Dürtüsel Davranış

Dürtüsellik genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar ve zamanla daha da şiddetlenerek ergenlik çağında zirve noktasına ulaşır. Çocuklarda başlayan bu tür dürtü kontrol bozuklukları tek başına ortaya çıkabilecekleri gibi aynı zamanda DEHB yani Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile birlikte de ortaya çıkabilirler. Dürtüsellik, çocuklarda kendisini birçok farklı şekilde gösterebilir. Dürtüsellik sonucunda çocukların sergileyebileceği en yaygın davranışlar aşağıda sıralanmıştır: 

●   Dürtüselliğe sahip olan çocuklar refleks olarak sık sık arkadaşlarının, öğretmenlerinin ya da ebeveynlerinin sözlerini kesme eğilimine sahiptirler. Buna ek olarak çocuk sürekli diğer sanki sürekli diğer insanlarla aynı anda konuşmaya çalışıyormuş gibi görünür. Bu durumun temel sebebi ise çocuğun dürtülerini kontrol edememesi ve bu sebeple aklına söyleyecek bir şey geldiği an beklemek yerine direkt olarak dürtüsel bir şekilde davranmasıdır. 

●   Dürtüsel bozukluğu olan çocuklarda görülen bir diğer belirti ise sabırsızlıktır. Çocuk sürekli aklına gelen ilk dürtüyü takip etme eğilimine sahiptir ve önüne engel çıkınca kendisini huzursuz hisseder. Dolayısıyla kantin sırası beklerken, derste söz alırken ya da arkadaşlarıyla birlikte paylaşım yapacakları aktiviteleri gerçekleştirirken zorluk yaşarlar. Bu durumun sonucu olarak çocuk sık sık sırası gelmemesine rağmen en öne atılarak diğer arkadaşlarıyla sorun yaşayabilir, sınıfta söz verilmediği halde sürekli konuşabilir ya da arkadaşlarıyla oyunlar oynarken hep ön planda olmak istediği için dışlanabilir. 

●   Çocuklar dürtüsellikten daha ciddi bir şekilde etkilenebilirler. Zira hayata geçirecekleri eylemlerin sonuçları hakkında daha az fikir sahibidirler. Bu duruma bağlı olarak; dürtüsellik problemi yaşayan çocukların sonuçlarını düşünmeden kendilerini tehlikeye atacak zararlı davranışlarda bulunma ihtimalleri yüksektir. Çocuk aklına gelen herhangi bir aktiviteyi olası sonuçlarını düşünmeden gerçekleştirmek isteyebilir ve bunun sonucunda son derece olumsuz durumlarla karşılaşılabilir. Örneğin dürtüsel özelliğe sahip olan bir çocuk sırf anlık dürtüleri sebebiyle oldukça yüksek bir yerden atlayıp kendisini yaralayabilir ya da tam tersi sevmedikleri bir kişiye dürtüsel olarak ciddi hakaretler edebilirler. 

●   Uygunsuz iletişim kurmak, dürtüsel çocuklarda oldukça sık rastlanan bir durumdur. Çocuk sürekli dürtülerine göre davranma eğilimine sahip olduğu için karşıdaki kişiyi düzgün şekilde dinlemekte zorlanır ve sürekli araya kendi sözlerini sıkıştırır. Aynı zamanda karşıdaki kişinin sinirli, üzgün, mutlu ya da gergin olup olmadığını anlamakta da zorluk yaşarlar. Dolayısıyla bu durum karşıdaki kişiyi irrite edebilir. Ek olarak çocuğun sahip olabileceği aniden bağırma, söz kesme, gülme, sinirlenme ya da çığlık atma gibi çeşitli dürtüsel davranışlar diğer insanları rahatsız edebilir. Bu da kişinin yalnızlaşmasına ve diğer insanlarla düzgün sosyal bağlar kuramamasına yol açabilir. 

Çocuklar doğuştan meraklıdır. Büyürken zamanlarının büyük kısmını etrafı keşfederek, sınırları zorlayarak, kuralları çiğneyerek ve sosyal ipuçlarını anlamaya çalışarak harcarlar. Bu ilk yıllar öngörülemez ve 2 yaş sendromunda da olduğu gibi başına buyruklukla dolu olduğu için, bir çocuğun olumsuz davranışlarının ne zaman normal olduğunu ne zaman dürtüsellik kaynaklı olduğunu anlamak zordur.

Dürtüsellik, çocuğunuzu tehlikeye attığında, ev ya da okuldaki huzuru bozduğunda tehlikeli hâle gelmiş demektir. Dürtüsellik çocuklarda kendini farklı şekillerde gösterebilir, ancak en yaygın görülen davranışlar şu şekildedir:

• Söz kesme: Dürtüsel çocuk, başkalarıyla aynı anda konuşur. Dışarıdan dürtüsel çocuk davranışlarıyla ebeveynlerinin, öğretmenlerinin ya da arkadaşlarının sözünü kesiyor gibi görünebilir. Gerçekte ise yapmak istediği davranışı veya söylemek istediği sözü ‘anında’ yapma isteğinden kaynaklıdır.
• Sabırsızlık: Dürtüleriyle hareket eden çocuklar sabırsızdır. Sırasını beklemek ya da paylaşmak gibi kavramları anlayamazlar. Sınıfta, söz almadan konuşabilir, bir sorunun cevabını izin almadan bağırabilir ya da diğer öğrencilerin oyuncaklarını ellerinden alabilirler.
• Uygunsuz iletişim: Uygun olmayan anlarda konuşabilir, bağırabilir ya da gülebilirler. Ortamın uygunluğunu anlamak için ortam sinyallerini göremez veya işleme sokamazlar.
• Tehlike: Dürtüsel çocuklar sonuçlarını düşünmeden tehlikeli davranışlarda bulunabilirler. Akıllarına ilk geleni yaptıkları için tehlike, kar-zarar hesaplaması yapmadan hareket ederler ve bu da dürtüsel çocukların tehlikeli durumların içinde kalmalarına sebep olabilir.

Olumsuzluklar

Dürtüsel çocuklar, evde bir “sorun” olarak algılanabilirler. Erken müdahale edilmediğinde, ebeveynler çaresiz ve sinirli hissedebilir, aşırı disiplinli yöntemler uygulayabilir, hatta kendilerini sorgulayabilirler. Okulda ise dürtüsel çocuklar dersleri bölüp diğer öğrencilerin dikkatini dağıtan “sorun yaratan” öğrenciler olarak görülürler. Öğretmenleri ve akranları arasında olumsuz davranışları ile nam salarak dışlanabilirler. Dürtüsel çocuklar genellikle yanlış anlaşıldıkları ve kolayca “sorunlu” olarak yaftalandıkları için kendilerini sık sık çaresiz, öfkeli ya da dışlanmış hissedebilirler. Genellikle davranışlarının etraflarındaki kişileri nasıl etkilediğini fark etmezler dolayısıyla arkadaş edinmek neredeyse imkansızmış gibi hissedebilirler.

Dürtüsellik, en nihayetinde düşünmeden davranmak ve konuşmak anlamına gelir. Çoğu zaman bu durum Dikkat Eksikliği ve Hipeaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) bir sonucudur, zira dürtüsellik DEHB’nin en önemli belirtilerinden biridir. Araştırmalar okul çağındaki çocukların %8 ila 10’u arasında DEHB olduğunu ve erkek çocuklara daha çok DEHB teşhisi konulsa da kız çocuklarda da DEHB görülebileceğini göstermektedir. Ayrıca, çocuk kendini kelimelerle ifade edemediğinde bu durumu hareketleriyle dışa vurduğu için dil bozuklukları da dürtüselliğe neden olabilmektedir.  

Çocuğunuzun çeşitli dürtüsel davranışlar sergilediğini düşünüyorsanız, bir uzmana başvurmanız gerekmektedir. Ayrıca, çocuğunuzun öğretmenleriyle konuşup onların da benzer endişeleri olup olmadığını öğrenebilirsiniz. Evde gözlemlediğiniz dürtüsel davranışları, bu davranışları tetikleyen etkenler olup olmadığını, belli zamanlarda bu davranışların daha da şiddetlenip şiddetlenmediğini not almanız faydalı olabilir. Dürtüsel davranışların nedeni DEHB ya da farklı bir dil ya da gelişim bozukluğuysa bir uzman bunu tespit edecektir.

Kaynakça:

• Impulse-Control Strategies for Students with ADHD:

funduszeue.info

• Impulsivity in Children with ADHD: Definition, Symptoms & Treatment:

funduszeue.info

• Understanding Your Child’s Trouble With Impulsivity:

funduszeue.info