OMURGASIZ HAYVANLAR
Hayvanlar aleminin en geni ksmn (yaklak %95'ten fazlas) omurgaszlar kapsar. Bu gruptaki hayvanlarda omurgallarda olduu gibi gelimi bir iskelet bulunmaz yani omurgas olmayan canllardr. Omurgasz hayvanlarn büyük bir çounluu vücudun d ksmn örten ve destekleyen d iskelet bulundurur. Baz türleri belli bir yere tutunmu olarak yaasa da birçok türü aktif olarak hareket edebilir.
Omurgasz hayvanlarn bazlar suda, bazlar karada yaamaya uyum salamtr.
Omurgasz hayvanlar;
1-)Süngerler
2-)Sölenterler
3-)Solucanlar (Yass solucanlar, Yuvarlak solucanlar, Halkal Solucanlar)
4-)Yumuakçalar
5-) Eklem Bacakllar (Kabuklular, Araknitler, Çok Ayakllar, Böcekler)
6-)Derisi Dikenliler
olmak üzere 6 gruba ayrlrlar.
Bu gruplarn hepsini ayr ayr inceleyelim:
1-)Süngerler
Süngerler en basit yapl ve dünya üzerinde milyon yldr yaayan hayvanlardr. Günümüzde süngerlerin çou okyanuslarn güney kutbundan, kuzey kutbuna uzanan bölgelerden, s sulardan, yüzlerce metrelik derin deniz diplerine kadar farkl ortamlarda yaayabilir. Süngerlerin yalnz 20 kadar türü (Spongilla cinsi) tatl sularda, geriye kalan büyük bölümü denizlerde yaar. En derin denizlerde bile rastlanabilen süngerler, en çok denizlerin tropik ve astropik kesimlerinde yaygndr. Birçok türün uzunluu birkaç santimetreyi aamazken, bazlarnn boyu 2 metreyi geçmektedir.
Süngerlerin belirli organlar, dokular, özgül biçimi, belli bir bakm yoktur. Ortadaki sindirim boluunu saran iki katl bir çeperden (d deri ve iç deri) oluan (diploblastik hayvanlar) çok hücreli canllardr; iç deri (endorm) yakal kamçl hücrelilerden (koanosit) oluur.
Süngerlerin Özellikleri
⇒Süngerler biçim, renk ve yapsal özellik bakmndan çeitlilik gösterir.
⇒Belli bir simetrisi olmayan(vücudun ön ve arka ucu, sa ve sol taraf ayrt edilemez) canllardr.
⇒Krmz, gri, mavi, sarmtrak veya siyah renkte olabilir.
⇒Hareketsiz bir zemine bal yaar.
⇒Dier hayvanlardaki kadar farkl dokular yoktur.
⇒Vücutlar torba eklinde olup por ad verilen delikleri vardr. Deniz suyu porlardan içeri geçerken sudaki mikroskobik besin parçacklar hücrelere alnr. Gaz al verii ve boaltm atklarnn atlmas vücuda giren suyla hücreler arasndaki difüzyon sayesinde gerçekleir.
⇒Süngerlerin çevresel uyarlara tepki gösterecek sinir sistemleri yoktur. Vücutlarnda organik ve inorganik maddelerden meydana gelen iskelet ineleri vardr.
⇒Eeyli ve eeysiz çoalabilirler. Eeysiz çoalmalar tomurcuklanmayla olur.
Kurumu süngerlerin bir ksm metal eyalar parlatmada kullanlr. Süngerler, temizlik ilerinde kullanlmasnn yan sra ilaç ve kozmetik sanayiinin malzemesidir. skelet ineleri organik olanlar yumuak olduundan banyo süngeri yaplmaktadr.
2-)Sölenterler
Yumuak vücutlu etçil hayvanlardr. Denizanas, deniz akay, mercan, deniz lalesi, hidra gibi türleri içeren omurgaszlardr. Vücutlar nsal simetriye(merkezinden geçen iki ya da daha fazla düzemle vücutlar bölündüünde oluan her parça birbirinin ayndr.) sahip canllardr. Vücutlar özellemi iki doku tabakasndan oluur. Merkezi bir az açklklar ve bunlarn etrafnda tentakülleri vardr. Tentakülleri ile avlarn yakalarlar ve azlaryla vücut içine alarak beslenirler. Ayrca tentaküller savunma amaçl da kullanlr. Bunu yapsndaki yakc kapsüller sayesinde yaparlar.
Sölenterlerin Özellikleri
Vücutlarnda a eklinde düzenlenmi bir sinir sistemi vardr. Üremeleri eeyli ve eeysiz olarak gerçekleir. Solunum ve boaltm vücut hücreleri ve ortam arasndaki difüzyonla salanr.
Çounun hayat döngüsünde iki evre görülür. Bu evreler polip ve medüz olarak isimlendirilir. Polipler genellikle hareketsizdir. Daha sonra bunlar bakalam geçirerek medüzleri oluturur. Medüzler hareketlidir. Buna çok iyi bir örnek olan denizanalar birçok sölenterin medüz biçimidir.
Ayrca mercanlar deniz diplerinde çok ho renge sahip canllardr. Bunlar suyun yüzeyinden yukar çkp kuruyunca tortular oluur ve zamanla çözünüp toprak oluumuna katkda bulunurlar. Mercanlardan gerdanlk, kolye, küpe gibi süs eyalar da yaplr.
Not: Hayvanlar dünyasnn ilk gerçek sinir hücreleri sölenterlerde bulunmutur.
Hayvanlar dünyasnda ilk sinir hücreleri sölenterlerde görüldü.
3-)Solucanlar
"Solucan" dediimizde aklmza toprakta yaayan, silindirik gövdeli hayvanlar gelse de bu grup çok geni kapsaml bir gruptur. Bazlar mikroskobik, bazlar çok uzun, bazlar ince, bazlar kaln olabilir. Solucanlar vücutlar yasslam, yumuak yapl hayvanlardr. Denizlerde, tatl sularda, karalarda, nemli ortamlarda ya da canl vücudunda parazit olarak yaayan türleri vardr.
⇒Vücutlar iki tarafl simetriye(vücutlarnn ön ve arkas, sa ve solu birbirine simetrik olan) sahip hayvanlardr.
⇒Embriyonun geliim dönemlerinde organlar üç doku tabakasndan farkllar.
⇒Çounlukla eeyli ürerler.
3 grupta incelenirler.
a-)Yass Solucanlar
Bu solucanlar yumuak, ince ve yass vücutludur. simleri de buradan gelir. Parazit ve serbest yaayan türleri vardr. Doku ve iç organ sistemleri vardr. Ancak dolam sistemleri ve artklarn atlmasn salayan anüsleri yoktur. Vücutlar ince olduundan oksijen ve karbon dioksit al verii vücut yüzeyinde olur.
Parazit olmayan türlerinde sindirim boluu vardr. Bu boluun tek açkl bulunur. Etçil canllardr ve küçük hayvanlarla beslenirler.
Parazit olarak yaayanlarnda (tenya) sindirim sistemi de bulunmaz. Ancak üreme sistemleri iyi gelimitir. Çevredeki uyarlar alglayan sinir dümeleri ve sinirleri vardr.
Planaria(pilanarya), poliklad, trematoda(karacier kelebekleri) ve tenya(erit solucan) en bilinen örneklerdir.
Dünyada milyon insan karacier, barsak idrar kesesi vb. organlarnda kan kelebei denilen karacier kelebei tamaktadr. Bu parazit vücut arlarna, anemiye ve dizanteriye neden olur. Bunun dnda insan vücudunda ergin hala glen tenya larvalar 20 metre boyuna gelebilir ve bu parazit barsakta durduu sürece insanda itahszlk, karn ars, kusma gibi durumlar görülür.
b-)Yuvarlak Solucanlar
Nemli topraklarda, tatl sularda ya da denizlerde yaayan solucan türleridir. Hayvanlarn ve insanlarn sindirim sisteminde parazit olarak yaayan türleri vardr. Ancak parazit yaayanlarn sindirim sistemleri gelimemitir. Ascaris(barsak solucan), Trichinella(tiriin) ve kancal kurt insanda parazit yaarlar. Vücutlar yumuak ve esnek bir tabakayla kapldr. Yuvarlak ve uzundurlar.
• Besinlerin alnmasn salayan bir aza ve artklar atan bir anüse sahiptirler.
• Baz türleri ise serbest yaar. Bunlarn bir ksm küçük hayvanlar bir ksm da alg, mantar ve organik madde parçalaryla beslenir.
• Yuvarlak solucanlarda solunum ve boaltm vücut yüzeyinden difüzyonla salanr.
• Kaslaryla hareket ederler.
• Baz türlerinin larvalar insanlarn karacier, akcier ve beyinlerinde kist oluturur. (Kistler, bedenin çeitli yerlerinde oluabilen, içi sv, bazen de kat madde dolu olan keseciklerdir. Deiik büyüklüklerde olabilirler.)
c-)Halkal Solucanlar
Solucanlarn en gelimi grubudur. Vücutlarnda çok sayda halka bulunur. Kapal dolam sistemine sahiptirler. Yani kan damarlardan olumu bir a içinde bulunur. Bu sayede vücut boluuna yaylmaz. ki açklkl sindirim sistemleri vardr. Bazlar etçil olup, bazlar çürümekte olan bitkilerle beslenir. Eeyli ürerler. Toprak solucan, sülük ve deniz poliketi en tannan örnekleridir. Sülük kan emerek parazit olarak yaar. Sülük tpta kullanlr. Ayrca toprak solucanndan kanser tedavisinde kullanlan maddeler ve antibiyotik elde edilir. Baz hayvanlarn besin kaynadr.
Not: Toprak solucanlarnda boaltm özel organlarla yaplr. Beyin ve sinir kordonlarnda oluan sinir sistemleri vardr. Ia ve dokunmaya duyarl basit duyu organlarna sahiptir.
Suda yaayanlar solungaç solunumu yapar. Karada yaayanlarda ise gaz alverii önemli deriden difüzyonla yaplr. Vücutlarn saran boyuna ve halkasal kaslarla hareket ederler.
4-) Yumuakçalar
Yumuakçalar, vücutlar segmentsiz ve yumuak yapl hayvanlardr. Kabuklar vardr. Kabuklarnn altnda manto ad verilen ince bir doku tabakasndan oluan vücut örtüleri vardr. Ayaklar topra kazma, av yakalama ve sürünme gibi ilerini görecek ekilde farkllamtr. Ayaklar kasldr. Kasl ayak bulundurmayanlar genelde hareketsizdir. Denizlerde, tatl sularda ve karalarda yaarlar.
Otçul, etçil veya parazitlik beslenirler. Sucul olanlar sudaki organik maddeleri süzerek beslenirler. Suda yaayanlar solungaçlaryla; karada yaayanlar ise manto boluunun genilemi yüzeyi ile solunum yaparlar.
Açk dolam sistemleri vardr. Bu sistemde kan, vücut dokular arasna yaylr. Ancak kafadan bacakl türlerinde(mürekkep bal, ahtapot) kapal dolam görülür.
Bazlarnda az, bazlarnda çok gelimi sinir sistemi bulunur. Sinir sistemlerinde beyin ve sinir kordonlar vardr.
Suda yaayanlar suya çok sayda sperm ve yumurta brakarak d döllenme ile eeyli olarak çoalrlar.
Ahtapot, salyangoz ve midye en tannan örnekleridir. Salyangozlar dünyann birçok yerinde besindirler. Midyeler de ayn ekilde besin ürünüdür. Midyeler ayn zamanda süs eyas olarak da kullanlrlar.
5-)Eklem Bacakllar
Omurgaszlarn en büyük grubudur. Vücutlar ba, göüs ve karn olarak üç ksmdan oluur. Aktif olarak hareket edebilen türlerden meydana gelirler. Hareket organlar eklemlidir. Tanmlanan türlerinin çousu böceklerdir.
⇒Eklem bacakllar otçul, etçil ya da hepçil olabilir.
⇒Protein ve kitinden olumu bir d iskeletleri vardr. Bu iskelet büyümeye engel olduu için zaman zaman atlr ve yenisi yaplr. Bu esnada hayvan bakalam(metamorfoz) geçirir.
⇒Açk kan dolam sistemleri, sinir sistemleri, solunum sistemleri vardr.
⇒Özel boaltm organlar vardr.
⇒Beslenmelerine göre az yaplar deiir. (Sivrisinek emici özellikli aza; akrepler kerpeten biçimli aza sahiptirler.)
⇒Solunumlar çounda trakelerle, örümceklerde kitaps akcierler, suda yaayanlarda ise solungaçlarla yaplr.
⇒Eeyli ürerler ve çounlukla yumurta brakrlar. Yumurtadan çkan organizmalar geliim dönemlerinde bakalam geçirirler.
⇒Duyu organlar(özellikle gözleri) gelimitir.
4 grupta incelenirler:
a-)Kabuklular
Kabuklar serttir. ki çift anten tayan, solungaç solunumu yapan kabuklu omurgaszlardr. Rutubetli yerlerde ve su kenarlarnda yaarlar. Karides, yengeç, su pireleri ve istakoz en tannan örnekleridir.
b-) Çok ayakllar
D görünüleri solucanlara benzer ekilde uzam kabuklulardr. Çounlukla karalardaki nemli yerlerde yaarlar. Vücutlar segmentlidir. Çyanlarda her segmentte bir çift ayak bulunurken, krkayaklarda iki çift ayak bulunur. Baz türleri zehirlidir.
c-)Böcekler
Üç çift bacaklar ve bir çift antenleri vardr. Trake denilen borularla solunum yaparlar. Birçounda iki çift kanat bulunur. Genelde karalarda yaarlar. Çekirgeler, hamamböcekleri, peygamber develeri, kelebekler, sinekler, arlar, karncalar ve birçok tannan örnekleri vardr. Böcekler birçok alanda(mum, süs eyas ipek) yapm malzemesi olarak kullanrlar.
d-)Araknitler (Örümcekler, akrepler, keneler)
Dört çift ayaklar olan antensiz eklem bacakllardr. Solunumlarn trakelerle ya da kitaps akcierlerle yaparlar. Çousu karada yaar. Vücutlar ba ve göüs olmak üzere iki bölmelidir.
6-)Derisi Dikenliler
Bütün tüleri denizlerde yaar. Derileri dikenlidir ve vücur çeperlerinde kalker plakalar bulunur. Bu plakalar iç iskelet sistemini oluturur. Burada dikensi çkntlar bulunur. Adlar buradan gelir. Sürünerek hareket ederler. Solunumlarn solungaçlarla yaparlar. Eeyli ürerler.
Deniz yldzlar, deniz hyarlar, deniz kestaneleri ve deniz laleleri bu grubu oluturur.
Vücutlarnn alt ksmnda tüp ayak denilen yaplar bulunur. Bu ayaklar vücuda dalm içi sv dolu kanal ayla balantldr. Tüp ayaklar hareketinin yannda gaz deiimi, beslenme ve boaltmda da görevlidir. Derisi dikenlilerin rejenerasyon yetenei yüksektir. Yani vücuttan kopan parçalarn gelimesiyle üreyebilirler. Örnek: Deniz yldznn kopan kolunu yenilemesi.
Barış ARISOY
Bilimi Anlatmamıza Yardım Edin!
Her ay milyonlarca bilimsever, Evrim Ağacı olarak karmaşık bilimsel konuları basitçe anlatmamızdan ve ülkemizde bilim anlatıcılığını geliştirmeye yönelik yaptığımız kapsamlı çalışmalarımızdan faydalanıyor. Bütçenize zarar vermeden, aylık veya tek seferlik sadece 20₺ gibi miktarlarda bize destek olarak bu çabalarımızı destekleyebilir, Türkiye'de bilim okuryazarlığını güçlendirmemize katkı sağlayabilirsiniz.
Destek Ol
Neden Destek İstiyoruz?
Kanlarında hemoglobin adı verilen hücre varmış ve kan renkleri bu yüzden kırmızıymış.
Vücutlarını kaplayan derileri varmış.
Denizdeki omurgalılar solungaç, karadakiler akciğer ile solunum yaparlarmış.
Kıkırdak ya da iskeletleri varmış.
OMURGALI HAYVANLARIN İSİMLERİ NELERDİR?
Omurgalı hayvanlar alemi gerçekten çok renkli ve gizemli. Her birinin farklı özellikleri de var, birçok ortaklar noktaları da… Şimdi tek tek bu türleri inceleyelim.
BALIKLAR
İlk sırada balıklar var. Balıkları kim sevmez ki? Deniz, göl, akarsu gibi sularda yaşayan balıklar, solungaçlarıyla nefes alırlarmış. Kalpleri iki odacıklıymış ve kalpte sadece kirli kan bulunurmuş. Kirli kan, kalp tarafından solungaçlara gönderilirmiş. Burada temizlenir ve vücuda yayılırmış. Vücutlarında renkli pullar bulunurmuş. Yüzgeç, pul ve kuyrukları daha hızlı hareket etmelerini sağlarmış. Bazı balıklarda kıkırdak bazı balıklarda ise kemik bulunurmuş.
İKİ YAŞAMLILAR
Bu grupta sadece iki canlı türü varmış; kurbağalar ve semenderler. Larvaları suda, yetişkinleri hem karada hem suda yaşayabilirlermiş. Diğer omurgalılardaki gibi vücutları deri ile kaplıymış ancak derileri nemli ve yumuşakmış. Kalplerinde 3 odacık bulunurmuş.
SÜRÜNGENLER
Hiç sürüngen gördün mü? Onlar da hem suda hem karada yaşayabilirlermiş. Vücutları su kaybetmelerini önlemek amacıyla keratin denilen bir tabakayla örtülüymüş. Kış uykusuna yatan sürüngenlerden sadece timsahın 4 odacıklı kalbi varmış. Diğerleri 3 odacıklı kalbe sahipmiş. Sürüngen dostlarımız arasında timsah, kaplumbağa, bukalemun, yeşil kertenkele de bulunurmuş.
KUŞLAR
Havada süzülen o güzel kuşlar da omurgalı hayvan dostlarımızdan. Tüyleri hem uçmalarına hem de ısınmalarına yararmış. Akciğerleriyle solunum yaparlarmış. Kalplerinde iki kulakçık iki karıncık olmak üzere 4 odacık bulunurmuş. Çok ilginç ama dişleri yokmuş. Yumurtlayarak çoğalırlarmış. Tavuk, penguen ve deve kuşları da bu gruba girermiş.
MEMELİLER
Memeli hayvanlar; gagalı, plasentalı ve keseli olmak üzere üç gruba ayrılırmış. Hayvanlar arasında en gelişmiş türlerden biriymiş. Yavrularını doğurarak dünyaya getirirlermiş. Hem suda hem de karada yaşayan türleri varmış. En büyük memeli balina en küçük memeli yarasaymış. Kirpi, sincap, kanguru, fok, kedi, köpek, maymun ve hatta suda yaşamasına rağmen balina da memeli grubuna girermiş.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası