Antep Barak Davul

AVRASYA UluslaraЫКЬı AЫКşЭıЫЦКХКЫ DОЫРТЬТ CТХЭ:6 •SКyı:13•MКyıЬ 2018•TüЫkТyО ORTA ASВA TÜRK MİMARİ KÜLTÜRÜNÜN ÇAĞDAŞ BİR ВORUMU: ESKİŞEHİR OSMANGAГİ ÜNİVERSİTESİ TÜRK DÜNВASI ВAŞAВAN MÜГE PROJESİ Doç. DЫ. AyşОn ÇОХОn ÖГTÜRK Dr. ÖğЫ. ÜyОsi HКЬКn ÜNVER DЫ. ÖğЫ. ÜyОsi OЫkЮn ALPTEKİN DЫ. ÖğЫ. ÜyОsi T. Mehemmedova BURNAK ÖГ Kültür bТr mТllОtТn kОnНТnО Сas, НТlТ, НТnТ, sanatı, müгТğТ, mТmarТ Нokusu, aНОt vО РОlОnОklОrТ РТbТ bТrхok ОtkОnТ kapsaвan bТr kavramНır. TarТСtОn РünümüгО kaНar bütün mТllОtlОr kültürlОrТвlО bТrbТrlОrТnНОn aвrılmış, kОnНТlОrТnО aТt bТr kültür mТrası bırakmışlarНır. Türk kültürü НО Orta Asвa’Нan Avrupa’вa uгanan bТr Мoğrafвa üгОrТnНО, köklü bТr РОхmТşО saСТp olan bТr kültürНür. Bu bağlamНa, ortak Türk kültürünü РОlОМОk nОsТllОrО aktarmak, Нünвaвa tanıtmak, Türk Сalklarının bТrlТktОlТğТnТ vО karНОşlТğТnТ РüхlОnНТrmОk ТхТn 1993 вılınНa AгОrbaвМan, KaгakТstan, KırРıгТstan, нгbОkТstan, TürkmОnТstan vО TürkТвО’nТn Kültür Bakanlarının Тmгalamış olНuğu antlaşma ТlО Türksoв Uluslararası Türk Kültürü TОşkТlatı kurulmuştur. Türksoв’un хalışmaları, kuruluşunНan bu вana üвО ülkО НОvlОt başkanlarının СТmaвОlОrТnНО вürütülmüş vО СОr вıl üвО НОvlОtlОrНОn bТr kОnt Türk Dünвası Kültür BaşkОntТ olarak bОlТrlОnmТştТr. TürkТвО’НОn НО 2013 вılınНa başkОnt olarak sОхТlОn EskТşОСТr kОntТnНО, Türk НТlТnТ konuşan ülkОlОr arasınНa ТlТşkТlОr kurarak, ortak Türk kültürünü, НТlТnТ, tarТСТnТ, sanatını, РОlОnОk vО РörОnОklОrТnТ tanıtmak ТхТn bТrхok bТlТmsОl хalışma vО ОtkТnlТk вapılmıştır. Bu konuНa вapılan bТlТmsОl хalışmaların vО ОtkТnlТklОrТn НОvamlılığını sağlamak, araştırmaları РОlТştТrmОk, РörsОl vО ТşТtsОl matОrвallОrlО РОlОМОk kuşaklara aktararak kalıМı kılmak vО kültür ОkonomТsТ oluşturarak sürНürülОbТlТrlТğТnТ sağlamak ТхТn EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ bünвОsТnНО ТntОraktТf bТr Türk Dünвası Kültür MüгОsТ’nТn kurulmasına вönОlТk хalışmalara başlanmıştır. Bu хalışma kapsamınНa Нa, müгОnТn mТmarТ proУОlОrТnТn Сaгırlanma sürОМТ vО mТmarТ konsОptТn bОlТrlОnmОsТnНО ОsТnlОnТlОn Türk kültürünО aТt вapısal form vО НОtaвlar anlatılmaktaНır. Anahtar Kelimeler: Türk Dünвası Kültür MТrası, TürkТ CumСurТвОtlОrТ, Yaşaвan müгО, Kültür ОnНüstrТsТ. А А А А А : А Ш А А А К , , , , , , , . , . - , А . В , , , 1993 А , К , К , ,  EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ, MüСОnНТslТk MТmarlık FakültОsТ, MТmarlık Bölümü [email protected],  EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ, MüСОnНТslТk MТmarlık FakültОsТ, MТmarlık Bölümü, [email protected]  EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ, MüСОnНТslТk MТmarlık FakültОsТ, MТmarlık Bölümü, [email protected]  EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ, MüСОnНТslТk MТmarlık FakültОsТ, MТmarlık Bölümü, [email protected] MakalОnТn DОrРТвО Ulaşma TarТСТ:04.04.2018 Yaвın Kabul Tarihi: 10.04.2018 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 646 К ‘ ’. ‘ ’ К . В 2013 Э , , , , , . В , , , К Э . В , . лючевые слов : К , , ,К И . GİRİŞ: Kültür, bТr toplumun vОвa sosвal Рrubun sanat vО ОНОbТвatının вanı sıra вaşam tarгını, bТrlТktО вaşama bТхТmТnТ, НОğОrlОr sТstОmТnТ, РОlОnОklОrТnТ vО Тnanхlarını kapsayan, bir bТlРТ bТrТkТm sürОМТnТ ТfaНО ОtmОktОНТr (UNESCO 2001, 2009). Bu sürОх, kültürü oluşturan unsurların nОsТllОr boвunМa вОnТНОn вorumlanması vО söгlü, вaгılı, РörsОl olarak aktarılmasıвla oluşmaktaНır (Kumral vО Güхlü 2013). Her millet, somut ve soвut olmaвan НОğОrlОrТ ТlО bТr kültür bütünüНür. BТr mТllОtТn kОnНТnО Сas НüşünМО, Тnanış, ОğТtТm, вaşaвış vО Нavranış tarгı, o mТllОtТn kültürünü oluşturmaktaНır. Kültürün НoğuşunНa vО РОlТşТmТnНО Тnsan vО МoğrafТ Нurum önОmlТ rol oвnamaktaНır. TarТСsОl sürОхtО kültürlОr, tОmsТl ОНТlНТklОrТ topluluklarla bТrlТktО гamanla вОnТ sosвal НОğОrlОr, Нış tОsТrlОr vО koşullarla НОğТşТr vО РОlТşТrlОr. AnМak bu НОğТşТm vО РОlТşТm sonuМunНa СТхbТr kültür öг vasfını kaвbОtmОг vО ana kültür kalıbı bОlТrlТ bТr karaktОr СalТnНО НОvam ОНОr (KafОsoğlu 1977). Kültür ОnНüstrТsТ ТsО, BТrlОşmТş MТllОtlОr EğТtТm, BТlТm vО Kültür Kurumu (UNESCO) ile TarТfО vО TТМarОt GОnОl Anlaşması (GATT)’ın tanımına РörО; ОntОlОktüОl mülkТвОt Сakları ile korunan kültürОl ürünlОrТn вaratılmasını, ürОtТlmОsТnТ vО Нağıtılmasını ОkonomТk faalТвОt olarak bОnТmsОmТş ОnНüstrТnТn aНıНır (нгНОmТr 2009). MОНОnТвОtlОrТn vО kültürlОrТn вaşaНıkları mОkсnları, kОntlОrТ, Рünlük Сaвatlarını anlamak vО aktarmak tОmОlТnНО şОkТllОnОn vО НОğОrlОnНТrТlОn kültür ОkonomТsТ vО ОnНüstrТsТ kültürün РОlОМОğО bТr aktarım araМı olmaktaНır (Erataş vО НТР. 2013). Kültür ОkonomТsТ vО ОnНüstrТsТвlО СОm РТrНТsТ вaratıМı vО kültürОl ОmОk, хıktısıвsa fТkrТ mülkТвОt Сakları ТlО korunan ürünlОrТn, ОsОrlОrТn vО ОtkТnlТklОrТn tükОtТМТ ТlО buluşması, СОm НО öг НОğОrlОrТn vО вОrlТ kaгanımların Нünвaвa aхılması sağlanmaktaНır (UNESCO 2009). Bu bağlamНa, вОrОlТn, ulusalın, вörОsОl vО ulusal гОnРТnlТğТn, öгРünlüğün, СaгТnОnТn, bОllОğТn kürОsОl ölхОktО taşınması Нa mümkün olmaktaНır (нгНОmТr 2009). İnsanların, toplumların vО ülkОlОrТn bТrbТrlОrТвlО ОkonomТk vО kültürОl alışvОrТşО РТrmОlОrТ, makro ölхОktО ülkОlОrТn ОkonomТk РОlТşmТşlТklОrТnО katkı sağlarkОn, mТkro ölхОktО НО bТrхok bölРОвО ТstТСНam vО РОlТr вaratma fırsatı vОrmОktОНТr. оlkОlОr saСТp olНukları Нoğal РüгОllТklОrТnТ, kültürОl mТraslarını, sanatlarını katma НОğОrТ вüksОk kültürОl ürünlОrО Нönüştürüp paгarlaвarak, ТstТСНam vО РОlТr вaratabТlmОktОНТr. Bu saвОНО СОm bölРО kaвnakları ОtkТn bТr şОkТlНО kullanılabТlТrkОn, СОm НО kültürОl aхıНan bТlРТ bТrТkТmТ artmakta vО kültürОl bОllОğТn oluşumuna katkısı olmaktaНır. AвrıМa, kТşТlОrТn sosвal, ОkonomТk, kültürОl Сaвata bТrОвsОl rОfaС vО potansТвОllОrТnТ artıraМak şОkТlНО katılabТlmОlОrТ, sosвal Нokunun НaСa sıkı toplumsal uвuma вol aхaМak şОkТlНО 647 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK РОlТşmОsТ, НaСa nТtОlТklТ Тnsan ТlТşkТlОrТ, РüvОn, ТşbТrlТğТ ТstОğТnНО artış, Тnsanların farklı вaşam tarгlarına ulaşmasını sağlaвan bТr sosвal öğrОnmО platformunun oluşması Нa sağlanabТlmОktОНТr (Kumral vО Güхlü 2013). Kültür ОkonomТsТnТn öğОlОrТnТ вaвınМılık ОnНüstrТsТ, fТlm ОnНüstrТsТ, РörsОl вaвınМılık, müгТk, saСnО sanatları, РörsОl vО plastТk sanatlar, müгОlОr, kültür malгОmОlОrТnТn pОrakОnНО tТМarОtТ, mТmarТ, tasarım vО moНОrn вaratıМılık ОnНüstrТlОrТ oluşturmaktaНır (TAVAK 2013). Bu bağlamНa, kültür ОkonomТsТ, sürНürülОbТlТr kalkınmanın vО Сıгlı ОkonomТk РОlТşmОnТn tОmОl НТnamТklОrТnНОn bТrТ olarak karşımıгa хıkmaktaНır (нгНОmТr 2009) (Erataş vО НТğ. 2013). GünümüгНО, ülkОlОr bТrхok alanНa katma НОğОrТnТn вüksОk olmasınНan Нolaвı, kültür ОkonomТsТnО НaСa faгla önОm vermektedir. Türk Нünвası ölхОğТnНО baktığımıгНa, katma НОğОrТ вüksОk vО uluslararası pТвasalarНa rОkabОt РüМü вüksОk alanlarНan olan kültür ОkonomТsТnО ТlТşkТn хalışmalar СОnüг хok вОnТ vО saвıМa aгНır (Erataş vО НТğ. 2013). Köklü tarТСТ РОхmТşТ olan vО РОnТş bТr Мoğrafвaвa вaвılan TürkТвО ТlО Orta Asвa’НakТ Türk НОvlОtlОrТ, kültürОl mТraslarını toplaвabТlmОlОrТ vО РОlТştТrОbТlmОlОrТ ТхТn вОnТ proРramlara vО moНОllОrО РОrОksТnТm НuвmaktaНır. Bu proРram vО moНОllОrНО, UNESCO’nun somut vО somut olmaвan kültürОl mТras söгlОşmОlОrТnНО вОr alan şartların Нa sağlanabТlmОsТ ТхТn önОmlТ bТr malТ kaвnağa ТСtТвaх НuвulmaktaНır. GОrОklТ malТ kaвnakların sağlanabТlmОsТ ТхТn НО kültür vО ОkonomТ ТşbТrlТğТ, гorunlu vО vaгРОхТlmОг olmaktaНır. Türk Нünвası, sürНürülОbТlТr vО kОnНТ kОnНТnТ fТnansО ОНОbТlОn proРramlar vО moНОllОr saвОsТnНО, saСТp olНukları potansТвОlТ вüksОk kültürОl mТrasını koruвup вaşatırkОn, ОkonomТk aхıНan Нa НОğОrlОnНТrОbТlОМОktТr (нгНОmТr 2009) (Erataş vО НТğ. 2013). Bu bağlamНa, ulusal, bölРОsОl vО вОrОl НüгОвНОkТ tüm aktörlОrТn/paвНaşların НсСТl olНuğu вönОtТm anlaвışını bОnТmsОвОn, bölРОsОl kalkınma polТtТkalarının uвРulanması РОrОkmОktОНТr (Kumral ve Güхlü 2013). Türk НünвasınНa 1993 вılınНa TоRKSOY kurulunМaвa kaНar kültürün, Нolaвısıвla kültürОl mТras вa Нa bОllОğТn ОkonomТ vО ОnНüstrТ ТlО bağlantısı üгОrТnНО yetОrТnМО Нurulmamıştır. TоRKSOY’un kurulmasıвla bТrlТktО kültür ОkonomТsТ kapsamınНa pОk хok ürün, СТгmОt, faalТвОt, kurum, aktör vО sТstОm НсСТl ОНТlmОktО vО НОğОrlОnНТrТlmОktОНТr. Bu bağlamНa, Türk tarТСТ vО kültürüвlО ТlРТlТ ortak хalışma Рrupları oluşturulmuş vО kültür ОkonomТsТnТ vО ОnНüstrТsТnТ МanlanНırabТlmОk ТхТn, СОr вıl kuruМu ülkОlОrНО farklı kОntlОr kültür başkОntlОrТ olarak sОхТlmТş vО bu kОntlОrНО araştırma mОrkОгlОrТ, müгОlОr РТbТ farklı fonksТвonları barınНıran вapılar Тnşa ОНТlmТştТr. Bu bağlamНa, kültür turТгmТ РüгОrРсСları oluşturularak, kültürОl bОllОğТn toplanНığı vО saklanНığı, mОkсnın bТlРТ tutuМu, НОnОвТm saklaвıМı вОtОnОğТ kullanılarak (Demir 2012) (Assman 2001) kültürОl mТras proУОlОrТ Сaвata РОхТrТlmОktОНТr. Bu proУОlОrТn sürНürülОbТlТrlТğТnТn sağlanmasınНa Нa ünТvОrsТtОlОr büвük rol üstlОnmОktОНТr. оnТvОrsТtОlОr, РОnОl anlamНa bТrОвlОrО akaНОmТk ОğТtТm vОrmОвТ, mesleki bОМОrТ vО вОtОrlТlТk kaгanНırmaвı, bТr вanНan Нa bulunНukları ülkОвТ, bölРОвТ, ОkonomТk vО kültürОl aхıНan kalkınНırmaвı amaхlaвan ОğТtТm kurumlarıНır. TürkТвО’НО bulunan ünТvОrsТtОlОrНО kültür mТrası vО ОkonomТsТnТn sürНürülОbТlТrlТğТnТ sağlamak ТхТn, Türk Нünвası Сalklarının ortak РОхmТşТnТ, tarТСТnТ, НТl vО ОНОbТвatını, kültür vО sanatını bТr bütün СalТnНО ОlО alan bТlТmsОl araştırmaların вapılması РОrОkmОktОНТr. Bu saвОНО, tarТСТ, ana НТlТ, ОНОbТвatı, kültür vО sanatı, РОlОnОk vО РörОnОklОrТ РОlОМОk kuşaklara aktarmak ТхТn ortam СaгırlanabТlОМОktТr. AвrıМa uluslararası ТlТşkТlОrНО вОnТ НОnРОlОrТn kurulması vО Нünвa хapınНa вОnТ kültürОl вapılaşmanın НОstОklОnmОsТ sağlanabТlОМОktТr. Bu bağlamНa, хalışmaНa, kültür ОkonomТsТ vО ОnНüstrТsТ ТlО kültürОl mТras вönОtТmТ ТlТşkТsТ vurРulanmakta vО Türk Kültürünün вaвılmasına vО ОkonomТk НОğОr olarak sürНürülОbТlТrlТğТnТn sağlanmasına вönОlТk bТr moНОl önОrТlmОktОНТr. Kurulan Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 648 moНОl НoğrultusunНa, tasarlanan EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ’nНО Türk Dünвası Yaşaвan MüгО ProУОsТnТn Сaгırlanma sürОМТ vО mТmarТ konsОptТn bОlТrlОnmОsТnНО ОsТnlОnТlОn Türk kültürünО aТt вapısal form vО НОtaвlar anlatılmaktaНır. EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ MОşОlТk вОrlОşkОsТnТn вanınНa вОr alan rОkrОasвon alanınНa Тnşa ОНТlmОsТ önРörülОn proУО, üх bölümНОn oluşmaktaНır. Bu bölümlОr; “оlkОlОrТn Kültür Tanıtım BТrТmlОrТ”, “Türk Dünвası GОlОnОksОl Konaklama BТrТmТ: кaНırlar”, “Türk Dünвası Sporları: Atхılık-Okхuluk Kulübü” nНОn oluşmaktaНır. ESOGо bünвОsТnНО Türk kültürünü tanımak ТstОвОnlОrТn bu alanı вaşaвarak НОnОвТmlОвОbТlmОsТ ТхТn, ülkО tanıtım bТrТmlОrТnНО вörОsОl lОггОtlОrТ taНabТlmОsТ, РОlОnОksОl хaНırlarНa konaklaвabТlmОsТ vО Türk Нünвası ata sporu olan at bТnТМТlТğТ vО okхuluk РТbТ aхık Сava sporlarını öğrОnОbТlОМОğТ mОkсnlar tasarlanmıştır. Tasarlanan mОkсnlarНa, ünТvОrsТtОНО kaвıtlı, Türk CumСurТвОtlОrТnНОn РОlОn öğrОnМТ vО öğrОtТm üвОlОrТnТn, bu alanНa aktТf РörОv alarak, kОnНТ kültürünü tanıtması vО bulunНuğu хОvrОНО sosвallОşОrОk, ülkОlОrТnО НönНüklОrТ гaman Нa kültür ОlхТsТ olarak Türk Сalkları arasınНakТ bağların kuvvОtlОnНТrТlmОsТnНО РörОv alabТlОМОklОrТ НüşünülmОktОНТr. KОnt Сalkının, вОrlТ vО вabanМı turТstlОrТn kullanımıвla, kОntТn önОmlТ bТr oНak noktası СalТnО РОlmОsТ НüşünülОn müгО, kОnНТ kОnНТnО вОtОn ОkonomТsТвlО НО sürНürülОbТlТrlТğТnТ koruyabilecektir. 1. ORTA ASВA TÜRK MİMARİ KÜLTÜRÜNÜN ANALİГİ ProУО kapsamınНa önМОlТklО, Türk mТmarТ kültürünün önОmlТ ОsОrlОrТ ТnМОlОnmТş, РОomОtrТk НüгОnlОrТ, malгОmО vО motТflОrТ analТг ОНТlmТştТr. Bu analТгlОr sonucunda хağНaş bТr вorumla “оlkОlОrТn Kültür Tanıtım BТrТmlОrТ” mТmarТsТ РОlТştТrТlmТştТr. ArНınНan Türk Dünвası GОlОnОksОl BТrТmТ olan хaНırlarНan oluşan konaklama bТrТmlОrТnТn tasarımınНa ОsТnlОnТlОn хaНırın, РОхmТştОn РünümüгО Türk mТmarТ kültürünНОkТ вОrТ vО önОmТ anlatılmıştır. 1.1 TüЫk MТЦКЫТ KüХЭüЫünНО GОoЦОЭЫТk DüzОnХОЫ Türk mТmarТ kültürü ТnМОlОnНТğТnНО, kalıМı olan sТmРОsОl вapılar РОnОllТklО bТrТnМТl РОomОtrТk НüгОnlОrlО (karО, НТkНörtРОn, НaТrО vb.) masТf kütlОlОr (taş, tuğla vb.) olarak kurРulanmıştır. İslam önМОsТnНОn başlaвarak Türk türbО vО kümbОtlОrТ, saНОМО tОk ТşlОvlТ bТrОr mОгar anıt olarak tasarlanmıştır. Orta Asвa’Нa, 9. vО 10. вüгвıllarНa Тnşa ОНТlОn türbОlОrТn, küхük ölхОklТ vО РОnОllТklО taх kapısıг olНuğu bТlТnmОktОНТr. Bu anlaвış 10. вüгвılın ТkТnМТ вarısınНan sonra НОğТşОrОk, tОk bТr МОpСОвО önОm vОrТlОn türbОlОr Тnşa ОНТlmТştТr. нгОllТklО 11. vО 12. вüгвıllarНa taх kapı НüгОnТ вüгОвsОl olarak bütün МОpСО boвunМa uвРulanan büвük boвutlu mОгar вapıları ön plana хıkmaвa başlamıştır. Genellikle taх kapılı МОpСО, НТğОr МОpСОlОrО РörО НaСa хok süslОnmТş vО önО хıkarılmıştır. Taх kapılı МОpСОlОrНОkТ stТlТгО bТtkТsОl vО РОomОtrТk süslОmОlОr, fТРürlü tuğla, oвmalı alabastr vО tОrrakotta malгОmОвlО вapılmıştır. KarО mОkсnı örtОn kubbОnТn üгОrТ konТk vОвa pТramТНal şОklТnНО başka bТr örtüвlО vОвa ТkТnМТ bТr kubbО ТlО kapatılmıştır. Bu saвОНО, taх kapı ТlО vurРulanan ana РТrТş МОpСОsТ ve хТft örtü sТstОmТвlО oluşturulan mОгar вapısı, НaСa anıtsal СalО РОtТrТlmТştТr. Türk mТmarТ kültürünНОn başlıМa ОsОrlerin incelenmesi sonucunda geometrik НüгОnlОrО вönОlТk хalışma Tablo 1.1’НО РörülmОktОНТr. Tablo 1.1’ НОkТ örnekleri ТnМОlОНТğТmТгНО, Orta Asвa’Нa 10. вüгвılın ТkТnМТ вarısınНan sonra РОlТşmОвО başlaвan taх kapı МОpСОlТ türbОlОr, 11. vО 12. вüгвılНa sıklıkla kullanılmaktaНır. MОгar вapılarınНa taх kapılar kullanılarak, ana РТrТşТn bulunНuğu МОpСО vurРulanmaktaНır. GОnОl Сatlarıвla karО planlı vО kubbОlТ şОmaвa saСТp olan bu tТp türbОlОrНО, taх kapı МОpСОвО вüгОвsОl olarak uвРulanmaktaНır. Ana РТrТş, büвük bТr kОmОrlТ nТş ТхТnНО вОr almaktaНır. Taх kapı, nТşТ Нuvar kalınlığı ТхТnНО almakta vО Нışa taşkınlık вapmamaktaНır. Taх kapılı МОpСО kТmТ гaman МОpСО sОvТвОsТnТ aşmakta vО böвlОМО вapıвa НaСa faгla anıtsallık kaгanНırılması sağlanmaktaНır. 649 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK Tablo 1.1. Türk Dünвası MТmarТ Kültürü Yapı AnalТгТ YAPI GEOMETRİK DÜГEN ANALİГİ 1. SЮХЭКn SКnУКЫ MozКХОЬТ / TüЫkЦОnТЬЭКn KarО planlı kubbОlТ mОгar вapısı, portalsТг olarak НüгОnlОnmТştТr. кТft kubbОlТ örtü sistemine sahiptir. 2. FКСЫОННТn RКzТ TüЫЛОЬТ / TüЫkЦОnТЬЭКn KarО planlı vО kubbОlТ mОгar вapısı, taх kapılı МОpСОвО saСТptТr. TürbО хТft örtülü vО ТхtО kalan Тlk kubbО вarım вuvarlak, pТramТНal şОklТnНОkТ ТkТnМТ örtü ТsО onТkТРОnНТr. 3. HoМК AСЦОН ВОЬОЯТ TüЫЛОЬТ / KКzКkТЬЭКn KarО planlı vО kubbОlТ mОгar вapısı, taх kapılı МОpСОвО saСТptТr. TürbО хТft örtülü vО ТхtО kalan Тlk kubbО вarım вuvarlak, pТramТНal şОklТnНОkТ ТkТnМТ örtü ТsО onТkТРОnНТr. 4. KЮЦЛОz MКnКЬ TüЫЛОЬТ / KıЫРızТЬЭКn KarО planlı вapı 11m вüksОklТğО vО 50m2 taban alanına saСТptТr. TürbОnТn üstü sТvrТ kubbО ТlО örtülüНür. TuğlaНan вapılmış olan вapının МОpСОsТ Arapхa вaгıtlar ТlО süslОnmТştТr. 5. KКЫКkСКnТН TüЫЛОЬТ / KıЫРızТЬЭКn UгРОn’Тn anıtlarına "KaraСanlılar kültürünün ansТklopОНТsТ" НОnТlmОktОНТr, Mimari formların вanı sıra 11. vО 12. Yüгвılın НОkoratТf sanatı aхısınНan başarılı bТr örnОk olarak kabul edilmektedir. 6. ŞТЫЯКnşКС SКЫКyı / AzОЫЛОyМКn Asвa taş mТmarТsТnТn Оn РörkОmlТ örnОklОrТnНОn bТrТ kabul ОНТlОn ŞТrvanşaС Saraвı 15. вüгвılНa Тnşa ОНТlmТştТr. Büвük bТr küllТвОnТn ТхТnНО вОr alan ТkТ katlı saraвın kubbОlОrТ vО kОmОrlОrТ ТвТ korunmuştur. 7. BКЫКk HКn MОНЫОЬОЬТ / ÖzЛОkТЬЭКn MОНrОsО, bТr avlu ОtrafınНa toplanmaktaНır. MОtal kubbОlОr rОstorasвon sırasınНa ОklОnmТştТr. MОНrОsОnТn ölхülОrТ: 703 б 44 m, avlunun ölхülОrТ ТsО 33 б 27,5 mОtrОНТr. 8. DТЯЫТğТ UХЮ CКЦТ / TüЫkТyО Ulu CamТТ, SülОвman Şah'ın oğlu Ahmet Şah tarafından yaptırılmıştır. Yapımı 15 yıl sürmüş ve 1243 yılında tamamlanmıştır. Taх kapıвla РТrТş МОpСОsТ vurРulanmaktaНır. Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 650 TürkmОnТstan’ın MОrv kОntТnНО 12. вüгвılНa Тnşa ОНТlОn Sultan SОnМОr TürbОsТ karО planlı, kubbОlТ vО taх kapısıг olarak НüгОnlОnmТştТr. кТft kubbОlТ örtü sТstОmТnО saСТp türbОnТn хОvrОsТnНО bulunan kalıntılar, türbОnТn НaСa önМОНОn bТr küllТвО ТхТnНО вОr alНığını РöstОrmОktОНТr. Bu türbОnТn, bТr saraв komplОksТnО aТt kabul mОkсnı olabТlОМОğТ НüşünülmОktОНТr. BОnгОr şОkТlНО, TürkmОnТstan’ın UrРОnх kОntТnНО 12. вüгвıl вapısı olan FaСrОННТn RaгТ TürbОsТ НО, karО planlı, kubbОlТ вapısı vО taх kapılı МОpСОsТвlО bu tТp вapılara örnОk tОşkТl ОtmОktОНТr. TürbО хТft örtü sТstОmТвlО oluşturulmuştur. İхtО kalan Тlk örtü kubbО olarak, ТkТnМТ örtü ТsО pТramТНal şОkТlНО Тnşa ОНТlmТştТr. Bu tТp вapılara bТr НТğОr örnОk ТsО, Türk Нüşünür vО şairi Hoca Ahmet Yesevь ТхТn KaгakТstan’Нa Тnşa ОНТlОn türbОНТr. HoМa AСmОt YОsОvТ TürbОsТ НönОmТnТn tüm öгОllТklОrТnТ taşımaktaНır. TürbОnТn, Türk, İslam, AnaНolu, Asвa vО İran mТmarТsТnТn bТr sОntОгТ olНuğu НüşünülmОktОНТr. HoМa AСmОt YОsОvь TürbОsТ 46,50 x 65,00 m.’lТk planı ТlО tОk kütlОlТ, prТгmatТk, kсРТr vО anıtsal bТr вapıНır. Taх̧ kapı, orta sofa vО arkasınНakТ türbО bölümlОrТnНОn oluşmaktaНır. DТkНörtРОnlОr prТгmasının ortasınНa вОr alan kubbО 37.50 m. вüksОklТğО ОrТşТrkОn, sırlı tuğlaвla kaplanarak НaСa Нa vurРulanmaktaНır. BölРОНО taşın гor bulunması nОНОnТвlО, tuğla kullanımı olНukхa вaвРınНır. Buna bağlı olarak, rОnklТ sırlama vО хТnТ ТşlОmО bu bölРОНО вapılan вapıların ana malгОmОsТ olmuştur. TürbОНО, НışarıНa sırlı tuğla, ТхОrТНО НaСa хok plak СalТnНО хТnТ kullanılmıştır. Mukarnas vО alхı mala karТlОrlО НО НОstОklОnmТştТr. KırРıгТstan’ın Talas kОntТnТn 22 km. kuгОв-НoğusunНa bulunan KumbОг Manas TürbОsТ НО, НönОmТn вapılarına bТr örnОk olarak РöstОrТlОbТlТr. KarО planlı вapı 11 m. вüksОklТğО ve 50 m2 taban alanına saСТptТr. TürbОnТn üstü sТvrТ kubbО ТlО örtülüНür. TuğlaНan вapılmış olan вapının МОpСОsТ Arapхa вaгıtlar ТlО süslОnmТştТr. Taх kapı örnОğТ bu вapıНa Нa РörülОbТlmОktОНТr. KırРıгТstan’Нan bТr НТğОr örnОk ТsО, UгРОn kОntТnНО bulunan Karakhanid TürbОsТНТr. UгРОn KırРıгТstan’ın İpОk Yolu üгОrТnНО bulunan Оn ОskТ şОСТrlОrТnНОn bТrТНТr. UгРОn’ Тn FОrРana VaНТsТnТ KaşРar ТlО bТrlОştТrОn konumu, tüММarlar vО СükümНarlar ТхТn önОmlТ bТr вОr вapmıştır. 13. вüгвıla kaНar UгРОn, KaraСanlı İmparatorluğunun başkОntТ olmuştur. UгРОn' Тn anıtlarına "KaraСanlılar kültürünün ansТklopОНТsТ" НОnТlmОktОНТr. Bu bağlamНa, KarakСanТН TürbОsТ’ НО НönОmТn mТmarТ kültürünНО önОmlТ bТr örnОk olarak РörülmОktОНТr. AгОrbaвМan’ın Bakü kОntТnНО, ‘İхОrТ ŞОСТr’ olarak aНlanНırılan Bakü KalОsТ’nТn kuгОвbatısınНa, batı vО РünОвО Нoğru ОğТtТmlТ bТr araгТНО konumlanan ‘ŞТrvanşaСlar Saraвı’ Нa НönОmТn ТгlОrТnТ taşımaktaНır. KТtabОlОr vО tarТСТ bТlРТlОrО РörО вapımına 15. вüгвılın Тlk вarısınНa ŞТrvanşaСı I. HalТlullaС (1417-1462) НönОmТnНО başlanmış, 16 вüгвıla kaНar хОşТtlТ ОklОmОlОrНО РОnТşlОtТlmТştТr. ŞТrvanşaСlar SaraвınНa; ŞaС Saraвı, DТvanСanО, ŞТrvanşaСlar TürbОsТ, ŞaС CamТТ, ŞaС Hamamı, ŞaС Kuвusu (OvНan), SОввТН YaСвa Baküvü TürbОsТ, KОвkubaН CamТТ vО Doğu Kapısı ve bir kitabe bulunmaktaНır. Asвa taş mТmarТsТnТn Оn РörkОmlТ örnОklОrТnНОn bТrТ olarak kabul ОНТlmОktОНТr. Büвük bТr küllТвОnТn ТхТnНО вОr alan ТkТ katlı saraвın kubbОlОrТ vО kОmОrlОrТ ТвТ korunmuştur. GОхmТş НönОmНО kТmТ гaman СastanО, kТmТ гaman kışla olarak kullanılan вapı 1964 вılınНa müгОвО Нönüştürülmüştür. ZОnРТn bТr Сalı kolОksТвonuna Оv saСТplТğТ вapan saraвНa, aвnı гamanНa mumНan вapılmış СОвkОllОrТn sОrРТlОnНТğТ bТr bölüm НО вОr almaktaНır. нгbОkТstan’Нan НönОmТ вapılarına bТr örnОktО, TaşkОnt kОntinde yer alan Barak Han MОНrОsОsТНТr. TaşkОnt’Тn Оn büвük vО önОmlТ sТmРО вapılarınНan bТrТНТr. MОНrОsОnТn köşОlОrТnНО bulunan mavТ kubbОlОr НТkkat хОkТМТНТr. MОНrОsО хОşТtlТ НönОmlОrНО вapılmış olan вapılarНan oluşmaktaНır. İlk kısım 15. вüгвılНa, ТkТnМТ bölüm 651 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 1530 вılınНa вapılmış, üхünМü ТlavОвТ ТsО 16. вüгвıl ortasınНa SuвunТМ Han‘ın oğlu Barak Han вaptırmıştır. BТr avlu ОtrafınНa toplanmış mОНrОsО, 1955-1963 вılları arasınНa rОstorО ОНТlmТştТr. MОtal kubbОlОr rОstorasвon sırasınНa ОklОnmТştТr. DТvrТğТ Ulu CamТ SülОвman ŞaС'ın oğlu AСmОt ŞaС tarafınНan вaptırılmıştır. Yapımı 15 вıl sürmüş vО 1243 вılınНa tamamlanmıştır. Taх kapıвla РТrТş МОpСОsТ vurРulanmaktaНır. Orta Asвa’НakТ Türk topluluklarınНa tarТС boвunМa вapılan ОsОrlОr ТnМОlОnНТğТnНО, mТmarТ konsОptТn karО, НТkНörtРОn vО НaТrО РТbТ ana РОomОtrТk formlarla oluştuğu РörülmОktОНТr. Ana formu РüхlОnНТrmОk ТхТn НО, taх kapılar vО kubbОlОr kullanılmaktaНır. 1.2 TüЫk MТЦКЫТ KüХЭüЫünНО MoЭТПХОЫ TürklОrТn İslamТвОt Тnanışları nОНОnТвlО, rОsТm vО СОвkОl sanatınНan uгak НurulНuğu vО вОrТnО РОomОtrТk vО bТtkТsОl motТflОr ТlО вaгının kullanılНığı bТr süslОmО anlaвışının СсkТm olНuğu РörülmОktОНТr. Bu bağlamНa, Türk mТmarТ kültürünНО НО ortak bТr üslupta вapılarНa РОomОtrТk vО bТtkТsОl motТflОr mТmarТ süslОmО ОlОmanları olarak kullanılmaktaНır. MТmarТ вapılarНa motТflОr taş, aСşap vО хТnТ РТbТ вapı malгОmОlОrТ üгОrТnО ТşlОnmОktОНТr. AnaНolu’Нa kullanılan вılНıг motТfТ, kırık хТгРТlОrТn Тх ТхО РОхmОsТвlО, kОsТşmОsТвlО всНa РОomОtrТk şОkТllОrТn karО, bОşРОn, altıРОn, sОkТгРОn, onРОn vО onТkТРОn РТbТ хokРОnlОrТn kОsТşmОsТ вa Нa Тх ТхО РОхmОsТвlО farklı saвıНakТ kollarНan oluşur. AвrıМa bu kırık хТгРТlОr vО РОomОtrТk şОkТllОrТn bТrlТktО oluşturНuğu вılНıг sТstОmlОrТ НО mОvМuttur. HОr ТkТ Рrupta Нa aвnı motТfТn sürОklТ tОkrarıвla sonsuгluk НüşünМОsТnТn ТşlОnНТğТ РörülmОktОНТr. Altı kollu вılНıгlara naгaran sОkТг kollu вılНıг kompoгТsвonları НaСa вaвРınНır. Kırık хТгРТlОr karО vО хokРОnlОrТn (öгОllТklО sОkТгРОn) kОsТşmОsТвlО bТхТmlОnОn sОkТг kollu вılНıгlar Нört ana vО ara вönü sТmРОlОвОrОk ОvrОnО, Нünвaвa СсkТmТвОtТ, Нolaвısıвla ОvrОnТn vО Нünвanın вaratıМısı Tanrı’вı sТmРОlОmОktОНТr (Şaman). кalışmanın bu bölümünНО, tasarım sürОМТnНО kullanılması НüşünülОn, Tablo 1.2.’НО РörülОn Türk mТmarТ motТf örnОklОrТ СakkınНa bilgi verilmektedir. Tablo 1.2 Türk MТmarТ KültürünНОn MotТf нrnОklОrТ TüЫk DünyКЬı MТЦКЫТ KüХЭüЫünНОn MoЭТП ÖЫnОkХОЫТ TürkТвО Azerbaycan Kazakistan нгbОkТstan KırРıгТstan TürkmОnТstan Tataristan Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 652 TürkТвО pavвonunun Нış МОpСОsТnТn tasarımınНa, ŞОkТl 1.1’НО İгmТr Varвant FatТС CamТ МОpСОsТnНОkТ хТnТ motТflОrТnНОn вararlanılmaktaНır. CamТ Тnşaatına 1988 вılınНa başlanmış, 1996 вılınНa ТsО tamamlanmıştır. Yapı РОlОnОksОl bТr şОkТlНО ТşvОrОnlОr ТlО ustaların bТrlТktО хalıştığı bТr sürОМТn sonunНa, хОşТtlТ НönОm vО kültürlОrО aТt İslam mТmarТsТ örnОklОrТnНОn bТхТm, ТmaУ vО НОtaвlar alınarak ortaвa хıkarılmıştır. Avlu РТrТşТnНО mukarnaslar вОr alırkОn, МamТnТn Нışı Tablo 1.2.’НО РörülОn motТflОrТn ТşlОnНТğТ mavТ хТnТlОrlО kaplanmıştır (Şaşmaг 2012). ŞОkТХ 1.1 İгmТr Varвant FatТС CamТ Azerbaycan pavyonunda ise ŞОkТl 1.2’НО РörülОn üst uМu sТvrТ bükülmüş baНОm şОklТnНО olan, AгОrbaвМan’ın karaktОrТstТk mТllТ süs motТfТ olan “Buta” kullanılmaktaНır. TarТС boвunМa buta motТfТ mТmarТ вapılarНa, СalılarНa, kumaşlarНa, rОsТmlОrНО vО AгОrbaвМan’ın mТllТ şal vО Оşarp türü olan kвalaРaТlОrНО süslОmО amaхlı kullanılmıştır. Buta motТflОrТnТn farklı sОmbolТk anlamlar ТхОrОn хОşТtlОrТ НО bulunmaktaНır (Abdullayeva 1971). ŞОkТХ 1.2 AгОrbaвМan’ın Buta motТfТnО bТr örnОk Kazakistan pavyonunun cephesinde ise ŞОkТl 1.3’tО РörülОn KaгakТstan’ın ulusal baвrağınНa kullanılan motТflОrНОn ОsТnlОnТlmОktОНТr. Baвrakta kullanılan motТftОkТ хТгРТlОrТn armonТsТ, mТllТ kültürü vО Сalkın РОlОnОklОrТnТ sОmbolТгО ОtmОktОНТr. Bu motТf, KaгakТstan’Нa хaНırların süslОmОlОrТnНО, СalılarНa, kТlТmlОrНО vО kıвafОtlОrНО sıklıkla kullanılmaktaНır (Kazakistan Cumhuriyeti 2018). ŞОkТХ 1.3 KaгakТstan baвrağı нгbОkТstan pavвonunНa kullanılan motТf ТsО, ŞОkТl 1.4’tО РörülОn нгbОkТstan'ın, tarТСТ BuСara kОntТnНОkТ Orta Asвa’nın Оn büвük МamТsТ olan BТbТ KСanum CamТsТ’nТn maвolТkalarınНan ОsТnlОnОrОk tasarlanmaktaНır. 1399 вılınНa вapılan МamТnТn вapımınНa, Orta Asвa’nın Оn önОmlТ гanaat ustaları РörОv almıştır. 653 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK Yapının ТnşasınНa хalışan вaklaşık bОş вüг ТşхТ, bОş вıl РТbТ bТr sürОНО вapıвı tamamlamıştır. On bТn kТşТlТk РОnТş avlusu vО хТnТlОrТвlО Türk mТmarТ kültürünün önОmlТ вapıtlarınНan bТrТНТr (Umnвakov vО AlОskerov 1958). ŞОkТХ 1.4 нгbОkТstan BuСara KОntТnНО BТbТ KСanum CamТsТ KırРıгТstan pavвonunНa, ŞОkТl 1,5’tО РörülОn KırРıгların mТllТ НОsОnТ СalТnО РОlОn ak kalpaklarınНa kullanılan kıvrımlı KırРıг ana süs motТfТ kullanılmaktaНır. Bu motТf tarТС boвunМa Сalı, kТlТm, kıвafОt vО Оv ОşвalarınНa süslОmО ОlОmanı olarak kullanılmaktaНır. MotТfТn СaвvanМılık kültürünО Нaвanarak antik zamanlarda ortaya хıktığı vО sonrasınНa stТlТгО ОНТlОrОk РünümüгНОkТ СalТnТ alНığı НüşünülmОktОНТr (DОrОbaşo vО Oвman 2016). ŞОkТХ 1.5 KırРıгТstan pavвonunun МОpСО tasarımınНa kullanılan НОsОn TürkmОnТstan pavвonunНa kullanılan motТf, ŞОkТl 1.6’Нa РörülОn 1992’НО НОvlОt tarafınНan Тlan ОНТlОn вarışma sonuМu rОsmТвОt kaгanan vО РünümüгНОkТ TürkmОnТstan baвrağınНa Нa kullanılan motТflОrНОn ОsТnlОnТlmОktОНТr. Baвrakta ülkОnТn Оn büвük aşТrОt Рrupları olan TОkТn, Yomut, Salır, кovНur vО Ersar, kОnНТ bölРОlОrТnНО СalılarНa kullanılan НОsОnlОr ТlО tОmsТl ОНТlmОktОНТr. ŞОkТХ 1.6 TürkmОnТstan baвrağı vО baвraktakТ НОsОnlОrНОn bТr örnОk TatarТstan pavвonunНa ТsО Tatar kültürünНО önОmlТ bТr вОrО saСТp olan stТlТгО ОНТlmТş lalО motТfТ kullanılmaktaНır. Bu motТf, TatarТstan CumСurТвОtТnТn armasınНa Нa вОr almaktaНır. Müslüman sanatınНa Тnsan Рörüntüsü ТхТn alОРorТk хТхОklОr kullanılır. Gül, baСar mОvsТmТnНО Тnsanın вaşamı vО manОvТ Нünвası, annОnТn sıМaklığı, sОvРТsТ, şОfkatТ vО mОrСamОtТ olarak sОmbolТгО ОНТlmОktОНТr. LalО ТsО, РОnх bТrТnТn "aşk bОвanını" tОmsТl ОtmОktОНТr (SОlОmОtov 2016). Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 654 YukarıНa НОğТnТlНТğТ РТbТ, Türk topluluklarınНa önОm tОşkТl ОНОn vО НТğОr motТflОrО РörО НaСa faгla kullanılan, önОm vОrТlОn vО sТmРО СalТnО РОlmТş olan motТflОr, tasarım sürОМТnНО kullanılmaвa хalışılmaktaНır. 1.3 TüЫk MТЦКЫТ KüХЭüЫünНО ÇКНıЫ Orta Asвa’Нan farklı Мoğrafвalara вaвılan Türk toplulukları, РöхОbО bТr Сaвat sürНürНüklОrТnНОn, kolaвМa kurulup sökülОn хaНırı, uгun вıllar barınma bТrТmТ olarak kullanmışlarНır. YОrlОşТk Сaвata РОхТlНТktОn sonra bТlО, savaşlarНa vО sОfОrlОrНО хaНır kullanımına НОvam ОНТlmТştТr. Bu bağlamНa, Türk mТmarТ kültür tarТСТnНО хaНır önОmlТ bТr вОrО saСТptТr. кaНır, saНОМО хОvrО şartlarınНan korunmak amaМıвla вapılmış basТt bТr barınağın ötОsТnНО, Türk kültürünün bТlОşОnlОrТ olan вaşam, Тnanх, РОlОnОk, РörОnОk, ОkonomТ, bОğОnТ, süslОmО vО Оl sanatlarını Нa bünвОsТnНО barınНırmıştır (Akın 2017). Türk kültürünНО хaНırlar, saСТp olНukları НОsОn, rОnk, boвut vО Тх mОkсn НüгОnlОrТ ТlО sosвal statüвü вansıtmaları; Тх vО Нış mОkсnlarınНa kullanılan Сalı, kТlТm, kОхО РТbТ nОsnОlОr ТlО sanatsal bТr НОğОr taşıma vО toplumun sanat гОvkТnО ışık tutmaları bağlamınНa bТr barınaktan хok НaСa faгlasını ТfaНО ОtmТştТr (кanНarlı ŞaСТn 2016). YОrlОşТk НüгОnО РОхОn СОr toplumun хaНırı tОrk ОtmОsТ РТbТ bТr sonuх bОklОnsО НО, Türk topluluklarınНa хaНır СОr гaman ТхТn вОrlОşТk вapıların vО Нolaвısıвla sosвal вaşamın bТr bütünlОвТМТsТ olmuştur. GünümüгНО НО baгı Türk CumСurТвОtlОrТnНО kalıМı konutların вanınНa kullanılan хaНırlar bunun Оn önОmlТ kanıtıНır. кaНırın ТlОrТ НönОm İslam vО sТvТl Türk mТmarТsТnНО kümbОt, kubbО, Овvan РТbТ mТmarТ formların kaвnağı olНuğu НüşünülmОktОНТr. кaНırın tОmОlТnНО вatan tОk mОkсn anlaвışının РОlОnОksОl mТmarТНО ОvТn Оn önОmlТ bölümü olan ‘Сaвatın’, oturulan, вОmОk yenilen, вatılan, Сatta oМağın Нa ТхОrТНО вОr alНığı bТr kullanım şОklТnТn vО alışkanlığının kaвnağı olНuğu mТmarlık vО sanat tarТСхТlОrТnМО kabul РörmОktОНТr (Akın 2017). 2. ESOGÜ TüЫk DünyКЬı KüХЭüЫ MüzОЬТ ЯО AЫКşЭıЫЦК MОЫkОzТ TКЬКЫıЦı: кalışmanın bu bölümünНО EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТnНО вapılması planlanan ESOGо Türk Dünвası Kültür MüгОsТ vО Araştırma MОrkОгТ’nО aТt Tablo 2.1’НО РörülОn proУО künвОsТ ТlО tasarım kurРusu vО mТmarТ proУОlОr anlatılmaktaНır. Tablo 2.1 Türk Dünвası Kültür MüгОsТ vО Araştırma MОrkОгТ ProУО KünвОsТ PЫoУО KünyОЬТ Yer EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ, MОşОlТk YОrlОşkОsТ, RОkrОasвon Alanı İşЯОЫОn EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ RОktörlüğü ESOGо MТmarlık Bölümü нğrОtТm овОlОrТ Doх. Dr. AвşОn кОlОn нгtürk TКЬКЫıЦ Dr. нğr. овОsi Hasan оnvОr ekibi Dr. нğr. овОsТ Orkun Alptekin Dr. нğr. овОsi Terane Mehemmedova Burnak TКЬКЫıЦ yıХı 2017 PЫoУО КХКnı 81.000 m2 Türk CumСurТвОtlОrТnТn(Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tataristan, Türkmenistan, Türkiye) kültür vО вaşam TКЬКЫıЦ bТхТmlОrТnТn, РОlОnОksОl вapılarının tanıtılması, вaşaвarak НОnОвТmlОnТlmОsТ Kurgusu (kültürОl obУО vО sОrРТ, вОmОk tanıtım vО taНım, хaНırНa konaklama, РОlОnОksОl aхık Сava sporlarının öğrОtТlmОsТ vb.) оlkОlОrТn Kültür Tanıtım BТrТmlОrТ, Türk Dünвası GОlОnОksОl BöХüЦХОЫ Konaklama BТrТmТ: кaНırlar vО Türk Dünвası Sporları: Atхılık-Okхuluk KulüplОrТ 655 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 2.1. AХКnК ВОЫХОşТЦ MОrkОгТn, ŞОkТl 2.1’НО РörülОn EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ MОşОlТk вОrlОşkОsТnТn kuгОв batısınНa вОr alan, вaklaşık 81.000m2 alana saСТp Porsuk хaвının вanınНakТ rОkrОasвon alanınНa вapılması planlanmaktaНır. оlkОlОrТn kültür tanıtım bТrТmlОrТ Türk kültürünНО önОmlТ bТr anlama saСТp olan СТlal formunНa tasarlanmış olan mОвНanın хОvrОsТnО konumlanНırılmaktaНır. MОвНanla вapılar su öğОsТ ТlО bТrbТrТnНОn aвrılmaktaНır. Yarım НaТrО olarak tasarlanan mОвНan, Türk kültürünНО вОr alan РОlОnОksОl oвunlar vО РöstОrТlОr ТхТn НО kullanılabТlmОktОНТr. кaНırlar ТхТn ТsО, РОхmТştО olНuğu РТbТ, suвun vО вОşТlТn вОr alНığı Porsuk кaвı uгantısınНa вОr alan alanlar uвРun Рörülmüştür. AвrıМa alanНa вürüвüş вolları vО atla РОгТlОn parkurlar Нa НüгОnlОnmТştТr. ŞОkТХ 2.1 ProУО alanı vО вakın хОvrОsТnО НaТr vaгТвОt planı 2.2. KüХЭüЫ TКnıЭıЦ BТЫТЦХОЫТnТn ÇКğНКş Yorumu Türk Dünвası mТmarТ kültürü ТnМОlОnНТğТnНО, kalıМı olan sТmРОsОl вapıların РОnОllТklО masТf kütlОlОr (taş, tuğla vb.) vО bТrТnМТl РОomОtrТk НüгОnlОrlО (karО, НТkНörtРОn, НaТrО vb.) kurРulanНıkları РörülmОktОНТr. AвrıМa, РТrТşlОrТ vО РТrТş МОpСОsТnТ Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 656 НОğТşТk НОrТnlТklОrНО, НТkНörtРОn bТr хОrхОvО ТхТnО alınmış vО РОnОllТklО МОpСОnТn ortasına konumlanНırılmış anıtsal vО sanatsal aхıНan гОnРТn bТr taх kapıвla vurРulama fТkrТ, Türk mТmarТsТnТn СОmОn СОr НönОmТnО ОРОmОn olmuştur (кakmak 1999). Bu bağlamНa, kültür tanıtım bТrТmlОrТnТn karО planlı vО küp şОklТnНО tasarlanması uвРun Рörülmüştür. Taх kapıların хağНaş вorumu olarak Нa РОrОk oransal, РОrОksО НОrТnlТk olarak bОnгОrlТk РöstОrОn, СОr ülkОnТn kОnНТ НОsОn vО motТflОrТnТn ТşlОnНТğТ, ana kütlОНОn bağımsıг Нış МОpСО kaplamaları kullanılmaktaНır. AşağıНa Tablo 2.2’НО tasarlanan МОpСО örnОklОrТ РörülmОktОНТr. Tablo 2.2 Türk Dünвası Kültür MТrası Tanıtım BТrТmlОrТ GТвНТrmО CОpСО Motifleri TüЫk DünyКЬı KüХЭüЫ MТЫКЬı TКnıЭıЦ BТЫТЦХОЫТnО AТЭ CОpСОХОЫ TüЫkТyО Azerbaycan Kazakistan ÖzЛОkТЬЭКn KıЫРızТЬЭКn TüЫkЦОnТЬЭКn Tataristan 657 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK ŞОkТl 2.2’НО РörülОn РТrТş katı (±0,00 kotu) plan вОrlОşТmТnНО, brüt 169 m² oturum alanının nОt 150 m²’sТ sОrРТ alanı olarak tasarlanmıştır. Yapıвa РТrТştО satış ve Нanışma bТrТmТ вОr alırkОn, mОrkОгНО konumlanНırılan хОkТrНОk НüşОв sТrkülasвonu sağlamaktaНır. Kat вüksОklТğТ НöşОmОНОn НöşОmОвО 5,50 m olarak НüгОnlОnmТştТr. оst kat НöşОmОsТ, хОkТrНОktОn konsol хıkmaвla taşınНığınНan, МОpСО СattınНa СОrСanРТ bТr taşıвıМı ОlОman bulunmamaktaНır. Dolaвısıвla tüm katın Нış ortamla РörsОl ТlТşkТsТ varНır. BТnaвa РТrТş ТsО, вukarıНa analoУТk вaklaşımı bОlТrtТlОn ana РТrТş kapısınНanНır. ŞОkТХ 2.2 Tip zemin ve asma kat planı Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 658 ŞОkТl 2.2’НО РörülОn üst katın (+5,50 kotu) brüt 121 m² kullanım alanının, хОkТrНОk СarТх nОt 103 m²’sТ konsОpt ülkОlОrТn РОlОnОksОl вОmОk alanı olarak kullanılmaktaНır. Kat РОnОlТnНО oturma НüгОnТ masa vО sanНalвО ТlО sağlanabТlОМОğТ РТbТ, РОlОnОksОl folklorТk öğОlОr ТlО НОkorО ОНТlmТş sОНТrlОrТn kullanımı Нa mümkün olabilmektedir. Bodrum katınНa вОr alan mutfaktan вТвОМОk vО ТхОМОklОrТn bu kata ulaştırılması monşarУ ünТtОsТ вarНımıвla вapılaМaktır. кОkТrНОğТ vО asansör kuвusunu хОvrОlОвОn pОrНО Нuvarlar tarafınНan konsol olarak taşınan хatı НöşОmОsТ saвОsТnНО МОpСОНО taşıвıМı sТstОm öğОlОrТnТn olmaması vО РТвНТrmО МОpСО vasıtasıвla РОrОk Тх mОkсnlarНan МОpСО panОllОrТnТn vО Нış mОkсnın, РОrОksО НО Нış mОkсnНan Тх mОkсnНakТ aktТvТtОlОrТn alРısının kОsТntТsТг olması amaхlanmıştır. GТrТş vО üst katlarНa mОkсnsal гОnРТnlТk sağlamak vО taх kapının oransal ve estetik etkisТnТ РüхlОnНТrmОk amaМıвla, РТrТş МОpСОsТ tarafınНa РalОrТ boşluğu НüгОnlОnmТştТr. Kat вüksОklТğТ ТsО НöşОmО üstünНОn НöşОmО üstünО 5,50 m olarak planlanmıştır. Bodrum kat (-4,00 kotu) planı ŞОkТl 2.3’НО РörülНüğü üгОrО, brüt olarak 169 m² oturum alanına saСТptТr. Bu katta вОr alan 55 m²’lТk mutfak üst kattakТ вОmОk alanına НОstОk vОrmОktОНТr. Bu kattan вОmОk katına sОrvТs amaхlı monşarУ хalışmaktaНır. Katta aвrıМa 25 m² НОpo vО 28 m² tОknТk sОrvТs ТlО kaНın, ОrkОk vО ОnРОllТ tuvalОtlОrТ bulunmaktaНır. ŞОkТХ 2.3 TТp boНrum vО хatı kat planı BТnaların хatısı, +12,00 kotunНa, вürünmОг tОras хatı olarak НüгОnlОnmТştТr. Tavan plağınНa, хОkТrНОğТ kuşatan pОrНО Нuvarları tОğОt kabul ОНОn, Тх ortamın Нoğal olarak aвНınlatılmasını sağlamak ТхТn, НöşОmОНО 4,5 m. вarıхaplı vО вüksОklТğТ 2,2 m. olan Мam bТr kubbО вОr alması önРörülmüştür. Bu kubbО İslamТвОt önМОsТ Türk хaНırlarının tОpОlОrТnНО aвı tОmsТlОn “monхuk” (küхük aв) aНı vОrТlОn kürО şОklТnНО сlОmТn (TDV 1988) (кanНarlı ŞaСТn 2016) vО KırРıг хaНırlarınНa sonsuг ОvrОnТ sТmРОlОвОn “tünНük”ün analoУТk karşılığıНır(Gül 2015). Yağmur suвu taСlТвОsТ, СОr МОpСОНО вОr alan bТrОr aНОt СarpuştaНan гТnМТrlОr вarНımıвla olaМaktır. 659 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK оlkОlОrТn kültür tanıtım bТrТmlОrТnО aТt üх boвutlu РörsОllОr aşağıНa ŞОkТl 2.4’НО РörülmОktОНТr. ŞОkТХ 2.4 ох boвutlu РörsОllОr Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 660 2.3. Konaklama birimleri Konaklama bТrТmlОrТ РОlОnОksОl хaНır formunНaНır. Strüktürünü Türk toplumlarınНa kullanılan хaНırlarНa olНuğu РТbТ aСşap kТrТşlОr oluşturmaktaНır. KТrТşlОrТn arasınНa ısı вalıtımlı panОllОr вОr almaktaНır. PanОllОrТn Тх vО Нış kısımları СОr kültürün РОlОnОksОl хaНır örtü malгОmОlОrТвlО kaplanabТlОМОktТr. кaНırların СОr bТrТ 31 m² alana saСТptТr. İхlОrТnНО 3,5 m²’lТk ıslak СaМТmlОr вОr almaktaНır. AşağıНa ŞОkТl 2.5’НО konaklama bТrТmlОrТnО aТt tТp planı şОması РörülОbТlmОktОНТr. ŞОkТХ 2.5 Konaklama bТrТmТ tТp planı кaНırlara aТt üх boвutlu РörsОllОr aşağıНa ŞОkТl 2.6’Нa РörülmОktОНТr. ŞОkТХ 2.6 кaНırlara aТt üх boвutlu РörsОllОr 661 Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - Dr. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK SonЮç Son вТrmТ вıl ТхТnНО ünТvОrsТtОlОrТn, вОnТ rollОr üstlОnmОsТ vО buna РörО vТгвon vО mТsвon tartışmalarını вОnТНОn вapmalarının РОrОklТlТğТ tartışılmaktaНır. оnТvОrsТtОlОrТn tОmОl rolü olan ОğТtТm vО araştırmanın вanınНa, “ОkonomТk РОlТşmО ТхТn вОnТ bТlРТnТn tТМarТlОştТrТlmОsТ” ve “bТlРТ, НОnОвТm vО uгmanlıkların karşılıklı вarara Нaвalı araştırma, uвРula vО paвlaşımı” şОklТnНО üхünМü̈ bТr rol tanımlanmaktaНır. Aвnı гamanНa bulunНukları bölРОnТn РОlТşТmТnО aktТf olarak katkıНa bulunaМak bölРОsОl aktörlОr olmaları bОklОnmОktОНТr. оnТvОrsТtОlОrТn ulusal vО uluslararası bölРО aktörlОrТ ТlО ОtkТlОşТmТnО vО ОğТtТm, araştırma, ОtkТlОşТm kavramlarına vurРu вapan “sТvТl ОtkТlОşТmlТ ünТvОrsТtО kavramı”; “ОğТtТm”, “araştırma” vО Нış Нünвa ТlО “ОtkТlОşТm” kavramlarını bТr araвa РОtТrmОktО vО bu kavramların СОr bТrТ НТğОrТnТ РüхlОnНТrmОktОНТr. SТvТl ОtkТlОşТmlТ ünТvОrsТtОnТn potansТвОlТnТn Сaвata РОхТrТlmОsТ, вalnıгМa ünТvОrsТtОnТn bu konuНa nО вaptıklarına НОğТl, aвnı гamanНa şОСrТn, bölРОnТn vО ülkОnТn kamu vО öгОl sОktör paвНaşlarının kapasТtОsТnО НО bağlıНır. Bu anlamНa, ünТvОrsТtО ТlО вОrОl, bölРОsОl vО uluslararası aktörlОr arasınНa ortaklıkların Нa olНukхa önОmТ bulunmaktaНır (Dulupхu ve Sungur 2018). Bu anlamНa EskТşОСТr OsmanРaгТ оnТvОrsТtОsТ, Türk Нünвasını oluşturan uluslararası aktörlОr ТlО “Türk Dünвası Yaşaвan MüгО” proУОsТnТ Сaвata РОхТrmОk ТstОmОktОНТr. оnТvОrsТtО kapsamınНa oluşturulmak ТstОnОn “Türk Dünвası Yaşaвan MüгО” proУОsТ, Türk Нünвasının kültürОl bОllОk öğОlerinden hareketle РОlТştТrТlОrОk, kültür ОnНüstrТlОrТ, sürdürülОbТlТr kalkınma vО Сıгlı ОkonomТk РОlТşmОnТn tОmОl НТnamТğТ olarak НОğОrlОnНТrТlmОlТНТr. Aвnı гamanНa ülkОНО örnОk bТr ОğТtТm kurumu olarak, Türk Сalkları arasınНakТ kültürОl bağların РüхlОnНТrТlmОsТ, kОnНТ mТllь vО manОvТ НОğОrlОrТnТ ТвТ bТlОn, Нünвaвa aхık vО rОkabОt ОНОbТlОn, bТlРТ ТlО Нonanımlı nОsТllОr вОtТştТrmОk, ünТvОrsТtОlОrТn tОmОl РörОvТ olmalıНır. KAYNAKLAR ABDULLAYEVA, N.A., 'AгОrbaвМan Halı Sanatı' , 'Elm', Bakü, 1971 Anonim. (2018)b. http://www.akorda.kz/ru/state_symbols/kazakhstan_flag. (ОrТşТm tarihi: 8 Mart 2018) Anonim. (2018)c. http://www.centralasia-travel.com/ru/countries/uzbekistan/places/ samarkand /bibi_khanum. (ОrТşТm tarТСТ: 8 Mart 2018) Anonim. (2018)d. http://www.vexillographia.ru/turkmen/state.htm (ОrТşТm tarТСТ: 8 Mart 2018) AKIN, K. (2017). Türk Kültüründeki Çadır Geleneğinin Osmanlı Minyatür Sanatına Yansımaları. International Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, Vol:2, Issue:2, 113-128. ASSMANN, Jan. KültürОl BОllОk, İstanbul, Aвrıntı Yaвınları, 2001. кAKMAK Ş. (1999). Erken Osmanlı Dönemi Mimarisinde Taçkapılar. EРО оnТvОrsТtОsТ Sosвal BТlТmlОr EnstТtüsü Sanat TarТСТ AnabТlТm Dalı. Doktora TОгТ. İгmТr. кANDARLI ŞAHİN, A. (2016). Türk Çadırı Üzerine, TКЫТСТn PОşТnНО - UХЮЬХКЫКЫКЬı TКЫТС ЯО SoЬyКХ AЫКşЭıЫЦКХКЫ DОЫРТЬТ. Saвı: 16, Saвfa: 25-39. DEMİR, S. (2012) MТllь Folklor, Yıl 24, Saвı 95, 184-193. Doç. DЫ. A. ÇОХОn ÖГTÜRK - Dr. ÖğЫ. ÜyО. HКЬКn ÜNVER _ DЫ. ÖğЫ. ÜyО. Orkun ALPTEKİN - DЫ. ÖğЫ. ÜyО. T. Mehemmedova BURNAK 662 DEREBAŞO, Z. ve OYMAN, N.R. (2016). Geleneksel Şırdak Keçe Tekniği ve Uygulamaları. AkКНОЦТk SoЬyКХ AЫКşЭıЫЦКХКЫ DОЫРТЬТ, Yıl: 4, Saвı: 28, TОmmuг 2016, s. 29-54. DULUPкU, M.A. ve SUNGUR, O. (2018). “оnТvОrsТtОlОrТn MТsвon Farklılaşması: BölРОsОl Kalkınmaвı YОnТНОn DüşünmОk”. ВÖK ВükЬОk ÖğЫОЭТЦ DОЫРТЬТ. 2018/7. S 11-16. ERATAŞ F., ALPTEKİN V. & UYSAL D. (2013) TürkТвО’НО Kültür EkonomТsТnТn GОlТşТmТnО YОrОl BТr Bakış, AnОЦon MЮş AХpКЫЬХКn ÜnТЯОЫЬТЭОЬТ SoЬyКХ BТХТЦХОЫ Dergisi, CТlt 1, Saвı 2, 25-47. GоL, Y.E. (2015). Kırgız Türklerinde ‘Boz Üy’ (Çadır) Geleneği. GКzТ TüЫkТyКЭ, Güг 2015/17, Sayfa: 113-120. KAFESOĞLU, İ. (1977) TüЫk MТХХТ KüХЭüЫü, нtükОn Yaвınları, İstanbul, 1-3. Kazakistan Cumhuriyeti (2018). KaгakТstan CumСurТвОtТ DОvlОt Baвrağı. Сttp://ааа.akorНa.kг/ru/statО_sвmbols/kaгakСstan_flaР. (ОrТşТm: 4 NТsan 2018). KнSE, A. (2005). Türkiye’de Geleneksel Kırsal Konut Planlarında Göçebe Türk Kültürü İzleri. AПyon KoМКЭОpО ÜnТЯОЫЬТЭОЬТ SoЬyКХ BТХТЦХОЫ DОЫРТЬТ. CТlt:7 Saвı: 2 Saвfa: 1- 34. KUMRAL, N. & GокLо, M. (2013) Ege University Working Papers, 13/05, 1-10. нZDEMİR, N. (2009). Kültür Ekonomisi ve Endüstrileri ile Kültürel Miras Yönetimi İlişkisi. MТХХî FoХkХoЫ, 2009, Yıl 21, Saвı 84, saвfa 73-86. SELEMETOV, A.T. (2016). Krim - Tatar desenlerinde sembollerin Anlamı, GОnç BТХТЦ AНКЦı, 2016, No 6, s. 883-887. ŞAŞMAZ, E. (2012). İzmir Varyant Fatih Camii-Merkez. ErТşТm tarТСТ: 28 Şubat 2018. http://www.erolsasmaz.com/?oku=427. TAVAK, TürkТвО Avrupa EğТtТm vО BТlТmsОl Araştırmalar Vakfı, “TürkТвО’НО Kültür (KrОatТf) SОktör Araştırması”. Сttp://ааа.branННaв.nОt/arastТrmalar/kultur-sektoru- arastirmasi-h488.html. ss.1-134. (20.02.2013). TDV. (1988). İЬХКЦ AnЬТkХopОНТЬТ. TürkТвО DТвanОt Vakfı Yaвınları. CТlt 8. Saвfa 158- 165. UMNYAKOV, I. ve ALESKEROV, Y. (1958). 'SОmОrkanН', TaşkОnt, нгbОkТstan CumСurТвОtТ Yaвını. UNESCO (2001). UNESCO Universal Declaration on Cultural Diversity. UNESCO (2009), UNESCO Framework for Cultural Statistic.

This article is brought to the attention of general human culture starting circular dance. It is assumed that these dances are original outlook of ancient people associated with the cult of the sun. Associated with the cult of the sun and the circular shape the place where people live. It provides information about the reflection of people dancing on the material culture samples. Key words: the cult of the Sun, image of dancing people, pitcher, carpet, circle dances. В статье доводится внимание на общечеловеческую начальную культуру круговых танцев. Предполагается, что такие танцы являются изначальным мировоззрением древних людей связанный с культом Солнца. Связывается с культом Солнца и круговые формы место проживания людей. Дается информация об отражении танцующих людей на образцах материальной культуры. Ключевые слова: культ Солнца, изображения танцующих людей, кувшин, ковёр, круговые танцы.