Ön Ve Arka Hipofiz Hormonları

HORMON

Endokrin sistemi oluşturan salgı bezlerinin salgıladığı özel sinyal taşıyan salgılardır.

✔ Organik maddelerdir.
✔ Hedef organlara kan yoluyla taşınırlar.
✔ Çalışması yavaştır ancak uzun süre etkilidir.
✔ Karma bezlerden, iç salgı bezlerinden salgılanabilir.

✔ Hem enzim hem de homon salgılayan bezlere karma bez denir. Pankreas, mide, ince bağırsak, ovaryum, testis, karaciğer ve böbrek karma bezdir.

✔ Sadece hormon salgılayan bezlere iç salgı bezi (endokrin bez) denir. Hipofiz, hipotalamus, tiroit, paratiroit, böbrek üstü bez gibi bezler endokrin bezdir.

✔ Sadece enzim salgılayan bezlere ise dış salgı bezi (ekzokrin bez) denir. Tükürük, gözyaşı bezi gibi…

✔ Hormonların etkilerini gösterebilmeleri için kanda belirli bir düzeyde bulunmaları gerekir.
✔ Hormonların kanda belirli bir düzeyde bulunmaları metabolizmayı hızlandırır.
✔ Belirli bir düzeye (optimum)ulaştıktan sonra ise metabolizma yavaşlatır.

Hormon salgılanmasını sağlayan durumlar;
1. Çevre değişikliklerinin organizmayı etkilemesi
2. Kandaki hormon miktarına göre endokrin bezlerin birbirini etkilemesi
3. Kandaki çeşitli maddelerin miktarlarının artıp azalması
4. Sinir sisteminin endokrin bezleri etkilemesi

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

ENDOKRİN BEZLER

1) Hipotalamus: Ara beyin içerisinde bulunan merkezi sinir sitemi yapısıdır.

✔ Salgıladığı özel hormonlar (RF) ile hipofiz bezinin ön lobunun çalışmasını düzenler.

✔ ADH ve Oksitosin hormonlarını üretir. Bu hormonları kısa kan damarları ile hipofiz bezinin arka lobuna göndererek bu bölgeden vücuda dağıtılmasını sağlar.

​

2) Hipofiz Bezi: Ara beyin bölgesinde hipotalamusa bağlı olarak çalışan bir endokrin bezdir. Çalışması hipotalamus tarafından kontrol edilir. Salgıladığı hormonlar ile diğer endokrin bezlerin çalışmasını kontrol eder. Ön ve arka olmak üzere iki lobdan oluşmaktadır.

​

Ön Lob Hormonları: Hiptalamustan salgılanan özel sinyal hormonları (RF) sayesinde hormon salgısı kontrol edilir.

✔ STH (Büyüme Hormonu)        

✔ TSH (Tiroit uyarıcı hormon)          

✔ ACTH (Adenokortikotropik hormon)

✔ FSH (Folikül uyarıcı hormon)       
✔ LH ( Lüteinleştirici hormon)           

✔ LTH (Prolaktin, Lüteotropik hormon)

✔ MSH (Melanosit uyarıcı hormon)

​

STH (Büyüme Hormonu)

✔ Hedef Organ: Tüm vücut hücreleri
✔ Özellikle kemiklerin ve genel olarak vücudun büyümesini sağlar.

✔ Gelişme döneminde az salgılanması: Nanizm (Cücelik)

✔ Gelişme döneminde fazla salgılanması: Gigantizm (Devlik)
✔ Gelişme döneminden sonra fazla salgılanırsa: Eller, ayaklar, burun gibi bazı vücut bölgelerinde orantısız büyüme yani akromegali görülür.​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

TSH (TUH = Tiroid Uyarıcı Hormon)
✔ Hedef Organ: Tiroit bezi

✔ Tiroit bezinin çalışmasını ve hormon salgılamasını düzenler.

✔ Gerektiğinden fazla salgılanması: Tiroit bezi fazla uyarılır ve fazla hormon salgılar. Tiroit bezi büyüme yapar.

​

ACTH (Adenokortikotropik Hormon)
✔ Hedef Organ: Böbrek üstü bezinin (adrenal bez) korteks bölgesi

✔ Böbrek üstü bezinin kabuk kısmını uyarır ve kabuk kısmından hormon salgılanmasını sağlar.

FSH (FUH = Folikül Uyarıcı Hormon)
✔ Hedef Organ: Dişi --> Yumurtalık, Erkek --> Testis

✔ Dişilerde yumurtalık, erkeklerde testislerin uyarılmasını sağlar.
✔ Dişilerde uyarılan yumurtalıkta yumurta oluşumunu başlatır (oogenez) ve östrojen hormonunun salgılanmasını sağlar.
✔ Erkeklerde ise uyarılan testislerde sperm üretimini (spermatogenez) başlatır.

​

LH (Lüteinleştirici Hormon)
✔ Hedef Organ: Dişi --> Yumurtalık, Erkek --> Testis

✔ Dişilerde, ovulasyon ve korpus luteumun oluşmasını sağlar. Korpus luteumun oluşumu nedeni ile yumurtalıktan östrojen ve progesteron hormonlarının da salgılanmasını sağlar.

✔ Erkeklerde, testis içinde bulunan leydig hücrelerini uyararak testosteron hormonu salgılanmasını sağlar.

​

LTH (Prolaktin = PRL = Lüteotropik Hormon)
✔ Hedef Organ: Süt Bezleri

✔ Süt bezlerinin gelişmesini ve süt salgılnamasını sağlar.
✔ Annelik iç güdüsü kazandırır.

​

MSH (MUH = Melanosit Uyarıcı Hormon)
✔ Hedef Organ: Deri

✔ Derideki melanosit hücrelerini uyarır.
✔ Melanin pigmentlerinin üretilmesini sağlayarak deri renginin oluşmasını sağlar.
✔ Leke çil ve ben gibi yapıların oluşturulmasından sorumludur.

​

​

​

​​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Arka Lob Hormonları: Hipotalamus tarafından üretilerek kısa kan damarları ile hipofizin arka lobuna gönderilen ve buradan da tüm vücuda salgılanan hormonlardır. Bu nedenle, hipofizin arka lobunda hormon üretimi yoktur.

✔ ADH (Antidiüretik hormon)

✔ Oksitosin

​

Oksitosin

✔ Hedef Organ: Rahim ve süt bezleri

✔ Doğumda rahim kaslarının kasılmasını ve doğum sancısının başlamasını sağlar.
✔ Üretilen sütün süt kanallarına aktarımını sağlar.

ADH (Antidiüretik Hormon = Vasopressin)
✔ Hedef Organ: Böbrek

✔ Böbreklerde suyun geri emilimini sağlayarak vücudun su dengesini sağlayan hormondur.
✔ Hipotalamusta bulunan osmoreseptörler kanın ozmotik basıncını algılayarak ADH miktarını ayarlar.
✔ Az salgılanması: Suyun geri emilimi azalır ve canlı çok fazla su kaybeder. Bu durum kandaki glikoz yoğunluğunu yükseltir. Bu hastalığa şekersiz şeker hastalığı (şekersiz diyabet) denir.

​

Hipofiz bezi nerede?

Hipofiz bezi, beynimizin tam ortasında bulunan, bazı hormonlar salgılayarak neredeyse tüm vücudumuzun hormonal yönetimini kontrol eden, yaklaşık gr ağırlığında ve fındık büyüklüğünde endokrin bezlerinden biridir. Ön ve arka bölümler olmak üzere ikiye ayrılan hipofiz bezi ile ilgili bilmeniz gerekenler…

Hipofiz bezinin görevleri

Küçük boyutuna rağmen hayati birçok hormonu kan damarlarına salgılayarak, bazı endokrin bezleri uyararak onların sağlıklı çalışmasını kontrol eder. Vücudumuzda hipofiz bezi dışında bulunan diğer endokrin bezleri ise şunlardır:

• Tiroit bezi
• Paratiroit bezi
• Böbrek üstü bezleri
• Kadınlarda yumurtalıklar
• Erkeklerde testisler

Hipofiz bezi ön kısmından salgıladığı TSH hormonu sayesinde tiroit bezini uyararak, tiroit hormonların (T3, T4) salgılanması sayesinde metabolizmamızın sağlıklı şekilde ve hızda çalışmasını sağlar. ACTH hormonu ön hipofiz bezinden salgılanır ve böbrek üstü bezlerinden kortizol hormonunun salgılanmasını sağlayarak vücudumuzun stresle mücadele etmesini, kan basıncımızı ve kan şeker dengesini kontrol etmesini sağlar. Hipofiz bezinin ön kısmından salgılanan büyüme hormonu (GH), özellikle ergenlik dönemine kadar olan boy uzamasından sorumludur. Ön kısımdan salgılanan FSH ve LH hormonları kadınlarda yumurtalıkları uyarır ve bu şekilde kadınlık hormonlarının (estrojen) yumurtalıklardan salınmasını sağlar. Bu da kadınların hamile kalabilmesini, her ay düzenli adet olabilmesini mümkün kılar.  Erkeklerde ise testislerin uyarılması ile erkeklik hormonunun (testosteron) salgılanması ile cinsel fonksiyonların yerine getirilmesi ve sperm üretilmesini sağlayarak çocuk sahibi olmayı mümkün kılar. Ayrıca süt hormonu olarak bilinen prolaktin hormonunu salgılayarak doğum yapmış kadınlarda bebeğin beslenmesi için gereken sütün salgılanmasını sağlar.

ADH hormonu hipofiz bezinin arka kısmından salgılanarak vücudun su dengesini düzenler. Eksikliğinde vücut su tutamaz ve günde litreyi bulan aşırı miktarda idrar çıkışları görülebilir. Bu durum tedavi edilmezse hayati tehlike yaratabilir. ADH hormonunun eksikliği genellikle bazı hipofiz tümörleri nedeniyle görülebileceği gibi hipofiz cerrahisi veya ışın tedavisi (radyoterapi) sonrası da görülebilir.

Hipofiz bezi hastalıkları

Hipofiz bezi hastalıkları başlıca 3 grupta incelenebilir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

1. Hipofiz bezinin iyi huylu tümörleri (hipofiz adenomları): Bunlar çoğunlukla hormon salgılamazlar ancak bazen hipofiz bezinin salgıladığı herhangi bir hormon bu adenomlar nedeniyle fazla salgılanabilir. Adenomlar ayrıca büyüklüklerine göre etraf dokuya baskı yaparak şikayetlere neden olabilirler. Özellikle göz sinirine baskı yaparak görme alanı defekti denilen karanlık alanlar görülmesine ve bulanık görmeye sebep olabilirler. Kitle etkisiyle baş ağrısı görülebilir. Adenomun türüne göre bazılarında ilaç tedavisi önerilirken bazılarında cerrahi ile adenomun çıkarılması bazen de ışın tedavisi gerekebilir.

2. Hipofiz bezinden salgılanan hormonlarının çok salgılanması: Bu durum genellikle hipofiz adenomları nedeniyle olur. Büyüme hormonunun fazla salgılanması ‘akromegali hastalığı’ olarak bilinir. Bu durum ergenlik döneminden önce ortaya çıkarsa aşırı boy uzaması, bazı kemik ve yumuşak dokuların fazla büyümesi ile karşılaşılır. Ergenlik dönemi sonrasında ortaya çıkarsa boy normal kalır ancak kaş çizgisi belirginleşir, eller ve ayaklar büyür ve burun kökü basıktır. Ayrıca Akromegali hastaları diyabet, kalp hastalıkları ve hipertansiyon açısından risklidirler.

Böbrek üstü bezinden fazla miktarda kortizol hormonu salgılanmasına neden olan bir hipofiz tümörü söz konusu ise buna ‘Cushing Hastalığı’ denir. Aşırı kortizol hormonu özellikle göbek/bel çevresinde genişlemeye, ciltte pembe-kırmızı renkte çatlaklara, kilo artışına, hipertansiyona, diyabet hastalığına, kemik erimesine (osteoporoz) neden olabilir.

Süt hormonu olarak bilinen prolaktin hormonu fazla salgılanırsa kadınlarda adet düzensizliği, göğüslerden sıvı-süt gelmesi, kısırlık, erkeklerde cinsel isteksizlik, libido kaybına neden olabilir. Bu durum hipofiz bezindeki adenomlar nedeniyle olabileceği gibi, bazı ilaçların (antidepresan ilaçlar vb.) yan etkileri nedeniyle de ortaya çıkabilir.

3. Hipofiz bezinden salgılanan hormonların az salgılanması (hipofiz yetmezliği): Bu durum daha önce hipofiz cerrahisi geçirmiş veya baş bölgesine ışın tedavisi uygulanmış hastalarda, baş darbesi veya kaza sonrasında görülebileceği gibi, hipofiz adenomlarının sağlam hipofiz bezini sıkıştırması nedeniyle de görülebilir. Klinik şikayetler eksik hormona göre değişir. Kortizol hormonu eksikliğinde; ileri derecede halsizlik, yorgunluk, enerji düşüklüğü, hipotansiyon (kan basıncı düşmesi), hipoglisemi (kan şekeri düşmesi) görülebilir. Tiroit hormon eksikliğinde halsizlik, yorgunluk, cilt kuruluğu, saç-kaş dökülmesi, kilo artışı, ödem, adet düzensizliği ve kabızlık görülebilir. Büyüme hormonu eksikliği çocukluk çağında ergenlik öncesi meydana gelirse kısa boy ile kendini belli eder. Ergenlik dönemi sonrasında ortaya çıkar ise ciltte solukluk, halsizlik, enerji düşüklüğü olabileceği gibi semptomlar hafif seyredebilir ve gözden kaçması da olasıdır. Kadınlık hormonunun (östrojen) eksik salgılanması kısırlık, adet düzensizliği, adet görememeyle; erkeklerde erkeklik hormonunun (testosteron) eksik salgılanması ise cinsel güçsüzlük, iktidarsızlık ile sonuçlanır.

Hormon testleri yapılmalı

Hipofiz hormonları ile ilgili olabilecek semptomların varlığında hasta gerekli hormon testlerinin bir endokrin uzmanı tarafından değerlendirilmesi ile ayırıcı tanı yapılmalıdır.