Işletme Muhasebesi Ders Notları

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

ÖZEL NOYA BİLGİSAYAR KURSLARI

Muhasebe
Ders Notları
funduszeue.info
99 32
Muhasebe toplumun en küçük birimi olan aileden büyük holding ve şirketlere kadar herkesi çok
yakından ilgilendiren geniş bir kavramdır. Basit anlamda muhasebe; hesap tutma anlamına gelmektedir. Her
ailenin belli bir geliri ve yapılması gereken giderleri vardır. Gelirin en verimli şekilde harcanması ve mümkünse
tasarruf yapılması her ailenin amacıdır. Bu denkliği sağlamak için yapılan hesaplamalar bile küçük çapta bir
muhasebe işlemi gerektirir.
Kaldı ki büyük işletmelerin, gelir, gider, alım, satım işlemleri bir aileninki ile kıyaslanamayacak kadar
geniş çaplıdır. Bir aile kendi muhasebesine yön verebilir. Ancak işletmeler profesyonel yardıma ihtiyaç
duyarlar. İşte bu aşamada muhasebe elemanları devreye girer ve insanlara hizmet sunar.
Yapılan işlem ve hizmetler doğrultusunda muhasebe şu şekilde tanımlanabilir:
İşletmenin varlık ve kaynakları üzerinde değişiklik meydana getiren işlemlere ait bilgileri kaydeden,
sınıflandıran, özetleyen, analiz eden ve yorumlayan bilimsel metoda Muhasebe denir.
Tanımdan da anlaşıldığı gibi, başta kaydetmek olmak üzere muhasebenin bir takım görev ve
fonksiyonları vardır. Bunlar, kısaca aşağıda açıklandığı gibidir.

Muhasebenin Görev ve Fonksiyonları

1. Kaydetme

2. Sınıflandırma

3. Özetleme

4. Analiz Etme ve Yorumlama

5. Bilgi Verme

MUHASEBENİN TÜRLERİ

MUHASEBE

MALİYET YÖNETİM
GENEL MUHASEBE
MUHASEBESİ MUHASEBESİ

Muhasebenin bölümleri

Genel muhasebe; finansal muhasebe olarak da ifade edilmektedir. Genel muhasebe; objektif belgelere
dayanarak işletme kaynaklarının nereden sağlandığını ve bunların nerelerde kullanılacağını, hesaplar
aracılığıyla izler.
Genel muhasebe fonksiyonu; işletmenin varlıklarını, sermayesini ve borçlarını belirleyerek, işletme
faaliyetlerinden dolayı meydana gelen değişmeleri izlemek ve bunların sonucunu ortaya koymaktır.
Maliyet Muhasebesi; yöneticilerin verecekleri kararlara ışık tutmasının yanında, maliyet bilgilerini
sunan bir muhasebe dalıdır. Maliyet muhasebesi, üretim yapan işletmeler için söz konusu olup fonksiyonları
aşağıda görüldüğü gibi özetlenebilir.
1. Üretilen mal ve hizmetlerin üretim maliyetlerini belirlemek
2. Gider kontrolüne yardımcı olmak
3. Elde edilen bilgilerle planlamaya ve karar almaya yardımcı olmak.

1
Yönetim Muhasebesi; Genel muhasebe ve maliyet muhasebesinin sağladığı bilgilerden faydalanarak
yeni bilgiler üreten ve bu bilgileri işletme yöneticilerine sunan muhasebe dalıdır. Yöneticilere işletmenin
geleceği ile ilgili karar vermede yardımcı olur.

Muhasebecilik Mesleği
Muhasebecilik mesleği, insanların sahip oldukları ekonomik varlıkları kontrol etmek ve kendi
yararlarına olacak biçimde artırmak düşüncesiyle ortaya çıkmıştır.
Ekonominin ve işletmelerin gelişmesi, teknolojinin yaygınlaşması, muhasebe ve muhasebecilik
mesleğinin önemini artırmıştır.
Daha önceki yıllarda, muhasebe tamamen bir kayıt tutma işi, muhasebecide bu işi icra eden kişi olarak
biliniyordu. Ancak günümüzde bilim ve teknolojideki gelişmeler sonucunda muhasebeciler, bilgi üreticisi ve
yöneticisi olarak da önemli bir konuma gelmiştir.
Muhasebe mesleğinin mensupları, aşağıda da görüldüğü gibi serbest ve yeminli muhasebe uzmanları
gibi unvanlara sahiptirler. Bunlar;
1. Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM)
2. Yeminli Mali Müşavir (YMM)

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM) Olmanın Şartları

Hukuk, İktisat, Maliye, İşletme, Muhasebe, Bankacılık, Kamu Yönetimi, ve Siyasal Bilimler dallarında
lisans seviyesinde mezun olmak veya bu bilim dallarından lisans seviyesinde diploma almış olmak.
Serbest muhasebeci mali müşavir ya da yeminli mali müşavir yanında 3 yıl staj yapmış olmak.
Serbest muhasebeci mali müşavirlik sınavını kazanarak ruhsat almış olmak

Yeminli Mali Müşavir Olmanın Şartları

En az 10 yıl serbest muhasebeci mali müşavirlik yapmak, Yeminli mali müşavirlik sınavını kazanarak
ruhsat almak.

SMMM’lerin Görev ve Sorumlulukları

Serbest muhasebeciler, işletmelerin defterlerini tutmak, mali tablolarını hazırlamak ve beyannamelerini
imzaları altında düzenlemek görevini üstlenirler. SM’ler defterlerini tutmadıkları ve mali tablolarını
düzenlemedikleri mükelleflerin beyannamelerini imzalayamazlar.
SM ve SMMM’ler, imzaladıkları beyannamelerde usulsüzlük olması halinde uygulanacak ceza ve
yaptırımlardan mükelleflerle birlikte müşterek ve müteselsil (zincirleme) olarak sorumludurlar.

YMM’lerin Görev ve Sorumlulukları

Yeminli Mali Müşavirler sadece denetim faaliyeti icra edebilmektedirler.

MUHASEBEDE KULLANILAN BELGELER

Muhasebede her kayıt bir belgeye dayanır. Belgeler mükellef açısından vergi beyanının doğruluğunu
gösteren bir ispat aracı olmakla birlikte, vergi dairesi açısından da vergi denetiminin özünü oluşturur. Bu
belgelerin bir kısmı VUK’ta, bir kısmı da TTK’da düzenlenmiştir. Muhasebede kullanılan belgeler aşağıda
görülen üç başlık altında toplanmıştır.
1. Vergi Usul Kanunu’nda yer alan belgeler
2. Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan belgeler
3. Şekle tabi olmayan belgeler

2
Vergi Usul Kanunu’nda Yer Alan Belgeler
VUK’ta belli şekil ve şartlara bağlanmış olan belgeler aşağıda görüldüğü gibidir.
1. Fatura
2. Sevk irsaliyesi ve taşıma irsaliyesi
3. Fatura yerine geçen belgeler
4. Serbest meslek makbuzu
5. Ücret bordroları ve bordro yerine geçen belgeler
6. Diğer evrak ve belgeler

Fatura
Fatura, Satılan mal veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı tutarı göstermek üzere, malı satan
veya işi yapan kişi tarafından müşteriye verilen ticari bir belgedir.

Fatura düzenlenirken genel olarak aşağıdaki kurallara uyulması gerekir.

 Kullanılacak faturalar notere tasdik ettirilmiş veya maliye bakanlığı ile anlaşmalı matbaalardan
temin edilmiş olmalıdır.
 Faturalar, sıra numarası takip edilerek düzenlenmelidir.
 Faturalar, Silinmeyecek kalem ya da bilgisayar ile düzenlenmelidir
 Faturalar, en az bir asıl bir suret olarak düzenlenmelidir.
 Faturanın üst kısmında düzenleyenin imzası bulunmalıdır. Uygulamada, bedeli ödenmiş faturalar
için kapalı fatura ifadesi kullanılmakta ve düzenleyenin imzası faturanın alt tarafına atılmaktadır.
Faturanın düzenlendiği anda bedeli ödenmediyse açık faturadır ve imzası ise üst tarafa
atılmaktadır.
 Fatura, malın teslim edildiği veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren en fazla 10 gün içinde
düzenlenmelidir. Aksi halde hiç düzenlenmemiş kabul edilir.

Açık Fatura Kapalı Fatura

3
Faturaya itiraz süresi, söz konusu faturanın alındığı tarihten itibaren 7 gündür. İtirazın noter vasıtasıyla
veya en azından iadeli taahhütlü mektupla yapılması uygundur. İtirazın geçerli olabilmesi için faturayı
düzenleyen kişinin eline geçmesi gerekir.
Fatura vermek zorunda olan mükellefler, Maliye bakanlığınca belirlenen asgari ücret tutarını geçen
satışları için fatura vermek zorundadırlar. Asgari ücretin altında olan satışlar için perakende satış fişi
düzenlenir. Ancak, satış tutarı bu sınırın altında bile olsa müşterinin istemesi halinde fatura düzenlenmesi
gerekir.

4
Sevk İrsaliyesi
Mal hareketini kontrol etmek amacıyla getirilen, malın sevki anında mal ile birlikte bulundurulan bir
belgedir. Sevk irsaliyesi, fiyat ve bedel hariç olmak üzere faturada yazılı olan bilgileri taşır. Faturanın şekli ve
nizamına ilişkin esaslara göre düzenlenir. Sevk irsaliyesi en az üç nüsha olarak düzenlenir ve malın nereye ve
kime gönderileceği ayrıca belirtilir. Sevk irsaliyesinde tanzim tarihinden başka fiili sevk tarihine de yer verilir.

Sevk İrsaliyesi

İrsaliyeli Fatura
Fatura ve sevk irsaliyesi, birbirinden ayrı olarak düzenlenen iki belgedir. Fatura ve sevk irsaliyesinin
ayrı ayrı düzenlenmesi mükellefin iş yükünü artırdığı gibi faaliyetlerinin de aksamasına neden olabilir. İsteyen
mükellefler, fatura ve sevk irsaliyesinin yerine İrsaliyeli Fatura adı altında tek bir belge düzenleyebilirler.
İrsaliyeli faturada bulunması gereken bilgiler ve düzenlenme şekli fatura ve sevk irsaliyesindekilerin
birleştirilmiş halidir.
Dönem içinde irsaliyeli faturaya geçmek mümkün değildir. İrsaliyeli fatura kullanmaya karar veren
mükellefler, daha önceden ellerinde bulunan kullanılmamış sevk irsaliyesi ve faturalarını vergi dairesine
götürerek iptal ettirmeleri gerekir.

5
İrsaliyeli fatura

Fatura Yerine Geçen Belgeler

Mükellefler; fatura düzenlenmesinin zorunlu olmadığı alım satım ve hizmet işlerinde kayıtlarını fatura
yerine geçen belgelerle ispat etmek zorundadırlar. Fatura vermek zorunda olan mükellefler, perakende
yaptıkları ve Maliye Bakanlığınca belirlenen parasal sınırı aşmayan satışları için perakende satış vesikaları
düzenleyebilirler. Ancak, Maliye Bakanlığına belirlenen sınırın altında da olsa müşterinin istemesi halinde
fatura düzenlenmesi zorunludur. Fatura yerin geçen belgeler aşağıda görüldüğü gibi listelenebilir.

6
1. Perakende satış vesikaları
 Perakende satış fişleri
 Satış fişleri ve makineli kasaların kayıt ruloları (yazar kasa fişleri)
 Giriş ve yolcu taşıma biletleri
2. Gider pusulası
3. Müstahsil makbuzu
4. Serbest Meslek Makbuzu
5. Döviz alım ve satım belgeleri
6. Fatura yerine geçen diğer belgeler

Gider Pusulası
Gider pusulası, fatura vermek ve almak zorunda olanların, bu yükümlülükleri bulunmayanlarla olan iş
ilişkilerini belgelendirmelerinde kullanılır.
Düzenlenen gider pusulası, işi yapan veya malı satana imzalattırılarak bir örneği onlara verilir, diğer
örneği ise düzenleyende kalır. Gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura yerine geçer.

Gider Pusulası

Not: Gider pusulası ile yapılan ödemeler tutarı üzerinden ilgili kanunda belirtilen iş kollarına göre belli
oranlarda vergi kesintisi yapılarak ilgili beyanname ile vergi dairesine ödenir.

Müstahsil Makbuzu
Müstahsil makbuzu, gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilerden satın alınan mahsuller için
düzenlenen ve fatura yerine geçen bir belgedir.
Müstahsil makbuzu iki suret düzenlenir. Makbuzun bir örneği, imzalanarak satıcı çiftçiye verilir. Diğer
örneği ise satıcı çiftçiye imzalatılarak geri alınır.

7
Gider pusulasında
olduğu gibi, Müstahsil
Makbuzunda da stopaj vergi
kesintisi söz konusudur. İlgili
kanunda, zirai ürünler,
hayvanlar ve bunların
mahsulleri gibi ürünlerin
alımında değişik vergi oranları
uygulanmıştır.

Müstahsil Makbuzu

Serbest Meslek Makbuzu

Serbest meslek makbuzu, serbest meslek erbabının (avukat, doktor, serbest muhasebeci vb.) mesleki
faaliyetine ilişkin her türlü tahsilâtı belgelemek için düzenlemek ve kullanmak zorunda olduğu bir belgedir.
Brüt ücret üzerinden %20 gelir vergisi stopajı (kesintisi) yapılır. Stopaj brüt ücretten düşülür. Brüt
ücretten %18 KDV hesaplanır

Serbest meslek makbuzunda olması

gereken bilgiler;
 Serbest meslek makbuzu ibaresi
 Serbest meslek erbabının adı ve
soyadı, varsa ticaret unvanı, adresi,
vergi dairesi ve hesap numarası
 Müşterinin adı ve soyadı, varsa
unvanı ve adresi
 Alınan paranın miktarı ve alınma
tarihi
 Kesinti (gelir vergisi) tutarı
 KDV tutarı
 Serbest meslek erbabının imzası

Serbest meslek makbuzu seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilir.

Vergi mükellefi olmayan kişilerden yapılan tahsilâtlar için düzenlenen serbest meslek makbuzunda
vergi kesintisi yer almaz. Çünkü bu kişilerin vergi kesintisi yapma sorumlulukları yoktur. Bu kişilere
düzenlenen serbest meslek makbuzunda KDV, alınan ücrete tabidir.

8
Ücret Bordrosu
İşverenler, çalıştırdıkları işçilerine her ay ödedikleri ücretleri ve kesintilerini gösteren tabloya ücret
bordrosu denir. Memurlar için düzenlenen tabloya da maaş bordrosu denir.
Bir aya ait bordro, ertesi ayın günü akşamına kadar hazırlanarak işletme sahibi veya müdürü ile
bordroyu düzenleyen memur tarafından imzalanır.
İşverenler; bordro üzerinde gösterdikleri ücret ödemelerinden kesmiş oldukları gelir ve damga vergisini,
dönemi takip eden ayın 23’si akşamına kadar ilgili vergi dairesine muhtasar beyanname ile beyan etmek
zorundadırlar.
İşverenler; bordro üzerinde gösterilen ücret ile ilgili sigorta primlerini, aylık sigorta primleri bildirgesi
ile en geç ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar kuruma bildirmelidirler. Hesaplanan pirim tutarını da bu
süre içerisinde ödemek zorundadırlar.

Prim Oranları
Prim oranları her sigorta kolu için ayrı belirlenmiştir. İşveren ve sigortalılardan alınan primlerin toplam
tutarı prime esas kazancın en çok %39’udur. Bunun %25’i işveren, %14’ü de sigortalı tarafından ödenir.
İşverenin ödeyeceği prim oranı, işyerinin tehlike sınıfına göre değişmektedir. Maden işlerlerinin yeraltı işleri ile
ağır, yıpratıcı ve zehirleyici işlerde çalışan işçilerin sigorta prim oranı toplam kazancın %41’idir. Aşağıda ki
tabloda da görüldüğü gibi işyeri tehlike derecelerinin prim oranı en az 1,5 en fazla 7’dir.

Tehlike Sınıfı Prim Oranı Tehlike Derecesi

I 1,5
II 2 A
III 2,5 (Alt)
IV 3
V 3,5
VI 4 N
VII 4,5 (Normal)
VIII 5
IX 5,5
X 6 Ü
XI 6,5 (Üst)
XII 7
Tehlike kollarına göre iş kazaları ve meslek hastalıkları sigorta prim oranları

İşçi ve işverene ait prim oranlarını özetle aşağıda ki gibi listeleyebiliriz.

İşçi İşveren
 İş kazaları ve meslek hastalıkları 1,5 (1,5 – 7)
 Analık sigortası primi 1
 Hastalık sigortası primi 5 6
 Yaşlılık, malullük, ölüm 9 11 (11 – 13)
Toplam 14 19,5
 SSK işsizlik sigortası primi 1 2 .
Toplam 15 21,5
Yukarıda ki listede işverene ait değişme ihtimali olan prim oranı aralıkları, ilgili kalemin hemen sağında
gösterilmiştir. Bu değişimler işyeri tehlike sınıfından kaynaklanmakta olup sadece işvereni etkilemektedir.
9
Örnek (Genel Ücret Bordrosu)
İşveren, Hafize Şimşek’e ait işletmede çalışan Emine Akarçeşme, yılı ocak ayında YTL brüt
ücret almayı hak etmiştir. Emine Akarçeşme’ye ödenecek net ücret, şu şekilde hesaplanacaktır (Sigorta primi
işçi hissesi %14, işsizlik sigorta primi işçi hissesi %1, işyerinin tehlike sınıfı , gelir vergisi kesintisi oranı
%15, damga vergisi kesinti oranı 0, olarak hesaplanacaktır).
1) Aylık brüt ücreti : YTL

2) SSK primi işçi payı : x =

3) İşsizlik sigorta primi işçi payı : x = 10

4) Gelir vergisi matrahı : – ( + 10) =

5) Gelir vergisi : x = ,50

6) Damga vergisi : x = 7,59

7) Kesintiler Toplamı : + 10 + ,50 + 7,59 = ,09

8) Net Ücret : – ,09 = ,91 YTL

10
SSK işveren payı : x %19,5 
SSK işçi payı : x %14 
İşsizlik sigortası işçi payı : x %1  10
İşsizlik sigortası işveren payı : x %2  20

11
 Asgari geçim indirimi:
Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından
büyük işçiler için uygulanan asgari ücret tutarının,

Çalışanın kendisi için%50,

 Çalışmayan veya herhangi bir geliri olmayan eşi için %10,
 İlk iki çocuk için % 7, 5
 Sonraki her çocuk için % 5’ i oranında uygulanacaktır.

Örneğin, evli, eşi çalışmayan ve üç çocuk babası olan Ömer Yazıcı’nın Aralık ayı
brüt ücreti TL’dir. İşçi Aralık ayında tam olarak çalışmıştır. İş yerinin tehlike sınıfı
2’dir. Çalışanın aralık ayı net ücretini hesaplayalım.

Not: Hesaplamalarda asgari ücret ,50 TL olarak alınmıştır. Bu tutar yılı takvim yılı başı için geçerli olan
tutardır. Yıl ortasındaki asgari ücret artışları göz önüne alınmaz. Ancak sonraki yıllarda asgari ücret değişimleri söz
konusu olduğunda geçerli yıla ait takvim yılı başındaki asgari ücret dikkate alınacaktır.

12
Örneğin, bekâr ve çocuksuz olan Selma İREM’ in Aralık ayı brüt ücreti TL’dir. İşçi aralık
ayında tam olarak çalışmıştır. İş yerinin tehlike sınıfı 1’ dir. Çalışanın aralık ayı net ücretini hesaplayalım.

VUK’da Yer Alan Diğer Evrak ve Belgeler

 Taşıma irsaliyesi ve ambar tesellüm fişi
 Yolcu listeleri
 Günlük müşteri listeleri
 Adisyon
 Reçeteler
Türk Ticaret Kanunda Yer Alan Belgeler
Genel olarak, para yerine geçebilen ve ödeme araçları olarak kullanılabilen bu belgeler, aşağıda
görüldüğü gibi kambiyo senetleri ve menkul kıymetler olmak üzere iki başlık altında toplanmıştır.
1. Kambiyo Senetleri 2. Menkul Kıymetler
a) Bono a) Hisse Senedi
b) Çek b) Tahvil
c) Poliçe

Kambiyo Senetleri (Kıymetli Evrak)

İşletmenin yaptıkları satışlar ve alışlar her zaman nakit parayla olmayabilir. İşletmeler, peşin olmayan
bu tür alacaklarını belgelendirerek güven altına almak için kambiyo senetlerini kullanırlar

13
Bono
Bono, borçlusu tarafından imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini
bildiren ticari bir belgedir. Emre muharrer (yazılı) senet olarak da bilinen bonoda, borçlu ve alacaklı olmak üzere iki taraf
vardır. Muhasebe literatürüne göre borçluya muhatap, alacaklıya lehtar da denilmektedir.
Senedin üzerinde yazılı olan değere nominal değer denir. Bono bu değere vade sonunda ulaşır. Bono en geç
vadesinin izleyen iki iş günü içinde ödenmelidir.
Alacaklı, senedin vadesini beklemeden bir bankaya giderek senedi iskonto ettirebilir. Bu işleme uygulamada senet
kırdırmada da denir. Senedin vadeye kadar olan faizi ve bankanın komisyonu hesaplanarak nominal değerden düşülür.
Kalan tutar senedin alacaklısına ödenir. Böyle bir durumda senedin borçlusu vadesi geldiğinde borcunu bankaya
ödeyecektir. Bu durumda borçlu için değişen bir şey olmaz. Ancak, alacaklı alacağını vadesinden önce tahsil etmiş, banka
da komisyon geliri elde etmiş olur.

Bonolar, genelde kırtasiyelerden matbu halde düzenlenmiş olarak alınıp kullanılır. Alacaklı, gerekli gördüğünde
borçludan kefil isteyebilir. Bu durumda, kefillerle ilgili bilgilerin ve kefillerin imzalarının da bonoda bulunması gerekir.
Bono, ciro ve teslim yoluyla bir başkasına devredilebilir. Ciro, bir senet üzerindeki hakların başka bir kişiye
kayıtsız ve şartsız devredilmesi için yapılır. Ciro eden kimseye ciranta denir. Ciro kambiyo senetlerinin arka yüzüne
yapılır.
Ciro, şu şekillerden biri ile yapılabilir:

1) Ciranta, bononun arkasına

sadece “ödeyiniz” kelimesini
yazar ve altına imzasını atar.
(Beyaz Ciro)

2) Ciranta, ciro yapacağı kimsenin

ad ve soyadı (varsa unvanı) ile
“ödeyiniz” kelimesini yazar ve
altına imzasını atar. (Tam Ciro)

14
Aynı şekilde Ayşe KAYA’da hakkını bir başkasına devredebilir. Buna göre senedin arka yüzünün son durumu
aşağıdaki gibi olacaktır.

Çek
Çek, bankaya hitaben yazılmış, ödeme emri niteliğinde kıymetli bir evraktır. Poliçede olduğu gibi çekte
de üç taraf vardır. Çeki düzenleyen kişiye keşideci, çeki ödeyecek banka şubesine muhatap, keşide edilmiş
çeki elinde bulunduran kişiye de alacaklı (hamil) denir.
Çekte vade yoktur, keşide tarihi, kişide yeri ve tahsil edilecek bankanın bulunduğu yere göre ibraz
(sunum) süreleri vardır.
Çek, düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün içinde,
Başka yerde ödenecekse 1 ay içinde bankaya ibraz edilmelidir.
Uluslar arası ödemelerde; düzenlenen yer ile ödeme yeri aynı kıtada ise 1 ay.
Ayrı kıtalarda ise 3 ay içinde bankaya ibraz edilmelidir.
Ancak keşide yeri ile ödeme yeri ayrı kıtalarda bulunsa dahi her iki yer ülkesinin Akdeniz’de kıyılarının
olması halinde ibraz süresi 1 aydır

Banka Çeki

Çek hamiline veya isme yazılabilir hamiline yazılı bir çek bankaya ibraz edene ödenir. Yukarıda örnekte
görüldüğü gibi isme yazılı çekse sadece bu kişi tarafından tahsil edilebilir.
Çekte ciro işlemi bonoda olduğu gibidir. Çeki elinde bulunduran kişi bu hakkını çekin arkasını imzalayarak
devredebilir. Hamiline yazılı çeklerde ciro işlemine gerek yoktur.

15
Poliçe
Poliçe, alacaklı tarafından borçluya hitaben düzenlenen ve vadesinde belirli bir paranın üçüncü bir şahsa ya da
emrine ödenmesini bildiren bir senettir.
Normal olarak poliçeye, vade konur. Vade yoksa o zaman poliçe, görüldüğünde ödenecek bir poliçe sayılır.
Poliçeye dört türlü vade konabilir. TTK’nın maddesinin öngördüğü vade tipleri şunlardır:
 Belirli bir günde
 Keşide tarihinden belirli bir süre sonra
 Görüldüğünde
 Görüldüğünden belli bir süre sonra.
Poliçeler, daha çok sigortalama işlemlerinde düzenlenir ve sigortalama işlemleri için düzenlenen
poliçelere sigorta poliçeleri denir.
Bazı Sigorta Poliçesi Türleri
 Kasko sigorta poliçesi
 Konut sigorta poliçesi
 Zorunlu trafik sigorta poliçesi
 Zorunlu deprem (DASK) sigorta poliçesi
 Sağlık sigorta poliçesi
 Yıllık hayat sigorta poliçesi
 Seyahat sigorta poliçesi
 Ferdi kaza sigorta poliçesi

Menkul Kıymetler
Menkul kıymetler, sahiplerine ortaklık veya alacak hakkı sağlayan kıymetli evraktır. Hisse senedi, tahvil
ve hazine bonosu gibi değerler, menkul kıymetler kavramı ile ifade edilmektedir.

Hisse Senedi
Anonim ya da sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde, ortaklık sermayesinin paylarını
göstermek şartıyla, bu paylar karşılığında çıkarılan ve şekli kanunla belirlenmiş bulunan kıymetli evraka, hisse
senedi denir.
Hisse senedi, bir ortaklık belgesidir. Şirketin sermayesine katılma payını ifade eder. Hisse sendi
sahipleri şirketin kar veya zararına hisseleri oranında katılırlar.
Hisse senetleri ya hamiline ya da isme yazılı olur. Hamiline yazılı senetlerin çıkarılabilmesi için ortaklık
sermayesinin ödenmiş olması gerekir. Hamiline yazılı hisse senetleri teslim yoluyla el değiştirirken nama yazılı
hisse senetleri ciro ve teslim yoluyla el değiştirmektedir.

16
Hisse Senedi

17
Tahvil
Devletin veya özel kuruluşların
faiz karşılığında borç para bulmak
amacıyla çıkardığı borçlanma senedine
tahvil denir. Tahvil, genellikle uzun
vadeli borçlanma için başvurulan bir
finansman aracıdır.
Tahvil, hisse senedi gibi bir
ortaklık belgesi değildir. Tahvil sahibi,
şirketin karına veya zararına katılmaz,
vade sonunda önceden belirlenmiş
faizi alır.
TTK’ya göre tahviller de hisse
senetleri gibi hamiline veya isme
yazılı olarak düzenlenebilir.

Devlet Tahvili
Şekle Tabi Olmayan Diğer Belgeler
Kanuni defterlere yapılan kayıtların kanıtlanmasında kullanılan belgeler arasında, VUK veya TTK
tarafından belirli bir şekle tabi olmayan belgeler de bulunmaktadır. Bu belgeler, yapılan işlemle ilgili olayın
ispatında kullanılan belgelerdir. Şekle tabi olmayan belgeler, tahsilât makbuzları ve muhasebe fişleri olmak
üzere iki başlık altında toplanmıştır.

Tahsilât Makbuzları
Para, mal, kıymetli evrak, malzeme,
demirbaş vb. kıymetlerin teslim alındığını
veya teslim edildiğini ispat etmek için
makbuz düzenlenir. İşletmeler, makbuzları
genelde para alındısı için kullanırlar. Para
makbuzu, parayı teslim alan tarafından
düzenlenir.

18
Muhasebe Fişleri
Ticari işletmeler, yasal defterlere
fatura gibi ilgili belgelerden doğrudan kayıt
yapabilecekleri gibi muhasebe fişleri
yardımıyla da kayıt yapabilirler.
Muhasebe fişleri, bir işlemin günlük
deftere yazılmadan önce kaydedildiği, yetkili
kişilerin imzalarını taşıyan ve bir yevmiye
maddesindeki bilgileri kapsayan fişlerdir.
Kayıtlarını muhasebe fişlerine bağlı
olarak izleyen işletmeler, yasal belgelere
dayanarak işlemi, niteliğine göre önce
muhasebe fişine kaydederler, daha sonra bu
işler esas alınarak defter kayıtlarını yaparlar.
Muhasebe fişlerinin kullanılması
zorunlu değildir. Bu nedenle muhasebe
fişlerinin standart bir biçimi yoktur. Düzenlenmesinde belirli bir şekil şartı aranmaz. Her işletme kendi
ihtiyacına göre istediği şekilde tasarlayabilir.
VUK’a göre muhasebe fişlerine kayıtları yapılan işlemler, aynı zamanda yasal defterlere en geç 45 gün
içinde kaydedilmelidir. Muhasebe fişlerinin kullanılmadığı durumlarda yasal defterlere kayıt süresi 10 gündür.
Muhasebe fişleri, daha çok bilânço esasına göre defter tutan, iş hacmi geniş olan işletmeler tarafından
kullanılır.
Muhasebe fişlerini kullanmanın faydaları aşağıda görüldüğü gibi özetlenebilir:
 Kayıtlarda düzeni sağlar,
 Yanlış kayıt ihtimalini azaltır,
 Kayıtların kontrolünü kolaylaştırır,
 Aynı nitelikteki işlemlerin, toplu olarak kaydına imkân verir
Muhasebe fişlerini, tahsil, tediye, mahsup fişi olmak üzere üç gurupta incelemek mümkündür, ancak
tahsil ve tediye fişlerini kasa fişleri olarak alırsak iki başlık altında toplamak da mümkündür.
Muhasebe Fişleri
1. Kasa Fişleri
 Tahsil Fişi
 Tediye Fişi
2. Mahsup Fişi
Kasa Fişleri
İşletmeye para giriş ya da işletmeden para çıkışlarında düzenlenen fişlerdir. İşletmeye para girişleri
durumunda tahsil fişi, işletmeden para çıkışları durumunda tediye fişi düzenlenir.

Mahsup Fişi
Kasaya para giriş ve çıkışına neden olmayan işlemlerin kaydı için kullanılan fiştir. Örneğin, daha önce
verdiğimiz bir çekin bankadaki hesabımızdan ödendiğinin öğrenilmesi gibi işlemler bu fişe kaydolunur. Bu
bakımdan mahsup fişini bilgi fişi olarak isimlendirmek de mümkündür.

19
Muhasebede Kul.
Belgeler

VUK’da TTK’da Şekle Tabi Olmayan

Yer Alan Belgeler Yer Alan Belgeler Belgeler

Fatura ve Kambiyo Tahsilat Muhasebe

Sevk İrsaliyesi Senetleri Makbuzları Fişleri

Fatura Bono Kasa Fişleri

Sevk İrsaliyesi Poliçe Tahsil

Fişi

İrsaliyeli Fatura Çek Tediye

Fişi

Fatura Yerine Menkul Mahsup

Geçen Belgeler Kıymetler Fişi

Perakende Hisse Senedi

Satış vesikaları

Gider Pusulası Tahvil

Müstahsil
Makbuzu

Döviz Alım
Ve Satım Belgeleri

Fatura Yerine Geçen

Diğer Belgeler

Serbest Meslek
Makbuzu

Ücret
Bordroları

Genel
Ücret Bordrosu

Kıdem Tazminatı
Ücret Bordrosu

Diğer
Evrak ve Belgeler

Taşıma İrsaliyesi ve
Ambar Tesellüm Fişi

Yolcu
Listeleri

Günlük Müşteri
Listeleri

Adisyon

Reçeteler

20
Belgelerin Temin Edilmesi
TTK’nın düzenlediği, kıymetli evrak niteliğinde ki belgelerin (bono, poliçe çek) temin edilmesinde
herhangi bir yasal zorunluluk yoktur. Ancak, VUK’un düzenlediği fatura vb belgelerin ilgili kanunda belirtilen
usul ve esaslara göre temini ve kullanılması zorunludur.
TTK ve VUK’da düzenlenen belgelerin mahiyetini kısaca özetlemek gerekirse, TTK’da düzenlenen
belgeler, tacirin kendi alacaklarını güvence altına almasına yöneliktir. VUK’da düzenlenen belgeler ise vergi
denetimini artırmaya yönelik olduğunda temin edilmesi ve kullanılması zorunludur.
Kullanılacak fatura vb. belgelerin ya defterdarlıkla anlaşmalı matbaalara bastırılması, ya da özel basılı
halde temin edilip notere tasdik ettirilerek kullanılması gerekir.
Belgelerin tasdiki için herhangi bir zaman sınırlaması yoktur. Ancak belgelerin kullanılmadan önce
tasdik ettirilmiş olması gereklidir.

Belgelerin Saklanması ve İbrazı

TTK’ya göre tutulması zorunlu olan defter ve belgeler 10 yıl, VUK’a göre 5 yıl saklanmalıdır.
Belgelerini saklamak zorunda olan mükellefler, yetkili makam veya memurların talebi üzerine bunları,
ibraz ve incelemeye sunmakla yükümlüdürler.

Belgelerin Zayi Olması ya da Kaybolması

Tacir, tutmak zorunda olduğu defter ve belgelerin saklanması ve muhafaza edilmesinden sorumludur.
Ancak, defter ve belgeler, yangın, su baskını, hırsızlık, deprem gibi nedenlerle zarar görür ve kaybolursa, tacir
bunu ispatlamak zorundadır. Bu durumda tacir, olayı öğrendiği tarihten itibaren 15 gün içinde, ticari
işletmesinin bulunduğu yerin asliye ticaret mahkemesine dilekçeyle başvurarak ve delilleri ibraz ederek zayi
belgesi istemek zorundadır. Ayrıca içinde bulunduğu yılın defter ve belgelerinin zayi olması ya da kaybolması
halinde, tacir aldığı zayi belgesi ile birlikte durumu bağlı bulunduğu vergi dairesine bildirecektir.
Defter ve belgeleri zayi olan mükellefler, zayi olan malların belgelerinde gösterilen KDV’yi, vergiye
tabi işlemleri üzerinden hesaplanan KDV’den indiremezler.
MUHASEBEDE KULLANILAN DEFTERLER
VUK ve TTK, yukarıdaki amaçların sağlanması için tutulması gereken defterleri ayrı ayrı belirtmiş ve
defter tutmayı belirli kurallara bağlamıştır. Defter tutma, vergi kanunlarının uygulanması bakımından
önemlidir. Vergi kanunları mükelleflerin bazılarına defter tutma sorumluluğu yüklerken, bazılarını bu
sorumluluktan muaf tutmuştur. Örneğin vergiden muaf olan tacirler, defter tutma işleminden de muaf sayılırlar.
Defter tutmak zorunda olanlar:
1. Ticaret ve sanat erbabı
2. Ticaret şirketleri
3. İktisadi kamu müesseseleri
4. Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler
5. İş ortaklıkları
6. Kooperatifler
7. Menkul kıymet yatırım fonları ve ortaklıkları
8. Serbest meslek erbabı
9. Çiftçiler

Defter Tutmak zorunda olmayanlar

1. Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler
2. Gelir Vergisi Kanunu (GVK)’na göre kazançları basit usulde tespit edilen tacirler
3. Kurumlar Vergisi’nden muaf olan işletmeler
4. Kurumlar Vergisinden muaf olan dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler

21
Tutulması Zorunlu Olan Defterler
1. Yevmiye Defteri
2. Defter-i Kebir (Büyük Defter)
3. Envanter Defteri
4. İşletme hesabı defteri
Tacir, isterse tutmak zorunda olduğu defterlerden başka, işletmenin mahiyet ve öneminin gerektirdiği
defterleri kendi isteğiyle tutabilir.
Tüzel kişi tacirler ise gerçek kişi tacirlerin tutmak zorunda oldukları defterlere ilave olarak ayrıca karar
defteri de tutmak zorundadırlar.
VUK, tutulacak defterleri tacirlerin birinci ve ikinci sınıf olmalarına göre ayrı ayrı düzenlemiştir. İkinci
sınıf tacirler yukarıda sıralanan tutulması zorunlu olan defterlerden, sadece işletme hesabı defterini tutarlar,
diğerlerini ise, birinci sınıf tacirler tutar.
Ayrıca, serbest meslek erbapları, serbest meslek kazanç defteri tutarlar.
a) Birinci Sınıf Tacirlerin Tutmak Zorunda Olduğu Defterler
1. Yevmiye Defteri
2. Defteri Kebir
3. Envanter Defteri
b) İkinci Sınıf Tacirlerin Tutmak Zorunda Olduğu Defterler
1. İşletme Hesabı Defteri

Defterlerin Tasdiki
Defterlerin ispat
aracı olabilmesi için
kullanılmaya başlamadan
önce tasdik ettirilmesi
gerekir.
Tacirler,
diledikleri takdirde
müteharrik (değişir)
yapraklı defterler olarak
bilgisayar aracılığıyla da
defterlerini tutabilirler.
Ancak, hesap dönemi
içinde ciltli defterlerden
müteharrik yapraklı
defterlere veya
müteharrik yapraklı
defterlerden ciltli defter
tutma sistemine
geçilemez. Hangi defter
yöntemi kullanılacaksa
hesap döneminden önce tasdik ettirilmelidir.
Defterlerin tasdiki için notere, ticaret sicilinden alınan sicil tasdiknamesi ibraz edilmelidir. (Sicil
tasdiknamesi verildiği tarihten itibaren bir yıl geçerlidir).
Noter, tasdik için verilen defterlerin numarasız ilk sayfasına, bilgi formunun doldurulmuş bir örneğini
yapıştırır. Bilgi formunun yapıştırıldığı sayfadan başlanmak üzere defterin her sayfası resmi mühür ile
mühürlenir. Defterin ilk sayfasına yapıştırılan bilgi formunun doldurulmuş diğer bir örneği de defterin son
sayfasına yapıştırılıp imzalandıktan sonra, tasdik işlemi tamamlanmış olur.

22
Defter Tutmada Uyulması Gereken Kurallar
1. Türkçe tutulur.
2. Mürekkepli kalem veya bilgisayar aracılığıyla yazılır.
3. Yanlış kayıtlar muhasebe kurallarına göre düzeltilir.
4. Boş satır bırakılmaz ve sayfa yok edilemez
5. Kayıtlar, muhasebe fişleri kullanılıyorsa 45, kullanılmıyorsa 10 içinde yapılmalıdır. Serbest meslek
kazanç defteri günü gününe kaydedilmelidir.

DEFTERLERE KAYIT
Defterlere kayıt aşağıda görülen iki yöntemle yapılır.
1. Tek taraflı (basit) kayıt sistemi
2. Çift taraflı (muzaaf) kayıt sistemi
İşletme hesabı defteri ve serbest meslek kazanç defteri tek taraflı kayıt sistemine göre, günlük defter ise
çift taraflı kayıt sistemine göre tutulur.
Çift taraflı kayıt sisteminde en az iki hesaba kayıt yapılır, her girişin bir çıkışı vardır mantığı ile hareket
edilir. Örneğin satış yapılarak kasaya para girişinde kasa hesabına giriş kaydı ticari mallar hesabına ise çıkış
kaydı yapılmaktadır. Tek taraflı kayıt sisteminde ise bu işlem sadece mal satışı olarak tek bir hesaba kaydı
yapılmaktadır.

Tek Taraflı Kayıt Sistemi

Bu sistem işletmenin gelir ve giderlerini bir deftere ve bir işlem için sadece tek bir tarafa kayıt yapma
esasına dayanır.
İşletme hesabı defteri ve serbest meslek kazanç defteri, tek taraflı kayıt sistemine göre tutulur. Başka bir
ifadeyle ikinci sınıf tacirler ve serbest meslek erbapları bu yöntemi kullanırlar.
Bakkalların, müşterilerine veresiye sattığı mallar için alacağını izleme şeklindeki kayıt biçimi, tek taraflı
kayıt sistemine örnek verilebilir.
Tek taraflı kayıt sisteminde, işletmenin para, mal alacak ve borç gibi değerlerinde meydana gelen
değişiklikler kaydedilmekle birlikte, bu kayıtlar arasında bir ilişki kurulamamaktadır.
Kolay olmasına karşılık bu sistem, muhasebeden beklenen fonksiyonları yerine getirmede yetersiz
kalmaktadır. Bu sisteme dayalı olarak yapılan kayıtların sonucuna bakarak işletmenin mevcutlarının,
alacaklarının ve borçlarının değerlerini öğrenmek mümkün değildir. Örneğin; borç ve alacaklarının ne
kadarının senetli, ne kadarının senetsiz olduğu ile ilgili önemli bilgiler elde edilemez. Bu sistemin olumsuz
yönlerinden etkilenen işletmeler, yardımcı defteler ve buna ilave kayıtlar tutarak istedikleri bilgilere ulaşma
yolunu seçmektedirler.
Kayıtların izlenmesinin basit oluşu, işlem sayısının az olması ve kolayca anlaşılabilirliği, bu sistemin
faydalı yönleridir. Bunun yanında, kayıtların kontrolünün zor olması, işletmenin kar, zarar, sermaye ve stok
durumu gibi konularda yeterli bilgi sağlayamaması, bu sistemin sakıncalı yönünü oluşturmaktadır.

Çift Taraflı Kayıt Sistemi

Çift taraflı kayıt sisteminde, gerçekleşen ticari bir işlem en az iki hesaba kaydedilir. Birinci sınıf tacirler,
tutmak zorunda oldukları defterlerde bu kayıt sistemini kullanmak zorundadırlar.
Tek taraflı kayıt sisteminde herhangi bir tarihte işletmenin bilânçosunu elde etmek mümkün değildir.
Ancak, çift taraflı kayıt sisteminde bu mümkündür, bu nedenle bilânço esasına göre defter tutanlar yani birinci
sınıf tacirler, çift taraflı kayıt sistemini kullanırlar.
Çift taraflı kayıt sisteminde, her işlem iki yönlü ve kendi kendini dengeye getiren bir şekilde belgelere
dayanılarak önce yevmiye defterine kaydedilir. Bu sistemde hesaplar, karşılıklı olarak çalışır. Bu sistemin
işleyişinde, her işlem en az iki hesaba yazılır. Bu hesaplardan biri veya birkaçı borçlanırken diğeri veya
diğerleri alacaklanır. Borçlanan hesap veya hesapların tutarı ile alacaklanan hesap veya hesapların tutarı
23
birbirine eşittir. Yevmiye defterine tarih sırasına göre kaydedilen bu işlemler, niteliklerine göre sınıflandırılarak
büyük deftere geçirilir.

Yevmiye Defteri (Günlük Defter)

Kayıtlara geçirilmesi gereken işlemlerin tarih sırasıyla ve maddeler halinde düzenli olarak yazıldığı
defterdir.
İşletmede gerçekleşen bütün işlemlerin gerçekleşme sırasına göre kaydı öncelikle bu deftere yapılır.
Daha sonra ait olduğu bölüm ve gruplara aktarılır.
Günlük deftere kaydedilen her madde, tarih çizgisi ile açılır ve bunu izleyen maddenin tarih çizgisi ile
kapatılır. Madde, bu iki tarih çizgisi arasındaki şeklin adıdır.
Günlük deftere kaydedilen her maddede, en az aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir.
1. Sayfa numarası
2. Büyük defter sayfa bağlantı numarası
3. Madde numarası
4. Tarih
5. Borçlu ve alacaklı hesapların kodu ve adları; borçlu hesap adı sol tarafta, alacaklı hesap adı sonraki
satırda - sağ tarafta
6. Açıklama
7. Borçlu ve alacaklı hesap tutarı

Yukarıda örnek yevmiye defteri kaydında;

1. madde kaydında peşin mal satışı yapılmıştır
2. madde kaydında bankaya para yatırılmıştır
3. madde kaydında peşin mal alınmıştır
4. madde kaydında bankadan para çekilmiştir.
İleride ayrıntılı olarak göreceğimiz bu işlemlerde kullanılan hesap kodları kanunla kabul edilmiş
bulunan Tekdüzen hesap planından gelmektedir. (Tekdüzen hesap planı ilerleyen konularda işlenecektir)

24
Büyük Defter (Defterikebir)
Günlük deftere gerçekleşme sırasına göre kaydedilen ticari işlemlerin, aynı nitelikte olanları
gruplandırılarak başka defterlerde izlenmesidir. Örneğin, Bankayla olan tüm ticari işlemlerin ayrı bir banka
defterinde toplanması gibi.
Büyük defterlerin sayfaları birbirini izleyen çift sıra numaralıdır. Karşılıklı sayfaları aynı numaraları alır
(, …. gibi). Sol sayfa hesabın borç tarafı, sağ sayfa alacak tarafıdır. Günlük deftere kaydedilen işlemler,
hesapların büyük defterdeki ilgili sayfalarına da kaydedilir.
Her hesap için ayrı bir defter kullanılabileceği gibi, bir defterin sayfaları hesaplar arasında
paylaştırılarak da kullanılabilir.
İşletmenin dönem sonu çıkaracağı bütün raporlar ve bilgiler, büyük defter kayıtlarından yararlanılarak
elde edilir.
Yukarıda günlük deftere yaptığımız işlemleri ilgili defteri kebirlere aşağıda görüldüğü gibi kaydederiz.

25
Yukarıda anlattığımız defteri kebirlere bakarak her hesapta ne kadar tutar olduğunu rahatlıkla
görebiliriz. Örneğin kasada YTL paramız olduğunu ve bankaya YTL borcumuz olduğunu hemen
görebiliriz. Defteri kebir hesapları bakiyelerinin (kalanlarının) bir liste halinde görülmesini sağlayan tabloya
mizan denilmektedir. Yukarıda ki işlemlerin mizanını oluşturmak istersek aşağıdaki gibi bir liste ortaya
çıkacaktır.

26
Envanter Defteri
İşe başlama tarihinde ve izleyen her hesap dönemi sonunda çıkarılan envanter ve bilânçoların
kaydedildiği deftere envanter (sayım) defteri denir. Envanter, işletmenin varlıklarını ve kaynaklarını nicelikleri
ve değerleriyle ayrıntılı olarak görmektir.

İşletme Hesabı Defteri

İkinci sınıf tacirlerin kullandığı bu defterler, tek taraflı kayıt sistemine göre tutulurlar. İşletme hesabı
defterinin sol taraftaki sayfalarına giderler, sağ tarafındaki sayfalara ise gelirler yazılır. Bu nedenle, işletme
hesabı defteri sadece gelir ve giderlerin kaydedildiği defterdir. Bu defterlere kayıt yapılması için, giderlerle
ilgili ödemelerin yapılması ve gelirlerin tahsil edilmiş olması şart değildir. Başka bir ifadeyle, yıl içerisinde
yapılan işlemlerin peşin ya da kredili oluşu dikkate alınmadan kayıt yapılır.
İşletme hesabı esasına göre defter tutan bir işletmenin; belli bir tarihteki mevcutlarını, alacaklarını,
borçlarını ve sermayesini belirlemek mümkün değildir. Bunlar için ayrıca yardımcı defterlere ihtiyaç
duyulmaktadır. İşletme hesabı esasına göre defter tutma, bu yönüyle bilânço esasına göre defter tutma (çift
taraflı kayıt) yönteminden farklılık göstermektedir.
İşletme hesabı defterinin gider ve gelir kısmına, aşağıdaki işlemler kaydedilir.

Gider Kısmına (Sayfasına)

Satın alınan mallar veya yaptırılan hizmetlerin tutarı, işletme faaliyeti ile ilgili giderler ve bunlara ait
indirilecek KDV kaydedilir. Ayrıca, amortismana tabi iktisadi kıymetlere ait indirilecek KDV ve bunlar için
dönem sonunda ayrılan amortisman payı da gider sayfasına yazılır.

Gelir Kısmına (Sayfasına)

Satılan mallar veya sunulan hizmetlerin tutarları ile işletme faaliyetinden elde edilen diğer bütün gelirler
ve bunlarla ilgili hesaplanan KDV kaydedilir.
İşlemler, tarih sırasına göre sıra numarası verilerek kaydedilir. Gider veya gelir sayfaları kendi içinde
ayrı sıra numaralarına tabi tutularak kayıt yapılır.

İşletme hesabı defteri (örnek çizelge)

İşletme hesabı defterinde yapılan yanlışlar, üstü tek çizgi ile çizilerek doğrusunun yanına yazılmasıyla
düzeltilmelidir.

Not: Bütün defterlerde sayfaların toplamları takibindeki sayfaların baş tarafına nakli yekün olarak
geçer.

27
Serbest Meslek Kazanç Defteri
Serbest meslek erbabının, serbest meslek kazanç defteri tutması zorunludur. Bu kişilerin kazançları bu
defter üzerinden belirlenir. Buna göre, serbest meslek kazancı, bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti
dolayısıyla elde edilen para ve para ile ölçülebilen değerlerden, bu faaliyetler için yapılan giderler indirildikten
sonra kalan farktır.
Serbest meslek kazanç defterine, kayıtlar tek taraflı kayıt sistemine göre yapılır. İşletme hesabı
defterinde olduğu gibi defterin sol tarafına giderler, sağ tarafına ise gelirler yazılır. Defterin gider tarafına
yapılan giderlerin türü, tutarı ile yapıldığı tarih, gelir tarafına ise ücretin alındığı tarih ve tutarı ile kimden
alındığı belgelere dayanılarak yazılır.
Tahsilât, yapıldığı dönemin kazancı sayılır. Tahsilâtın geçmiş ya da gelecek dönemlere ait olması,
turumu değiştirmez.

Serbest Meslek Kazanç Defteri Örneği

Serbest meslek kazancının belirlenmesinde aşağıdaki giderler, hâsılattan indirilir.
 Mesleki faaliyetin yürütülmesi için ödenen iş yeri kirası (iş yeri kendi mülkü olanlar, kira yerine
işyeri amortismanı),
 İşle ilgili ödenen aydınlatma, ısıtma, telefon, kırtasiye gideri, personel ücretleri, ilan ve reklâm
vergileri vb. diğer giderler,
 Mesleki faaliyetin yürütülmesinde, başkalarına gördürülen hizmetler için ödenen paralar,
 Mesleki kitaplar ve dergiler için ödenen paralar ve mesleki teşekküllere ödenen aidatlar,
 Mesleki faaliyetler ile ilgili seyahat, konaklama vb. giderler,
 Mesleki faaliyetin yürütülmesi için gerekli olan aletler ile mal ve maddelere ödenen paralar,
 Mesleki faaliyette kullanılan tesisat, demirbaş vb. için VUK’a göre ayrılan amortismanlar,
 Mesleki faaliyet nedeniyle sosyal güvenlik kurumlarına ödenen giriş ve emeklilik aidatları,
 Yukarıda sayılanların dışında kalan işle ilgili şehir içi nakliye ücretleri, posta, telgraf vb. giderler.

28
Vergi beyannameleri, mükellef veya vergi sorumlusunun belli bir döneme ait vergi matrahları ile
tahakkuk eden vergilerin birlikte gösterilmesinde kullanılan yazılı bildirimlerdir.
Vergi beyannamelerinin şekli, düzenlenmesi ve vergi dairesine verilmesi ile ilgili bilgiler, vergi
kanunlarında belirtilmiştir.

Beyanname Çeşitleri
Vergi mükelleflerinin vergi dairelerine vermek zorunda oldukları beyannameler şunlardır;
1. Muhtasar beyanname
2. Katma değer vergisi beyannamesi
3. Geçici vergi beyannamesi
4. Gelir vergisi beyannamesi
5. Kurumlar vergisi beyannamesi
6. Özel tüketim beyannamesi
7. Hizmet vergisi beyannamesi

Muhtasar Beyanname
Muhtasar beyanname, işveren veya vergi kesintisi yapan diğer kişiler tarafından kesilen vergilerin,
matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine ait beyannamedir. (GVK md. )
Stopaj (vergi tevkifatı) yoluyla kesilen vergilerin beyan edilerek ödenmesinde, vergi kesintisi yapan
vergi mükellefi değil, vergi sorumlusudur. Vergi sorumlusu kesilen vergileri muhtasar beyanname ile vergi
dairesine beyan edip öder.
Beyan Şekli ve Zamanı
Gelir vergisi, mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh (vergi hesaplama) edilir.
Muhtasar beyanname aylık veya üç aylık dönemler itibari ile düzenlenip verilebilir. Ancak üç ayda bir muhtasar
beyanname verme imkânından yararlanabilmenin koşulları vardır. Üç aylık beyanname vermek isteyen
mükelleflerin aşağıdaki şartların tümünü taşıması gerekmektedir.
 Çalıştırdıkları hizmet erbabı sayısı 10 ve daha az olmalıdır.
 Yapılmış tevkifatlar arasında zirai ürün beldelerinden yapılmış tevkifat bulunmamalıdır.
 Üç aylık dönemler halinde muhtasar beyanname verileceği vergi dairesine önceden bildirilmiş
olmalıdır.
Bu şartları taşıyan mükellefler; üçer aylık dönemler halinde, Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarının
günü akşamına kadar muhtasar beyannamelerini verirler.
Yukarıda anlatılanların dışında kalan mükellefler aylık dönemler halinde muhtasar beyanname vermek
zorundadırlar. Bunlar, tevkif ettikleri vergiyi ertesi ayın günü akşamına kadar bağlı bulundukları vergi
dairesine bildirir.
E-Beyanname uygulamasından yararlanabilenler elektronik ortamda, beyannamenin kanuni olarak
teslim etme süresinin bittiği iş günü saat ’a kadar gönderebilirler.

E-Beyanname
Vergi mükellefleri vergi beyanlarına ait beyannamelerini internet üzerinden vermeleri ve bildirimlerine
ait tahakkuk bedellerini de otomatik ödeme ve internet bankacılığı yoluyla ödeyebilmeleri için oluşturulan
elektronik portaldır.
Gelirler Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinden (funduszeue.info) güncel olarak izlenebilir.
İsteğe bağlı olarak e-beyanname kullanılabilir. Ancak bazı mükellefler ve bu mükelleflerin
düzenlemeleri gereken bazı beyannameleri internet vergi dairesi aracılığı ile e-beyanname şeklinde düzenlemek

29
zorundadırlar. Belli hadleri aşan mükellefler için e-beyanname zorunlu tutulmuştur. Yıllara göre bu hadlerin
değişiklik gösterebileceği unutulmamalıdır.

Örnek Uygulama (Muhtasar Beyanname)

Tuğba ŞİMŞEK İstanbul ilinde Kasımpaşa Vergi Dairesine bağlı olarak beyaz eşya ticareti ile
uğraşmaktadır. Tuğba ŞİMŞEK TC Kimlik Nosu dir. Telefon numarası: () 99 32 dir. E-
posta: [email protected] ‘dir. İşyerinde 2 işçi çalıştırmaktadır. Muhtasar beyannameyi aylık dönemler
halinde vermektedir. Tuğba ŞİMŞEK’in Mart dönemi içinde GVK’nın maddesine göre yapmış olduğu
ödemeler aşağıda ki gibidir;
a) İş yerinde çalıştırdığı işçilerden birine aylık brüt YTL, diğerine asgari ücret ödemiştir. (Asgari
ücret: ,5 YTL)
b) Ali Rıza ÇAYLAK’tan kiraladığı iş yeri için kira olarak brüt YTL ödemiştir. Ali Rıza
ÇAYLAK’ın T.C. Kimlik Nosu: Vergi Dairesi Kasımpaşa
c) Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ücreti olarak Emine AKARÇEŞME’ye brüt YTL ödenmiştir.
Emine Akarçeşme TC Kimlik No: vergi dairesi Beyoğlu

İstenen:
Yapılan ödemelere ilişkin vergi kesintilerini hesaplayarak Tuğba ŞİMŞEK’in Mart dönemine ait
muhtasar beyannamesini düzenleyiniz.

Çözüm:
Mart Ücret Bordrosu
Brüt SSK İş.Sig. GV Damga
GV Net Ücret
Ücret Primi İşç.Payı Matrahı Vergisi
İşçi 1 10 ,5 6 ,5
İşçi 2 ,5 78,75 5, , 71,7 3,4 ,
Toplam ,5 ,75 15, , ,2 9,4 ,

Yukarıdaki ücret bordrosunda hesaplanan

Gelir Vergisi (GV) = ,2 YTL ve
Damga Vergisi (DV) = 9,4 YTL muhtasar beyannamede gösterilecektir.

Ali Rıza ÇAYLAK kira bedeli:

Brüt Kira = YTL
Stopaj = x 0,20 = YTL

SMMM Emine AKARÇEŞME’ye Ücret Bedeli:

Brüt ücret = YTL
Stopaj = x 0,20 = YTL

Tuğba ŞİMŞEK Mart dönemi muhtasar beyannamesini en geç 23 Nisan (resmi tatil olduğu
için takip eden ilk iş günü) akşamına kadar bağlı olduğu vergi dairesine vermek zorundadır. Bu beyannamedeki
kesintiler toplam;

30
Gelir vergisi = ,20
Damga vergisi = 9,40
Kira Stopajı = ,00
SMMM Stopajı = ,00
Beyannameye ait damga vergisi = 14,10
Toplam ,70 YTL

Toplamı ,7 YTL olan vergi tutarı 26 Nisan akşamına kadar ödenmek zorundadır. Tuğba
ŞİMŞEK’in Mart dönemi muhtasar beyannamesi aşağıdaki gibi düzenlenmelidir.

31
32
Emine Akarçeşme

33
Katma Değer Vergisi (KDV) Beyannamesi
Katma Değer Vergisi, yapılan mal ve hizmet teslimlerinde, mal veya hizmeti teslim alanın, teslim edene
ödeyeceği vergidir. Katma değer vergisi dolaylı bir vergi olup kısa adı KDV’dir.
Mal ve hizmet teslimi yapan tacirler teslim sırasında fatura vb. belgeler düzenlerler. Belge üzerinde
görünen mal ve hizmet bedeli ile KDV tutarını, teslim ettikleri kişilerden tahsil ederler. Bu KDV’ye
Hesaplanan KDV denir. Kendileri mal ve hizmet aldıklarında ise karşı tarafa mal ve hizmet bedeli ile KDV
tutarını öderler. Bu KDV ise ödeme yapan için İndirilecek KDV Kapsamındadır. Her dönem için hesaplanan
KDV tutarları ve matrahları (üzerinden kesinti yapılan tutar) ve indirilecek KDV tutarları toplanır.
Hesaplanan KDV : Mal ve hizmet teslimlerinde alıcıdan tahsil edilir.
İndirilecek KDV : Mal ve hizmet alımlarında satıcıya ödenir.
Dönemin toplam hesaplanan KDV’sinin İndirilecek KDV’den fazla olması halinde ödenecek vergi
ortaya çıkar. İndirilecek KDV’nin hesaplanan KDV’den fazla olması halinde Devreden KDV hesabına aktarılır
ve gelecek dönem ya da dönemlerde mahsup edilir.
Dönemlik toplam hesaplanan KDV fazla ise;
Hesaplanan KDV – İndirilecek KDV  Ödenecek KDV
() () ()
Dönemlik toplam indirilecek KDV fazla ise;
İndirilecek KDV – Hesaplanan KDV Devreden KDV
() () ()
Tek Düzen Muhasebe Hesap Planında;
Hesaplanan KDV
İndirilecek KDV
Ödenecek Vergi ve Fonlar
Devreden KDV Hesabıdır.
KDV beyannamesi ile; hesaplanan KDV’ye ilişkin matrah, KDV oran ve tutarları ile indirilecek KDV
toplamları bağlı olunan vergi dairesine beyan edilir. Hesaplanan KDV, matrahları ile beyan edildiğinden vergi
dairesi kişi ve kurumların o dönemki gelir takibini de yapmış olur.

Geçici Vergi Beyannamesi

“Geçici vergi” gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin cari vergilendirme dönemlerinin gelir ve
kurumlar vergisine mahsuben üçer aylık kazançları üzerinden hesaplanıp ödenen bir peşin vergi uygulamasıdır.
Geçici vergi ülkemizde Maliye Bakanlığı’mızın iş dünyasından almış olduğu kazanç vergileridir.
Kazançların vergilendirilmesiyle ilgili süreçlerden birini oluşturmaktadır.
Devlet, bir takvim yılı boyunca işletmelerin elde etmiş oldukları kazançlardan bir yıl sonra vergi
alacağını tahsil eder. Enflasyon ortamında paranın satın alma gücündeki değer kaybından dolayı almış olduğu
verginin de değeri azalacaktır. Bundan ötürü devlet; kazanç vergilerinin tahsilâtını öne almayı ve kazançların
elde edildiği takvim yılına yaymayı amaçlayan geçici vergiyi uygular. Ve vergi kanunlarınca belirlenen
dönemlere göre hesaplanan ve ödenen verilerin toplamı, yıllık olarak hesaplanan kazanç vergilerinden mahsup
edilmek suretiyle düşülür.
Geçici Vergi Beyannamesi düzenlenmek suretiyle beyan edilir ve bu beyana istinaden ödenir. Geçici
Vergi Beyannamesi formudur.
Kimler Geçici Vergi Öder?
 Basit usulde vergilendirilenler hariç ticari kazanç sahipleri, serbest meslek erbabı ve kurumlar
vergisi mükellefleri geçici vergi ödemek zorundadırlar.

34
 Adi ortaklıklar ve kolektif şirketler ile adi komandit şirketler ortaklık olarak gelir veya kurumlar
vergisi mükellefi olmadıklarından geçici vergi mükellefi de değillerdir. Ancak, adi ortaklıklar ile
kolektif şirketlerde ortakların, komandit şirketlerde komandite ortakların şirketten aldıkları
kazançlar, şahsi ticari veya mesleki kazanç sayıldığından geçici verginin konusuna girmektedir.
 Türkiye’de işyeri veya daimi temsilcisi bulunan dar mükellefiyete tabi kurumlar, bu faaliyetleri
dolayısıyla geçici vergi ödeyeceklerdir.

Beyan Şekli ve Zamanı

Hesap dönemi takvim yılı olanlar için geçici vergi dönemleri aşağıdaki gibidir.
Birinci dönem; Ocak-Şubat-Mart,
İkinci dönem; Nisan-Mayıs-Haziran
Üçüncü dönem; Temmuz-Ağustos-Eylül
Dördüncü dönem; Ekim-Kasım-Aralık.
Geçici vergi dönemleri üçer aylık olmakla birlikte, beyan edilecek kazancın hesaplanmasında 3, 6, 9 ve
12 aylık mali tablolar esas alınacaktır. Yani 1. vergi döneminde ilk 3 ayın, 2. vergi döneminde ilk altı ayın, 3.
vergi döneminde ilk 9 ayın, 4. vergi döneminde 12 ayın kazancı dikkate alınacaktır. Bu nedenle de
beyannamede geçici vergi hesaplanırken önceki dönemlerde ödenen geçici vergilerden en büyük olan tutar
düşülür.

Beyanname Verme Süresi

Geçici vergi üç aylık dönemi izleyen ikinci ayın günü akşamına kadar bağlı olunan vergi dairesine
beyan edilir ve günü akşamına kadar ödenir.
Kurumlar vergisi mükellefleri ile hadleri aşan gelir vergisi mükellefleri geçici vergi beyannamelerini
elektronik ortamda e-beyanname düzenleyerek, internet vergi dairesi aracılığıyla göndermek zorundadırlar.
Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi
Yıllık beyanname, Gelir vergisi Kanunu’na (GVK’ya) göre, mükelleflerin bir takvim yılı için elde
ettikleri kazanç ve iratların vergi dairesine bildirilmesinde kullanılan bir beyannamedir.
Özel Tüketim Vergisi Beyannamesi
Özel tüketim vergisi; sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli dört ayrı listede yer alan mallar
üzerinden bir defaya mahsus olarak alınan bir vergidir. Yasaya ekli listelerde yer alan mallar, Türk Gümrük
Tarife Cetveli’nde tanımlanan eşyalardır.
Örneğin; özel tüketim vergisinin (1) nolu listesinde iki ayrı cetvel halinde gümrük tarife cetvellerinde
yer alan tanımlara göre belirlenen mallar yer almakta olup, bu mallar, benzin, motorin, fuel oil, petrol gazları,
doğal gaz, propan, bütan, petrol koku gibi petrol ürünleridir. (B) cetvelinde yer alanlar ise benzol, toluol, perol
eteri, hafif mineral yağlar için müstahzar katkılar, vernikler, yağlama yağları, diğer yağlardır.

Kurumlar Vergisi Beyannamesi

Kurumlar Vergisi (KV), kurum kazanları üzerinden alınan vergidir. Aşağıda sayılan kurumların
kazançları, kurumlar vergisine tabidir. (KV Kanunu md. 1)
 Sermaye Şirketleri
 Kooperatifler
 İktisadi Kamu Müesseseleri
 Dernek ve Vakıflara ait İktisadi İşletmeler
 İş Ortaklıkları
Hizmet Vergisi Beyannamesi

35
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) Beyannamesi
Banka ve sigorta muameleleri vergisi; banka ve sigorta işlemlerine uygulanan bir gider vergisi türüdür.
sayılı Gider Vergisi Kanununun Md.’sine göre:
Banka ve sigorta şirketlerinin tarihli ve sayılı Finansal Kiralama Kanununa göre
yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler (işlemler)
dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar banka ve sigorta
muameleleri vergisine tabidir.
Bankerlerin yapmış oldukları banka ve sigorta muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne
nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymet
alıp satmayı, alım-satım tavassut (aracılık) etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi
taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri dolayısıyla lehlerine kalan paralar ile mevduat faizi
vermek veya sair adlarla faiz ve benzeri menfaatler sağlamak üzere devamlı olarak para toplama işiyle
uğraşanların topladıkları paralara sağladıkları gelir ve menfaatler üzerinden komisyon, ücret, hizmet karşılığı
gibi adlarla aldıkları paralar dahil) da banka muameleleri vergisine tabidir.

SIRA NOLU VUK GENEL TEBLİĞİNE () GÖRE

BEYANNAME VERME SÜRELERİ
BEYANNAME TÜRÜ SON BEYAN TARİHİ SON ÖDEME GÜNÜ
(I. Taksit) Mart sonu
Yıllık Gelir Vergisi 25 Mart akşamına kadar
(II. Taksit) Temmuz sonu
Yıllık Kurumlar Vergisi 25 Nisan akşamına kadar Nisan sonu (Tamamı)
(3 aylık dönemi tapi eden ikinci
ayın günü akşamına kadar)
1. dönem 14 Mayıs Dönemi takip eden 2. ayın
Geçici Vergi
2. dönem 14 Ağustos günü akşamına kadar
3. dönem 14 Kasım
4. dönem 14 Şubat
Takip eden ayın günü Beyanname verilen ayın
Aylık Muhtasar
akşamına kadar günü akşamına kadar
3 ayı takip eden ayın günü
akşamına kadar
23 Ocak Beyanname verilen ayın
3 Aylık Muhtasar
23 Nisan günü akşamına kadar
23 Temmuz
23 Ekim
Vergilendirme dönemini takip
Beyanname verilen ayın
KDV eden ayın günü akşamına
günü akşamına kadar
kadar
(I. Taksit) Şubat sonu
Basit Usul Gelir 25 Şubat akşamına kadar
(II. Taksit) Haziran sonu

Verilme zorunluluğu getirilen bildirimleri, belirlenen sürelerde vermeyenler ile eksik veya yanıltıcı
olarak düzenleyenler hakkında Vergi Usul Kanunu’nun vergi suç ve cezalarına ilişkin hükümleri uyarınca
gerekli işlem yapılır.

36
HESAP KAVRAMI
Hesap, işletme bilânço ve gelir tablosundaki değerlerden dönem içinde meydana gelen değişikliklerin
kaydedildiği çizelgedir.

Hesabın Şekli
Bir hesabın sol kısmına borç, sağ kısmına alacak tarafı denilmektedir. Hesabın her iki yanına kaydın
yapıldığı tarih, işlemle ilgili açıklama ve parasal tutar için ayrılmış sütunlar bulunur. Her hesabın bir adı vardır.

Örnek Hesap Çizelgesi

Kapanmış hesap örneği

Hesap Planı
İşletme faaliyet konusu ve alanına göre kullanacağı hesapları önceden belirler ve bunların bir listesini
yapar. Hesaplar belirli bir düzene göre sıralanır ve gruplanır.

TEK DÜZEN HESAP PLANI

1. DÖNEN VARLIKLAR
10 HAZIR DEĞERLER
Kasa
Alınan Çekler
Bankalar
Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-)
Diğer Hazır Değerler
11 MENKUL KIYMETLER
Hisse Senetleri
Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları
Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları
Diğer Menkul Kıymetler
Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
12 TİCARİ ALACAKLAR
Alıcılar
Alacak Senetleri
Alacak Senetleri Reeskontu (-)
37
Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)
Verilen Depozito ve Teminatlar
Diğer Ticari Alacaklar
Şüpheli Ticari Alacaklar
Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-)
13 DİĞER ALACAKLAR
Ortaklardan Alacaklar
İştiraklerden Alacaklar
Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar
Personelden Alacaklar
Diğer Çeşitli Alacaklar
Diğer Alacak Senetleri Reeskontu (-)
Şüpheli Diğer Alacaklar
Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-)
15 STOKLAR
İlk Madde ve Malzeme
Yarı Mamüller-Üretim
Mamüller
Ticari Mallar
Diğer Stoklar
Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
Verilen Sipariş Avansları
17 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ
Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Kaydı
Taşeronlara Verilen Avanslar
18 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
Gelecek Aylara ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
Gelir Tahakkukları
19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR
Devreden KDV
İndirilecek KDV
Diğer KDV
Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar
İş Avansları
Personel Avansları
Sayım ve Tesellüm Noksanları
Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar
Diğer Dönen Varlıklar Karşılığı (-)
2. DURAN VARLIKLAR
22 TİCARİ ALACAKLAR
Alıcılar
Alacak Senetleri
Alacak Senetleri Reeskontu
Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri (-)
Verilen Depozito ve Teminatlar
Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-)
23 DİĞER ALACAKLAR
Ortaklardan Alacaklar
İştiraklerden Alacaklar
Bağlı Ortaklardan Alacaklar

38
Personelden Alacaklar
Diğer Çeşitli Alacaklar
Diğer Alacak Senetleri Reeskontu (-)
Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-)
24 MALİ DURAN VARLIKLAR
Bağlı Menkul Kıymetler
Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
İştirakler
İştiraklerden Sermaye Taahhütleri (-)
İştirakler Sermaye Payları Sermaye Karşılığı (-)
Bağlı Ortaklıklar
Bağlı Ortaklıkları Sermaye Taahhütleri (-)
Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
Diğer Mali Duran Varlıklar
Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı (-)
25 MADDİ DURAN VARLIKLAR
Arazi ve Arsalar
Yer altı ve yerüstü düzenler
Binalar
Tesis Makine ve Cihazlar
Taşıtlar
Demirbaşlar
Diğer Maddi Duran Varlıklar
Birikmiş Amortismanlar (-)
Yapılmakta Olan Yatırımlar
Verilen Avanslar
26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
Haklar
Şerefiye
Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
Araştırma ve Geliştirme Giderleri
Özel Maliyetler
Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar
Birikmiş Amortismanlar (-)
Verilen Avanslar
27 ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR
Arama Giderleri
Hazırlık ve Geliştirme Giderleri
Diğer Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
Birikmiş Tükenme Payları (-)
Verilen Avanslar
28 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
Gelecek Yıllara Ait Giderler
Gelir Tahakkukları
29 DİĞER DURAN VARLIKLAR
Gelecek Yıllarda İndirilecek KDV
Diğer KDV
Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar
Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar
Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar
Diğer Çeşitli Duran Varlıklar
Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)

39
Birikmiş Amortismanlar (-)
3. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
30 MALİ BORÇLAR
Banka Kredileri
Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-)
Uzun Vadeli Kredilerin, Ana Para Taksitleri ve Faizleri
Tahvil Anapara Borç, Taksit ve Faizleri
Çıkarılmış Bonolar ve Senetler
Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler
Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-)
Diğer Mali Borçlar
32 TİCARİ BORÇLAR
Satıcılar
Borç Senetleri
Borç Senetleri Reeskontu (-)
Alınan Depozito ve Teminatlar
Diğer Ticari Borçlar
33 DİĞER BORÇLAR
Ortaklara Borçlar
İştiraklere Borçlar
Bağlı Ortaklıklara Borçlar
Personele Borçlar
Diğer Çeşitli Borçlar
Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-)
34 ALINAN AVANSLAR
Alınan Sipariş Avansları
Alınan Diğer Avanslar
35 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAK EDİŞLERİ
Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hak Ediş Bedelleri
Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı
36 ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
Ödenecek Vergi ve Fonlar
Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri
Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler
Ödenecek Diğer Yükümlülükler
37 BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları
Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri (-)
Kıdem Tazminatı Karşılığı (-)
Maliyet Giderleri Karşılığı
Diğer Borç ve Gider Karşılıkları
38 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI
Gelecek Aylara Ait Gelirler
Gider Tahakkukları
39 DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
Hesaplanan KDV
Diğer KDV
Merkez ve Şubeler Cari Hesabı
Sayım ve Tesellüm Fazlaları
Diğer Çeşitli Yabancı Kaynaklar
40
4. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
40 MALİ BORÇLAR
Banka Kredileri
Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar
Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri (-)
Çıkarılmış Tahviller
Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler
Menkul Kıymetler İhraç Farkı (-)
Diğer Mali Borçlar
42 TİCARİ BORÇLAR
Satıcılar
Borç Senetleri
Borç Senetleri Reeskontları (-)
Alınan Depozito ve Teminatlar
Diğer Ticari Borçlar
43 DİĞER BORÇLAR
Ortaklara Borçlar
İştiraklere Borçlar
Bağlı Ortaklıklara Borçlar
Diğer Çeşitli Borçlar
Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-)
Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar
44 ALINAN AVANSLAR
Alınan Sipariş Avansları
Alınan Diğer Avanslar
47 BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
Kıdem Tazminatı Karşılığı
Diğer Borç ve Gider Karşılıkları
48 GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI
Gelecek Yıllara Ait Gelirler
Gider Tahakkukları
49 DİGER UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
Gelecek Yıllara Ertelenen veya Terkin Edilecek KDV
Tesise Katılma Payları
Diğer Çeşitli Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
5. ÖZKAYNAKLAR
50 ÖDENMİŞ SERMAYE
Sermaye
Ödenmiş Sermaye
Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farklar
Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farklar (-)
52 SERMAYE YEDEKLERİ
Hisse Senetleri İhraç Primleri
Hisse Senedi İptal Karları
Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları
İştirakler Yeniden Değerleme Artışları
Maliyet Artışları Fonu
Diğer Sermaye Yedekleri
54 KAR YEDEKLERİ
Yasal Yedekler
41
Statü Yedekleri
Olağanüstü Yedekler
Diğer Kar Yedekleri
Özel Fonlar
57 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI
Geçmiş Yıllar Karları
58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI (-)
Geçmiş Yıllar Zararları (-)
59 DÖNEM NET KARI (ZARARI)
Dönem Net Karı
Dönem Net Zararı
6. GELİR TABLOSU HESAPLARI
60 BRÜT SATIŞLAR
Yurtiçi Satışlar
Yurtdışı Satışlar
Diğer Gelirler
61 SATIŞ İNDİRİMLERİ (-)
Satıştan İadeler (-)
Satış İskontoları (-)
Diğer İndirimler (-)
62 SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
Satılan Mamüller Maliyeti (-)
Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-)
Satılan Hizmet Maliyeti (-)
Diğer Satışların Maliyeti (-)
63 FAALİYET GİDERLERİ (-)
Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-)
Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri (-)
Genel Yönetim Giderleri (-)
64 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR
İştiraklerden Temettü Gelirleri
Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
Faiz Gelirleri
Komisyon Gelirleri
Konusu Kalmayan Karşılıklar
Menkul Kıymet Satışları
Kambiyo Karları
Reeskont Faiz Gelirleri
Enflasyon Düzeltmesi Karları
Diğer Olağan Gelir ve Karlar
65 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)
Komisyon Giderleri (-)
Karşılık Giderleri (-)
Menkul Kıymet Satış Zararları (-)
Kambiyo Zararları (-)
Reeskont Faiz Giderleri (-)
Enflasyon Düzeltme Zararları (-)
Diğer Gider ve Zararlar (-)
66 FİNANSMAN GİDERLERİ (-)
Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri
42
Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri
67 OLAĞAN DIŞI GELİR ve KARLAR
Önceki Dönem Gelir ve Karlar
Diğer Olağan Dışı Gelir ve Karlar
68 OLAĞAN DIŞI GİDER ve ZARARLAR
Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları (-)
Önceki Dönem Gider ve Zararları (-)
Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar (-)
69 DÖNEM NET KAR veya ZARARLARI
Dönem Karı veya Zararı
Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları (-)
Dönem Net Karı veya Zararı
Yıllara Yaygın İnşaat ve Enflasyon Düzeltme Hesabı
Enflasyon Düzeltme Hesabı
7. MALİYET HESAPLARI (7/A SEÇENEĞİ)
70 MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESAPLARI
Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı
Maliyet Muhasebesi Yansıtma Hesabı
71 DİREKT İLK MADDE ve MALZEME GİDERLERİ
Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
Direkt İlk Madde ve Malzeme Yansıtma Hesabı
Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı
Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı
72 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
Direkt İşçilik Giderleri
Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı
Direkt İşçilik Ücret Farkları
Direkt İşçilik Süre Farkları
73 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
Genel Üretim Giderleri
Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı
Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları
Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkları
Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları
74 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
Hizmet Üretim Maliyeti
Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı
Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesapları
75 ARAŞTIRMA ve GELİŞTİRME GİDERLERİ
Araştırma ve Geliştirme Giderleri
Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı
Araştırma ve Geliştirme Gider Farkları Hesabı
76 PAZARLAMA, SATIŞ ve DAĞITIM GİDERLERİ
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabı
77 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
Genel Yönetim Giderleri
Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı
Genel Yönetim Gider Farkları Hesabı
43
78 FİNANSMAN GİDERLERİ
Finansman Giderleri
Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı
Finansman Giderleri Fark Hesabı
7. MALİYET HESAPLARI (7/B SEÇENEĞİ)
İlk Madde ve Malzeme Giderleri
İşçi Ücret ve Giderleri
Memur Ücret ve Giderleri
Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
Çeşitli Giderler
Vergi, Resim ve Harçlar
Amortismanlar ve Tükenme Payları
Finansman Giderleri
Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı
Üretim Maliyet Hesabı
8. SERBEST
9. NAZIM HESAPLAR

TEMEL MALİ TABLOLAR

Ticari işlemlerin mali yapısını daha net görebilmek için düzenlenen tablolara mali tablo denir.
Muhasebenin temel standartlarına göre belirlenen temel mali tablolar 2 gruba ayrılır.
 Bilanço
 Gelir Tablosu

Bilânço
Bilânço, bir işletmenin belli bir tarihteki varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren
mali tablodur.
Bilânçonun yapısı dört bölümde incelenir.
 Bilânço başlığı
 Aktif taraf
 Pasif taraf
 Bilânço dipnotları

Bilânçonun Yapısı

Açılış Bilânçosunun Düzenlenmesi

İşletme kurulduğu zaman sahip olduğu varlıkları, bunların sağlandığı kaynakları ve işletme sermayesini
gösteren bilânçoya açılış bilânçosu denir.

44
Örnek:
BULUT Ticaret işletmesi tarihinde aşağıdaki değerler ile işe başlamıştır.
Kasa Mevcudu : YTL
Banka : YTL
Ticari Mal : YTL
Alıcılar : YTL
Satıcılar : YTL
Banka Kredileri : YTL
Taşıtlar : YTL
Demirbaşlar : YTL
Sermaye : ?
Bulut Ticaret işletmesinin sermayesini hesaplayarak açılış bilânçosunu düzenleyiniz.
Varlıklar Toplamı = Kasa + Banka + Ticari Mal + Alıcılar + Demirbaşlar
Varlıklar Toplamı = + + + + + =
Kaynaklar Toplamı = Satıcılar + Banka Kredileri  + =
Sermaye = Varlıklar – Kaynaklar  – =

Not: Bilânço düzenlenirken en büyük yardımcı, hesap planıdır.

Gelir Tablosu

45
Gelir Tablosunun Düzenlenebilmesi İçin;
1. Dönem sonu envanter işlemlerini tamamlarız. Sattığımız malların maliyet kaydını yaparız.
2. Gider hesapları, yansıtma hesapları kullanılarak 6 ile başlayan gelir tablosundaki ilgili gider
hesaplarına aktarılarak kapatılır.
Tüm gelir ve gider hesapları 6 ile başlayan gelir tablosu hesaplarında toplandığında Gelir tablomuzu
düzenleyebiliriz.
Daha sonra da 6 ile başlayan tüm gelir ve gider hesapları Dönem Kar ve Zararına devredilerek
kapatılır.
Gelir Tablosunun Türleri
Gelir Tablosu Türleri Hesap Tipi ve Rapor tipi olmak üzere iki ayrılır. Şekilleri ise aşağıda
görüldükleri gibidir.

Rapor Tipi Gelir Tablosu

46
Hesap Tipi Gelir Tablosu

GELİR TABLOSU HESAPLARININ KAPATILMASI

Dönem sonu envanter işlemleri ve maliyet hesaplarından gerekli yansıtma kayıtları yapıldıktan sonra
tüm gelir tablosu hesapları ( numaralı hesaptan numaralı hesaba kadar) DÖNEM KARI VEYA
ZARARI hesabına devredilerek kapatılır. Ancak, gelir tablosu hesaplarının kapatılması işleminden önce,
döneme ait “Gelir Tablosu”nun düzenlenmesi gerekmektedir.
Örnek
Buse Özkan’a ait bir ticari işletmenin ve dönemine ait gelir tablosu hesaplarının
(envanter işlemleri ve maliyet hesaplarından yansıtmaların yapılmasından sonraki) en son durumları aşağıda
verilmiştir.

47
Bu veriler kullanılarak döneme ilişkin gelir tablosu şu şekilde düzenlenmiştir.
Buse Özkan Ticaret İşletmesinin – Dönemine Ait
Gelir Tablosu
A. BRÜT SATIŞLAR
1. Yurt İçi Satışlar
B. SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) ()
1. Satıştan İadeler
2. Satış İskontoları
C. NET SATIŞLAR
D. SATIŞLARIN MALİYETİ (-) ()
2. Satılan Ticari Mallar Maliyeti
BRÜT SATIŞ KARI
E. FAALİYET GİDERLERİ (-) ()
2 Paz. Sat. Ve Dağ. Giderleri
3 Genel Yönetim Giderleri
FAALİYET KARI
F. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR
3 Faiz Gelirleri
4 Komisyon Gelirleri
5 Konusu Kalmayan Karşılıklar
6 Menkul Kıymet Satış Karları
7 Kambiyo Karları
8 Reeskont Faiz Gelirleri
9 Diğer Olağan Gelir ve Karlar
48
G. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-) ()
1. Komisyon Giderleri
2. Karşılık Giderleri
7. Kambiyo Zararları
8. Reeskont Faiz Giderleri
9. Diğer Olağan Gider ve Zararlar
H. FİNANSMAN GİDERLERİ ()
1. Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri
OLAĞAN KAR
İ. OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR
1. Önceki Dönem Gelir ve Karlar
2. Diğer Olağan Dışı Gelir ve Karlar
J. OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) ()
2. Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar

DÖNEM KARI

Bu yevmiye kayıtları defterikebire aktarıldığında, nolu hesap dışındaki tüm gelir tablosu hesapları
kapanmış olacaktır.

49
nolu hesabın durumu ise aşağıdaki biçimde olacaktır.

Hesap, TL ( – ) alacak kalanı vermektedir. Bu da dönem karı olarak gelir
tablosunda bulunan tutara eşittir.
Kesin mizan düzenlenmeden önce, 6. grup hesaplarının tamamının kapatılması gerekmektedir.
Yukarıdaki kayıtlardan sonra kapatılmamış olan tek hesap, nolu hesaptır. Bu hesapta bir bilanço hesabı
olan DÖNEM NET KARI hesabına devredilerek kapatılacaktır.

Bu yevmiye maddesinden sonra nolu hesap da kapatılacaktır.

Dönem sonucu kar değil de zararla kapanmış olsaydı, nolu hesap DÖNEM NET ZARARI
hesabına devredilirdi
Örnek:
Bir işletmenin gelir ve gider hesapları aktarıldıktan sonra, DÖNEM KAR VEYA ZARARI
hesabının durumu aşağıdaki gibidir.

Yukarıdaki hesap TL borç kalanı vermektedir. Bu, TL dönemin zararını ifade etmektedir.
nolu hesabın kapatılabilmesi için, hesap kalanının nolu hesabın borcuna, nolu hesabın alacağına
yazılması gerekir.

Bu yevmiye maddesinden sonra nolu hesap kapanacaktır. Dönem sonunda, düzenlenen bilançoda
DÖNEM NET ZARARI hesabı öz kaynaklar grubunda eksi (-) olarak yer alacaktır.
Bilânçoda yer alan DÖNEM NET KARI hesabı ertesi dönem hesaplar açıldıktan sonra,
GEÇMİŞ YILLAR KARLARI hesabına devredilir. Aynı şekilde DÖNEM NET ZARARI hesabı da
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI hesabına devredilir.

50
Bilgisayarlı muhasebe, karmaşık zaman alıcı ve yorucu olan muhasebe işlemlerinin bilgisayar ortamında
çok daha kolay yapılmasını sağlayan paket programlardır. Günümüz şartlarında elle tutulan muhasebe ile
bilgisayarla tutulan muhasebeyi karşılaştırdığımızda bilgisayarlı muhasebe öğrenmenin bir zorunluluk olduğu
ortaya çıkmaktadır. Şimdiye kadar öğrendiğimiz muhasebe kuramına göre, gerçekleşen ticari bir işlemin fatura,
fiş, yevmiye defteri, defteri kebir, mizan, bilanço gibi bir çok yere kaydının yapılması gerektiğini öğrendik. Elle
tutulan muhasebeye göre düşündüğümüzde bu işlemlerin sırasıyla yapılması zaman alıcı, yorucu ve hata
ihtimalini artırıcı etkenler olduğu açıktır. Muhasebe paket programlarının ortaya çıkmasıyla bu olumsuzluklar
ortadan kalkmıştır. Muhasebe paket programlarında herhangi bir noktadan yapılan ticari bir işlemin kaydı diğer
ilgili bütün bölümlere de otomatik olarak gerçekleşmektedir.
Tek düzen muhasebe sisteminin kabul edilmesiyle birlikte, bu tür paket programların sayısı hızla artmış
ve her geçen gün yenileri eklenmiştir. ETA, LOGO ve MİKRO bu programlardan biri ve günümüzde en sık
kullanılanlarıdır.
Piyasada çok sayıda muhasebe paket programının bulunması muhasebe programı öğrenmek isteyen
öğrencilerde seçme sıkıntısı oluşturmaktadır. Ancak şu unutulmamalıdır ki muhasebe paket programlarının bir
veya bir kaçını kullanarak genel yapısını kavrayan kullanıcılar karışlaştıkları diğer programlarda zorluk
çekmemektedirler. Çünkü bütün muhasebe paket programlarının amacı aynı olmakla birlikte hepsi tek düzen
muhasebe sistemi kullanılmaktadır.

51