Mehmet Tayfun Küçük

Dergi:  

İlahiyat Tetkikleri Dergisi

Özet:

In this article it is analyzed the possibility of consciousness between Necmeddin Kâtibî and Nasreddin Tûsi. In this monastery, three of the most famous proofs of the impossibility of consolation in the classical period were discussed by Islamic thinkers. These evidence are evidence known in the classical Islamic thought as burhân-i arşî, burhân-i tatbîk and burhân-i tezâyüf. He wrote a letter to his teacher to reveal his objection against these evidence, and in this letter he first recognised the evidence of the impossibility of consolation, and then ordered his objection against these evidence. Then he gave the answer to the question, which was very convincing and remarkable. As a result of his explanations, Kâtibî, who was convinced, accepted the validity of these evidence revealed in the classical period of the impossibility of consolation as a result of the monasters in the context of the explanations of Tûsî and expressed this acceptance by writing a last confession letter. The last letter of thanksgiving and thanksgiving was written in the last letter of thanksgiving and thanksgiving.

Anahtar Kelimeler:

Özet

Bu çalışmada Necmeddîn el-Kâtibî ve Nasîreddîn et-Tûsî arasında Tanrı'nın varlığı konusunda gerçekleşen mektuplaşmalar ele alınmıştır. Tanrı'nın varlığı hakkında İslam filozofları tarafından öne sürülen İmkân Delili üzerinden argümanlarını geliştiren Kâtibî'nin, İslam düşüncesinde kelam ve felsefe geleneklerini karşılaştırarak hocası Tûsî'ye yazdığı bu mektupların merkezinde Kâtibî'nin teselsülün imkânını iddia etmesi vardır. Kâtibî bu hususta kelam ve felsefe geleneklerinin her ikisine de teselsülün imkânsızlığını savundukları için itiraz eder. Bu geleneklerin bu önermelerinin âlemin kıdemi tartışmasında âlemin kadîm olduğunu iddia eden filozofların galibiyetine sebep olacağını dile getiren Kâtibî, kelamcılar gibi âlemin hâdis olduğunu kabul etmenin tek yolunun teselsülün imkânını kabul etmek olduğunu söyler ve bu husustaki argümanlarını sıralar. Bu argümanlara Tûsî'nin verdiği cevaplar neticesinde Kâtibî ikna olarak filozofların argümanlarının gerçeği yansıttığını kabul eder ve Tûsî ile aralarındaki tartışma sona erer. Filozofların galibiyeti sonucunda geriye sadece Fahreddîn er-Râzî'nin filozoflara yönelttiği bir eleştiri kalır. Bu eleştirisinde Râzî'ye göre, âlemin kıdemi kabul edilirse günlük olaylar da dâhil olmak üzere var olan her şeyin kadîm olduğu iddia edilmiş olacağından dolayı âlemin kıdemi iddiası kabul edilemez. Fakat Kâtibî, bu itirazın filozoflara zarar vermeyeceğini zikretmekle yetinir. Bundan sonra her iki taraf da Râzî'nin bu itirazı üzerinde durmaz ve tartışmanın bu kısmını kapalı bırakırlar. Çalışmamızda bu kapalılığın giderilmesi için tartışmada geçen argümanlar ışığında Râzî'nin bu itirazının filozoflara niçin zarar veremeyeceği üzerinde de durulmuş ve argümanlar üzerinde yapılan tahliller sonucunda Vahdet-i Vücûd taraftarı sûfîlerin de tartışmaya dahil edilerek filozoflarla karşılaştırılmaları uygun görülmüştür. Çalışmamızın giriş kısmında bu tartışmaların ve argümanların tarihsel arka planı üzerinde durulmuş ve bu argümanların İslam düşüncesindeki yeri tespit edilmiştir. Daha sonra tartışmadaki argümanlar üç ana başlık altında toplanarak çalışmamızın üç ana bölümü oluşturulmuştur. Bunlardan Tanrı'nın varlığının ispat edilmesiyle alakalı olan kısım "İmkân Delili Tartışması" başlığıyla birinci bölümde, bilfiil sonsuzun imkânsızlığıyla alakalı olan kısım "İptal-i Teselsül Delilleri" başlığı altında ikinci bölümde ele alınırken üçüncü bölüm ise "Âlemin Kıdemi Tartışması"na ayrılmıştır. Tüm bu bölümlerde taraflarca öne sürülen argümanlar sistematik bir şekilde değerlendirilerek her birinin delil değeri üzerinde analizler yapılmıştır. Âlemin kıdemi tartışmasının sonunda tartışmaya sûfîlerin de dahil olmasıyla çalışmamız Tûsî ve Kâtibî'nin tartışmalarını merkeze alarak İslam'ın üç temel nazarî disiplini olan kelam, felsefe ve tasavvuf disiplinleri arasında Tanrı'nın varlığı ve âlemin ontolojik statüsü hususunda kaleme alınan mukâyeseli bir çalışma haline gelmiştir.