Göktürk Yazıtları Hakkında Genel Bilgi

Göktür alfabesi nasıl "Orhun alfabesi" olarak biliniyorsa, Göktürk yazıtlarıda "Orhun yazıtları" olanak bilinmektedir. Türklerin ilk kullandığı alfabe olan Göktürk alfabesi ile yazılmış eserlere "GÖKTÜRK YAZITLARI" denir. Göktürk yazıtları canlı bir söylev dili ve üslubu vardır.

Yazıtlarda bu abidelerin sonsuzluğa kadar kalması temennisi ile "Bengü Taşlar" denmiştir. Göktürklerin birinci dönemine ait, bugüne ulaşan herhangi bir Türkçe metin yoktur. Tüm yazıtlar Köktürklerin ikinci dönemine aittir.

Yazılı edebiyatımıza ait en eski örnekleri oluşturmaktadır bu bakımdan Türk tarihi açısından önemlidir.

Doğu Göktürklerin tarihinden, komşularıyla olan ilişkilerinden, savaşlarından ve yönetiminden söz edilmektedir.

Yazıtlar, 1889 yılında Moğolistan’da Orhun Vadisi'nde bulunmuşlardır.

1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafından, Rus Türkolog Vasili Radlof’un da yardımıyla çözülmüş ve aynı yılın 15 Aralık günü Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.

Orhun Yazıtları'nda uygulanan yazı sistemi, hece yazısı ile alfabetik sistemin bir karışımı gibidir. Ünlü işaretlerinin kullanılışı sınırlı olup belirli yazım kurallarına bağlıdır. Ünsüz işaretleri de çoğu kez ünlü ile başlayıp ilgili ünsüzle sona eren heceleri veya ses gruplarını gösterir. Belirli bazı durumlarda ise ünsüz işaretleri yalnızca ünlü veya ünsüz çifti değerindedir.

1. Tonyukuk kitabesi

2. Kültigin kitabesi

3. Bilge Kağan kitabesi

1. 720 yılında Göktürk devleti veziri Tonyukuk adına dikilmiştir.

2. Kitabede Tonyukuk, anılarını ve dönemin tarihini anlatmıştır.

3. Anlatımda, atasözlerine bolca yer verilmiştir.

1. 732 yılında dikilmiştir.

2. Anıt Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.

3. Anıtta Kültigin’in ölümü ve yas töreni anlatılmıştır.

1. 735 yılında dikilmiştir.

2. Anıt Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.

3. Bilge Kağan’ın yiğitlikleri ve Türk milletine iletmek istediği mesajlar anıtın içeriğini oluşturur.

1. Türklerin ilk yazılı eseridir.

2. Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar.

3. Söylev türünde yazılmıştır.

4. Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır.

5. Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir.

6. Hem dini hem de din dışı konular işlenmiştir.

7. Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir.

8. Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar.

9. Kitabelerde idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur.

10. Kitabeleri Strahlenberg bulmuş, 1893’te Wilhelm Thomsen okumuştur.

11. Bir yüzleri Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır.

1. Çoyr (687-692)

2. Hoytu Tamir (717-720)

3. Ongin (Işbara Tamgan Tarkan) (719-720)

4. İhe-Huşotu (Köl İç Çor) (723-725)

5. İhe-Aşete (Altun Tamgan Tarkan) (724)

6. İhe Nur

7. Hangiday

Göktürk kitabeleri

Göktürk alfabesi