Birleşik Yapılı Zarf

Fiilimsiler, fiillerin bazı özel ekler alarak oluşmuş halleridir. Fiil kökenli olmalarına rağmen fiilin tüm özelliklerini karşılayamazlar. Bu nedenle öğrenciler fiilimsi sorularını çözerken kafa karışıklığı yaşayabilirler. Fiilimsi nasıl bulunur sorusunun yanıtı da öğrenciler için oldukça önem taşır. Çünkü fiilimsilerin bulunması sınavlarda, testlerde önem taşıyan sorular arasında yer alır. Bu nedenle fiilimsilerin eklerinin ve örneklerinin öğrenciler tarafından iyi bir şekilde incelenmesi gerekir.

Fiilimsi Nedir?

Fiilimsi ya da eylemsi, fiilden türemelerine karşı fiilin tüm özelliklerini göstermeyen ve cümle içinde isim soylu sözcükler gibi kullanılan ancak fiil soylu olan sözcüklerdir. Türkçede fiilimsiler, fiillere yapım ekleri eklenmesi ile oluşurlar. Aldığı yapım eklerine göre cümlede isim, sıfat ya da zarf olarak kullanılırlar. Üç çeşit fiilimsi vardır. Bu çeşitler; isim- fiil (mastar), sıfat- fiil (ortaç) ve zarf- fiil (ulaç) şeklindedir. Bu üç çeşit fiilimsinin ortak özellikleri şöyledir;

• Fiil, manasını tamamen kaybetmez.
• Fiile gelen (olumsuzluk eki dışında) zaman ve şahıs ekleri gibi fiile özel ekler almazlar. Fiil çekimine girmezler.
• Yüklem halinde kullanılamazlar. Ancak isim cümlelerinde ek-fiil ekleri alarak yüklem olarak kullanılabilirler.
• Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşmuş olan kelime grupları yan cümlecik halinde kullanılabilirler.
• Bulundukları cümleyi birleşik yapılı cümle haline getirirler.
• Fiilimsi ekleri yapım eki olarak da tanımlanmaktadır.
• Fiilimsiyi niteleyen kelimeler sıfat değil zarf görevindedir.

Fiilimsi Nasıl Bulunur?

Cümle içerisinde fiilimsileri bulmak için öncelikle cümledeki fiillerin bulunması gerekir. Bunun için cümledeki kelimelerin sonuna "-mek, -mak" ekleri getirilir. Bir kelime bu ekleri aldığı zaman anlamı bozulmuyor ise fiil olduğu anlamına gelir.

Fiiler arasında da eklere bakılır. "-me, -iş, -mak, -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş, -di, -esiye, -ip, -meden, -ince, -ken, -eli, -dıkça, -erek, -ir…-mez, -e…e, -maksızın, -casına" eklerinden bir tanesi bulunuyorsa bu kelime fiilimsi olabilir. Bu kelimelerin fiilimsi olup olmadıklarını anlamak için yapılması gerekenler vardır. Eğer kelimede "sıfat fiil" eki varsa bir ismi nitelemesi, "zarf fiil" eki varsa bir fiili nitelemesi gerekir. Eğer "isim fiil" eki varsa isim olarak kullanılmalıdır.

Fiilimsi Ekleri Nelerdir?

Fiilimsinin türüne göre ekleri bulunur.

1- İsim Fiil:

Kök ya da gövdelerine "-me, -iş, -mak" eklerinin (ve bu eklerin ses uyumlamalarına göre düzenlenmiş hallerinin) getirilmesi ile oluşturulan ve cümlede isim olarak kullanılan sözcüklerdir.

• Babaannem oku(ma)yı öğrendi. -ma isim fiil.
• Yarın işe git(mek) istemiyorum. -mek isim fiil
• Bu bak(ış)ını çok sevdim. -iş isim fiil
• İsim fiil eki olan -iş eki ve işteşlik eki olan -iş eki karıştırılmamalıdır.

Yarın buluşmak için sözl(eş)tiler.

• İsim fiil eki olan -me eki ile olumsuzluk eki olarak kullanılan -me eki karıştırılmamalıdır.

Cuma günü onlara git(me)meyi tercih ederim. İlk -me olumsuzluk ekidir.

• İsim fiiler fiilimsi olmaktan çıkıp isim halinde kullanılabilirler.

Sarma kardeşimin en sevdiği yemektir. İsim haline geldiği için fiilimsi sayılmaz.

2- Sıfat Fiil:

Fiillerin cümle içerisinde sıfat halinde kullanılan halleri olarak karşımıza çıkarlar. Sıfat fiil ekleri "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş, -di" şeklindedir.

• Gel(ecek) yıl yurt dışına gidecek.
• Ol(ası) bir kazanın önlenmesi için yollar tuzlandı.
• Odada bil(dik) yüzler bulunuyordu.
• Bas(tığ)ın yerlere dikkat et, kayabilirsin.
• Okula koş(ar) adımlarla gidiyordu.
• Süzül(müş) makarnaları tabağa al.

3- Zarf Fiil:

Fiil kök ve gövdelerinde gelerek zarf olarak kullanılan yapılara denir. Çekim eki almaz. Ekleri "-esiye, -ip, -meden, -ince, -ken, -eli, -dıkça, -erek, -ir…-mez, -e…e, -maksızın, -casına" şeklindedir.

• Eve uğray(ıp) bize gelecek.
• Çok çalış(arak) bu işin üstesinden gelebilirsin.
• Yediklerimi bitir(ir) bitir(mez) geleceğim.
• Film izler(ken) uyuyakalmış.
• Okullar kapan(ınca) memlekete döneceğim.