Dünyanın Şekline Bağlı Olarak Ortaya Çıkan Sonuçlar

Bütün gezegenler, yıldızlar, gaz ve bulutlar da dahil olmak üzere uzayın bütününe “evren” denir. Evrendeki Samanyolu Galaksisi’nde yer alan Güneş ve çekimi altındaki sekiz gezegen ve uyduları ile küçük gök cismi ise Güneş Sistemi’ni oluşturmaktadır. Güneş etrafında dönen, kendi ışık kaynakları bulunmayan gök cisimlerine “gezegen” adı verilmektedir. Güneşin çekimi altında bulunan ve güneş etrafında dönen 8 gezegen: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür.

Dünya, Merkür ve Venüs’ten sonra Güneş’e en yakın 3. gezegendir. Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı yaklaşık milyon kilometredir. Dünya’nın uydular tarafından gönderilen fotoğraflarına bakıldığında küresel bir şekle sahip olduğu görülür. Ancak Dünya tam bir küre değildir. Kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin olan özel bir şekle sahiptir. Dünya’nın bu şekline “geoit” adı verilmektedir. Dünya’nın geoit şekli, kendi ekseni etrafında dönüşü sırasında oluşan, merkez kaç kuvvetiyle savrulması sonucu oluşmuştur. Dünya’ya aynı zamanda yerküre de denilmektedir.

Dünya’nın Geoit Şeklinin Sonuçları

• Ekvator’un çevre uzunluğu tam bir meridyenin çevre uzunluğundan fazladır.
• Ekvator’un yarı çapı, kutupların yarı çapından uzundur.
• Yer çekimi kuvveti Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe artmaktadır. Eğer Dünya tam bir küre şeklinde olsaydı yer çekimi her yerde aynı olurdu.

Dünya’nın Küresel Şeklinin Sonuçları

• Güneş ışınları yeryüzüne farklı açılarla düşer. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı azalır.
  • Güneş ışınları sürekli olarak Ekvator’a dik açı ile gelmez. Sadece 21 Mart ve 23 Eylül ekinokslarında dik açı ile gelir.
• Bunun sonucunda sıcaklık dağılışını da etkilenir. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer.
  • Bu olaya “enlem etkisi” denir.
• Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe denizlerin tuz oranı azalır.
• Dünya’nın bir yarısı karanlıkken; diğer yarısı aydınlıktır. Gece ve gündüzü ayıran çizgiye aydınlanma çizgisi ya da daire biçiminde olmasından dolayı aydınlanma çemberi denir.
  • Gece ve gündüzün bu oluşumu ardalanma (birbirini izleme) ile karıştırılmamalıdır. Gece ve gündüzün birbirini izlemesi Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü ile ilgilidir.
• Güneş’in doğuş ve batış süresi, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe artar.
• Meridyenler kutup noktalarında birleşir.
• Meridyen yaylarının uzunluğu ise eşittir.
• Ardışık iki meridyen arasındaki uzaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
• Dünya’nın çizgisel hızı Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. Hatta kutup noktalarında Dünya’nın dönmediği kabul edilir.
• Güneş ışınlarının atmosferde kat ettiği yol Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe artar.
• Cisimlerin gölge boyu uzunlukları Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe artar.
• Paralellerin uzunlukları Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır.
  • En uzun paralel; Ekvator’dur.
  • Kutuplarda paraleller nokta şeklini alırlar. Bu nedenle bu paralellere kutup noktaları denir.
• Kutup Yıldızı’nın görünümü kutuplarda daha büyüktür. Kutup yıldızının görünüm açısı bulunulan yerin enlem derecesini verir.
• Harita çizimlerinde bozulmalar söz konusu olur.

✨EK BİLGİ:“Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe ……… artar/azalır” şeklindeki cümleler her zaman Dünya’nın şeklinin sonucudur!

Dünya’nın Hareketleri ve Sonuçları

Dünya’nın iki hareketi bulunmaktadır:

1. Ekseni etrafındaki hareketi (Günlük hareket)
2. Güneş etrafındaki hareketi (Yıllık hareket)

Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi (Günlük Hareket)

Dünya’yı iki eşit parçaya bölen ve dünyanın tam merkezinden geçtiği varsayılan çizgiye eksen denir. Aynı zamanda eksen, kuzey kutup noktası ile güney kutup noktasından geçtiği varsayılan çizgidir. Dünya’nın ekseni etrafında tam bir tur dönmesine ise Dünya’nın eksen hareketi adı verilmektedir. Dünya bu hareketini 24 saatte tamamlar. Geçen bu süreye de 1 gün denir. Dünya, kendi ekseni etrafında atmosfer ile döndüğü için dönüşü hissedilmez. Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki hızı en fazla Ekvator’dadır. Bu hız saatte km/saattir. Kutuplarda ise hızı sıfır olarak kabul edilir.

Dünya batıdan doğuya doğru döner. Bu nedenle Güneş doğudan doğar ve batıdan batar. Gün doğuda erken başlar ve erken biter. Batıda ise geç başlar ve geç biter. Bu nedenle de doğuda bulunan bir noktanın yerel saati batıya göre her zaman ileridir. Örneğin; Çin’in yerel saati Türkiye’ye göre ileridir. Bu ise, Dünya’nın dönüş yönü ile ilgilidir.

• Dünyanın ekseni etrafında dönmesinin sonucunda “açısal hız” ve “çizgisel hız” adı altında iki türlü hız çeşidi ortaya çıkar.
  • Açısal Hız= Dairesel dönüş hareketi yapan hareketlinin birim zamandaki açı değeridir. Açısal hız her yerde aynıdır ve °dir. Meridyenlerin arasındaki 4 dakikalık zaman farkı açısal hızdan kaynaklıdır.
  • Çizgisel Hız= Birim zamanda kat edilen yola denir. Herhangi bir noktanın dönüş hareketi sırasında Güneş’in önünden geçiş hızıdır. Dünya’nın şeklinden dolayı Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe hız azalır. Çizgisel hız en fazla Ekvator’dadır ve saatte km’dir. Kutuplarda ise hızı sıfır olarak kabul edilir. Çizgisel hızın sonuçları:
    • Ekvator ve çevresinde Güneş hızlı doğar ve hızlı batar.
    • Kutuplara doğru gidildikçe Güneş’in doğuş ve batış süresi uzar.
    • Merkezkaç kuvveti Ekvator’da daha fazladır.
    • Atmosferin kalınlığı Ekvator’da daha fazladır.

❗KARIŞTIRMA: Açısal hız Dünya’nın her yerinde aynıyken; çizgisel hız Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır.

📚EK BİLGİ: Gün içerisinde oluşan ve bir günlük zaman içerisinde gelişen veya meydana gelen olayların hepsinin nedeni; Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi ile ilgilidir!

Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafında Dönmesinin Sonuçları

• Gece ve gündüz birbirini takip eder (ardalanır).
• G