Koşma Nazım Biçimi Nedir
Halk edebiyatında en çok kullanılan ve en çok sevilen nazım biçimidir.
Koşmaların genel özellikleri şunlardır:
- Genellikle hece ölçüsünün on birli (6+5 ya da 4+4+3) kalıbıyla üç veya beş dörtlük arasında söylenir.
- Şair koşmanın son dörtlüğünde adını ya da mahlasını söyler.
- İlk dörtlüğün kafiye örgüsü xaxa ya da aaab biçiminde olur.
- Diğer dörtlüklerin ilk üç dizesi kendi arasında kafiyelenir, dördüncü dize birinci dörtlüğün son dizesiyle kafiyelenir. Yani cccb, dddb&#;
Eğlen güzel yaz olsun da gidelim
Bizim iller kıraçlıdır açılmaz
Yollar çamur kurusun da gidelimKarac’oğlan der ki buna ne faydaHiç rağbet kalmadı yoksula bayda
Bu ayda olmazsa gelecek ayda
On bir ayın birisinde gidelimKarac’oğlan
Koşmalar işlediği konulara göre değişik isimler alır.
a. Güzelleme: Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmalardır.
Evvel sen de yücelerden uçardınŞimdi enginlere mi indin gönülDerya deniz dağ taş demez aşardınKara menzilini aldın mı gönülYiğitliğim elden gitti yel gibiDamağımda tadı kaldı bal gibiHoyrat eli değmiş gonca gül gibiBozulmuş bağlara döndün mü gönülKaracaoğlanb. Taşlama: Bir kişi olay ya da durumu eleştiren koşmalardır.
Ormanda büyüyen adam azgınıÇarşıda pazarda insan beğenmezMedrese kaçkını softa bozgunuSelam vermeğe dervişan beğenmezKazak Abdalc. Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve kahramanlık konularını anlatan, savaşları tasvir eden koşmalardır.
Yiğitler silkinip ata binendeDerelerden boz kurtlara ün olurYiğit olan döne döne döğüşürKötüler kavgadan kaçar dön olurKöroğlud. Ağıt: Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan acıları anlatmak amacıyla söylenen ölü çıkan evlerde, matem toplantılarında okunup ağlanılan şiirlerdir. Ağıtlar, eski Türk sagularını hatırlatır. Ağıtların çoğu on birli hece ölçüsüyle söylenmiştir. (Anonim halk şiiri ürünü olan ağıtlar da vardır).
Can evimden vurdu felek neyleyimBen ağlarım çelik teller inilerBen almadım toprak aldı koynunaYârim diye bülbül diller inilerDadaloğluKonularına Göre Koşmalar Kaça AyrılırKoşmaKoşma Konu AnlatımıKoşma Nazım ŞekliKoşma NedirKoşmaların Özellikleri NelerdirKoşmanın Konuları Nelerdir
Nazım Bi&#;imi Nedir, Nasıl Bulunur? Nazım Bi&#;imi T&#;rleri Nelerdir?
Nazım biçiminde uyak düzenine dikkat edilmektedir. Uyak isminin bir diğer adı da kafiye ismidir. Şiirde mısra sonlarında bulunan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğine kafiye yani uyak denir.
Nazım biçimi ilgili manzumelerin nazım birimini, uyak örgüsünü, konusunu ve ölçüsünü vermektedir. Halk Edebiyatı dışında Divan Edebiyatı ve Klasik Türk Edebiyatında da kullanılmaktadır.
Nazım Biçimi Nasıl Bulunur?
Nazım biçimi aslında uyak düzeni, ölçüsü, nazım birimi ve konusuna göre manzumenin kazandığı dış özellikleridir.
Doğal olarak nazım biçimi ilgili manzumenin uyak yani kafiye ölçüsü incelenerek bulunur.
Örneğin aşağıda verilen bir şiirdeki nazım biçimini inceleyelim:
Eyvah, ne yer ne yâr kaldı
Gönlüm dolu âh ü zâr kaldı
Şimdi buradaydı, gitti elden
Gitti ebede gelip ezelden
Ben gittim, o hâksâr kaldı
Nazım biçiminde yer alan uyak düzeni şiirin sonlarında yer alan ses benzerlikleri olarak tanımlanmıştı. O halde yukarıdaki örnekte kaldı_ kaldı_ elden_ ezelden_ kaldı kelimelerinin uyak düzenine bakmak gerekecektir.
Buradaki '' kaldı '' kelimesi redif olarak kullanılmıştır. Ses benzerliği ise '' elden '' ve ''ezelden '' kelimelerinde yer almaktadır. Buradaki '' elden '' kelimesi ise kafiye yani uyak olarak kullanılmıştır. Örnekten de anlayacağımız gibi herhangi bir şiirin nazım biçimi bu şekilde incelenmektedir.
Nazım Biçimi Türleri Nelerdir?
Nazım biçimi türleri Türk Dili ve Edebiyatında dönemlere göre belirlenmiştir. Bu dönemleri ise İslamiyet öncesi nazım biçimleri, Divan edebiyatı nazım biçimleri, Halk edebiyatı nazım biçimleri ve Batı kaynaklı nazım biçimleri dönemleri oluşturmaktadır. Halk edebiyatı nazım biçimleri kendi arasında anonim, tasavvuf ve aşık edebiyatı olarak üçe ayrılmaktadır.
İslamiyet öncesi nazım biçimi türleri arasında koşuk, sav, destan, sagu yer almaktadır. Divan edebiyatı nazım biçimi türlerinde ise mısra, gazel, beyit, kaside, kıta, mesnevi yer almaktadır.
Halk edebiyatı nazım biçimi türleri aşık edebiyatı nazım biçimi türleri, tasavvuf edebiyatı nazım biçimi türleri ve anonim halk edebiyatı nazım biçimi türleri olarak toplamda üç şekilde kategoriye ayrılmaktadır.
Aşık edebiyatı nazım biçimi türleri arasında semai, varsağı, koşma ve destan yer almaktadır. Anonim halk edebiyatı nazım biçimi türlerinde de türkü, mani, ninni ve ağıt yer almaktadır. Halk edebiyatının son çeşidi tasavvuf edebiyatı nazım biçimi türleri arasında nefes, nutuk, ilahi, devriye, şathiye ve deme yer almaktadır.
Batı kaynaklı nazım biçimi türleri terza rima, triyole, sone, serbest müstezat ve balad ürünleri sayılmaktadır.