Osmanlı Devleti Donanması
kaynağı değiştir]
Kaptan-ı Derya Mezamorta Hüseyin Paşa'nın ölümünden sonra Çorlulu Ali Paşa'nın sadrazamlığında donanmada iyileştirmeler yapıldı, yeni gemiler donanmaya katıldı.[91] yılında Rusya ile Prut Muharebesi yapıldı ve Azak Kalesi geri alındı, Azak Denizi yeniden Osmanlı kontrolüne geçti. Ancak bu savaş esnasında Osmanlı donanmasının faaliyette bulunup bulunmadığı bilinmiyor.[2][92] yılında Avusturya-Venedik ikilisi ile Osmanlı arasında savaş başladı, Silahdar Damat Ali Paşa karadan taarruza geçerken,[93]Canım Hoca Mehmed Paşa donanması ile denize açıldı.[92] Mehmed Paşa, Mora'nın çevresindeki adaları ele geçirdi, karadan ilerleyen ordunun da taarruzu ile Mora tamamen kontrol altına alındı.[2][92] yılında Kaptan-ı Derya Kel Hoca İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı donanması; Portekiz, Malta, Papalık ve Venedik dörtlüsünün donanmasını ağır kayıplar neticesinde mağlup etti.[82] yılında barış yapıldı, Mora'daki Osmanlı hakimiyeti tanındı.[94][95] yılında çıkan Patrona Halil İsyanı sonucunda Kaptan-ı Derya Kaymak Mustafa Paşa öldürüldü.[96][97] yılında Rusya-Avusturya ikilisi ile Osmanlı arasında savaş başladı, bu savaşta Ruslar Azak Kalesini ele geçirdi ve Azak Denizine indi. Savaşın ardından 'da imzalanan Belgrad Antlaşması ile Azak Kalesi yıkıldı,[98] Rusların Karadeniz'deki ticaret haklarına kurallar getirildi ve Karadeniz'de küçük bir Osmanlı donanması kuruldu.[2][99][Not 2]
yılında başlayan Rus-Osmanlı Savaşı'nda Osmanlı Donanması yakıldı, baskına uğrayan Osmanlı Donanmasının çok sayıda savaş gemisi battı.[1][2][][] yılında yaklaşık 30 savaş gemisinden oluşan bir filo, Kerç Boğazı'nda Rus Donanmasına baskın yaptı, bu muharebenin kesin sonucu bilinmemektedir.[82] Rus Çarlığı ile olan savaş bitince, Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa donanmanın yetersizliğini fark etti ve III. Mustafa'nın da iznini alarak yabancı ülkelerden askeri uzmanlar getirdi, donanmanın modernleşmesi için çalışmalar başlattı.[] 'te, Fransız subay Baron de Tott'un da girişimleri ile Mühendishane-i Bahrî-i Hümâyûn kuruldu. Bu okul modern donanma eğitiminin verildiği bir kuruluş özelliğine sahipti.[Not 3][1][2][5][10][] Fransa'dan gelen ve yılları arasında inceleme yapan Bonneval, donanmanın modernleşmesi üzerine bilgiler verdi. 'te Fransa ile teknoloji alışverişi için çalışmalar yapıldı ve aynı yıl, Fransa'dan gelen bir mimar ekibi modern kalyonların inşasına başladı.[1][2][] Bu ekibin mevcudu zamanla 23'e kadar ulaştı.[] Fransız uzman Le Bruns'un çalışmaları ve 12 kişilik İsveçli bir ekibin de desteği ile Osmanlı Devleti'ndeki bilinen ilk kuru havuz kuruldu.[][] yılında Napolyon ile başlayan savaş üzerine bu uzmanların çoğu İstanbul'dan ayrılmak zorunda kaldı.[] Ahmed Hoca, Molla Mustafa, Dimitri Kalfa, Nikola Kalfa, Nevsim Kalfa ve İsmail Kalfa isimli mimarlar, bu yabancı heyetlerden öğrendikleri ile gemi yapımlarında çalıştı.[]
III. Selim döneminde donanma için Tıphane ve Cerrahhane de açıldı. yılında Umûr-ı Bahriye Nezareti (Denizcilik Bakanlığı) kuruldu.[11] II. Mahmud döneminde yenileşme hareketleri hız kazandı. Bu arada yılında Britanya İmparatorluğu ile bir savaş çıktı ve 'da sona erdi. Kale-i Sultaniye Antlaşması ile Britanya'nın kapitülasyon hakları devam etti ve boğazlardan başka devletlerin askeri gemilerinin geçişine dair yasak devam etti.[2][]Yunan isyanı'nda Kavalalı Mehmed Ali Paşa, donanması ve kara ordusu ile Osmanlı Devleti'ni destekledi.[2][][][] yılında Mısır ve Osmanlı donanmaları, Birleşik Krallık, Fransa ve Rusya donanmaları tarafından savaş ilanı olmaksızın Navarin'de yakıldı.[][] Navarin'de 58 savaş gemisi battı, çok sayıda tecrübeli Osmanlı denizcisi öldü.[1] Navarin'deki saldırının ardından II. Mahmud, modernleşme çalışmalarında Avrupalılardan uzaklaştı ve Amerika Birleşik Devletleri'ne yanaştı. 'da ABD ile ticaret antlaşması imzalandı.[11] Bu arada, 31 Aralık 'de Mehmed Efendi ve Mehmed Kalfa isimli mimarların inşa ettiği Mahmudiye denize indirildi.[] İstanbul'a gelen Sir Adolphus Slade tarafından da en büyük kalyon olarak nitelendirilen Mahmudiye, yılında memur maaşlarının ödenmesi için söküldü ve parçaları satıldı.[][] yılında Henry Eckford, bir Amerikan muhribi ile İstanbul'a geldi ve Osmanlı donanmasına dair rapor sundu. Amerikan savaş gemileri tarzında gemi yapımına başlandı ancak Eckford uyum sağlayamayarak İstanbul'dan ayrıldı.[11] Eckford'un ardından gelen Forster Rhodes, gemi yapım çalışmalarını sürdürdü ve yılında Nusretiye kalyonu denize indirildi.[11] İstanbul'da ilk buharlı gemiler de Rhodes'in girişimleri ile denize indirildi. yılında II. Mahmud öldü. Bunun üzerine Amerikalı uzmanlar istifaya zorlandı; yeniden Avrupa ile ortak çalışmalar başladı. Ancak Amerikalı uzmanlar sayesinde Osmanlı tersanelerine modern denizcilik sanayisine girdi.[11] Abdülmecid döneminde, yılında Bahriye Meclisi kuruldu. Bu meclis, Tersane-i Amire'nin her türlü işleriyle ilgileniyordu. Abdülmecid döneminde yelkenli gemilerin yerini buharlı gemiler almaya başladı. yılında Osmanlı Donanması 74 gemiden oluşuyordu.[11]
Kırım Savaşı başlayınca, Balkanlar'da ilerleyen Osmanlı kuvvetleri deniz yoluyla desteklendi. Karadeniz filosu ikiye ayrıldı. İkinci filo Patrona Osman Paşa komutasında idi ve personeli tecrübesizdi. Bu filo Sinop'ta demirledi. 30 Kasım tarihinde, donanma personeli Cuma namazı için izinli iken Rus donanması baskın yaptı. Donanma ve şehir ateşe verildi, kıyıdan açılan Osmanlı topçu ateşi etki edemedi; Osmanlı donanmasının 11 adet gemisi battı ve asker kaybedildi.[1][] Kırım Savaşı'nda Birleşik Krallık, Fransa ve Osmanlı birleşik donanması kuruldu. Yeni kurulan donanma, 9'u Osmanlı olmak üzere 34 savaş gemisinden oluşuyordu. Bu yeni donanma Sivastopol Muharebesine denizden destek verdi ve karaya çıkarma yapıldı.[Not 4][][] Bu savaş ile donanma, askeri ve teknik konularda tecrübe kazandı. Britanya ve Fransa savaş gemileri, onarım için İstanbul tersanelerine geldi ve buradaki tersanelerde onların girişimleri ile yenilikler yapıldı. yılında imzalanan Paris Antlaşması ile savaş sona erdi ve Karadeniz'de Rus ve Osmanlı savaş gemilerinin bulunması yasaklandı.[] Abdülaziz döneminde mali sıkıntılara rağmen modernleşme çalışmaları hız kazandı. Tersane-i Amire'de, İzmit ve Gölcük tersanelerinde yenilikler yapıldı.[11] Abdülaziz döneminde tersanelerin iyileştirilmesine rağmen yerli üretim tercih edilmedi, Birleşik Krallık'tan ve Fransa'dan savaş gemileri satın alındı.[11] Bu satın alınma işlemleri dış borçlarla karşılanıyordu ve Osmanlı maliyesi zor duruma giriyordu.[11][] Abdülaziz tahttan indirildiğinde, Osmanlı donanması en güçlü donanmalar arasında görülmekte idi.[2][5][11][] Fakat, Osmanlı donanması sayıca güçlü olsa da nitelik bakımından zayıftı.[11][]
II. Abdülhamid döneminin ilk yılında Rusya ile savaş başladı. Bu savaşta Osmanlı donanmasının faaliyetleri hakkında bulunabilen tek bilgi, Mirliva Hasan Paşa'nın Kafkasya kıyılarını ablukaya almakla görevlendirildiğidir.[] Savaşın ardından, Kafkasya'dan göç edenlerin bir kısmı deniz yoluyla taşındı.[] II. Abdülhamid, savaşın ardından donanmayı Haliç'e hapsetti.[1][2][5] 'de Mısır'ın Birleşik Krallık tarafından işgal edilmesi üzerine iki adet torpidobot ve buharlı deniz taşıtı (İstimbot) satın alındı. II. Mahmud döneminde olduğu gibi, bu dönemde de Amerikalı uzmanlar getirildi ve yenileme çalışmaları devam etti. Bu dönemde ABD'nin denizcilik teknolojisi takip edildi.[11] 3 Nisan 'da Deniz Astsubayı Sınıfı kuruldu.[1] yılında Abdül Kadir zırhlısı kızağa kondu; fakat teknik yetersizlikler ve mali sıkıntılar ile bu proje yıllarca sürdü ve yılında da iptal edildi.[] Bu arada, yılında başlayan savaş üzerine Osmanlı donanması, gövde gösterisi amacıyla denize açıldı; savaşın ardından donanma tekrar atıl kaldı.[11][] ABD'den gemi satın alınması ve gemilerin onarılması konusunda da çalışmalar yapıldı. yılında ABD'nin William Cramp Gemi Yapımı Şirketi'nden bir adet kruvazör sipariş edildi, Eylül 'de anlaşma imzalandı.[11] Üç taksit halinde ödeme yapıldı, padişaha düzenli olarak gemi hakkında raporlar verildi ve Mecidiye kruvazörü, Nisan 'te fiilen donanmaya katıldı.[11][] yılında, Britanya'nın Armstrong Şirketi'ne bir adet kruvazör sipariş edildi ve Kasım 'de kruvazörün inşasına başlandı, bazı Türk subayları Britanya'ya gönderildi ve çalışmalar takip edildi. Taksitler ödendi, Nisan 'te Hamidiye kruvazörü, donanmaya katıldı.[11][] Aynı zamanda, Birleşik Krallık'tan iki adet vapur satın alındı. II. Abdülhamid için bir yat ve istimbot, Hamidiye ile beraber inşa edilip donanmaya katılmıştı.[11] Kasım 'te Hamidiye, Mesudiye ve Mecidiye kruvazörleri incelendi, deneme atışları yapıldı. yılında Almanya'dan iki adet torpidobot sipariş edildi, donanmadaki bazı gemiler için araç gereç ve torpido satın alındı.[11][]Asar-ı Tevfik fırkateyni Almanya'da modernize edildi ve Eylül 'te çalışmalar bitti. Berk-i Satvet ve Peyk-i Şevket gemileri de dönemin son model Alman kazanları ile donatıldı.[11]
Bununla beraber bazı Osmanlı savaş gemileri İtalya'da modernize edildi. 'te bir İtalyan firması olan Ansaldo-Armstrong ile Osmanlı hükûmeti, Tersane-i Amire'de kruvazör inşası için anlaştı.[11] Tersane-i Amire'de üç adet korvetin tamir çalışmaları başladı. Eylül 'de Hamidiye'nin benzerinin inşa edilmesi için İtalyan şirketi ile anlaşma imzalandı, sipariş edilen savaş gemilerinin çalışmaları takip edildi ve bazen kontroller yapıldı.[11] Geçmişte Britanya donanmasında hizmet etmiş Hasan Rami Paşa yılında donanmanın başına getirildi ve bu dönemde Amerikan ve Britanyalı uzmanların modernleşme çalışmalarındaki faaliyetleri arttı.[11][] yılında Osmanlı donanmasının savaş gemileri şöyleydi:[11]
| Zırhlı fırkateyn | Küçük zıhlı kruvazör | İkinci sınıf toplu kruvazör | Torpidobot | Destroyer | Birinci sınıf torpidobotlar | |||||
| Gemi adı | Tonajı | Gemi adı | Tonajı | Gemi adı | Tonajı | Gemi adı | Tonajı | Gemi adı | Tonajı | Gemi adları |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mesudiye | ton | Feth-i Bülend | ton | Abdülhamid | ton | Peyk-i Şevket | ton | Tayyar | ton | Ankara, Urfa, Antalya, Kütahya, Sivas, Tokat, Musrur, Akhisar, Alpagot, Hamidiye, Yunus, Hamidabad, Sultan Hisar, Demir Hisar, Sivri Hisar |
| Avnillâh | ton | Abdülmecid | ton | Berk-i Satvet | ton | Bursa | ton | |||
| Muin-i Zafer | ton | Peleng-i Derya | ton | Samsun[Not 5] | ton | |||||
| Asâr-ı Tevfik | ton | |||||||||
Bu arada yaklaşık tonluk Drama isimli savaş gemisi, İtalya'dan sipariş edilmişti. arasında Mesudiye, Asâr-ı Tevfik, Muin-i Zafer, Avnillah ve Feth-i Bülend isimli zırhlı savaş gemilerinde bakım çalışmaları yapıldı.[11][] Bu dönemde bazı torpido botlar ve gambotlar Tersane-i Amire'de inşa edildi.[11] Torpido botların ve muhriplerin büyük kısmı yabancı ülkelerden sipariş edilmişti. yılına kadar sipariş edilen gemilerin tamamına yakını donanmaya katıldı.[11] 'da, uzun süredir Haliç'te atıl durumda bekleyen Osmanlı donanması denize açıldı. Aynı yıl, 31 Mart Olayı ile II. Abdülhamid tahttan indirildi ve yerine V. Mehmed geldi. Donanma Cemiyeti kuruldu. Bu cemiyet, halkın bağışları ile donanmaya destek veriyordu.[1] Yunan donanması ise torpido ve kruvazör yönünden güçlenmekte idi, bu donanma ile rekabet halinde olan Osmanlı donanmasının güçlendirilme çalışmaları devam etti.[11] Osmanlı denizci subayları, donanmanın gelişmesi için iki aylık maaşlarından vazgeçti.[11] Bir Britanya subayı olan Amiral Sir Douglas Gamble, Osmanlı donanmasının modernleşmesi için faaliyetlere başladı. Gamble, donanmadan yaşlı subayların çıkartılıp yerlerine eğitimli Britanya subaylarının getirilmesini gerekli gördü.[] Gamble, donanmanın ancak talim yapabilecek düzeyde olduğunu padişaha bildirdi.[] yılında Gamble'nin karşı çıkmasına rağmen Halil İbrahim Paşa, Bahriye Nazırı oldu ve donanmada Almanların etkisi artmaya başladı. Bunun üzerine Gamble istifa etti.[11] Gamble'nin ardından Britanya subayı Sir H. P. Williams geldi. Osmanlı yönetimi, Almanlardan eski bir destroyer almaya karar verdi ve bu da tepki aldı; yine de Alman askerî ataşesi von Strempel, Osmanlı donanmasında Birleşik Krallık nüfuzunun tekrar artmasından endişeleniyordu.[11] Harbiye nazırı Mahmud Şevket Paşa, Almanya'dan gemi alımını desteklemekte idi ancak Britanya siyasi ilişkilerin olumsuz etkilenmesinden kaygılanıyordu.[11] Britanya ve Almanya firmaları arasında rekabet başladı. Bu arada Yunanistan donanmasına Averof kruvazörü katıldı. Alman donanmasından iki adet eski savaş gemisi mark karşılığında satın alındı. Von Strempel'e göre Birleşik Krallık ile olan nüfuz yarışını Almanlar kazanmıştı.[11]Brandenburg sınıfı SMS Kurfürst Friedrich Wilhelm ve SMS Weißenburg zırhlıları, isimleri Barbaros Hayreddin ve Turgut Reis yapılarak Osmanlı donanmasına katıldı.[11][] Bazı Fransa ve Britanya gazeteleri, Osmanlı'nın kandırıldığını ve gemilerin çok eski olduğunu belirten haberler yazdı.[11] Bu gemilerin satın alınmasından sonra Mahmud Muhtar Paşa, Bahriye Nazırı oldu ve von Strempel ile yaptığı görüşmede Barbaros Hayreddin ile Turgut Reis zırhlılarının ücretsiz yenilenmesi gerektiğini söyledi. Ancak von Strempel gemilerin gayet iyi durumda olduğunu belirterek reddetti.[]Barbaros Hayreddin zırhlısının onarım çalışmaları başladı. von Strempel, Almanya'ya gönderdiği raporda Gazi Mahmud Paşa'ya söylediğinin aksine gemilerin eski olduğunu ve silah bakımından yetersiz olduğunu yazdı.[11][] Buna rağmen Gazi Mahmud Paşa, donanmadaki Birleşik Krallık nüfuzunun azaltılacağına dair von Strempel'e güvence verdi. Donanma Cemiyeti, Almanya'dan dört adet torpido bot satın aldı ve bu torpido botlar Gayret-i Vataniyye, Numune-i Hamiyyet, Yadigar-i Millet ve Muavenet-i Milliye isimleri ile Ağustos 'da Osmanlı donanmasına katıldı.[11][] Eylül 'de Barbaros Hayreddin ve Hamidiye savaş gemilerinin onarım çalışmaları sona erdi. Maliye Nazırının itirazlarına rağmen Birleşik Krallık'tan iki adet dretnot sipariş edildi, tüm taksitleri ödendi. Ancak Ağustos 'te Sultan Osman ve Reşadiye isimli bu dretnotlar hazır durumda iken Birleşik Krallık Deniz Kuvvetleri Bakanı Winston Churchill'in emri ile gemilere el konulacaktı.[11][]
Trablusgarp ve Balkan Savaşları[değiştir kaynağı değiştir]
Osmanlı Devleti, yılında bir donanma programı başlattı ve program uyarınca Birleşik Krallık'a bir adet dretnot sipariş edildi. Bu dretnotun Reşadiye ismiyle donanmaya katılması beklenmekte idi. Bu arada Brezilya, Birleşik Krallık'a Rio de Janeiro isimli bir savaş gemisi sipariş etmiş ancak daha sonra vazgeçmişti. Osmanlı Devleti, böyle büyük bir geminin Yunanistan'ın eline geçmesinden endişe duyarak söz konusu geminin siparişini devraldı, Sultan Osman ismiyle donanmaya katılması kararlaştırıldı.[] Trablusgarp Savaşı ve Balkan Savaşları, taksitlerin ödenmesini olumsuz etkilediyse de iki dretnot yılında denize indirildi. Osmanlı Devleti, tüm taksitleri ödedi.[] Gemilerin Temmuz 'te teslimi beklenmekte idi, Osmanlı basınında bu büyük savaş gemilerinin sık sık fotoğrafları yer almakta idi.[] Taksitlerin ödenmesinde büyük pay sahibi olan Donanma Cemiyeti, gemilerin Osmanlı Devleti'ne satılmasını olanaklı kılan yabancı kişilerin madalya ile ödüllendirilmesine karar verdi.[] Osmanlı Devleti'nin bu dretnotları satın alması, Yunanistan'da tepkilere sebep oldu ve Başbakan Venizelos eleştirildi.[Not 12][] Rusya da bu dretnotların Osmanlı Devleti'ne satılmasından rahatsız oldu.[] 29 Nisan tarihinde Osmanlı Devleti, Fatih isimli bir zırhlı savaş gemisi, tonluk iki adet kruvazör, tonluk dört adet muhrip ve iki adet denizaltıyı Armstrong-Vickers Şirketine sipariş etti. Bu siparişin toplam bedeli sterlin idi. Aynı zamanda, Fransa'ya altı adet muhrip ve iki adet denizaltı sipariş edildi, bunun toplam bedeli ise Fransız frangı idi.[] Birleşik Krallık ve Fransa, gemilerin teslimine dair hukuki güvence verdi. Gemilerin yapımı, gönderilen Osmanlı heyetleri tarafından incelenmekte idi ve raporlar gönderiliyordu.[] Fakat Reşadiye ile Sultan Osman