlükte asıl mesaj verilir.
• İlk defa Servet-i Fünun döneminde kullanılmış.
• İtalyan edebiyatından alınmıştır.
• Sonelerde çoğunlukla lirik konular işlenir.

Terza-rima:

• Üçer mısralık bentlerden oluşur.
• Üçer mısralık bentlerde bir sınırlama yoktur.
• Tek dize ile biter.
• Uyak düzeni aba\ bcb\cdc\ded\f şeklindedir.
• İlk defa Servet-i Fünun döneminde kullanılmıştır.
• Fransız edebiyatından alınmıştır.
• Dante , İlahi Komedya adlı eserini bu nazım şekliyle yazmıştır.

Triyole:

• On dizeli, bir nazım şeklidir.
• Uyak düzeni ab\ aaaa\ bbbb şeklindedir.
• 2+4+4= 10 dize
• İlk defa Servet-i Fünun döneminde kullanılır.

Balad:

• Eski Fransız şiirinden edebiyatımıza geçmiştir.
• Genellikle aşköyküleri işlenmiştir.
• Üç uzun bir kısa bentten oluşur.
• Her bendin sonundaki dize nakarat gibi tekrarlanmıştır.

Serbest Müstezat:

• Aruz ölçüsünün klasik kalıplarının bozulmasıyla oluşturulan nazım biçimidir.

• Serbest müstezatta aynı şiirde birden çok aruz kalıbı vardır.

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

Şebnem GÜRSOY YILMAZ

Nazım Birimi: Bir şiirde anlam bütünlüğünü sağlayan en küçük birimdir. Türk edebiyatında çok eski devirlerden bu yana çeşitli nazım birimleri kullanılmıştır.

Dize (Mısra): Şiirde yapıyı meydana getiren her bir satıra dize veya mısra adı verilir. Dize, şiirde kullanılan anlamlı en küçük nazım birimidir. Bu, bir şiirin parçası olabileceği gibi, kendi içinde bağımsız bir bütün de olabilir.

• Divan şiirinde, bir şiirin en güzel mısrasına &#;mısra-i berceste&#; denmiştir.
• Divan şiirinde, tek mısralık şiire &#;mısra-i azade&#; denmiştir.
  Bir şaha kul oldum ki cihan ana gedadır
  (Fatih Sultan Mehmet)

Beyit: İki dizeden meydana gelen nazım birimine beyit denir. Genellikle divan edebiyatında kullanılır.

• Türk edebiyatına Arap-Fars edebiyatından geçmiştir.
• Divan şiirinin temel nazım birimidir.
• Divan şiirinde “gazel, kaside, mesnevi, kıt&#;a&#; ve “müstezat&#;lar beyitlerle yazılmıştır.
• Dizeleri birbiriyle uyaklı olan beyitlere &#;musarra beyit&#; denir.
• Herhangi bir şiirin parçası olmayan tek beyitlere &#;müfret&#; denir.

Derdim nice bir sinede pinhan ederim ben
Bir ah ile bu âlemi viran ederim ben
(Nefi)

Dörtlük (Kıt&#;a): Dört dizenin meydana getirdiği nazım birimine dörtlük ya da kıt&#;a denir.

• Halk şiirinin temel nazım birimidir.
• Halk şiirinde &#;mani, koşuk/koşma, destan&#; gibi üç temel nazım şekli dörtlüklerle oluşturulmuştur.
• Halk şiirindeki diğer bütün şekil ve türler bu üç şekilden türemiştir.
• Divan şiirinde de kullanılmıştır. Divan şiirinde &#;rubai&#; ile &#;tuyuğ&#; tek dörtlükten; “şarkı ve murabba&#; ise birden fazla dörtlükten oluşur.

Dünyayı süslediler, bir şey kalmadan
Bu süslere inanma, akıl olmadan
Giden de çok dünyadan, gelen de ama
Sen payını al ondan, seni almadan
(Ömer Hayyam)

Bent: Bir şiiri meydana getiren bölümlerden her birine bent denir. Bent, genellikle dört ve daha fazla dizenin oluşturduğu nazım birimidir.

• Divan şiirinde “musammat&#;lar bentlerle yazılmıştır.
  İstanbul&#;u dinliyorum, gözlerim kapalı
  Önce hafiften bir rüzgâr esiyor
  Yavaş yavaş sallanıyor
  Yapraklar ağaçlarda
  Uzaklarda, çok uzaklarda
  Sucuların hiç durmayan çıngırakları
  İstanbul&#;u dinliyorum, gözlerim kapalı
  (Orhan Veli Kanık)