Dağı Delen Aşık
kaynağı değiştir]
Azerbaycan'da Erzen kentinin kadın hükümdarı Mehmene Bânu, güzelliği ile meşhur yaşlarındaki yeğeni Şirin için yıldız hükmüne göre renk değiştiren yedi renkli bir köşk yaptırmıştır. Köşkü süsleme işini o yörenin en usta süslemecisi (nakkaş) Behzat ile oğlu Ferhad'a verir. Ferhad ile köşkü gezmeye gelen Şirin birbirini görür ve aşık olurlar.
Behzat ile Ferhat, Mehmene Banû'nun köşkün yanına yaptırdığı daha küçük ikinci köşkte de çalışırlar. Cariyeler bir su kaynağı bulur ve bu suyu köşke akıtma fikri doğar. Ferhat, suyu köşke akıtma işi karşılığında saray ağalığını talep eder. Kimi anlatılara göre 40 günde, kimine göre 40 yılda aşkıyla dağı eritip suyu akıtmayı başarır ve saray ağası olur.
Gizli gizli buluşan Ferhat ve Şirin'in aşkları, Şirin'in dadısı tarafından fark edilir. Mehmene Bânu da Ferhad'a aşık olmuştur; bir cariye ona Şirin ile Ferhat'ın gizlice buluştuklarını söyleyince olayın duyulmaması için cariyeyi öldürtür. Şirin'den uzaklaştırmak için Ferhat'ı zindana attırır.
Zindandaki Ferhat'ın feryatları halkı rahatsız eder. Şirin için yazdığı şiirler cariye Selvinaz yoluyla Şirin'e ulaşır. Bir gün Mehmene Bânu, gördüğü bir rüya üzerine Ferhat'ı serbest bırakır ve ona bin altın verir. Ferhat, altınları yoksullara dağıtıp dağlara gider; bir mağarada vahşi hayvanlarla yaşar. Şirin'in resmini mağaranın duvarlarına işler. Onu eve çağıran babası Behzat'ı dinlemez.
Bir gezi sırasında Amasya kentinin hükümdarı Hürmüz Şah, Ferhat ile tanışır. Hürmüz Şah Ferhat'ın başına gelenleri dinleyince onu yanına alır. Birlikte Erzen'e giderler. Hürmüz Şah, Şirin'i Ferhad için Mehmene Bânu'dan ister. Mehmene Bânu karşı çıkınca iki hükümdar birbirlerine savaş açarlar. Savaş sırasında Hürmüz Şah'ın oğlu şehzade Hüsrev Şirin'e âşık olur.
Savaş sonunda yenilen Mehmene Bânu her şeyi bırakarak kaçar. Şirin Amasya'ya getirilir. Oğlunun da Şirin'e âşık olduğunu öğrenen Hürmüz Şah güç durumda kalır. Vezirinin verdiği akla uyarak Ferhat'a başarılması güç bir iş verir ve bu işi başarması koşuluyla Şirin'e kavuşabileceğini söyler. Ferhad, Amasya yakınlarındaki bir dağı delecek ve kente oradan su getirecektir. Ancak bu işi başarırsa Şirin'le evlenebilecektir.
Ferhad büyük bir coşku ile işe koyulur ve bir süre sonra işin sonuna yaklaşır. Ferhat'a acıyan Hürmüz Şah, oğlu aşkından vazgeçerse Şirin'i Ferhat'a vereceğini söyler ve oğlunun bu aşktan vazgeçmesi için dadısı ile konuşur. Ancak dadı, Hüsrev'in bu aşktan vazgeçmeyeceğini, izin verirse Ferhat'ı ortadan kaldırabileceğini söyler. İzin alınca Ferhat'a bir tabak lokma gönderip Şirin'in öldüğü haberini yollar. Bu yalan habere inanan Ferhat, Şirin'in ölüm acısına dayanamaz ve dağları deldiği gürzünün canına kıymak amacıyla havaya fırlatır ve yere düşen gürzün altında kalarak ölür.
Ferhat'ın ölüm haberini alan Şirin de Ferhat'ın cesedinin yanına gider, bir hançerle kendini öldürür. İki sevgiliyi yan yana gömerler. Cesetlerin yanına giden dadı, bir aslan tarafından parçalanarak ölür. Kanı, Ferhat ile Şirin'in arasına damlar. Söylenceye göre; her bahar Ferhat'ın mezarı üstünde kırmızı, Şirin'in mezarı üstünde beyaz bir gül ve aralarında da bir diken çıkmaktadır.
Mitoloji ile ilişkisi[değiştir kaynağı değiştir]
Hüsrev ile Şirin, hikâyenin temelini oluşturan olaylar ilk defa yüzyılda Firdevsî’nin Şehnâme’sinde işlenmişti. yüzyılda İranlı Şair Senaî konuyu edebî şekilde ele alarak bağımsız bir eser yazdı; Azeri şair Nizâmî-i Gencevî öyküye asıl şeklini vererek başlı başına klasik bir konu haline gelmesini sağladı.[5] Türk edebiyatında merkeze Hüsrev yerine soyut bir aşk kahramanı olan Ferhad’ı koyarak ilk defa Ferhâd u Şirin adıyla kaleme alan Ali Şir Nevaî oldu.
Türk edebiyatında hikâye, büyük çoğunluğu Nizamî’den faydalanarak, yirmi bir şair tarafından işlendi.[1] Öykünün kahramanları, mesnevi dışındaki divan edebiyatı eserlerinde de sıklıkla anıldı; gazellerde, rubailerde Ferhad’ın su getirmek için dağı yarmasına telmihler yapılarak Şirin güzelliğin; Ferhad ise sabrın, metanetin sembolü oldu.[2]