Tavus Kütahya

tavus kütahya

Многономенклатурный калибратор E.

Функции, необходимые для работы в широком диапазоне нагрузок.

E имеет широкий диапазон выходов от одного калибровочного источника. Сюда включены напряжения до 1 В постоянного и переменного тока, постоянный и переменный ток до 20,5 А напрямую или до 1 (с помощью дополнительной катушки 5 А/50 витков) и переменное сопротивление до 1 МОм.

С помощью усилителя тока, управляемого напряжением, A можно повысить выходное значение тока в калибраторе A от 20,5 до А; а с помощью катушек на 25 или 50 витков можно калибровать приборы, рассчитанные на токи до 6 А.

E также обеспечивает напрерывно регулируемую величину емкости до мФ. Для температурной калибровки моделируются термопары и термометры сопротивления, а сигналы термопары могут измеряться. Прибор также генерирует синтезированный широкополосный синусоидальный сигнал, усеченный синусоидальный сигнал, сигналы треугольной и прямоугольной формы. E обеспечивает широкий диапазон рабочих нагрузок в одном комплекте по разумной цене.

Простота в обращении

Калибратор Fluke Calibration E не только помогает вам выполнить больше работы, он также делает ее выполнение проще. Его интуитивно понятное устройство делает работу с ним столь же естественной, как включение лампочки, сводя к минимуму обращение к справочному руководству. При выполнении большинства задач ваша рука движется слева направо, от вас не требуется широких, нелогичных и неловких движений. Для выполнения большинства функций требуется минимальный набор клавиш.

Кроме того, E не напрягает ваш бюджет, поскольку для него не требуется дополнительных приспособлений, и его можно использовать со стандартными испытательными концами.

Автоматизируйте калибровку для обеспечения документированного постоянства и эффективности

Стандарты, такие как ISO и ISO , превращают калибровку в нечто большее, чем просто выполнение измерений. Также предоставляются условия соответствия документации, контроля и отчетности.

Дополнительное программное обеспечение Fluke Calibration по метрологии на базе Microsoft Windows® упростит ведение документации по вашим процедурам, обеспечит ее адекватность и прослеживаемость. Данное программное обеспечение также собирает результаты калибровки, генерирует отчеты, облегчает процесс и повышает эффективность калибровки широкого класса приборов. Весь процесс калибровки - от создания и выполнения процедуры и до сбора данных и составления отчета - может быть автоматизирован.

Обучение программному обемпечению по метрологии

Новые клиенты Fluke Calibration могут быстро выйти на современный уровень, посещая учебные занятия. Обучение доступно в разнообразных формах, включая занятия в аудитории, через Интернет и с помощью обучающих дисков CD-ROM. Структура курса разработана с учетом самых различных предпочтений и бюджетов. Посетите учебный центр по адресу www. funduszeue.info и ознакомьтесь с текущим перечнем занятий и расписаний.

Buying a car can be both an exciting and stressful time. You want to be sure that you are getting a vehicle that is safe, reliable, and a good use of your money. You also want to buying a used car to get something that you love.

You may have heard stories of unscrupulous car dealers that try to trick innocent car buyers into buying cars that may look good but do not run well. You can take steps to protect yourself from these types of situations by knowing your rights when you buy a used car.

Read and Understand the Buying Contract

Be sure to read your agreement to buy very carefully before you sign on the dotted line. You should be able to comprehend everything in the contract. Be sure to ask questions if you do not understand it completely. There is no opportunity to change your mind once you have signed. Make sure that you can handle the commitment of making payments or can make payment in full at the time of purchase because there is no going back!

Purchase Your Vehicle Only from Trustworthy Sources

Both private sellers and dealers can sell used cars. A dealer is considered anyone who buys and sells cars to earn an income. A private seller, on the other hand, may simply just want to get rid of an old car and may make some money on the transaction, but they do not regularly sell vehicles.

Dealers are required to be licensed with the Vehicle Sales Authority of BC. They must also follow certain laws and regulations. Do not buy a car from someone who is not authorized to sell, often referred to as a “curber.” You can check online to determine whether a potential dealer is licensed properly.

Getting Information from the Dealer

Both the Business Practices and Consumer Protection Act and the Motor Dealer Act provide consumers with certain rights when it comes to purchasing vehicles. For example, cars must meet certain minimum safety requirements before they can be sold to the public. If they do not satisfy these standards, then they are marked as being “not suitable for transportation.”

A dealer is required to provide you with the following information in writing:

Whether the car has had damage that cost more than $2, to repair
Whether the vehicle has been registered outside of British Columbia
Whether the car has ever been used as a taxi, emergency vehicle, rental vehicle, police car, or in organized racing
The accurate mileage and the model year (and whether the odometer is correct)

In addition to the above information about the car, a dealer is required to explain your charges and costs in connection to buying a car as well. This includes providing information regarding dealer preparation costs, taxes, license and insurance fees, interest expenses if the seller is financing the vehicle, and document and administrative fees. They should also share the costs of any additional options or repairs that you have opted to receive. Of course, they should provide you with the total cost as well.

Finding Additional Information

You can often obtain information about whether the car has been in an accident from the Insurance Corporation of BC. If a car has been in a collision, that may lower its value. The ICBC has many records for vehicles, but not all of them.

You can also check to see if the vehicle has any liens against it by checking the Personal Property Registry or CarProof. Both CarProof and ICBC can provide a vehicle history report as well.

British Columbia Personal Injury Lawyers

If you have purchased a used car and been in an accident, you may have a legal claim against the dealer. Call our 24/7 injury hotline at HURT or visit our website to speak to someone now about your claim.

Azərbaycan xalçaları / Azerbaijani carpets #30

"Azərxalça" ASC-nin Qobustan filialı. Qobustan şəhəri.

"Azerkhalcha" OSJ Gobustan branch. Gobustan city.

Гобустанский филиал ОАО «Азерхалча». Город Гобустан.

cild 9, №30, / vol. 9, No 30, / том 9, №30,

Azərbaycan xalçaları

Azerbaijani carpets / Азербайджанские ковры

elmi-publisistik jurnal / scientific-publicistic journal / научно-публицистический журнал

Redaksiya heyəti:

tarix e.d., prof. Vidadi Muradov

(baş redaktor)

Təsisçilər:

"Azər-İlmə" Xalçaçılıq Mərkəzi

AMEA-nın Rəyasət Heyəti

akademik İsa Həbibbəyli

akademik Teymur Kərimli

akademik Rafael Hüseynov

akademik Nizami Cəfərov

akademik Nərgiz Axundova

tarix e.d., prof. Kərim Şükürov

tarix e.d., prof. Camal Mustafayev

sənətşünaslıq dok., prof. Sevil Sadıxova

tarix e.d., prof. Merqen Qurbanov (Türkmənistan)

tarix e.d., prof. Məhəmmədxan Məhəmmədxanov

(Dağıstan)

sənətşünaslıq ü.f.d. Şirin Məlikova

Jurnal Azərbaycan Respublikası Ədliyyə

Nazirliyində 4 may ci il tarixində № ilə

qeydə alınmış, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

yanında Ali Attestasiya Komissiyası Rəyasət

Heyətinin 6 iyul ci il tarixli (protokol № R)

qərarı ilə Sənətşünaslıq üzrə və 13 mart ci

il tarixli (protokol № R) qərarı ilə Tarix üzrə

"Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların

əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən

dövri elmi nəşrlərin siyahısı"na daxil edilmişdir.

Founders:

"Azer-Ilme" Carpet-weaving Center

Presidium ANAS

Editorial Office Board:

Prof. Vidadi Muradov, Doctor of Historical Sciences

(editor-in-chief)

Isa Habibbayli, Academician

Teymur Karimli, Academician

Rafael Huseynov, Academician

Nizami Jafarov, Academician

Nargiz Akhundova, Academician

Prof. Karim Shukurov, Doctor of Historical Sciences

Prof. Jamal Mustafayev, Doctor of Historical Sciences

Prof. Sevil Sadikhova, Doctor of Art Studies

Prof. Mergen Gurbanov, Doctor of Historical Sciences

(Turkmenistan)

Prof. Mahammadkhan Mahammadkhanov,

Doctor of Historical Sciences (Daghestan)

Shirin Malikova, funduszeue.info Art Studies

The journal was registered under No by

the Ministry of Justice of the Republic of Azerbaijan

on 4 May, ; by the decision of the Presidium

of the Supreme Attestation Commission

under the President of the Republic of Azerbaijan

and it was included in the “Registrar of scientific

publications recommended for publishing the

main results of dissertations in the Republic of

Azerbaijan” on the Study of Art (decision dated

July 6, , protocol № R) and on History

(decision dated March 13, , protocol № R).

Учредители:

"Азер-Илме" Центр Ковроткачества

Президиум НАНА

Редакционный совет:

funduszeue.infoн., проф. Видади Мурадов

(главный редактор)

академик Иса Габиббейли

академик Теймур Керимли

академик Рафаэль Гусейнов

академик Низами Джафаров

академик Наргиз Ахундова

funduszeue.infoн., проф. Керим Шукюров

funduszeue.infoн, проф. Джамал Мустафаев

funduszeue.infoтв., проф. Севиль Садыхова

funduszeue.infoн., проф. Мерген Гурбанов (Туркмения)

funduszeue.infoн., проф. Магомедхан Магомедханов

(Дагестан)

funduszeue.infoфии по искусств. Ширин Меликова

Журнал был зарегистрирован в Министерстве

Юстиции Азербайджанской Республики

4 мая года под номером Решениями

Президиума Высшей Аттес тационной

Комиссии при Президенте Азербайджанской

Республики был включен в "Перечень периодических

научных изданий, рекомендуемых

для опубликования основных результатов

диссертаций в Азербайджанской Республике"

6 июля года (протокол № R) по

специальности "Искусствоведение", 13 марта

года (протокол № R) по специальности

"История".

Redaktor:

Ülviyyə Məmmədova

Məsul katib:

Tünzalə Babayeva

Dizayn:

Faiq Əliyev

Koordinator:

Orxan Rzayev

Foto:

Aydın Muradov

Ünvan: Bakı şəhəri, AZ,

Şəmsi Rəhimov küç. 2

Tel.: + 17 52 ();

Faks: + 90 37

E-mail: [email protected]

funduszeue.info

Editor:

Ulviyya Mammadova

Managing editor:

Tunzala Babayeva

Designer:

Faig Aliyev

Coordinator:

Orkhan Rzayev

Photograph:

Aydin Muradov

Address: Shamsi Rahimov 2,

Baku, AZ

Tel.: + 17 52 ();

Fax: + 90 37

E-mail: [email protected]

funduszeue.info

Редактор:

Ульвия Мамедова

Ответственный секретарь:

Тунзаля Бабаева

Дизайнер:

Фаиг Алиев

Координатор:

Орхан Рзаев

Фотограф:

Айдын Мурадов

Адрес: город Баку, AZ,

ул. Шамси Рагимова, 2

Тел.: + 17 52 ();

Факс: + 90 37

E-mail: [email protected]

funduszeue.info

Mətbəə: Poliqrafaz MMC

Ünvan: Xırdalan ş., M.Ə.Rəsulzadə Tel.: (+ 12) 76 30

Web: funduszeue.info; E-mail: [email protected]

Tiraj:

MÜNDƏRİCAT

CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ

Vidadi Muradov

Elşad Əliyev

“Azərxalça” ASC-nin Qobustan filialının açılışı

Azərbaycan Qaraqoyunluları: yurdlar və xalçalar

“Dünyanın müxtəlif yerlərində antik və müasir geyimlər”

nəşrində Səfəvi geyimlərinin təsviri

Məleykə Məmmədova

Azərbaycan və Anadolu

folklorunda

Ramazan və Qurban

bayramı

İlhamə Məmmədova

Çay ənənəsi

Vüsalə Veysəlova

XIX-XX əsrin əvvəllərində

Gəncəbasar bölgəsində zərgərlik sənəti

Бахлул Ибрагимли

Ковры огузов: история в орнаментах

Tahir Şahbazov

XVIII əsrin sonu –

XIX əsrin əvvəllərində

Şimali Azərbaycanda

etnodemoqrafik vəziyyət

Ərtegin Salamzadə

Cənub bölgəsinin əlvan

rəngləri

Эллада Аббасова

Праздник как состояние души народа

"Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin gündəliyi

Малахат Фараджева

Стоянка "Овчулар" на верхней террасе горы Беюкдаш

Anar Ağalarzadə

Son Tunc-İlk Dəmir

dövründə Azərbaycanın

cənub-şərq bölgəsinin

maldarlıq təsərrüfatı

Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,

“Azərxalça”

Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin

Qobustan filialının açılışı

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım

Mehriban Əliyeva mayın 7-də “Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin

Qobustan filialının açılışında iştirak ediblər.

Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva XIX əsrdə və XX

əsrin əvvəllərində Azərbaycan xalçaçılıq məktəbinə aid nadir xalçalara baxdılar.

Sonra dövlətimizin başçısı müəssisənin rəmzi açılışını bildirən lenti kəsdi.

“Azərxalça” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti İdarə Heyətinin sədri Vidadi Muradov

görülən işlərlə bağlı dövlətimizin başçısına və birinci xanıma məlumat verdi.

Bildirildi ki, “Azərxalça” ASC-nin Qobustan filialının binasının ümumi

sahəsi kvadratmetrə yaxındır. Dövlətimizin başçısının ci ildə imzaladığı

Sərəncama əsasən Qobustan xalça istehsalı emalatxanasının tikintisi və

təchizatına dövlət büdcəsindən 2 milyon manat vəsait ayrılıb. Qobustan şəhərinin

mərkəzində yerləşən binada tikinti işləri yüksək keyfiyyətlə aparılıb. Burada

toxucu və 14 inzibati-təsərrüfat işçisinin çalışması nəzərdə tutulub.

Qeyd olundu ki, bina toxuculuq emalatxanası, rəssam otağı, anbar,

yeməkxana, tibb otağı, xalça satışı salonu, konfrans zalı və digər bölmələrdən

ibarətdir. Emalatxanada müxtəlif ölçülü 43 dəzgahda Azərbaycan xalçaları toxunacaq.

Əsasən Ağdaş, Ağsu, Göyçay, Hacıqabul, İsmayıllı, Kürdəmir, Qax,

Qəbələ, Qobustan, Oğuz, Salyan, Şamaxı, Şəki, Ucar, Zaqatala və Zərdab rayonlarının

kəndlərində toxunan orijinal xalça çeşnilərinə üstünlük veriləcək. Bu

çeşnilər dünya muzeylərində, şəxsi kolleksiyalarda mühafizə olunan, həmçinin

respublikamızın ayrı-ayrı bölgələrindən toplanılan qədim və orijinal xalçalar

əsasında “Azərxalça”nın rəssamları tərəfindən hazırlanıb. Toxucular Qobustan

şəhərinin və rayonun digər yaşayış məntəqələrinin sakinləridir. Onlar bir neçə

ay ərzində “Azərxalça” ASC-nin burada təşkil olunmuş hazırlıq-tədris kurslarında

iştirak edib, xalçaçılıq üzrə bacarıq və vərdişlərini təkmilləşdiriblər. Tədrishazırlıq

kursu filial fəaliyyətə başladıqdan sonra da işini davam etdirəcək. Bu

kursun məzunları “Azərxalça” ASC-nin tədris sertifikatını alacaqlar.

Buradakı xalça-satış salonunda

“Azərxalça” ASC-də toxunmuş xalça

və xalça məmulatlarının sərgisi

və satışı həyata keçiriləcək.

Müəssisə ilə tanışlıqdan sonra

Prezident İlham Əliyev və birinci

xanım Mehriban Əliyeva xalçaçılarla

görüşdülər.

Xalçaçılar: Xoş gəlmisiniz, cənab

Prezident. Həmişə Siz gələsiniz.

Müəssisənin açılışı münasibətilə

xalçaçıları təbrik edən Prezident İlham

Əliyev dedi:

- İlk növbədə, sizi peşə bayramınız

münasibətilə təbrik edirəm. Çox şadam

ki, bu peşə bayramı günlərində gözəl fabrikin

açılışını qeyd edirik. “Azərxalça”

Açıq Səhmdar Cəmiyyəti üç il bundan

əvvəl mənim Sərəncamımla yaradılmışdır.

Qarşıya vəzifə qoyulmuşdur

ki, ölkəmizin bütün bölgələrində müasir

xalça fabrikləri yaradılsın və bu

istiqamətdə çox böyük işlər görülüb.

Artıq 20 fabrik hazırdır. Ümumiyyətlə,

31 xalça fabrikinin yaradılması nəzərdə

tutulur. Hesab edirəm ki, növbəti bir-iki

il ərzində qalan fabriklər də istifadəyə

veriləcək və beləliklə, Azərbaycan öz

qədim sənətini yaşatmaq istiqamətində

çox önəmli addım atmış olacaq.

Qobustan fabrikində iş yeri yaradılıb.

İşçilərin də mütləq əksəriyyəti

qadınlardır. Bu, qadınlar üçün dövlət

tərəfindən atılan çox böyük addımdır.

Çünki qadınların iş yerləri ilə təmin

olunması prosesi xüsusi əhəmiyyət

daşıyır. Burada ən müasir avadanlıqlar

quraşdırılıb, bütün vasitələr var.

Əminəm ki, bu fabrik çox uğurla fəaliyyət

göstərəcək. Burada işləyənlər də razı qalacaqlar.

Azərbaycan öz xalçalarını dünya miqyasında daha geniş şəkildə təqdim edəcək. Bildiyiniz

kimi, bizim xalçalarımız dünyanın aparıcı muzeylərində nümayiş etdirilir. Xalçaçılıq

bizim qədim sənətimizdir və əsrlər boyu biz bu sənəti yaşadırıq. Çox yaxşı haldır ki,

bu sənət nəsildən-nəslə ötürülür. Burada təcrübəli xalçaçılar, gənclər işləyirlər. Əminəm,

gənclər də bu işə böyük maraqla, həvəslə qoşulacaqlar ki, biz bu sənəti bundan sonra da

əsrlər boyu yaşadaq və Azərbaycan öz xalçaçılıq sənətini dünyaya təqdim etsin. Bu, iş

yerləri, qeyri-neft sektorunun inkişafı və ixracyönümlıü məhsulun istehsalı deməkdir.

Çünki bu gün ölkəmizin ümumi iqtisadi inkişafı qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə sıx

bağlıdır. İxracyönümlü məhsulların istehsalı bu gün prioritet məsələlərdən biridir.

Bilirsiniz ki, bir neçə il bundan əvvəl Bakıda yeni gözəl Xalça Muzeyi yaradılıb. Muzey

xalça formasında çox gözəl memarlıq üslubunda yaradılıb. Bütün bölgələrdə dan

çox xalça fabrikinin yaradılması bu sahəyə böyük təkan verdi, canlanma gətirdi. Əminəm

ki, sizin burada işləriniz uğurla gedəcək. Burada yaradılan

şərait ən yüksək standartlara cavab verir.

Bu gün Qobustan Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının açılışını

qeyd etdik. Bu da çox əlamətdar hadisədir. Ən müasir

standartlara cavab verən xəstəxanada vətəndaşlara

gözəl xidmət göstəriləcək. Rayonda digər sosial layihələr

icra edilir. Bu il Qobustan rayonunda ə yaxın ödənişli

ictimai iş yeri yaradılacaq ki, bu gün hələ iş tapa bilməyən

insanlar o işlərə cəlb olunsunlar. İnfrastruktur layihələri

ilə bağlı işlər gedir. Bu gün yeni yol layihəsi istifadəyə verilir.

Bütövlükdə son illərdə rayonda üç yol layihəsi icra

edilmişdir. Qazlaşdırma 90 faizə yaxındır. Bu da son

illərin uğurlu nəticələridir. Elektrik enerjisi ilə bağlı problem

yoxdur. Şəhərin içməli su problemini isə biz ci

ildə həll etmişik. Yadımdadır, il yarım bundan əvvəl burada

olarkən gözəl tədbir də keçirdik.

Bu səfər mənim Qobustan rayonuna sayca beşinci

səfərimdir. Bu, özlüyündə onu göstərir ki, rayonun

inkişafına böyük diqqət yetirilir. Sizi bu gözəl hadisə

münasibətilə bir daha ürəkdən təbrik edirəm, sizə uğurlar

arzulayıram.

Xalçaçılar: Çox sağ olun.

Sonda xatirə şəkli çəkdirildi.

X X X

Daha sonra Prezident İlham Əliyev və birinci

xanım Mehriban Əliyeva “Azərxalça” Açıq

Səhmdar Cəmiyyətinin Qobustan regional yun

və boyaq bitkilərinin tədarükü məntəqəsinin

fəaliyyəti ilə tanış oldular.

Məlumat verildi ki, ümumi sahəsi

kvadratmetr olan məntəqə istehsalat və inzibati

bölmədən ibarətdir. Dövlətimizin başçısının

tapşırığı ilə “Azərxalça” ASC-nin filia llarının,

ölkəmizdə fəaliyyət göstərən özəl xalçaçılıq

müəssisələrinin yun ipliklə təmin olunması

üçün mühüm tədbirlər görülür. Bu istiqamətdə

həyata keçirilən layihələrdən biri Sumqayıt

Kimya Sənaye Parkında “Azərxalça” ASC-nin

Yunəyirici-Boyaq Fabrikinin inşasıdır. Hazırda

fabrikin tikintisi sürətlə davam etdirilir. Bu

fabrikin xammalla təminatı məqsədilə Naxçıvan

şəhərində, Bərdə, Qobustan, Şabran və Sabirabad

rayonlarında regional yun və boyaq

bitkilərinin tədarükü məntəqələri yaradılıb. Son

illər bu sahənin inkişafına göstərilən diqqət,

ölkəmizin müxtəlif bölgələrində emalatxanaların

fəaliyyətə başlaması xalça toxunması üçün

xammal bazasının yaradılması zərurətini meydana

çıxarıb. Bu baxımdan Yunəyirici-Boyaq

Fabrikinin və regional yun və boyaq bitkilərinin

tədarükü məntəqələrinin yaradılması idxaldan

asılılığı tamamilə aradan qaldıracaq. Tədarük məntəqələri heyvandarlığın inkişafına

da öz təsirini göstərəcək. Bu, qoyunçuluq təsərrüfatlarının, fermerlərin yun

satışı probleminin həllinə imkan verəcək.

Bildirildi ki, regional tədarük məntəqələrində ildə ton yun qəbul olunacaq.

Hər tədarük məntəqəsində ton yun qəbulu nəzərdə tutulub. Qobustandakı

tədarük məntəqəsi 14 rayonu əhatə edəcək. Bu məntəqənin imkanlarından

Qobustan, Şamaxı, İsmayıllı, Ağsu, Göyçay, Qəbələ, Oğuz, Qax,

Zaqatala, Balakən, Ağdaş, Zərdab rayonlarının, Şəki şəhərinin və Bakının Qaradağ

rayonunun sakinləri yararlanacaqlar. Bu işin yüksək səviyyədə təşkili məqsədilə

maarifləndirici tədbirlər də keçirilib. Bu məntəqədə növbəti ildən boyaq bitkiləri

də qəbul olunacaq.

Məlumat verildi ki, Qobustanın ərazisi boyaq bitkiləri ilə zəngindir. İnsanlar

onları toplayıb tədarük məntəqəsinə təhvil verməklə həm də əlavə qazanc əldə

edəcəklər. Həm yun, həm də boyaq bitkiləri il boyu qəbul ediləcək.

Diqqətə çatdırıldı ki, regional məntəqəyə gətirilən məhsul rənginə və ölçüsünə

görə çeşidlənəcək. Yun çeşidləndikdən sonra kipləşdiriləcək, onların üzərinə xüsusi

yarlıqlar vurulacaq. Həmin yarlıqda yunun rəngi, qəbul tarixi, hansı rayondan

alındığı, çəkisi, növü, qaba və incəliyi, nəmliyi barədə məlumatlar əksini tapacaq.

Məntəqədə kipləşdirilmiş yun Sumqayıtdakı Yunəyirici-Boyaq Fabrikinə

təhvil veriləcək.

Bildirildi ki, Qobustan regional yun və boyaq bitkilərinin tədarükü

məntəqəsində 25 nəfər daimi işlə təmin olunub.

Dövlətimizin başçısı müəssisənin işçiləri ilə söhbət etdi.

Sonda xatirə şəkli çəkdirildi.

funduszeue.info

Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,

UOT: 94 ()

AZƏRBAYCAN

QARAQOYUNLULARI:

YURDLAR VƏ XALÇALAR

Vidadi Muradov

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun

“Xalçaşünaslıq” sektorunun müdiri,

tarix üzrə elmlər doktoru, professor

E-mail: [email protected]

Açar sözlər: oğuz, türkmən, Azərbaycan, Qaraqoyunlu tayfaları,

Tap Qaraqoyunlu, Mirzəxan Qaraqoyunlu, Faruk Sümər, xalçaçılıq

Qaraqoyunlular Azərbaycan xalqının təşəkkülündə mühüm rol oynamış

qədim tayfa birliklərindən olub, tarixi mənbələrdə “türkman” kimi göstərilən

etnik qrupa aiddirlər. Görkəmli rus şərqşünası funduszeue.infod bu haqda yazır:

“Türkmənlər” bu ad XI əsrdən ilk əvvəl İran tarixçiləri Qardizi və Əbül Fəzl

Beyhəqi tərəfindən fars dilinin cəmində - “türkmanan” formasında, türklərin

“oğuz”, ərəblərin “quzz” mənasında işlənmişdir (14, s).

Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, X əsrdə oğuzlar islam dinini qəbul etdikdən

sonra onlara "türkmən" (türkman) deyilmişdir. funduszeue.infoski Mahmud Kaşğarinin

(XI əsr) və F.Rəşidəddinin (XIV əsr) mövqeyindən çıxış edərək qeyd

edir ki, ərəb mənbələrində “türkmən” etnik istilahına X əsrin II yarısından

etibarən təsadüf olunur. İlk əvvəl, görünür o, bu dövrə yaxın müsəlmanlığı

qəbul etmiş oğuz qrupunu ifadə etmişdir” (15, s). Türk tədqiqatçıları

F.Köprülü (27, s), O.Ş.Gökyay (24, s) və F.Sümer (33, s) də islamı

qəbul etmiş oğuzların "türkman" adlandırılması fikrini müdafiə edirlər.

Digər bir türk tarixçisi İ.Qəfəsoğlu bu fikrin əksini iddia edərək bildirir ki,

“türkman” termininin islamı qəbul etmiş oğuzlara şamil edilməsi qəbul edilə

bilməz. Çünki qaynaqlarda oğuzlardan öncə islamı qəbul etmiş türk tayfalarının

öz adını dəyişdirməsi haqqında qeydlər yoxdur (25, s).

Goranboy rayonunun Tap Qaraqoyunlu kəndindən mənzərə.

Qaraqoyunluların əcdadı

olan oğuz boylarının

damğaları.

XI əsrdə Azərbaycana və Kiçik Asiyaya köç etmiş səlcuq tayfalarının əsas

hissəsini oğuzlar və türkmənlər təşkil etmişdir. “Bir çox məxəzlərdə türkmənlərin

yalnız Türkmənistanın indiki ərazisində deyil, həmçinin Qafqaz, Cənubi

Azərbaycan, Kiçik Asiya və müasir İran ərazisində də yaşadıqlarını və onların

oturaq azərbaycanlılardan fərqləndiyini qeyd edirlər. Buradan da belə nəticə

çıxarmaq olar ki, türkmənlər daha çox köçəri həyat tərzi keçirən oğuzlardır və

bunun izləri müasir Azərbaycan dilində "tərəkəmə" kəlməsində qalır" (1, s).

Z.Bünyadov və O.Əfəndiyev isə yazırlar ki, XIV-XV əsrlərdə "qaraqoyunlu"

və "ağqoyunlu" adlarını almış tayfa və qəbilələr özlərini vahid türkman xalqının

tərkib hissələri hesab edirdilər. Onlar özlərini Kiçik Asiyanın (osmanlı, rumlu)

və Orta Asiyanın (Cığatay) türkmənlərindən fərqləndirirdilər. Həmin dövrdə

Azərbaycan türkmanları Orta Asiyadan köçmüş uzaq əcdadlarından dilinə,

mədəniyyətinə görə güclü şəkildə fərqlənmiş və yerli əhali ilə qaynayıb-qarışmışdılar

(bax: 10, s).

Qaraqoyunlu tayfasının adının mənşəyi ilə əlaqədar müxtəlif mülahizələr

vardır. XVIII əsrdə yaşamış fransız şərqşünası J.Döginin fikrincə, Qaraqoyunlu

türkmənləri bayraqlarındakı qara qoyun rəsminə görə belə adlanmışlar (23,

s). F.Sümer isə bu məsələyə münasibət bildirərək yazır: "Qaraqoyunlu tayfasının

adı bu gün hakim olan ümumi qənaətə görə, totemlərinin qoyun olması

ilə əlaqəli sayılsa da, qədim türklərdə digər tayfalarda oldugu kimi, totem

olan heyvanların ətinin yeyilməsi qəbul olunmadığına görə, bu adın onlara aid

sürülərin rəngi ilə bağlı verilmiş olması mümkündür" (32, s). Ə.Çay da əsas

məşğuliyyəti heyvandarlıq olan qaraqoyunlulara bu adın bəslədikləri qoyunların

rənginə görə verildiyini bildirir (22, s). funduszeue.infov hesab edir edir ki,

qaraqoyunluların adları onların fəlsəfi mifoloji görüşləri, inamları, ictimai quruluşları

ilə sıx bağlıdır (19, s). Ş.Səfəroğlu və Ə.Müdarrisoğlu həmmüəllif

olduqları “Türk dövlətləri tarixi” əsərində “Qaraqoyunlu” adının türklərin

islamaqədərki dövrdə inandıqları qoyun toteminə əsaslandığını göstərirlər (30,

s).

Qaraqoyunluların mənşəyi, onların Azərbaycan və Şərqi Anadolu torpaqlarında

məskunlaşması ilə bağlı tarixçilər yekdil qənaətdə deyillər. XV əsrin osmanlı

tarixçilərindən Mövlana Şükrullah bu tayfanın mənşəyini Oğuz xanın oğlu

Dəniz xanla əlaqələndirmişdir (35, s). F.Sümer də bu tarixi mənbəyə istinadən

qaraqoyunluların Oğuz nəslindən Dəniz xanın oğulları olan İğdır, Büydüz, Yıva

və Qınıx boylarından birinə mənsub olduqlarını təsdiq etməklə, Yıva boyu ilə

qaraqoyunlular arasında nəsli qohumluq əlaqələrinin ola biləcəyini ehtimal edir

(32, s). O, digər bir tədqiqatında Yıva türklərinin Səlcuq yürüşləri dövründən

etibarən Azərbaycanda məskunlaşdıqlarını və XII əsrin II yarısında Həmədan

bölgəsində öz bəyliklərini yaradaraq onu monqol yürüşlərinə qədər qoruyub

saxladıqlarını yazır (bax: 10, s).

funduszeue.infoçarşılı, F.Köprülü, funduszeue.infooğlu, funduszeue.infoğan və funduszeue.info,

M.X.Yınanç, funduszeue.infoı və Əfunduszeue.infozadə də orta əsr osmanlı mənbələrinə

istinadən, qaraqoyunluların Azərbaycana və Şərqi Anadoluya Arğun xan Elxaninin

hakimiyyəti dövründə () gəlməsi fikrini müdafiə edirlər.

Tarixşünaslıqda qaraqoyunluların Barani (Baranlu) sülaləsindən olmaları

haqqında da fikirlər var. Orta əsr müəlliflərindən Əbu Bəkr Tehrani Qaraqoyunlu

hökmdarı Qara Yusifi “Barani” (11, s), Məhəmməd Nəşri və Aşiq Paşaoğlu

isə “Cahanşah Baranlu” (28, s; 21, s) kimi göstərmişlər. funduszeue.infoki isə

"Barani" adının şəxs və tayfa adı deyil, yer adı olduğunu qeyd etmişdir. O, öz fikrini

Qaraqoyunlu dövlətinin sikkələrində göstərilmiş "Baran" adlı zərb yerinin,

Mərv və Buxara yaxınlığında da Barani kəndlərinin olması ilə əsaslandırır (bax:

9, s). Qeyd edək ki, Barani tayfası ilə bağlı Azərbaycanın Salyan rayonunda -

Baranikənd, Goranboy rayonunda isə Baranbet dağı kimi etnonimlər var.

Tayfalardan-Qaraqoyunlu dövlətinədək

Qaraqoyunlu tayfa birliyini təşkil edən boyların və tayfaların Azərbaycanda

məskunlaşması daha erkən tarixi dövrlərə təsadüf etmişdir. funduszeue.infoı yazır

ki, Azərbaycanın Cavanşir, Göyçay, Gəncə, Zəngəzur və Şəki qəzalarında Qaraqoyunlu

oykonimləri aşkar edilmişdir (12, s). Hal-hazırda Azərbaycanın

Ağsu, Bərdə, Qubadlı, Tərtər, Goranboy, Şəmkir, Göyçay, Şəki, Qobustan,

Tərtər, Qazax, Zəngilan, Füzuli kimi rayonlarında qaraqoyunlularla, bu tayfa

ittifaqına daxil olan Alpaut (Alpout), Baharlı, Sədlu, Cakirlu (Cəyirli), Qaramanlu,

Hacılu, Bayburtlu, Ağacəri, Bayramlu, Varsaq, Evoğlu, Düharlu, Ayinlu,

Dögər və s. kimi tayfaların adı ilə bağlı çoxlu sayda etnonimlərə rast gəlinir.

Qaraqoyunlu tayfa birliyinin ən böyük tayfalarından biri olan alpoutların

adına VIII əsr mənbələrində də rast gəlinir (17, s). funduszeue.infoşğari Alpout

tayfasının adının mənasını "düşmənə təkbaşına hücum edən" kimi izah edir

(26, s). Tayfanın Həmədan, Çuxur-Səd, Qarabağ və Şirvan bölgələrində

məskunlaşdığı göstərilir. Bu tayfa ilə bağlı olan oykonimlər Bərdə, Qazax,

Göyçay, Laçın və Ucar bölgələrində qalmışdır (7, s).

Qaraqoyunluların əsas dayağını təşkil edən tayfalardan biri Baharlular

idi. funduszeue.infoı onların öncə Xorasanda yaşadığını, sonralar Azərbaycana

gəldiyini, Marağa ətrafında yerləşdiyini qeyd edir (12, s). Bəzi tarixçilər

bu dövlətin qurucuları olaraq elə baharlıları qeyd edirlər. Güman etmək olar

ki, bu tayfa öz adını tanınmış əmirlərindən birinin adından almışdır. Baharlı

eli oymaq şəklində Qarabağda, bir neçə mahalın ərazisində qərar tuturdu.

Əsasən Kəbirli elində, Çulundur mahalında, Qapan mahalında yaşamış baharlılarla

bağlı oykonimlər Qarabağda, Zəngilanda, Zəngəzurda mövcuddur.

Hindistanda Qütbşahlar dövlətinin () yaranmasının da Baharlı tayfasından

olan Sultanqulu bəy Baharlının adı ilə bağlı olduğu bildirilir.

Birliyə daxil olan Sədlu tayfası öz adını XIV əsrdə yaşamış Səd bəyin

adından götürmüşdür. Mənbələr bu tayfanın tarixən Naxçıvanda və Sürməli

bölgəsində məskunlaşdığını göstərir (20, 32). XVI əsrdən etibarən adı

mənbələrdə tez-tez təkrar olunan Çuxur-səd bəylərbəyiliyinin adının da buradan

götürüldüyü güman edilir.

İstanbulun Topqapı sarayının

xəzinə kitabxanasında

saxlanılan və ci ildə ispan

kartoqrafı funduszeue.infoestes

tərəfindən perqament üzərində

çəkilmiş xəritədə Qaraqoyunlu

dövlətinin bayrağı bu cür təsvir

edilmişdir.

Qaraqoyunlu tayfalarının

xalçalarını səciyyələndirən əsas

elementlər.

Zaqatala

Xaçmaz

Qax

Qusar

Quba

Qazax

Samux

Tovuz

Yevlax

Goranboy

Göygöl

Göyçay

Ucar

Qobustan

BAKI

Füzuli

Sabirabad

Salyan

Neftçala

Culfa

Ordubad

Lerik

Azərbaycan Respublikasının ərazisində

Qaraqoyunlu tayfalarının məskunlaşdığı rayonlar.

Astara

Qaramanluların mənşəyi ilə bağlı təzadlı mülahizələr mövcuddur. Məsələn,

sovet dövrü tarixşünaslığında bu tayfanın adı Kiçik Qaramanlu bəyliyi ilə

əlaqələndirilmiş, ci ildə bu bəylik osmanlılar tərəfindən işğal edildikdən sonra

onların Azərbaycana köçdükləri göstərilmişdir (13, s). Ş.Təkindağ qaramanluların

XIII əsrin I yarısında— monqol yürüşləri zamanı digər türkman tayfaları

ilə birlikdə Azərbaycana gəldiyini və əsasən Şirvan bölgəsində məskunlaşdığını

yazır (36, s). Bəzi qaynaqlara görə, oğuzların Əfşar boyundan olan Qaramanlu

tayfasının bir hissəsi monqol yürüşləri zamanı Azərbaycanın Aran və Şirvan

bölgələrindən köçərək Kiçik Asiyanın cənubunda, Kilikiyada məskunlaşmışlar

(34, s). Vaxtilə Cavanşir, Göyçay, Şamaxı, Cavad qəzalarındakı, hazırda isə

Gəncə, Göycay, Neftçala, Yevlax və Bərdə bölgəsindəki Qaraman və Qaramanlu

kəndləri bu tayfanın nişanələridir.

Cakirlu (Cagirlu) tayfası adınının Cəlayirilər dövründə Əmir Cagirdən aldığı

güman olunur. Cakirluların əsas yaşayış yeri kimi Ərdəbil bölgəsi göstərilir (29).

funduszeue.infolı XVII əsrin əvvəllərində naməlum müəllif tərəfindən qələmə

alınmış “Qızılbaşlar tarixi” əsərinə istinadən yazır: "Səfəvi dövləti idarəçilik

sistemində Şamlu, Rumlu, Ağacəri, Bayramlı, Əkrəmi, Ördəkli; Ağqoyunlu türkman

tayfaları - Bayandur, Mosullu, Pornak, Şeyxavənd, Çəpni, Bayat və Bozcalı,

Ərəbgirli, Xınıslı, Təkəli; Qaraqoyunlu türkman tayfaları (Alpout, Baharlu,

Cəyirlu, Qaramanlu, Sədlu, Hacılu, Bayburtlu, Varsaq, Evoğlu, Qaracadağlu) sağ

tərəf (cinah) və Ustaclu, Zülqədər, Əfşar, Qacar sol tərəf tayfaları kimi şərh olunmuşdur”

(5, s). Bu tayfa ilə bağlı etnonimlərə vaxtilə Göyçay, Nuxa, Şamaxı və

Goranboy rayonunun Tap

Qaraqoyunlu kəndinin

qocaman sakinləri ilə

söhbət.

Yelizavetpol qəzalarında, hal-hazırda isə Bərdə, Şəki, Göyçay, Şəmkir, Qobustan

rayonlarında rast gəlinir.

Hacılu tayfasının adı "Kitabi-Diyarbəkriyyə" əsərində qeyd olunur. Onların

oğuzların Döyər boyundan olduqları göstərilir (11, s). Mütəxəssislərin bir

qismi tarixən bu tayfanın Kərkük-Ərbil bölgəsində, digər qismi isə Qarabağda

məskunlaşdığını qeyd edirlər. Hacılularla bağlı oykonimlərə XIX əsrin sonu - XX

əsrin əvvəllərində Azərbaycanın Zəngəzur, Karyagin, Ərəş, Cavanşir, Yelizavetpol,

Qazax və Sürməli qəzalarında rast gəlinmişdir.

Ağacəri tayfasının mənşəyi haqqında müxtəlif mülahizələr mövcuddur.

Məsələn, F.Rəşidəddin “ağacəri” adını "meşə adamı" kimi izah edir (18, s).

Oğuz dastanlarında və rəvayətlərində ağacərilərin Qafqaza Oğuz xanla birlikdə

gəldikləri və onların oğuzlarla qohum olduqları haqqında məlumatlar var. Bu

tayfa ilə bağlı toponimlərə qərb bölgəsində, Cənubi Azərbaycan ərazisində (Kerman,

Zəncan, Xuzistan) daha çox rast gəlinir.

Goranboy rayonunun Tap

Qaraqoyunlu kəndində

toxunan xalça. XX əsr.

Xurşud İsa oğlu Aslanovla

(). Tap Qaraqoyunlu

kəndi, Goranboy rayonu.

Xalçaçı Bəsti Səməd qızı

Məmmədova ().

Tap Qaraqoyunlu kəndi,

Goranboy rayonu.

Əməkdar müəllim Tariyel

Sarı oğlu Abbasov ().

Tap Qaraqoyunlu kəndi,

Goranboy rayonu.

Bayramlu tayfasının adı Qara Yusifın zamanında Xoy hakimi olmuş

Bayram bəylə əlaqədardır (32, s). Tayfa ilə bağlı toponimlərə

Yelizavetpol, Qazax və Cavanşir qəzalarında rast gəlinmişdir.

F.Sümər Qaraqoyunlu tayfa birliyinə daxil olan Düharluların

Ərzurum-Bayburd bölgəsində, Ayinluların Şərqi Anadoluda,

Döğərlərin isə Suriyada yaşadıqlarını qeyd edir (32, s, 29, 31). Yelizavetpol,

Qazax və Cavanşir qəzalarında tarixən Dögərli (Döyərli)

adlı toponimlər mövcud olmuşdur. ci ilə aid osmanlı qaynağında

Otuz iki еlinin oymaqları arasında Arasbar sancağına daxil olan

Düyərli elinin də adı çəkilir (bax: 6).

Bu tayfalar Van gölü ətrafında mərkəzi Ərciş şəhəri olmaqla

,ərazisi Şirvan istisna olmaqla bütün Azərbaycan, indiki Ermənistan

ərazisi, Gürcüstanın bir hissəsi, Qərbi İran və İraqı əhatə edən Qaraqoyunlular

dövlətinin yaranmasında və möhkəmlənməsində iştirak

etmişlər.

Müasir Azərbaycanda Qaraqoyunlular

Qaraqoyunluların tarixi keçmişini öyrənmək Vətən tarixini

səhifə-səhifə araşdırmaq, eyni zamanda müasir Azərbaycan

əhalisinin böyük əksəriyyətinin soykökünü öyrənmək deməkdir.

Bəziləri müxtəlif siyasi-ictimai, sosial proseslər səbəbindən ilkin

yaşayış yerlərini tərk etsələr də, bəziləri sayca azalaraq digər tayfalarla,

nəsillərlə assimilyasiya olunsalar da, qaraqoyunluların hamısı

öz mənşəyinə, tarixinə yaxşı bələddir. Bu gün Şirvandakı bir

Qaraqoyunlu kəndinin əhalisi Gəncəbasardakı, yaxud Qarabağdakı

digər bir Qaraqoyunlu kəndinin əhalisi ilə özünü qohum, doğma bilir,

“onlar da bizdəndirlər”, ya da “biz də onlardanıq” deyir. Onları

birləşdirən amil öz tayfalarının Qaraqoyunlu birliyində təmsil olunması,

ortaq tarixi keçmişləridir.

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda qaraqoyunlularla bağlı

yə yaxın yaşayış yeri qeydə alınmışdır. Çar Rusiyası dövründə

Cavanşir qəzasında Qaraqoyunlu (2), Qaraqoyunlu Salvar, Qarayu-

sifli, Qaraovçular, Yusifli, Mirzəxan Qaraqoyunlu; Göyçay qəzasında Qaraqoyunlu;

Gəncə qəzasında Qaraqoyunlu, Toqqalar Qaraqoyunlu, Tap Qaraqoyunlu;

Zəngəzur qəzasında Qaraqoyunlu; Nuxa qəzasında Çay Qaraqoyunlu adlı

kəndlər mövcud olmuşdur. Şuşa və Lənkəran qəzalarında Dilağarda kəndlərinin

əhalisi qaraqoyunluların bir ailəsidir.

funduszeue.infoı yazır ki, “Dilağarda” kəndi Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah

tərəfindən adlandırılmışdır (12, s). "Füzuli rayonunun mərkəzindən 13 km

şimalda, Köndələnçayın (Arazın qolu) sol sahilindən bir qədər aralı, Qarabağ

silsiləsinin ətəyində Dilağarda kəndi vardır. Oykonim Qaraqoyunlu tayfa ittifaqına

daxil olan Dilağarda tirəsinin adı ilə bağlıdır. Etnotoponimdir. Əsasən maldarlıqla

məşğul olan dilağardalılar əvvəllər Cənubi Azərbaycan və Talış zonasında yaşamışlar.

Sonralar onların bir hissəsi Azərbaycanın şimalında məskunlaşmışdılar.

Yayı Talış silsiləsində, qışı isə Muğanda keçirən dilağardalılar Araz Dilağarda,

Qobu Dilağarda kəndlərinin də bünövrəsini qoymuşlar" (2, s; 3, s).

XVIII əsrdə Bərdə rayonunun Xanqaraqoyunlu

kəndindən ayrılmış ailələr əvvəlcə Zəngilan rayonunun

Sayıflı kəndinin yaxınlığında – "Xan yeri" adlanan

yerdə məskunlaşmış, sonra Qubadlı rayonunun Xocahan

inzibati vahidinə daxil olan Qaraqoyunlu adlanan

kəndə köçmüşlər.

XIX əsrin əvvəllərində 62 evdən ibarət olan Qaraqoyunlu

kəndi Şirvan əyalətinin Xançobanı mahalına

daxil olmuşdur. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində

bu kənd Şirvan nəqşbəndiyyə təriqətinin mərkəzi idi.

Kənd hal-hazırda Ağsu rayonunun inzibati ərazi vahididir.

Goranboy, Şəmkir, Bərdə, Ağsu, Qubadlı, Şəki,

Göyçay və s. kimi rayonlarda yaşayan qaraqoyunlular

özlərini tarixən Qərbi Azərbaycandan köçüb gələnlərin

varisləri hesab edirlər. Ümumiyyətlə, İrəvan xanlığı

ərazisində vaxtilə Qaraqoyunlu adı ilə çoxlu kəndlər

qeydə alınmışdır. Onlardan ikisi Aralıq nahiyəsində

(Aşağı Qaraqoyunlu, Yuxarı Qaraqoyunlu), ikisi Vedibasar

mahalında (Qaraqoyunlu, Cığın Qaraqoyunlu),

ikisi Basarkeçər ərazisində (Böyük Qaraqoyunlu, Kiçik

Qaraqoyunlu) yerləşmişdir. Bundan başqa, İrəvan xanl-

Həsən Qədim oğlu

İmamquliyev (),

Sədaqət Müseyib qızı

İmamquliyeva (),

Gülər Zaur qızı Qədimova

(). Tap Qaraqoyunlu

kəndi, Goranboy rayonu.

Xalçaçı Manya

Aslan qızı

Əzizova ().

Tap Qaraqoyunlu

kəndi, Goranboy

rayonu.

Goranboy rayonunun Tap Qaraqoyunlu kəndinin xalçaçıları

Cəmilə Mirəzim qızı Allahverdiyeva

().

Minə Hüseyn qızı Həsənova

().

Nisə Hüseyn qızı Həsənova

().

ğının Dərəkənd-Parçenis mahalında, Sürməli qəzasında, Üçkilsə rayonunda da

Qaraqoyunlu kəndləri qeydə alınmışdır.

Qaraqoyunlu kəndlərinin əksəriyyəti İcevan (Karvansaray) və Mixaylovka -

Çəmbərək (Krasnoselsk) rayonlarının ərazisində mövcud olmuş Qaraqoyunlu

mahalı ilə bağlıdır. Hazırda bu ərazi inzibati cəhətdən Ermənistan Respublikasının

Tavuş mərzi və Geğarkunik mərzi adlanan vilayətlərinə aiddir. Vaxtilə mahala

Ağkilsə, Alaçıqqaya, Bəriabad, Cıvıxlı, Çaykənd, Əmirxeyir, Gölkənd, Haqqıxlı,

Qaraqaya, Mürteyil, Polad, Salah, Yanıqpəyə kimi tarixi türk kəndləri daxil

idi. Qərbdən Borçalı, cənubdən isə Dilcan dərəsi ilə həmsərhəd olmuşdur. Ən

böyük kəndi Gölkənd, mərkəzi isə Çaykənd idi. Qafqaz və Zaqafqaziya diyarı

idarəsinin dəyişdirilməsi haqqında ci il 9 dekabr tarixli çar fərmanı əsasında

yaradılmış Yelizavetpol quberniyasının Qazax qəzasına aid olmuş mahal ci

ildən ci ilə qədər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ərazisi daxilində mövcud

olmuşdur. Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan (29 noyabr ci

il) sonra inzibati bölgüsünə görə, Qazax qəzası ərazisinin 44,5%-i — Azasu, Qaradaş,

Qılınc kənd, Uzuntala, Baranin, Qalaçı, Kötikənd, Qoşqotan Külpi, Yeni Dilican,

Köhnə Dilican, Karvansara, Qaraqoyunlu, Polad-Ayrım, Xaştar, Başkənd,

Küləli, Mixaylovsk, Tatlıkənd, Tovuzqala kəndləri Ermənistan Respublikasının

tərkibində qaldı.

Qaraqoyunlu dərəsindən köç etmiş əhalinin bir hissəsi indiki Goranboy rayonunun

Tap Qaraqoyunlu kəndində yerləşmişdir. Kənd rayonun ən iri yaşayış

məskənlərindəndir. Hazırda kənddə əhali sayı nəfər, evlərin sayı ,

təsərrüfatların sayı isə dur. Kənddə iki orta məktəb, 2 uşaq bağçası, poçt, ATS,

tibb məntəqəsi, 2 aptek, mədəniyyət evi və 2 kitabxana fəaliyyət göstərir. Lakin

maraqlıdır ki, kənddə bu günə kimi məscid yoxdur. Hərə öz evində ibadət edir.

Zeyvə, Hacallı kəndlərinin və Naftalan şəhərinin əhatəsində olan Tap Qaraqoyunlu

kəndinin yaşı təqribən ildir. Kənd Dadaşlı, Orta məhlə, Pəmbək, Arxaltı

və Çökək məhlə (8, s. 16) kimi tarixi məhəllələrdən ibarətdir.

Ərazi tarixi-arxeoloji abidələrlə zəngindir. Kəndin yaxınlığında yerləşən və

xalq arasında “Osman təpələri” adı ilə tanınan 5 min illik tarixə malik torpaq

örtüklü kurqanlar, təqribən 2 min il bundan əvvələ aid küp qəbirlər, orta əsrlər

dövrünün yadigarları olan Xan aşan, Tırğınnı yaşayış yerləri, eləcə də çoxsaylı

torpaq qəbirləri, arxeoloji tədqiqatlar və tikinti-təsərrüfat işləri zamanı əldə

edilən maddi-mədəniyyət nümunələri, qara və qırmızımtıl saxsılar, qolbaqlar, ox

ucları və s. ərazinin insanların fasiləsiz yaşadığı qədim yaşayış məskənlərindən

biri olduğunu təsdiq edir (8, s. ).

Güllər Abuş qızı İsmayılova

().

Güllü Məhərrəm qızı Kazımova

().

Qaratel Qulu qızı Kazımova

().

Kəndin Şətəl (mənbələrdə Şütür qala) orta əsrlər şəhərinin yaxınlığında, Bərdə

və Gəncə kimi qədim şəhərlərin arasında yerləşməsi, ilk və orta əsrlər dönəmində

paytaxtın bu iki şəhərin birində olması, müalicəvi əhəmiyyətli Naftalan neftinin

hələ orta əsrlərdə bütün dünyada məşhurluğu bu yaşayış məntəqəsinin inkişafına

mühüm təsir göstərmişdir. Xüsusilə Şətəl şəhər qalası Goranboy tarixinin ən

mühüm yadigarlarından olmaqla, III-XIII əsrlərdə Bərdə və Gəncə şəhərləri arasında

əlaqələndirici funksiya yerinə yetirmiş, Azərbaycan Atabəylər dövlətinin

xəzinəsinin etibarlı saxlandığı bir məkan olmuşdur.

Tap Qaraqoyunlunun ətraf ərazilərindəki oykonim, oronim və hidronimlər də

tarixi-etnoqrafik baxımdan maraq kəsb edir. Ağ uçuq, Yanıq dağ, Sarı yoxuş, Şiş

təpə, İncə dərə, Barambat meşəsi, Barambat bulağı, Çay çəpər, Keçəl dağ, Qaranlıq

meşə, Halva qaya, Arx aşan, Qır quzey, Qalaça, Daşlı yoxuş, Sulu qobu, Kolan

dərəsi, Ayı dərəsi, Tülkü dərəsi, Dana dərəsi, Acı su, Tırğınnı, Xan aşan, Xan bulağı,

Kərən tökülən, Yarıq, Şor təpə, Kərmə dərəsi, Bala yataq dərəsi, Çır-çır, Balıq

ötməz, Turuz meşəsi, Osman təpələri, Ayrım dərəsi, Əbdüləzimin dərəsi, Mil,

Cəfərin cələsi və s. kimi adların hər biri konkret bir dövrün, tarixin yadigarları

olub, burada baş vermiş hadisələr haqqında məlumat daşıyıcılarıdır.

XVIII əsrdə, eləcə də XIX əsrin birinci yarısında dövrün siyasi hadisələri fonunda

əhalinin müxtəlif istiqamətlərə miqrasiyaları baş verirdi. Həmin hadisələr

Tap Qaraqoyunludan da yan keçməmişdi. Belə ki, ci ildə Qazax mahalının

Qaraqoyunlu dərəsi adlanan ərazisindən, eləcə də Pəmbək mahalından

yüzlərlə ailə gəlib bu ərazilərdə məskunlaşmışdı. Həmin ailələrin bir qismi Qazax

Məmmədin başçılığı altında hərəkət edərək Yelizavetpol və Cavanşir qəzalarında

yerləşmişdilər. Bir qismi “Tap” adlanan ərazidə, digər bir qismi isə "Qaşaltı" adlanan

sahədə sakin olmuşdular. Onlar indi də “Tap Qaraqoyunlu” və “Qaş Qaraqoyunlu”

adları ilə tanınırlar (8, s. 5).

XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində kəndin genealoji quruluşunda bir sıra

dəyişikliklər baş vermiş və Mustafalılar, Hacılılar, Teymurlular, Nurulular, Mikayıllılar,

Keçəl Alılılar, Məlillilər, Arıx Dəmirlilər, Qaracalılar, Qaravəllilər, Nağılılar,

Arılılar, Ziyadlılar, Qayabaşılılar, Sərdarlılar, Allahqululular, Mehdarlılar,

Gözəllilər, Tatlar, Şetilər, Həmdəmlər, Nəbililər, Cümşüdlülər, Balagədəlilər, Yaqublular,

Gürzalılar, Şeşələr, Söyünlülər, Mehraclılar və s. kimi yeni nəsillər əlavə

olunmuşdur. Onların arasında Qardöşlülər, Dürəklilər, Dadaşlılar, Pəmbəklilər,

Vesqulular, Korvəlililər, Əhmədlilər və b. gəlmə nəsillər də var idi.

Tap Qaraqoyunlu kədinin yerləşdiyi ərazi, əsasən, dağ yamaclarından

ibarətdir ki, bu da tarixən əkinçiliyin və yaylaq-qışlaq maldarlığının inkişafına

Gəncəbasar bölgəsində

qaraqoyunluların

toxuduqları xalçaların

ənənəvi haşiyəsi.

Bərdə rayonu

Mirzəxan Qaraqoyunlu

bələdiyyəsinin ərazisində

qədim qəbiristanlıq.

imkan vermişdir. Maldarların qışlaq yataqları Tərtər-Goranboy rayonlarının

dağətəyi ərazilərində, yaylaq yerləri isə Murovdağın aşağı yamaclarında yerləşir.

Uzun illərdən bəri kənd əhalisi içməli su çatışmazlığından əziyyət çəkmişdir.

Bu problem yalnız təxminən yüz il bundan əvvəl həll olunmuşdur. Belə ki, XX

əsrin əvvəllərində Hacı Rza adlı bir xeyriyyəçi camaatı səfərbər edib İncəçaydan

su çəkməyi qərara almış və mümkünsüz görünən bu çətin iş 6 ay müddətində həll

olunmuşdur. Kənd ağsaqqallarının sözlərinə görə, bu xeyirxah işin təşəbbüsçüsü

Hacı Rza hər işçiyə gündə bir qızıl zəhmət haqqı verirmiş.

Kəndə su çəkilişi ilə bağlı əhali maraqlı əhvalatlar da danışır. Onların sözlərinə

görə, suyu çəkmək üçün ilk növbədə çayın qabağını kəsmək lazım idi. Bu isə çətin

bir məsələ idi. Bu zaman camaat qoyunları qırxıb, yunlarını çayın qabağını kəsmək

üçün istifadə ediblər. Bundan başqa, çayın qabağının kəsilməsi üçün çoxlu qum

və gil kisələrindən də istifadə olunub. Suyu arx vasitəsilə hündürlüyə doğru necə

aparmaq olardı? Çox keçmədən bu problemin də həlli tapılır. Bir nəfər ata minib

kəndə doğru sürmüş, bir nəfər atın ayaq izlərini manşırlamış, digərləri də belkülünglə

atın ayaq izləri boyunca arx qazmışlar (10, s). Hazırda da kəndin

təsərrüfat həyatında əkinçilik, maldarlıq, bağçılıq, tərəvəzçilik, üzümçülük və s.

təsərrüfat sahələri üstünlük təşkil edir. Həyətyanı sahələrdə alma, armud, şaftalı,

üzüm, ərik, gilas, gavalı, zoğal, tut, heyva, nar və s. kimi meyvələr yetişdirilir.

Tarixən kənddə taxılı bir qayda olaraq at, öküz və kəl qoşulmuş vəllərin köməyi

ilə döyürdülər. Kəndə el arxı çəkiləndən sonra “Çay çəpər” adlanan sahədə Dadaşlı

nəslindən olan Bayram kişiyə məxsus bir su dəyirmanı olmuşdur. Kənd camaatının

hamısı şahad verməklə öz dənlərini burada üyüdürdü. XX əsrin ci

illərinin sonlarında isə Əhmədli nəslindən olan Tapdıq kişi kəndin mərkəzində

yeni bir əl dəyirmanı tikdirmiş və bundan sonra Bayram kişinin dəyirmanı öz

fəaliyyətini dayandırmışdı.

Kənd ticarət-karvan yollarının üzərində yerləşib. Təsadüfi deyil ki, kəndin

yaxınlığından keçən yollardan biri indi də camaat arasında “Dəvəçi yolu” adlandırılır.

Digər tərəfdən də meşə massivlərinin yaxınlığı, ağac, gil və digər xammal

ehtiyatlarının bolluğu kəndə strateji bir üstünlük qazandırmışdır. Belə ki, burada

müxtəlif sənət sahələri (ağacişləmə, dulusçuluq, dərzilik, papaqçılıq, başmaqçılıq,

dəmirçilik və s.) və ticarət inkişaf etmiş, ustalar hazırladıqları məhsulları asanlıq-

la sata bilmişlər. Digər tərəfdən də meşə materiallarından təkcə sənət istehsalında

və yanacaq vasitəsi kimi deyil, yaşayış binalarının və qəbir abidələrinin, xüsusilə

də kurqanların tikintisində istifadə edilmişdir (8, s.7).

Tap Qaraqoyunlular yazıçı İsmayıl Qarayev, tarix elmləri doktoru, professor

Həvil Həvilov, tibb elmləri doktoru, professor Hüseyn İbrahimov, tarix üzrə

fəlsəfə doktoru İlyas Heydərov, texnika elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Hidayət Allahverdiyev,

fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Səlminaz Allahverdiyeva,

yazıçı-publisist Vəsimə İsmayılqızı kimi ziyalıları ilə fəxr edirlər.

Kəndin ən məşhur simalarından biri də “Bisavad” təxəllüslü Teymur Əsgər

oğlu Əhmədov olub. O burada anadan olub, Bərdənin Mirzəxan Qaraqoyunlu

kəndindəki mədrəsədə yeddi il təhsil alıb. Bisavad Teymur yaşından vətən

sevgisi, saf məhəbbət, təbiətə vurğunluq, zəmanədən şikayət, zülmə və istibdada

qarşı barışmazlıq kimi mövzularda qoşma, gəraylı, qəzəl, təcnis və s. yazmağa

başlayıb. Ölümündən neçə illər keçməsinə baxmayaraq, Bisavad Teymurun

şeirləri bu gün də el sənətkarlarının, aşıqların dilindən düşmür.

Tap Qaraqoyunlu kəndi respublikamızın cəbhə bölgəsində yerləşir. Kənd

ci ildən bu günə qədər namərd düşmənin xain hücumlarına dəyanətlə sinə

gərməkdədir. Hərbi əməliyyatlar başlandığı vaxtdan indiyədək 38 kənd sakini

şəhid olmuşdur. Onlardan biri də cı il təvəllüdlü, Azərbaycanın Milli

Qəhrəmanı Niyazi Şərəfxan oğlu Aslanovdur.

Digər bir Qaraqoyunlu kəndi - Mirzəxan Qaraqoyunlu bələdiyyəsi Bərdə

rayonunun ərazisinə daxildir. cu ildə yaradılmış bələdiyyəyə Həsənli,

Köbərkənd, Mirzəxan Qaraqoyunlu kimi kəndlər daxildir. Əhalinin bildirdiyinə

görə, Həsənli və Köbərkənd Mirzəxan Qaraqoyunlunun “törəmə”ləridir.

“Yaşayış məntəqəsi Mirzəxan adlı bir şəxsin nəslindən olan ailələrin burada

məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Oykonim “Mirzəxana məxsus qaraqoyunlular”

mənasındadır. Mənbələrin məlumatına görə, Şərqi Gürcüstanın

tərkibində Rusiyaya birləşdirildikdən sonra

() sonra Qazax mahalından Cəlilli,

Boyəhmədli, Qazaxrəhimlər kəndləri ilə yanaşı,

bu kəndin əhalisi də ci ildə Qarabağa

köçmüşdür” (3, s).

Kəndin qəbiristanlığı onun qədim tarixindən

xəbər verir. Burada ən qədim qəbirlər

cü illərə aiddir. Deyi lənə görə,

qəbiristanlıq bir neçə qatdan ibarətdir. Kənd

əhalisi məskunlaşana qədər də burada qəbiristanlıq

mövcud olmuşdur.

Xalçaçı Ayna Yusif qızı Əhmədova

(). Həsənli kəndi,

Bərdə rayonu.

Xalçaçı Gülxanım Adıgözəl qızı

Mehdiyeva ().

Köbərkənd kəndi, Bərdə rayonu.

Xalçaçı Zülfü Cuma qızı Abdullayeva

(). Köbərkənd kəndi,

Bərdə rayonu.

Kənddə məscid ci ildən fəaliyyətə başlayıb. ci ildə isə məscid binasında

7 illik məktəb yaradılıb. Məktəbin yaradılmasında və fəaliyyətinin

təşkilində Rzayev Camal Cəfər oğlunun (Camal Əfəndi, ) və Molla Qurbanın

böyük xidmətləri olub. Kənd əhalisi bu iki ziyalını indi də böyük hörmət

və ehtiramla yad edir. Camal Əfəndinin oğlu Əhməd Rzayev ()

ci ildə Ağdamda funduszeue.info adına Pedaqoji texnikumun nəzdində 2 aylıq ibtidai sinif

müəllimliyi kursunu bitirdikdən sonra Mirzəxan kənd məktəbinə müəllim

təyin olunur. Sonralar isə təhsilini Ağdam Pedaqoji İnstitutunda, Kirovabad Pedaqoji

İnstitutunda davam etdirir. Əhməd Rzayev ömrünün sonunadək doğma

kəndinin məktəbində müəllim, dərs-hissə müdiri, direktor kimi fəaliyyət göstərib.

65 illik pedaqoji təcrübəsi olan görkəmli ziyalı həm də kəndin sayılıb-seçilən ağsaqqallarından

idi. Bundan başqa, Mirzəxan Qaraqoyunlu Şirin Allahverdiyev,

Əhməd Əhmədov, Validə Əhmədova, Vasif Allahverdiyev, Mehrab Əliyev, Rəsul

Rüstəmov, Ədalət Bədirxanov, İsmayıl Əliyev, Hümmət Cəfərov, Nizami Əliyev,

Behbud Rzayev, Tapdıq Əhmədov, Yusif Yusufov, Ağa Məmmədov və s. kimi

müəllimlərin, ziyalıların, şairlərin, alimlərin vətənidir.

Hazırda kənddə yaşayan əhalinin ümumi sayı nəfərdir. Əsas məşğuliyyət

maldarlıq və əkinçilikdir. Deyilənə görə, kəndin köklü sakinləri vaxtilə Tap Qaraqoyunludan

köçüb gəlmiş Rzalar, Yusifli (Usuflu), Cəlilli, Hüseynli, Nazlıxanlı,

Zərgərlər, Tellilər, Adıgözəllilər kimi nəsillərin nümayəndələridir.

52 nəfər müəllimin çalışdığı E.Əhmədov adına Mirzəxan kənd tam orta

məktəbində nəfər şagird təhsil alır. Bələdiyyə ərazisində körpələr evi-uşaq

bağçası, mədəniyyət evi, 2 kənd tibb məntəqəsi fəaliyyət göstərir.

Qaraqoyunlularda xalçaçaçılıq

Qaraqoyunluların tarixən zəngin xalçaçılıq ənənələri olub. Birliyə daxil

olan və yaylaq-qışlaq həyat tərzi keçirən bu tayfaların əsas təsərrüfat sahəsi qoyunçuluq

olduğundan, onlar məişətdə xalça və xalça məmulatlarından geniş

istifadə ediblər. Bu gün də qoyunçuluqla məşğul olan qaraqoyunlular xalçaçılıq

ənənələrini davam etdirirlər.

Artıq bəhs olunduğu kimi, çox geniş bir coğrafi arealda məskunlaşan qaraqoyunluların

xalçalarını öyrənmək, əslində bütövlükdə Azərbaycan xalçaçılığını

araşdırmaqdır. Cənubi Azərbaycanda (Muğanda), Qərbi Azərbaycanda, Qazax-

Borçalıda, aran və dağlıq Qarabağda, Gəncəbasarda xalçaçılıq ənənələrinin formalaşmasında

bu ərazilərdə məskunlaşmış Qaraqoyunlu tayfalarının xüsusi rolu

olmuşdur. Sadalanan yerlərdə əhalinin böyük əksəriyyətini təşkil edən qaraqoyunlular

həm xovlu, həm də xovsuz xalça və xalça məmulatları toxumuşlar.

Əhməd Camal oğlu Rzayev

(), müəllim.

Mirzəxan Qaraqoyunlu kəndi, Bərdə rayonu.

Şirin Əmrah oğlu Allahverdiyev

(), müəllim.

Mirzəxan Qaraqoyunlu kəndi,

Bərdə rayonu.

Xalçaçı Ayna Bahadur qızı

Rəsulovanın ()

toxuduğu kilim. cı il.

Mirzəxan Qaraqoyunlu kəndi,

Bərdə rayonu.

Görkəmli xalçaçı-rəssam Lətif Kərimov “Azərbaycan xalçası”

üçcildliyinin üçüncü cildində "Qaraqoyunlu" adlı bir xalça

haqqında yazır: “Qazax qrupunun Gəncə-Qazax növünə aid

olan “Qaraqoyunlu” xalçalarının adı Azərbaycanın şimal-qərb

sərhədindən 10 km məsafədə Sevan (Göyçə - V.M.) gölünün şərq

və şimal sahillərində yaşayan Qaraqoyunlu tayfasının adından

götürülmüşdür. Bu tayfa heyvandarlıqla və əkinçiliklə məşğul

olmuşdur. Xalçaçılıq onların əsrlər boyu inkişaf etdirdikləri

ənənəvi sənət sahəsi olmuşdur.

Ümumilikdə Qaraqoyulu tayfasının yaşadığı, xüsusilə Sevan

(Göyçə-V.M.) gölünün şimalında və şərqində yerləşən və

yerli əhalinin "Göyçə" adlandırdığı - Polad, Çaykənd, Gölkənd,

Ağbulaq, Tala, Karvansaray (İcevan), Uzuntala və s. kəndlərini

əhatə edən ərazi xalça istehsalı ilə məşhurdur. Bu ərazidə istehsal

olunan xalçaların naxışlarında Orta Asiyanın qədim ənənələri

özünü göstərir “Qaraqoyunlu” xalçalarının bir neçə variantı

vardır” (16, s). Daha sonra müəllif “Qaraqoyunlu xalçası”

adı ilə bir-biri ilə heç bir bədii kompozisiya əlaqəsi olmayan 3

Ayna Sarı qızı

Rzayeva (),

Ayna Asim qızı

Əhmədli ()

Şəfəq Əhməd qızı

Əhmədova (),

Asim Əhməd

oğlu Əhmədov

(), etnoqraf

Tahir Şahbazov,

Əhməd Asim oğlu

Əhmədli ()

ilə. Həsənli kəndi,

Bərdə rayonu.

Xalçaçı Nuraya İsax qızı

Məmmədova (),

Kamran İmran oğlu Rəsulov

(), Əziz Vilayət oğlu

Şəmilov, Vəli Xanlar oğlu

Süleymanov ilə. Mirzəxan

Qaraqoyunlu kəndi, Bərdə

rayonu.

Xalçaçı Ayna Yusif qızı

Əhmədovanın toxuduğu

xalça. XX əsrin sonları.

Həsənli kəndi, Bərdə

rayonu.

xalça variantı təqdim edir. Lakin o, qaraqoyunlu

xalçalarının sərhədlərini Qərbi Azərbaycan, daha

doğrusu, Göyçə mahalı ilə məhdudlaşdırır ki, bu

zaman da digər ərazilərdə yaşayan qaraqoyunluların

toxuduqları xalçalar diqqətdən kənarda

qalır. Halbiki, Cənubi Azərbaycanda, Qazax-Borçalı

bölgəsində, Qarabağda, Gəncəbasarda qaraqoyunluların

xalçaçılıq sənəti həm keyfiy yət,

həm kəmiyyət baxımından Qərbi Azərbaycanla

müqayisədə heç də zəif olmamışdır. Üç fərqli

kompozisiyada xalça təqdimatı isə fikir dolaşıqlığı

yaradır və bunlardan hansının əsl qaraqoyunlu

xalçası olduğunu müəyyənləşdirmək çətinləşir.

Zənnimizcə, bu xalçaları xüsusi adlandırma olmadan,

Qaraqoyunlu mahalında yaşayan qaraqoyunluların

Qərbi Azərbaycan xalçaçılığının

bədii-texniki xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq toxuduqları

xalçalar kimi təqdim olunması daha

məqsədəuyğundur.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan xalçaçılıq

tarixində qaraqoyunlularla bağlı bir kökdən qaynaqlanan

və bir xətt üzrə inkişaf edən hər hansı bir

xalça çeşnisindən bəhs oluna bilməz. Bir kökdən

olsalar belə, müxtəlif ərazilərə səpələnmiş qaraqoyunluların

hər biri öz yaşadıqları bölgənin

ənənələrinə uyğun olan çeşnilər əsasında xalçalar

toxumuşlar. Yeri gəldikcə, öz boylarını, tayfalarını

əks etdirən rəmzləri xalçalar üzərində

əks etdirmişlər. Hətta, bu gün qaraqoyunlular

tərəfindən toxunmuş bir neçə bölgəyə xas olan

xalçalar üzərində oxşar işarələrə, eyni işarənin

stilizə olunmuş bir neçə variantına da rast gəlmək mümkündür. Məsələn, hər

hansı bir element həm Tap Qaraqoyunluda, həm də Mirzəxan Qaraqoyunlu,

Həsənli, Köbərkənd kəndlərində toxunan xalçalar üzərində rast gəlinir. Əslində

Tap Qaraqoyunluda toxunan xalçanın kompozisiyasına daxil olan əsas element

(yaxud elementlər), Qarabağ qaraqoyunlularının xalçalarında əlavə rəmz və

işarə təsiri bağışlayır. Lakin bu proses bir xalça çeşnisinin yaradılmasınadək inkişaf

etməmişdir. Başqa sözlə desək, ortaq bir çeşninin yaradılması və yayılması

məqsədi olmamışdır. Ehtimal ki, mövcud siyasi-ictimai və sosial şərait, daimi

miqrasiyalar buna imkan verməmişdir.

Bu gün Goranboy rayonunun Tap Qaraqoyunlu kəndində toxunan xalçalar

Qərbi Azərbaycan, Qazax-Borçalı və Gəncəbasar xalçaçılıq ənənələrini özündə

daha qabarıq əks etdirir. Burada ənənəvi şəkildə toxunan və bədii cəhətdən

rəngarəng, irili-xırdalı elementlərlə zəngin

kompozisiyaya malik olan xalça kənd toxucuları

tərəfindən “Zinətli xalça” adlandırılır.

Həmin xalça çeşnisi haqqında elmi

ədəbiyyatlarda müxtəlif fikirlər var. Məsələn,

L.Kərimov “Dəmirçilər” adı ilə təqdim etdiyi

bu xalça haqqında yazır: “Qazax qrupunun

Gəncə-Qazax növünə aid olan “Dəmirçilər”

xalçasının adı Qazax şəhərindən 9 km qərbdə

yerləşən Dəmirçilər kəndinina adı ilə bağlıdır.

Bəzi xalçaşünaslar isə onu “Dəmirçi Həsən” adlandırırlar.

Bu xalçalar, həmçinin Daş Salahlı,

Kosalar və Ürkməzli kəndlərində toxunur” (16,

s). Müəllif bu xalçanın iki oxşar, bir fərqli -

namazlıq variantını təqdim edir. İen Bennet isə

“Şərq xalçaları” kitabının Qafqaz xalçalarını

əhatə edən I cildində sözügedən xalçanı Muğan

qrupunun tərkibində “Çaylı” adı ilə göstərir və

Xurcun üzü. Yun. Xovsuz.

58x54 sm. XIX əsrin sonları.

Evoğlu kəndi, Tərtər

rayonu.

Xalça. Yun. Xovlu. x sm. XIX əsrin sonları.

Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.

onun üç variantını fərqləndirir. Müəllif təqdim etdiyi

XIX əsrin sonu- XX əsrin əvvəllərinə aid olan

bu xalçalar bir-birindən əsasən ölçülərinə (x;

x) və bədii xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir.

Müəllif daha sonra qeyd edir ki, “Muğanda

yerləşsələr də, Şurman da daxil olmaqla, çoxları bu

xalçanı Şirvanın “orbit”inə daxil edirlər. Görünür,

“Çaylı” xalçaları Avropda məşhur olub; çünki

ci ildən başlayaraq müxtəlif rəsm əsərlərində və fotolarda

onun bəzi nümunələrinə rast gəlmək mümkündür

Sürməyi rəngli ara sahə, səkkizguşəli

göllərin ağ və qırmızı rəngi – “Çaylı” xalçalarının

Xalça. Yun. Xovlu. x sm. XIX əsrin

əvvəlləri. "Caucasian carpets" (London,

) kitabında bu xalçanın Şamaxının

cənub-qərbində yerləşən Çaylı kəndində

toxunduğu göstərilir.

funduszeue.info “Şərq xalçaları”

kitabının Qafqaz xalçalarını əhatə

edən I cildində () bu xalçanı

Muğan qrupunun tərkibində

“Çaylı” adı ilə göstərir.

Xalça. Yun. Xovlu. x sm. h. (). Gölkənd kəndi, Göyçə mahalı.

Xalça. Yun. Xovlu. x sm. h. ().

Gölkənd kəndi, Göyçə mahalı.

Xalça. Yun. Xovlu. x sm. XIX əsrin sonları.

Qaraqoyunlu kəndi, Qubadlı rayonu.

xarakterik xüsusiyyətidir. Səkkizguşəlilərin daxilində olan motivlər dəqiq antropomorflaşmaqla

öz totem mənşəyinə qayıdır” (37, s).

Azərbaycan xalçalarının Qarabağ və Gəncəbasar xalça qruplarına daxil olan

nümunələr arasında da bu xalçanın müxtəlif variantlarına rast gəlinir. Kompozisiya

baxımından mürəkkəb olan bu nümunələrdə bir neçə xalça qrupunun təsirləri

özünü göstərir. Məsələn, xalçanın ara sahəsində olan səkkizguşəli göllərin forması

və daxili elementlərinin bir qismi Qazax-Borçalı qrupunun; haşiyələri və

ara sahəsinin element zənginliyi, rəngləri Şirvan qrupunun xüsusiyyətlərini əks

etdirir. Qeyd etmək vacibdir ki, bu dizaynda olan haşiyələr əsasən haqqında

bəhs olunan xalçalar üçün səciyyəvidir. Lakin onun bir qədər fərqli variantlarına

Gəncəbasar bölgəsində toxunmuş bəzi xalçalarda da rast gəlmək mümkündür.

Hesab edirik ki, qaraqoyunluların xalçaçılıq ənənələrinin daha geniş və kompleks

şəkildə öyrənilməsinə ehtiyac vardır. Bu istiqamətdə aparılacaq tədqiqatlar

təkcə xalqımızın etnogenezində və etnik tarixində mühüm rol oynamış Qaraqoyunlu

tayfalarının deyil, bütövlükdə Azərbaycanın iqtisadi, sosial, maddi və

mənəvi mədəniyyət tarixinə işıq salacaqdır.

iyun, cu il.

Xalçaçı Əminə Əsədulla qızı

Cabbarova ().

Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.

Xalçaçı Balaxanım Əhməd qızı

Cabbarova ().

Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.

Xalçaçı Sarıgül Əmrah qızı Əsədova

Baharlı kəndi, Zəngilan rayonu.

Xalçaçı

Ayna Yusif qızı Əhmədovanın

toxuduğu xalça. ci il.

Həsənli kəndi, Bərdə rayonu.

Mənbələr:

Azərbaycan dilində:

1. Anar. Dədə Qorqud dünyası - Dünya bir pəncərədir. Bakı:

2. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. 10 cilddə. III cild. Bakı:

3. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti (tərtibçilər: R.Əliyeva,

Q.Məşədiyev, funduszeue.info, funduszeue.infoşıyeva, Ş.Qocayeva). I cild, Bakı:

4. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. II cild. Bakı:

5. Bayramlı Z. Səfəvi dövlətində əsgəri təşkilat və Qızılbaş əyanları (1-ci

yazı)// Xalq cəbhəsi, 8 noyabr, cı il.

6. Çingizoğlu Ə. Otuziki mahalı. //"Soy" еlmi-kütləvi dərgi, №9,

7. Əhmədov T. Azərbaycan toponimikasının əsasları. Bakı:

8. Məmmədov A., Həvilova K. Tap kəndi deyilən bir oymağa gəl. Bakı:

9. Nəcəfli funduszeue.infoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk

tarixşünaslığında. Bakı:

Taplı Q. İsa Hüseynov Gəncə:

Tehrani Ə.B. Kitabi-Diyarbəkriyyə (fars dilindən tərcümə edən, ön söz,

şərhlər və göstəricilər Rəhilə Şükürovanındır). Bakı

Vəlili (Baharlı) M.H. Azərbaycan: coğrafi-təbii, etnoqrafik və iqtisadi

mülahizat. Bakı:

Rus dilində

Агаев Г.Д. Данные этнотопонимии о расселении туркоязычных племен

в Азербайджане XI-XV вв. // Этническая ономастика. Mосква:

Бартольд В.В. Туркмены. Сочинения. Т.5, Москва:

Жирмунский В.М. Огузский героический эпос и «Книга Коркута» -

Тюркский героический эпос. Ленинград:

Керимов Л. Азербайджанский ковер. В 3 томах. Том 3. Баку:

Малов С. Е. Памятники древнетюркской писменности. М.-Л.:

Рашидаддин. Сборник летописей. Т. 1. Кн (перевод с персидского

funduszeue.infoрова, ред. funduszeue.infoва), М.-Л.:

Сейидов М. Опыт этимологического анализа етнонимов и топонимов

Аггоюнлу и Гарагоюнлу // funduszeue.info adına Azərbaycan Dövlət

Universitetinin Elmi Əsərləri. Dil və Ədəbiyyat Seriyası, №6, Bakı:

Эфендиев О.А. Территория и границы азербайджанских государств в

XIV-XV вв.//Историческая география Азербайджана. Баку:

Türk dilində

Aşık Paşaoğlu. Tevarihi Ali Osman - Osmanlı tarihleri. c. 1., İstanbul:

Çay A. Anadoluda Türk damğası: Koç-heykel-mezartaşları ve türklerde

koçkoyun meselesi. Ankara:

Degignes J. Böyük Türk tarihi, c İstanbul:

Gökyay O.S. Dedem Korkutun kitabı. İstanbul:

Kafesoğlu İ. Türkmen adı, manası ve mahiyyeti. Jean Peny Armağanı.

Ankara:

Kaşgari M. Divanü Lüğat-it-Türk. funduszeue.info tercümesi. funduszeue.info İstanbul:

Köprülü F. İlk mutasavviflar. İstanbul:

Neşri M. Kitabi Cihannüma. c. I-II. Naz. M.A.Köymen, funduszeue.info

Ankara

Türk Milli bütünlüyü İçerisinde Doğu Anadolu (haz: V.Oğel, H.O.Yıldız,

F.Kırzıoğlu). Ankara:

Seferoğlu S.K., Müderrisoğlu A. Türk devletleri tarihi. Ankara

Sümer F. Döğerlere dair. Türkiyat Mecmuesi, c.X, İstanbul:

Sümer F. Karakoyunlular, c. I, Ankara:

Sümer F. Oğuzlar. Ankara:

Şikari. Karamanlılar tarihi. Konya:

Şükrüllah M. Behçet-üt tevarih-Osmanh tarihleri. c.I. (haz. funduszeue.infoız).

İstanbul:

Tekindağ Ş. Karamanlılar. İslam ansiklopedisi, c. VI. İstanbul:

İngilis dilində

Bennet I. Oriental Rugs. Volum I. Caucasian,

Azerbaijan Garagoyunlus:

lands and carpets

Vidadi Muradov

Keywords: oghuz, turkman, Azerbaijan, Garagoyunlu

tribes, Tap Garagoyunlu, Mirzakhan Garagoyunlu,

Faruk Sumer, carpet-weaving

Summary

Garagoyunlus are one of the oldest tribal associations

that played an important role in the formation

and ethnic history of the Azerbaijani people.

Turkish historians funduszeue.infollah, F. Sumer, I.H.

Uzuncharshili, F. Korpulu, J. Zeynaloglu, Z.V. Togan,

and Azerbaijani researchers M.H. Baharli, O.

Efendiyev, funduszeue.infozade, funduszeue.infoli and others

have interesting ideas about their origins and

settlement in Azerbaijan and Eastern Anatolia.

Garagoyunlus, who were the founders of a

mighty state as the "The State of Garagoyunlu",

left a rich material and spiritual heritage in the

history of Azerbaijan. Carpet art is also the most

important component of this heritage. Studying

carpets of Garagoyunlu people, who settled on a

vast geographical area means to explore the entire

Azerbaijani carpet-weaving. Garagoyunlu

tribes settled in the territories of South Azerbaijan

(Mugan), Western Azerbaijan, Gazakh-Borchali,

Arakan and Mountainous Garabagh, Ganjabasar,

played a special role in the formation of carpet

weaving traditions. Garagoyunlus, who constituted

the vast majority of the population in the mentioned

places, wove pile and flat-weave carpets

and carpet products. The present article examines

this and other related issues based on the sources,

literature and field ethnographic materials.

Азербайджанские Гарагоюнлу:

поселения и ковры

Видади Мурадов

Ключевые слова: огуз, туркмены, Азербайджан,

племена Гарагоюнлу, Тап Гарагоюнлу,

Мирзахан Гарагоюнлу, Фарук Сюмер, ковроткачество

Резюме

Гарагоюнлу – одно из древних племенных образований,

сыгравших важную роль в этнической

истории азербайджанского народа. Об их происхождении,

поселении на территориях Азербайджана

и Восточной Анатолии писали такие историки,

как funduszeue.infoлах, funduszeue.info, funduszeue.infoршылы,

funduszeue.infoью, funduszeue.info, funduszeue.infoоглу,

funduszeue.infoы, funduszeue.info диев, funduszeue.infoлы и другие.

Гарагоюнлулар, вошедшие в историю Азербайджана

как создатели мощного государства - Гарагоюнлу,

оставили после себя богатое материальное

и духовное наследие. Искусство ковроткачества –

одна из важнейших его составляющих.

Изучение ковров этих племен, заселявших достаточно

большой географический ареал, на самом

деле означает исследование общеазербайджанского

ковроткачества. Так, в формировании традиций

ковроделия в Южном Азербайджане (Мугани), Западном

Азербайджане, Газах-Борчалы, низменной

и нагорной частях Карабаха, Гянджабасаре особую

роль сыграли племена Гарагоюнлу. Гарагоюнлулар,

составлявшие большую часть населения перечисленных

мест, ткали как ворсовые, так и безворсовые

ковры и ковровые изделия.

В представленной статье на основе источников,

литературы и полевых этнографических материалов

исследуются эти и другие вопросы.

Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,

UOT: /76

“Dünyanın

müxtəlif yerlərində antik və

müasir geyimlər” nəşrində

Səfəvi geyimlərinin təsviri

“Şah Süleyman və əyanları ”. ci il. İsfahan.

Rəssam: Əliqulu Cabbardar. Rusiya Milli Kitabxanası, Sankt-Peterburq.

Elşad Əliyev

AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun "Kulturologiya" şöbəsinin

böyük elmi işçisi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

E-mail: [email protected]

Açar sözlər: Çezare Veçellio, Şah İsmayıl, Səfəvi geyimləri

XV əsrin sonlarında dünya tarixi yeni mərhələyə qədəm qoyur. Bəzi tarixçilər

orta əsrlərin Konstantinopolun fəthi ilə, bəziləri Kristofor Kolumbun Amerikaya

ilk səfəri ilə, bəziləri isə Qranadanın işğalı ilə bitdiyini bildirir. Əsrlərin qovşağında

Azərbaycanda yaranmış Səfəvilər dövləti durmadan artan qüdrəti və gücü ilə

Avropa səyyahlarının, diplomat və səfirlərinin diqqətini özünə cəlb etməyi

bacarmışdı. Şeyx Heydər öz müridlərini digər təriqətlərin müridlərindən ayırmaq

məqsədi ilə onlardan qırmızı rəngdə on iki zolaqlı başlıq geyinmələrini istəyir. Bu

başlıq o qədər sürətlə yayılır və müridlər tərəfindən o qədər çox mənimsənilir

ki, Səfəviyyə təriqətinin mənsublarını “qızılbaş” adlandırmağa başlayırlar (1,

s.9). Səfəvi sərhədləri daxilində yaşayan, özünü qızılbaş hesab edən, o cümlədən,

qızılbaşlara itaət edən hər bir şəxs mövcud geyimlərdən istifadə edirdi. Qızılbaş

geyimi özünə qədərki geyimlərdən müəyyən xüsusiyyətləri ilə seçilirdi. Lakin

sözsüz ki, ən böyük fərq məhz on iki zolaqlı baş geyimi ilə bağlı idi. Baş geyiminin

12 zolağı olması onun 12 imama işarə etdiyini göstərir. I Şah İsmayıl da əsərlərində

qırmızı tacın adını çəkir və özünün şiə məzhəbinə mənsub olduğuna işarə edir:

“Qırmızı taclu, bоz atlu,

Ağır bir ləşkər nisbətlü,

Yusif peyğəmbər sifətlü,

Ğazilər deyən şah mənəm.

Xətaiyəm al atluyam,

Sözü şəkərdən datluyam,

Murtəza Əli zatluyam,

Ğazilər deyən şah mənəm” (2, s. ).

Səfəvilər dövlətinin fəth etdiyi və öz sərhədləri tərkibinə qatdığı ərazilərdəki

hakimlər də itaət göstərdiklərini sübut etmək üçün qızılbaş baş geyimi geyinirdilər.

Türkiyəli tarixçi alim Tufan Gündüzün italiyalı səyyah və diplomatların xatirələri

Çezare Veçellionun

“Dünyanın müxtəlif

yerlərində antik və müasir

geyimlər” ("Costumes anciens

et modernes habiti

antichi et moderni di tutto il

mondo") kitabının üz qabığı.

Venesiya, ;

Paris,

1. 2.

əsasında tərtib etdiyi “Səyyahların gözü ilə sultanlar və

savaşlar” kitabında məğlub olmuş rəqibin qızıl başlıq

geyinərək itaət etdiyi dəfələrlə göstərilib: “Nəhayət,

o diyarların və ətrafının əhalisini əmrinə itaət etdirib,

şəhərin bütün sakinləri onun şüarı olan qızıl başlıq

geyindilər” (3, s. 79).

Qeyd etmək lazımdır ki, I Şah İsmayılı şəxsən görmüş,

onun sarayında və hüzurunda olmuş Ciovanni Maria

Angiolello və naməlum venesiyalı tacirin xatirələri də

olduqca qiymətli tarixi mənbədir.

XVI əsrin əvvəllərindən etibarən Avropa naşirləri və

rəssamları da Səfəvi geyimlərinə diqqət ayırmışlar. Bu

səbəbdən də həmin geyimlər bir çox müəlliflərin ki tablarında

öz əksini tapmışdır. Melxior Lork, Jost Amman,

Abraham De Bruyn və digər rəssamlar Səfəvi geyimlərini

əks etdirən müxtəlif ilüstrasiyalar işləmiş, kitablar nəşr

etdirmişlər. Belə kitablardan biri də venesiyalı rəssam

Çezare Veçellionun “Dünyanın müxtəlif yerlərində

antik və müasir geyimlər” (“Costumes anciens et modernes

habiti antichi et moderni di tutto il mondo”) nəşri

olmuşdur (şək.1, 2).

Çezare Veçellio (Cesare Vecellio, –) XVI

əsr Venesiya rəssamlıq məktəbinin ən görkəmli

nümayəndələrindən biri olan Tisian Veçellionun (Tiziano

Vecellio, /) əmisi oğludur. Ç.Veçellio

ci ildən sonra, əsasən naşir kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Haqqında danışdığımız bu kitabda rəssam Kristof

Krigerin (Christoph Krieger) ilüstrasiyası toplanıb (4). Sözsüz ki, kitabın

ərsəyə gəlməsində Çezarenin də bir rəssam kimi əməyi olmuşdur. Amma funduszeue.info

mənbələrdə müxtəlif adlarla qeyd olunur. Buna səbəb Krigerin Nürnberqdə

anadan olsa da, sonradan İtaliyaya köçməsi və ehtimal ki, adını da italyan dilinə

uyğunlaşdırması olub. Veçellio kostyumlar haqqında kitabını iki dəfə cı

3. Nikolas de Nikolayın

"Şərq dənizçiliyi səyahətləri

üzrə ilk dörd kitab" ının üz

qabığı. Lion,

4. funduszeue.infoyın “Türkiyə

səyahətləri” kitabından.

Venesiya,

5. Ç.Veçellionun “Dünyanın

müxtəlif yerlərində antik və

müasir geyimlər” kitabından.

Paris,

6. Ç. Veçellionun “Dünyanın

müxtəlif yerlərində antik və

müasir geyimlər” kitabından.

Paris,

7. Ç. Veçellionun “Dünyanın

müxtəlif yerlərində antik və

müasir geyimlər” kitabından.

Paris,

4. 5.

ildə italyan dilində, ci ildə isə iki dildə - fransız

və italyan dillərində nəşr etdirmişdir (5, s). Kitab,

həmçinin cı ildə Parisdə təkrar nəşr olunub.

“Dünyanın müxtəlif yerlərində antik və müasir geyimlər”

kitabında Çezare Veçellio özü ilüstrasiyaların

Kristoforo Querra (Cristoforo Guerra) adlı rəssama məxsus

olduğunu qeyd edir: “Geyimlər mənim tərə fimdən

Venesiyada görülüb, daha sonra peşəkar qravüraçı,

nürn berqli alman Kristoforo Querra tərəfindən tərtib

olunub və ağac üzərində kəsilmişdir” (6, s).

Ehtimal etmək olar ki, Çezare fransız səyyahı

Nikolas de Nikolayın "Şərq dənizçiliyi səyahətləri

üzrə ilk dörd kitab" (“Les quatre premiers livres des

navigations et pérégrinations orientales”) əsəri ilə

(şək.3) tanışlığından sonra belə bir kitab nəşr etmək

qərarına gəlib.

Saray coğrafiyaçısı və casusu Nikolas de Nikolay 4

iyul ci ildə xüsusi missiya ilə İstanbula yola düşüb.

Osmanlı sarayında fransız səfiri Qabriel d’Aramonu

müşayiət edən Nikolas səfər zamanı müsəlman

müttəfiqinin salna məsini yazmalı idi (7, s).

Nikolasın “Les quatre premiers livres des navi gations

et pérégrinations orientales” kitabı ilk dəfə Lionda

ci ildə nəşr olunub (8). Kitabda Səfəvi geyimlərini

əks etdirən ilüstrasiya da mövcuddur. Daha son ralar

müxtəlif adlarla bir neçə dəfə nəşr olunmuş kitablarda

eyni ilüstrasiyaya rast gəlinir (şək.4).

“Dünyanın müxtəlif yerlərində antik və müasir

geyimlər” kitabında da Səfə vilərə aid bir neçə geyim

nümayiş olunub. Təqdim etdiyimiz məqalədə, əsasən,

kişi geyimləri haqqında söhbət açacaq, bəzi geyimlərin

annotasiyasını təhlil edəcəyik. Kitabın cı ildə

Parisdə, iki dildə nəşr olunmuş versiyasının cı

səhifəsində “İran şahının geyimi” təsvir olunub (şək.5).

Bu nəşrdə hər bir ilüstrasiya müvafiq olaraq bütöv

səhifədə təsvir olunub və yan səhifədə rəsmə uyğun iki

dildə annotasiya verilib. Sözsüz ki, XVI əsrin sonlarında

“İran şahı” dedikdə məhz Səfəvi şahı nəzərdə tutulur.

Şahın geyiminə dair müvafiq annotasiyada deyilir: “İran

şahı başına ipək parçadan türban qoyur. Türbanın ən

üst hissəsində gözəl, qiymətli daşlarla bəzədilmiş qızıl

tac görürük. O, yerə qədər uzanan paltar geyinir. Qolları

da ətəyi kimi geniş, lakin qısa donu qızılı parçadan olur.

Altdan daha qısa bir geyim görünür. Dirsəyə qədər qısa

qollu geyimi geniş və nazik parçadandır. Altdan çox

nazik bir köynək geyinir. Əlində skeptron və şəmşir

(xəncər) saxlayır”.

Eyni kitabın ci səhifəsində şah ordusunun

piyada əsgəri təsvir olunub (9) (şək.6). Şah əsgərinin

(piyada) təsvirinə aid annotasiyada aşağıdakılar qeyd

olunub:

“Bu geyim çevik və cəldlik tələb edən, döyüşə

hazır olan insanların geyimidir. Başlarına hündür, dik

formalı və 12 zolaqlı türban qoyurlar. Bellərinə parça

qurşaq taxırlar. Həmişə şəmşir (xəncər) gəzdirirlər, üst

8. Ç.Veçellionun “Dünyanın müxtəlif yerlərində antik

və müasir geyimlər” kitabından. Paris,

geyimlərinin ətəklərini qurşağın içərisinə keçirdirlər. Sanki

hər an at belinə çıxacaqlar” (9, s).

Naməlum venesiyalı tacirin qeydlərində də Səfəvi

əsgərləri haqqında söz açılır: “Bu Sufi ölkəsi xalqının

çoxu zirehi olmadan döyüşə gedən və İsmayılın onları

qoruyacağını gözləyən süvarilərdən ibarətdir. Onu Tanrı

kimi sevir, ucaldır və hörmət göstərirlər. Onlar adətləri

üzrə qızıl başlıq geyinirlər. Onun üzərinə konus formada 12

zolaqlı əmmamə dolayırlar ki, bu da 12 təriqətə və ya Əlinin

on iki övladına işarədir. Əsgərlərin hamısı süvaridir, piyada

yoxdur. Bol-bol istifadə etdikləri yay və oxlardan başqa,

nizə, xəncər və sapand ilə savaşırlar” (3, s).

Yuxarıda bəhs etdiyimiz ilüstrasiyalardan başqa, kitabda

“iranlı kapitan” (şək.7), “iranlı nəcib kişi” (şək.8) rəsmləri də

mövcuddur. Eynilə digər ilüstrasiyalar kimi bunlar da qısa

annotasiya ilə təqdim olunur. Bu annotasiyalarda da maraqlı

detallarla qarşılaşırıq. Məsələn, “iranlı kapitan” mətnində

döyüşçülər haqqında maraqlı bir qeyd var: “Həyatı cəsarətlə

yaşayırlar, əgər bahalı və keyfiyyətlidirsə çoxlu şərab içirlər”

(10, s). “Nəcib iranlı kişi” mətnində isə yazılır ki, “Kişilər

də qadınlar kimi həddindən artıq ətir istifadə edirlər” (10, s.

Beləliklə, Ç.Veçellionun “Dünyanın müxtəlif yer lərində

antik və müasir geyimlər” kitabı XVI əsr Avro pasında Səfəvi

dövlətinə, onun geyim və adət-ənənələrinə olan marağı bir

daha sübut edir. Hesab edirik ki, kitabdakı məlumatları

dəqiq mənbə kimi qəbul etmək olmaz. Çox güman ki, müəllif

kitabı müxtəlif mənbələrdən əldə etdiyi informasiyalar və

İstanbulda olmuş şəxslərin söhbət ləri əsasında tərtib edib.

Nəzərə almaq lazımdır ki, avro palıların qeyd və xatirələrində

Səfəvilər haqqında bir-birinə zidd fikirlərə də rast gəlmək

mümkündür. Hər halda kitab da dövrün səfəvi geyimlərinin

qismən əks etdirildiyini görürük.

Bu iş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı

Fon dunun maliyyə yardımı ilə yerinə yetirilmişdir – Qrant № EİF/

MQM/Elm-Təhsil(26)/02/5

Mənbələr:

1. Kızılbaşlar tarihi (tercüme ve notlar Tufan Gündüz). İstanbul:

2. Xətai Şah İsmayıl. Əsərləri. Bakı:

3. Seyyahların gözüyle Sultanlar ve Savaşlar. 3. Baskı. İstanbul:

4. funduszeue.info

5. Writing Fashion in Early Modern Italy: From Sprezzatura to Satire. Eugenia

Paulicelli. Farnham, Ashgate, , ISBN:

6. Vecellio C. Habiti antichi et moderni diversi parte del mondo. Venezia:

7. Facing East: The Western View of Islam in Nicolas de Nicolay's "Travels in

Turkey". David Brafman. Getty Research Journal. No. 1,

8. funduszeue.info

9. funduszeue.info?view=

Vecellio С. Costumes anciens et modernes: habiti antichi et moderni di tutto

il mondo. Paris:

I Şah Abbas Buxara hökmdarını qəbul edir. Freska. XVII əsr. Çəhəl Sütun sarayı, İsfahan.

Elshad Aliyev

Description of Safavid dressings in the

publication "Costumes anciens et modernes

habiti antichi et moderni di tutto il mondo"

Keywords: Cesare Vecellio, Shah Ismail,

Safavid costumes

Summary

From the beginning of the 16 th сentury, European

publishers began to be interested in the

Safavids. Many of the publications featured

pictures of costumes and dresses of Safavids.

Melkhor Lork, Jost Amman, Abraham De Bruyn

and other artists have worked on various books

depicting Safavid costumes. One of such books

is the Venetian Cesare Vecellio's "Antique and

Contemporary Dresses in Different Parts of the

World" ("Costumes anciens et modernes habiti

antichi et moderni di tutto il mondo"). The book

includes the illustrations of Christoph Krieger.

Undoubtedly, Cesare himself also to some extent

worked on this book.

Эльшад Алиев

Изображения костюмов периода Сефевидов

в издании «Costumes anciens et modernes habiti

antichi et moderni di tutto il mondo»

Ключевые слова: Чезаре Вечеллио, Шах Исмаил,

сефевидские костюмы

Резюме

С начала XVI века европейские издатели начали

интересоваться Сефевидами, во многих изданиях

были опубликованы рисунки костюмов Сефевидов.

Время от времени Мельхор Лорк, Жост Амман, Авраам

Де Брюн и другие художники работали над различными

книгами, в которые входили и костюмы

Сефевидов. Одна из таких книг - «Античная и современная

одежда в различных частях мира» ("Costumes

anciens et modernes habiti antichi et moderni di tutto il

mondo") венецианского художника и издателя Чезаре

Вечеллио. Эта книга включает в себя иллюстраций

Кристоф Кригера. Не вызывает сомнений тот

факт, что сам Чезаре внес огромный вклад в создание

этой книги.

Azərbaycan xalçaları cild 9, №30,

UOT:

Azərbaycan və Anadolu

folklorunda Ramazan və

Qurban bayramı

Məleykə Məmmədova

AMEA Folklor İnstitutunun "Mifologiya" şöbəsinin böyük elmi işçisi,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

E-mail: [email protected]

Açar sözlər: Azərbaycan, Anadolu, Ramazan, Qurban, bayram, adət-ənənə, oyun, tamaşa

Qurani-Kərim"in "

"Bəqərə" surəsinin ci ayəsində adı çəkilən, hicriqəməri

ərəb təqviminin doqquzuncu ayı olan ramazan xalq arasında

“oruc ayı” kimi qəbul edilir. Ramazan bayramı ramazan ayından sonra

gələn şəvval ayının ilk üç günündə qeyd edilən dini bayramdır. “Ramazan” sözü

ərəb mənşəli olub, “çox isti, yandırma” mənası verən “ramaza” sözündən yaranıb.

Ramazan bayramı səhər yeməyi mənasında işlədilən “Aydül-fitr”, Malazyada

və Sinqapurda “Hazri Raya Aidil Fitri”, İndonezyada “İdul-fitir”, Banqladeşdə

isə “Shemai Eid” kimi adlandırılır. Hz.Məhəmməd (a.s) tərəfindən təşkil edilən

və hicrətin (Məkkədən Mədinəyə köç) ikinci ilindən sonra qeyd olunan Ramazan

bayramında müsəlmanlar zəkatlarını verib bayram namazını qılmaqla bərabər,

həm də qəbirləri ziyarət edir, bir-birlərinə hədiyyələr verərək bayramlaşırlar.

Ramazan ayı və bayramı qədər Qurban bayramı da mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Ramazan bayramından 70 gün sonra Qurban bayramı keçirilir. “Qurban”

ərəb sözüdür, “Allahın rizasını qazanmağa vəsilə olan şey, əti kasıblara pulsuz

olaraq paylamaq niyyətilə fərz, vacib və ya sünnət olaraq kəsilən (qoyun, keçi, mal,

dəvə kimi) heyvan, bir qayə uğrunda fəda olma və ya fəda edilən kimsə, bir bəla

və ya qəzada ölən kimsə” mənasındadır. "Qurani-Kərim"in "Bəqərə", "Əli-İmran",

"Maidə", "Həcc", "Kəfsər" surələrində haqqında məlumat verilən “qurban” ərəbcə

“qurb” sözündən olub “yaxın olma, yaxınlaşmaq, Allaha yaxın olmaya vəsilə

olan şey” anlamını verir. Qurban ayı ərəb təqviminin zilhiccə ayına təsadüf edir,

Qurban bayramı isə zilhiccə ayının onunda başlayır və müsəlmanların qurban

kəsdikləri dini bayramdır. Bu bayram Azərbaycanda rəsmi şəkildə iki gün, Anadoluda

isə dörd gün qeyd olunur.

"Qurani-Kərim"də “Biz hər ümmətə qurban ibadəti qoyduq” (5, "Həcc" surəsi,

s. ) deyə bildirilən ayələrdən məlum olduğu kimi, qurbanvermə demək

olar ki, bütün dinlərə xas ibadətdir. Qurban ibadəti, Allah rizasını qazanmada

qəhrəmanlıq, fədakarlıq və təslimiyyətin simvoludur. Bu simvol funduszeue.infom və

İsmayılın hekayəsilə ən ülvi mərtəbəyə qalxaraq, "Quran"da öz əksini tapmışdır.

"Quran"da (5, "Səffət", s. 37, ) verilən həmin hekayənin qısaca xülasəsi

belədir: funduszeue.infomin övladı olmadığı üçün Allaha dua edib övlad istəyir. Allah

da onun duasını qəbul edib ona bir oğlan verir. Lakin övladı həddi-buluğa çatanda

yuxuda funduszeue.infomdən oğlunun qurban edilməsi istənilir. O, yuxusunu

oğlu İsmayıla danışır. Ata-oğul təslimiyyət içində Allahın əmrini yerinə yetirmək

istədikləri vaxt Allahdan onlara vəhy gəlir və İsmayılın yerinə qurbanlıq fidyə

göndərilir. "Quran"da göstərilən və bütün bəşəriyyətə nümunə olacaq bu hadisə

həm Azərbaycanın, həm də Anadolunun müxtəlif bölgələrində xalq arasında

rəvayət kimi indiyədək yaşayır.

Anadoluda Ramazan

bayramı tamaşaları.

Azərbaycanda, Anadoluda qeyd edilən Ramazan və Qurban bayramlarının

öz adət-ənənələri var. Mərasim və şənlik şəklində qeyd edilən bu bayramlarda

müxtəlif xalq oyunları, tamaşaları nümayiş olunur. Bu adət-ənənələrin təsnifatını

aşağıdakı kimi verə bilərik:

Azərbaycanda Ramazan bayramı adət-ənənələri. Müx təlif bölgələrdə ramazan

ayında hər gün oruc tutmaqla bərabər, Ordubadda “Orucun on beşi”;

Dərbənddə “Şura, qoğal, hal, külçə bişirmə”; Şəki-Zaqatala bölgəsində “30 çörək

bişirmə və 30 evə paylama” və s.

Azərbaycanda Qurban bayramı adət-ənənələri. Ayrı-ayrı bölgə lərdə, xüsusilə,

İrəvan çuxurunda “Bişirmə qurban”, “Sacarası”, “Niyaz”; Naxçıvanda

nişanlı qızlara “Xonça aparma”; Şəkidə, Zaqatalada, Balakəndə, Oğuzda “Yığnaq”,

“Bayram süfrəsi hazırlama”, “Bayram namazı qılma”, “Ölüləri yad etmə”,

“Qohum-əqraba ziyarəti”, “Yemək yeyib dua etmə”, “Yumurta yığma” və s.

Azərbaycanda Ramazan-Qurban bayramı adət-ənənələri. Elə adətlər var

nest...

168853 168854 168855 168856 168857