32 saniye oruç tutan ülke / DTGB / MOTM: Eylül 2004

32 Saniye Oruç Tutan Ülke

32 saniye oruç tutan ülke

Kuznetsov P I Turetskiy Yazyk Zavershayushchiy Kurs PDF

0 оценок0% нашли этот документ полезным (0 голосов)
5K просмотров373 страницы

Оригинальное название

kuznetsov_p_i_turetskiy_yazyk_zavershayushchiy_kurs.pdf

Авторское право

Доступные форматы

PDF, TXT или читайте онлайн в Scribd

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Этот документ был вам полезен?

0 оценок0% нашли этот документ полезным (0 голосов)
5K просмотров373 страницы

Оригинальное название:

kuznetsov_p_i_turetskiy_yazyk_zavershayushchiy_kurs.pdf

со
о
гз
GJ
ТУРЕЦКОГО
ЯЗЫ КА
^БК-9*81.2(5Туц)
К 89

Печатается по постановлению
Издательского совета
Института стран Азии и Африки при МГУ
и Издательского Дома «Муравей»

Рецензенты
профессор Э. А. Грунина
доцент Г. П. Александров

ч Кузнецов П. И. Учебник турецкого языка. Завершающий


i курс. — М.: ИД «Муравей-Гайд», 2000. — 376 с.

' Учебник излагает все основные сведения по фонетике турецкого языка,


вводит и закрепляет наиболее важные правила морфологии и синтакси­
са, самую употребительную лексику н фразеологию. Предназначен для
работы в аудиторных условиях, а также для лиц, желающих изучать язык
самостоятельно.

Издательский совет
ИСАА прн МГУ и ИД «Муравей»:

проф. М. С. Мейер (председатель)


проф. А. А. Вигасин
проф. А. М. Карапетьянц
В. Я. Кофман
проф. А. В. Панцов
проф. JI. А. Фридман

ISBN 5-8463-0033-2

© П, И. Кузнецов, 2000
О Издательский Дом «Муравей-Гайд», 2000
ПРЕДИСЛОВИЕ

нием1аюно“!т 9 РС\У',еб',ИКа7>Рсщ:_0Г0я1ика яагмется прадолже-


" -гш п Т Г Г ’ ВМа"НОГ° курса. Этой книгой » .

грамматики турецкого языка Темном ИЗУЧеНие нормативного курса,


до усвоивший НС Менее’ ЧеловеК, достаточно твер-
Г ф р ^ о г и е й Т W ИВЛ»ДеЮЩИ* ВВадеНнбй в учебнике лексикой'
сочетаний и Лп ° К0Л° 00 СЛОВи окол° 1ОООустойчивых слово-

гг“-аЧ "^“
построенныхКпо v НаЧШ1ЬНЫЙ Курс’ “ ™ °raet и уроков (№№ 15—28), ,
тыре темы} слои * извеР™°и схеме: грамматическая часть (три-че-

вообразовательные^
прнипй „„ , аффтс^ы^с** ^раж невд^И^ на
; L упражнениями Ю^С ЯНеК°Т°РЫе ^вве­
закрепление
денной
стовымилексики и фразеологии и пйпИ.
общая (текстовая) часть с послетек-
стовыми Упражнениями.
чепгий гг В уучебнике ппспг^.
синике представлены также гГраммати-

лагаи,щ „йрео™ н” ™ и 1 Х Г е « Г “ еЛ
кто занимается языком без нренода^ля Г Ш> ’ - Т 0"
виду дополнить учебник фономаториатами лальне — ■
Лингнит^чГсктГтпГ,еРНЬг1.1 “ р"ант у ,е 6 »ика набирали студенты
ного университета ГИТУ иского государственного гуманитар-
Азии и Африки ГИГА д и ^ илологического отделения Института стран
ман, О. Хадарцев Е Копы ЛеЗКИНа’ ° ' СтреЛкович, М- Вуль, М. Гольд-
признательность.’ това и ДРУгие, которым автор выражает свою

3
УРОК 15{1)

ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕЕ ВРЕМЯ
(b e lir s iz g e ç m iş z a m a n ın h ik â y e s i)

Преждепрошедшее I время образуется посредством сложного аффик­


са-mıştıf(T. e. -mış4+ i-di) и обозначает действие,совершившееся до опи­
сываемого момента в прошлом.
Можно говорить о следующих подзначениях (или оттенках значения)
этой формы: . ,
1. Ею обозначается второе из двух называемых действий, по времени
предшествующее первому.
İstasyona koşup geldi. Ne çare ki tren kalkmıştı (kalkmış idi). Он прибе­
жал на станцию. Увы, поезд (уже)ушел.
2. Внимание может фиксироваться не столько на действии (совершен­
ном до описываемого момента), сколько на его результате.
İyi giyinmişti. Он был хорошо одет (т. е. в то время, о котором ведет­
ся рассказ, находился в состоянии (уже) одетого). Форма на -miş(tir)
описывала бы состояние в момент речи: İyi giyinmiştir. Он хорошо одет
(сейчас, хотя действие— одет ься-—совершено ранее, и говорящий не
был ему свидетелем).
,, В описаниях наряду с -inişti часто употребляется также форма на
-(ı)yordu (определенный имперфект). При этом аффикс -dı (т. e. i-di) мо­
жет опускаться, но должен наличествовать в глаголе, который завершает
описание. '
Tablo bugünkü gibi gözümün önündedir. Büyük annem ...bir bahçe
iskemlesine oturmuş (oturmuş idi), Hüseyin namaz kılar gibi yanında diz
çökmüştü. Yavaş yavaş bir şey konuşuyorlardı (R. Nuri). Каргина, как жи­
вая, стоит у меня перед глазами. Бабушка сидела (букв, (уже) села) на
садовой скамейке, Хюсейин, словно совершая намаз,опустился рядом с
ней на колени. Они тихо о чем-то разговаривали.

4
3. Форма на -mıştı может обозначать действие, представляющееся гово­
рящему давно прошедшим.
— Babama bir şey söyleyeceğim. ...Karağıyı beiı kırm ıştım , otıu
söyleyeceğim.(Ö. Seyfettin). — Я должен признаться отцу. ...Это я (тогда)
сломал скребницу, вот об этом я (ему) скажу.
В видовом отношении давнопрошедшее I время равноценно формам
на-dı и -mış(tır): им обозначаются как однократные, так и многократные
действия.
Adamın yüzüne baktım ve hatırladım. Bu dairede onu birkaç defa
görmüştüm, bir gün konuşmuştukbile. Я взглянул ему в лицо и вспомнил. Я
его несколько раз видел в этом учреждении, однажды мы дажеразгова­
ривали.
В спряжении формы преждепрошедшего I времени нет никаких осо­
бенностей (по сравнению, в частности, с формой на -yordu — см.
урок 12).

Утвердительная форма

ben gelmiştim (gelmiş idim)


я (уже) пришел, приходил (к тому времени)
sen gelmiştin (gelmiş idin)
ты (уже) пришел, приходил (к тому времени)
о gelmişti (gelmiş idi)
он (уже) пришел, приходил (к тому времени)
biz gelmiştik (gelmiş idik)
мы (уже) пришли, приходили (к тому времени)
siz gelmiştiniz (gelmiş idiniz)
вы (уже) пришли, приходили (к тому времени)
onlar gelmişlerdi (gelmişler idi)
(gelmiştiler (gelmiş idiler))
‘они (уже) пришли, приходили (к тому времени)

Отрицательно-вопросительная форма

ben sormamış mıydım? (sormamış mı idim?)


я (еще) не'спросил, не спрашивал (тогда)?
sen sormamış mıydm? (sormamış mı idin?)
/ ты (еще) не спросил, не спрашивал (тогда)?
о sormamış mıydı? (sormamış mı idi?)
он (еще) не спросил, не спрашивал (тогда)?
5
biz sömiamış mıydık? (sormamış mı idik?)
мы (еще) не спросили, не спрашивали (тогда)?
siz sormamış mıydınız? (sormamış mı idiniz?)
вы (еще) не спросили, не спрашивали (тогда)?
onlar sormamışlar mıydı? (sormamışlar mı idi?)
(onlar sormamış mıydılar? (sormamış mı idiler?))
они (еще) не спросили, не спрашивали (тогда)?

ПРЕЖДЕПРОШЕДШЕЕ ИВРЕМЯ
( b e li r li g e ç m iş z a m a n ın h ik â y e s i)

Эта сложная временная форма, образующаяся посредством аффикса


-dıydı4/-tiydi4, (т. e. -dı/tı+ i-di), употребляется довольно редко. Ею обозна­
чаетсяранее илн когда-то совершенное действие, воспринимаемое как
отдельный, изолированный факт прошлого.
Форма на -dıydı4имеет два «конкурирующих» между собой типа спря­
жения:
I .geldimdi (gel-di-m i-di) «я приходил (тоща)», geldindi, geldiydi, geldikti
V.s.
II — geldiydim (gel-di i-di-m), geldiydin, geldiydi, geldiydik, v.s.
Отрицательно-вопросительная форма: sormadım mıydı (sor-ma-dı-m mı
i-di)? «разве я не спрашивал (тогда)?», sormadın mıydı?, sormadı mıydı?,
sormadık mıydı?, sormadınız mıydı?, sormadılar mıydı?.
ПРИМЕРЫ:
Biz buniı konuşmadık mıydı? — (Разве) мы не говорили об этом?
Konuştuktu: — Говорили.
О halde itiraz edemezsiniz. — В таком случае вы не можете возражать.
Hani akşamlan gelirim, dedindi, on beş gündür semtimize
uğramadın. (H. Edip)
— Помнишь, ты говорил «буду приходить по вечерам» и
вот уже полмесяца не появлялся у нас в квартале.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:


1. Öğleden sonra metroyu gezdik. Moskova’nın meşhur metrosunu. Bu metro
hakkında az çok fikrim vardı. Fotoğraflarını da evvele^görmüştüm. (Z. Sertel)
2. Defteri Vaçv.tX\:yorulmuştu. (O. Atay) 3. İyi bir iş var....— Ne? — Valinin
çocuğu için benden bir beyaz eşek istem işlerdi. Seksen liraya kadar
satabileceğiz. (Ö. Seyfettin)4. Yola öğle yemeğinden sonra çıktık. Babam çarşıya

6
gitm iş gelm iş, kahveye gitm iş gelm iş, sonunda yemeğe oturmuştuk.
(S. Kocagöz) 5. Düşünün bir kere, yüzünü ben bile unutmuşum. Hiç olmazsa
elli resmini çekmiştim. Çok değişmiş. (N. Hikmet). 6. Hani, sen ata binmeye
bayılırım (= binmeyi ...pek severim) demiştin. Unuttun mu? İşte Hakkı Bey
unutmamış. — A, ben ata binemem. O gün lâf olsun diye öyle bir şey
söylemiştim. (Y. Kadri) 7. Babam Andrey Petroviç Grinev gençliğinde graf
Münnich’in maiyetinde (=yanında)A/z/wef etmiş, 17.. yılında orâaâanayrılmıştı.
O zamandan beri Simbirsk’teki köyündeyayamı.? ve orada Avdotya Vasiliyevna
Yu...ile evlenmişti. Biz dokuz çocuktuk. Bütün erkek ve kızkardeşlerim daha
pek küçükken (= pek küçük yaşta) öldüler. (A. Puşkin. «Yüzbaşının kızı»
romanının başlangıcı) 8. Taş merdiveni koşarak indim, atımın yanına gittim. At
yiyemediği otların üstüne uzanmış, yatıyordu. 9. ...çitasını nereye koydun,
hanım?— ...Gene çocukların eline geçmesin diyesakladtydım. (İ. T.) 10. Radko
beş dakikayı boş geçirmek istemedi Sabahtanberi hiç bir şey yememişti.
Hizmetçisini çağırdı. (Ö. Seyfettin) 11. Dün gene Fakı Haşanın kızı buraya
gelmiş. — Geldi idi, ne olacak? (M. Yesari) 12. Dün gece radyoyu neden
kapamadın? — Ben kapadımdı, geceyansma doğru odaya giren ağabeyim
açık bıraktı. 13. ...kuyruğu (=sırasım) kim dinliyor? Ben kuyruğagirdimdi, birisi
...önüme geçti. 14. Başıma geleceği biliyordum. ...Kendisine söylediydim.
...korkuyorum, dediydim. (O. Kemal) 15. Vay, Nevres, nerede idin yahu?...—
Dün Mısır’dan geldim. — Mısır’dan mı geldin? Sen Mısır’a mıgitmiştiri? Niçin
gittin? (A.Nuri) 16. Burası eski bir kontaktı. ...Altmış sene evvel, doksan yaştan
sonra on dört yaşında bir kızla evlenen ...bir ihtiyar tarafından yaptırılmıştı.
Mal sahibi bahçenin duvarlarını yapan ustaya mütemadiyen (=durmadan)
«İçerisini kargalar (=kara renkli kuşlar) bile görmesin!» demişti. (Ö. Seyfettin)
17. Yeryüzünde görmediğim memleket, gezmediğim yerkalmamış gibi idi. Yalnız
Sovyetler Birliğiyle Çini ziyaret etmemiştim. Bu iki memleketi görüp yakından
tanımak benim için bir ideal idi. (Z. Sertel)
2. Aşağıda sıralanan eylemlerden birini alıp Belirli geçmiş zamanın hikâyesi (= -diydi)
ve Belirsiz geçmiş zamanın hikâyesi (= -mişti)nin asıl (=olumlu), olumsuz, soru ve
olumsuz soru biçimlerine kişi ekleri getirerek sıra ile çekimlerini yapınız (çekimleyiniz):
işitmek, üşümek, korkmak, yanılmak, dökmek.

3. Üç noktanın yerine -mış, -mıştı, -dı, -dıydı, -yor, -yordu gibi biçimlerden birini
koyun, gereğinde bir kişi eki de ekleyin.
1. Evden çıkıp kenti dolaşmaya koyulduk. Arkadaşım kentimize ilk kezgel...
Bu gezinti onun için çok ilginçti. 2. Yavaşça içeri girdim. Kardeşim kanapeye
otur..., bir şey oku... 3. Bunu bir defa Hilmi Bey Sabiha Hanımaлву/г... (H. Edip)
4. Ne düşünüyorsun?— Bir gün Handan seni tarif et...(=tanımla-, anlat-), onu
düşün.... (H.Edip) 5. Sokak kapısından bahçeye doğru bakındı. Herkes#//....
Kendisi gitmek için geri dönüp şapkasını al..., bu sırada kulağına müzik
odasından piyano seslerime/.... (S. Ali) 6. Ona elbiselerimden bir şey ver. Pek
7
hafif giyin.... (A. Puşkin) 7. Annesine: — Kendine bir iş bulsun. Ne derdi var?
Neden bir şey yapmak isteme...'? diye sordum. Esasen bu soruyu kendisine de
defarca sor.... 8. Yüzüme şaşkın şaşkın bakıyordu. Her halde sözlerimden bir
şey anlayama.... 9. Nihayet kapı açıldı, ...Nâzım göründü. Basit giyin.... Yavaş
adımlarla bize doğruyürü.... (Z. Sertel)

4. Aşağıdaki tümceleri Rusçadan Türkçeye çeviriniz.


1. Язаплакал, потому что говорил правду. Да, я видел его там. 2. Странно!
До вчерашнего дня ни он, ни я не понимали этого правила. 3. Как он
постарел! Впрочем, я не видел его пять лет 4. Был конецдекабря, но земля
еще не покрылась снегом. 5. Мы приехали в три десять. На перроне было
три-четыре человека. Пять минут назад поездушел. 6. Он согласился, так
как был приучен к этому с детства. 7. Почему вы ни у кого ничего не
спросили? — Мы спрашивали, но ннкто ничего не знал. 8.Разве мы этого
тоща не делали? —Делали. — В таком случае что же вы хотите"} 9. По­
мнишь, ты говорил: «Он не делает того, что может». Оказывается, ты
ошибся. 10. Я растерянно смотрел на его брата. Как изменила его бо­
лезнь!

ФОРМА -DIĞI ZAMAN


( - d ığ ı z a m a n b iç im i)

Сложная форма на -dığı zaman (или -dığı sırada, -dığı sıra, в старых
текстах-dığı vakit) состоит из нмени действия на-dık в сочетании с каким-
либо аффиксом принадлежности и служебного слова zaman (sıra, sırada,
vakit). Форма на-dık с аффиксом принадлежности может также стоять в
местном падеже: (-dığında1). Всеми этими формосочетаниями обознача­
ется сказуемое придаточного временного предложения. Подлежащее
такого предложения всегда ставится в основном падеже.
Перечисленные формы соответствуют по-русски словосочетанию:
союз «когда»+ та или иная форма изъявительного наклонения. Абсолют­
ное время совершения действия определяется по сказуемому главного
предложения, поэтому форма-dığı zaman (и другие) может переводиться
на русский язык не только прошедшим или настоящим, но также и буду­
щим временем. Названными формосочетаниями может обозначаться
действие завершенное или незавершенное, однократное или многократ­
ное.
Порядок слов внутри придаточного временного предложения обыч­
ный: форма -dığı zaman, как и всякое сказуемое, помещается в самом
конце придаточной конструкции, а сама эта конструкция обычно либо

1 Устаревшей являете* форма -dikta (-dik + -ta).


открывает сложное предложение, либо занимает место в его середине,
перед главным сказуемым. Возможны, однако, и случаи инверсии, тогда
придаточное временное замыкает собою предложение.

Образец спряжения глагола в форме


-dığı zaman (sırada, -dığında)

(ben) duyduğum zaman (sırada), duyduğumda


когда (я) (у)слышал, (у)слышу
(sen) duyduğun zaman (sırada), duyduğunda
когда (ты) (у)слышал, (у)слышишь
(о) duyduğu zaman (sırada), duyduğunda
когда (он) (у)слышал, (у)слышит
(biz) duyduğumuz zaman (sırada), duyduğumuzda
когда (мы) (у)слышали, (у)слышим
(siz) duyduğunuz zaman (sırada), duyduğunuzda
когда (вы) (у)слышали, (у)слышите
(onlar) duydukları zaman (sırada), duyduklarında
когда (они) (у)слышали, (у)слышат

ПРИМЕРЫ: (Ben) odaya girdiğim zaman (,girdiğim sıra(da), girdiğimde)


kardeşim uyumuştu (uyuyordu).
— Когда я вошел в комнату, мой брат уже заснул (спал).
Bana uğradığında (uğradığın zaman) sana o kitabı gösteririm.
— Когда ты зайдешь ко мне, я тебе покажу эту книгу.
Ona uğradığımız sıra(da) hep seni konuşur.
— Когда мы заходим к нему, он все время говорит
о тебе.
Birlikte olamadıkları zaman hemen her gün buluşurlar.
— Когда они не могут быть вместе, почти каждый
день встречаются.
1*
Формосочетание-acağı zaman (sıra, sırada) употребляется в тех слу­
чаях, когда в обозначаемое им действие включены значения намерения
или долженствования («когда собирался...», «когда должен был...» н т д.)
ПРИМЕР: *
Odadan çıkacağım zaman telefon çaldı.
— Когда я собирался выйти из комнаты, зазвонил
телефон.

Если слово zaman выступает в значении не послелога, а имейи суще­


ствительного («время»), то предшествующая ему форма на -dik (с аф­
9
фиксом принадлежности) является сказуемым придаточного определи­
тельного предложения (см. урок 14-й Начального курса).
ПРИМЕР:
Sergim/ı açılacağı zaman henüz gelmedi.
— Время, когда откроется выставка, еще не пришло.

ALIŞTIRMALAR

5. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:


1. Sigarayı, canım istediği zaman içerim. (Ş. Sıtkı) 2. Ben ok\ı\agittiğim zaman
öğretmenlerle öğrencilerin velileri (=anababaları) salonda konuşmaya
başlamışlardı. (Д. Nesin) 3. Topal gidip de odaya döndükleri zaman kadın
açtı ağzını, yumdu (=kapadı) gözünü. (O. Kemal) 4. Bu yazıyı bitirdiğim
zaman doğru gazeteye koştum. 5. Döndüğümüz zaman İstanbula Ordumuzla
döneceğiz. (S. Kocagöz) 6. O tarafa yürüdü. Kapısını açtığı sırada Macide
piyanonun kapağını kapamış, çantasını almıştı. (S. Ali) 7. Bizim üç ahbap
geldikleri sırada şehrin pazarıymış. (S. Ali) 8. Beni tekrar yukarı çıkardıkları
zaman âdeta bir zafer kazanmış (almış) gibiydim. (S. Ali) 9. ...en yakın
hastaneye geldiğimiz zaman çoktan gece olmuştu. (A. Nesin) 10. Kapıya
doğru yürüdüğüm zaman, koğuşta (büyük oda, salon) ...hiç bir ses
duyulmuyordu. (T. Gürkay) 11. Biraz sonra hepsi bir araya geldikleri zaman,
durumu kısaca anlattım. 12. ...ve çocukların İstanbula döndükleri zaman
seni burada, benim evimde bulacaklar. (Y. Kadri) 13. Bilseniz onlar sizi
gördükleri zaman nasıl sevinirler. (O. Pamuk) 14. Kardeşlerim mışıl mışıl
uyuyordu ben yatağımagirdiğimde. (S. Kocagöz) 15. Şu Alman doktorunun
karşısına, on üç yıl önce çıktığında böyle miydin ya? (B. Yıldız) 16. «Siz ne
zamandan beri bu köydesiniz?» dedim. «Elli sene oluyor her halde. Babam bu
köye yerleştiğinde on beş yaşmda vardım (S. A.) 17. İnsanlara inanmadığı
zaman onlardan kaçıyordu. (O. Atay) 18. ...Sonraları iş değişti. Kerim olmadığı
zamanlar, onun işlerini Câzim Bey görmeye başladı. (A. Nesin) 19. Dün yazıya
oturacağım zaman masanın üstünde uzun bir kâğıt elime geçti. (Ö. Seyfettin)
20. İçeriye (=odaya) gireceğim sıra, bir ses duydum. (B. Yıldız). 21. Bir şey
istemeyeceğin zaman da gel! (O. P.)

6. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin:


1. Когда мы вышли на улицу, вечерело (спускался вечер). 2. Завтра,
когда вы его увидите, вы можете сказать и об этом. 3. Когда мой стар­
ший брат был призван в армию, я еще учился в шестом классе средней
школы. 4. Пока сидите здесь. Когда поезд прибудет на станцию, вы ра­
зыщете Свой вагон. 5. Когда проводилось («делалось») это собрание,
наши товарищи еще не вернулись из Измита. 6. Когда по тем же доро­
10
гам они вернулись, время подходило к девяти часам вечера. 7. Когда
мы видим таких людей, мы нередко спрашиваем сами себя:... 8. Разве,
когда вы вышли из дома, в котором живете, слева от вас, у ворот,, не
было автомобиля? 9. Когда ваш дядя приедет; передайте ему от меня
прнвет. 10. Когда я вошел в кабинет, он сидел у стола и писал письмо
своему отцу. 11. Подходит время, когда три наших товарища по пригла­
шению ректора университета отправятся в Стамбул. 12. Когда их дочь
не может посетить их, она звонит им («нщет их») по телефону.

ДОЛЖЕНСТВОВАТЕЛЬНОЕ НАКЛОНЕНИЕ
(g e r e k lik k ip i )

Долженствовательное наклонение передает идеюобъективного дол­


женствования, что по-русски выражается посредством оборотов типа
«(он) должен...» в сочетании с инфинитивом основного глагола.
. Долженствовательное наклонение имеет форму настоящего време­
ни и форму прошедшего времени. Настоящее время образуется путем
присоединения к основе глагола сложного ударного аффикса -malı/-meli,
за которым следуют личны е аффиксы первой группы.

Образец спряжения

(ben) sevinmeliyim я должен (мне следует) радоваться


(sen) sevinmelisin ты должен радоваться
(о) sevinmelidir) он должен радоваться
(biz) sevinmeliyiz мы должны радоваться
(siz) sevinmelisiniz вы должны радоваться
(onlar) sevinmelidirler) они должны радоваться

Отрицательная форма долженствовательного наклонения образуется


посредством аффикса отрицания -ma/-me, а при при образовании отри­
цательно-вопросительной формы чаще используется слоро değil «не»:
-malı değil nii...? «Разве не следует...?» Не исключено и формосочета-
ние -mamalı mı...?, семантически не равноценное первому: «следует
(ли) не...?»
ПРИМЕРЫ:
Kendi kendime: «Buradan derhal gitmeliyim (uzaklaşmalıyım)» dedim.
— Я сказал сйм себе: «Мне следует тотчас же отсюда
уйти (удалиться)».

11
Ona bu soruyu sormamaksınız.
— Вы не должны задавать ему этого вопроса.
Bu bilgileriyaymalı değil miyiz!
— Разве мы не должны распространять эти сведения?
(или: ...yaymamalı mıyız?
— Нам не следует распространять эти сведения?)

Форма прошедшего времени образуется путем присоединения к ос­


нове наклонения (-malı/-meli) аффикса прошедшего времени-(y)di н тре­
буемого личного аффикса второй группы, например: (ben) gitmeliydim
(git-meli-i-di-m) «мне следовало уходить».

Образец спряжения
в отрицательно-вопросительной форме
(ben) aramalı değil miydim? (aramamalı mıydım?)
разве я не должен был искать? (следовало ли мне
не искать?)
(sen) aramalı değil miydin? (aramamalı miydin?)
(разве) ты не должен был искать?
(о) aramalı değil miydi? (aramamalı mıydı?)
(разве) он не должен был искать?
(biz) aramalı değil miydik? {aramamalı mıydık?)
(разве) мы не должны были искать?
(siz)aramalı değil miydiniz? (aramamalı mıydınız?)
(разве) вы не должны были искать?
(onlar) aramalı değil ıtriydiler? (aramamalı mıydılar?)
(разве) они не должны были искать?
%
ПРИМЕРЫ:
Çûcuğa bu kitabı okutmamalıydınız.
— Вам не следовало давать ребенку читать эту книгу.
О da mıgitmeliydn — Ему тоже следовало идти?
Особенностью форм 3-го лица единственного числа в настоящем и
прошедшем времени (-malı(dır), malıydı) является то, что они использу­
ются и в тех случаях, когда субъект действия является неопределенным
(неопределенно-личные предложения). Подлежащее в таких предложени­
ях отсутствует.
ПРИМЕРЫ:
Oraya bir gitmeli(dir). — С лезет сходить туда.
Bu soruyu sormamalıydi. — Не следовало задавать этого вопроса.

12
Формы долженствовательнош наклонения от глагола olmak («быть,
становиться») имеют дополнительное значение: «должно быть». Они мо­
гут присоединяться не только к именам, но и к основе настоящего време­
ни (-yor) или прошедшего субъективного (-mış) времени.
ПРИМЕРЫ:
Herhalde Tüıkçekonuşuyor olmalılardı ki ...anlamıyordum. (R. Nuri)
— Безусловно, они (должно быть) говорили по-турецки,
ноль скоро я ...не понимала

ALIŞTIRMALAR

7. Aşağıdaki eylemleri asıl gereklik kipi (-ıhalı) ile bu kipin geçmiş zamanı, yani
Bileşik hikaye zamanı (-malıydı)nın olumsuz, soru, olumsuz soru gibi çeşitli
biçimlerine sokarak çekimleyiniz:
tutmak, yıkamak, yüzmek, seçmek.

8. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çevirin.


1. Beni dinle Rabia, sen mutlaka kocaya varmalısın. ...çocuklaryetiştirmelisin.
(H. Edip) 2. Bugün bir resim yapmaya karar vermişti bir şeylerbulmalıydı. (S. Ali)
3. Köpeği de hemen öldürmeli. Hemen. (A. Çehov). 4. «Artık sen de bizden mi
oldun? Çoktan böyle yapm alıydın .»(A. Puşkin). 5. İnsan olan bir insan evliliği
düşünmeli. (O. Kemal) 6. ...kara yoluyla döneceksin. Kımseşüphelenmemeli. Biz
hemen gitm eliyiz.^. Sıtkı) 7. «Buraya bir daha gelmeyeceğim! Daha çok
çalışacağım! Buraya bir dahagelmenKli.» (O. Pamuk) 8. Ama insan bunlan birisine
anlatmalı değil m il (O. Kemal) 9. Bütün bunlara tezelden (=çabuk, çabucak) bir
sonvermeliydim. (O. Kemal) 10. Hemen dışarı çıkıp kapının önünde onubeklemeli
miydim? (S. Ali) 11. ...bir tıraş olmalı değil mi idin ele güne (=her kese,
{tanımadığın} insanlara) karşı? (H. Taner) 12. Almanlar Urallar’dan öteyegeçmeli
mi geçmemeli mi? (F. Baysal) 13. Bu doğru ama ona bunu söylemeliydimj
(O. Pamuk) 14. Nadire Hanım: «Evlendirmel'ı bu kızı!» diye düşündü. (O. Pamuk)
15. Bu Hilmi Bey buraya şık sıkgeliyor olmalı. (Miz. Hik., 4) 16. Efendi, gene bir
oyun çıkarıyorsun olmalı. (M. Yesari)

9. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin.


1. Мы обязательно должны посетить этот музей. 2. Мне не следует расска­
зывать ему об этом случае. 3. Вам следовало лучше готовиться к экзаме­
нам. 4. Следовало воспользоваться его предложением и посетить выстав­
ку, где ни один из нас не бывал. 5. «И действительно, мне не следовало
будить больного человека», — думает он. 6. К девяти часам ему следует
быть здесь. 7. Тебе следовало по крайней мере сказать об этом мне. 8. Не
нужно было этого делать. Ведь он и сам все знает. 9. Разве вам не следова­

13
ло навестить больного товарища? 10. Я не понял: куда я должен ехать? 11.
Он, должно быть, ничего н,е понял. Смотрит на нас с большим удивлени­
ем. 12. Надо было верить ему или не верить? 13. Разве не следует написать
ему письмо? 14. Следует ли не писать ему писем?

РЕДУПЛИКАЦИЯ (УДВОЕНИЕ) ИМЕН


( ik ile m e le r )

Различают полную и частичную редупликацию имен.


Полной редупликации могут подвергаться некоторые существитель­
ные^ многие прилагательные.
удвоенные имена существительные обычно образуют сложное сло­
во (словосочетание), часто с наречным значением.
уег уег местами
zaman zaman (vakit vakit) временами, время от времени
Kenti sokak sokak dolaştı. Он обошел весь город улица за улицей.

Adım adım ilerliyorlar. Они шаг за шагом продвигаются вперед.


Удвоение имени прилагательного указывает на повышенную степень
качества.

büyük büyük (evler) большие-преболыние (дома)


san san (çiçekler) желтые-прежелтые (цветы)

Прилагательные может разделять вопросительная частица пи.


Buradaki nehir yer yer derin mi derin!
— Ну и глубока же местами здешняя река!

Многие прилагательные, особенно отглагольные прилагательные,


удваиваясь,приобретает наречное значение.
şaşkın растерявшийся, изумленный
şaşkın şaşkm растерянно, изумленно
Yavaş yavaş kendine geldi. Он постепенно пришел в себя.
В некоторых случаях второе слово может быть отличным от ^ервош,
но сходным с ним по значению или по форме (хотя бы и не имеющим
самостоятельного значения).
В других случаях начальный согласный имен существительных за­
меняется звуком ш.
şen neşeli развеселый (оба слова означают
«веселый»)
eğri büğrü искривленный, весь перекошенный (büğrü
самостоятельно не употребляется)
eski püskil старый, драный (püskü самостоятельно
не употребляется)
tek tük единичные, отдельные; понемногу
kitap mitap книги и прочее; всякие там книги
Частичной редупликации (pekiştirme) подвергаются только имена
прилагательные. В этом случае к началу слова (слева) присоединяется
первый звук (гласный) или же два звука (согласный и гласный) этого же
слова в сочетании с одним из четырех согласных звуков — m, р, г,s. Этим
способом образуются слова:
bambaşka совсем другой
bembeyaz белый-белый
bomboş совершенно пустой
dimdik крутой, отвесный, прямой
dümdüz совершенно ровный
sımsıkı очень тесный; крепко-накрепко
simsiyah черный-черный, чернущий
yemyeşil зеленый-презеленый
apaçık совершенно открытый; без (всякой) утайки, откровенно
арак белый-пребелый
арауп совсем другой
dopdolu переполненный
ipince тоненький
kapkara черный-пречерный
kapkaranlık мрачнейший
kıpkırmızı краснейший, красный, как рак
kupkuru совершенно сухой
sapsağlam очень прочный, абсолютно здоровый (невредимый)
sapsan совсем желтый, резко побледневший
sapsakin абсолютно спокойный
taptaze свеженький, наисвежайший
upuzun длинный-предлинный
yepyeni абсолютно новый
çarçabuk очень быстро, молниеносно
tertemiz чистейший
besbelli совершенно ясный, очевидный
büsbütün целиком и полностью
dosdoğru совершенно прямой; прямехонько; совершенно верно
kaskatı очень твердый, жесткий
masmavi синий-синий
tastamam совершенно готовый; ровнехонько
yusyuvarlak совершенно круглый — и ряд других слов.
Метод частичной редупликации неприменим по отношению ко мно­
гим прилагательным (ciddi, fena, geç, glizel, dik, iyi, kötü, tuhaf и мн. др.),
хотя, вероятно, допустимы (но не фиксируются словарями) i акие слова,
как gemgeniş, dipderin, ирисиги др.

ALIŞTIRM ALAR

10. Aşağıdaki tümceleri (ve parçayı) Rusçayaçeviıiniz.


1.Ev ev gezerek durumu anlatıyorlar. 2. Ben ata mata binmem. 3. Zaman zaman
görüşürüz. 4. Bu odada dolap molap yok. 5. Simsiyah bir masa. 6. Birdenbire
kıpkırmızı oldu (sapsan kesildi). 7. Kapı apaçık duruyor. 8. Uzun uzun
(=upuzun) koridorlardan geçtik. 9. Şen neşeli bir delikanlı. 10. Kahveye tek tük
müşteri gelmeye başladı. 11. Dün mağazaya araba araba mal geldi. 12. Bana
şaşkın şaşkın ne bakıyorsun? 13. Gökmasmavi, güneş kıpkırmızı. 14. Bilmem
nereden eğri büğrü bir masa getirdiler.
15. Adamın biri, yeni bir eve taşınmak için bir arabacı çağırmış, evin
eşyalarım göstererek:
— Bak, bakalım, bıinlan kaldırmak için ne vereceğiz? demiş.
Arabacf:
— Efendi, on liradan aşağı kaldıramam bunu.
— Ama da çok istiyorsun.
"v—Bak bu eşyalara: karyola maryola, dolap molap, iskemle miskemle,
lamba mamba...
—Eh, öyle ise beş lira veririm.
— Neden?
— Karyolayı al, maıyolayı bırak, dolabı al, molabı bırak, iskemleyi al,
miskemleyi bırak, lambayı al, mambayı bırak...

Sözlük

1. iskemle — скамья, скамейка; табу- 5* ziyaret— посещение, визит


ретка •(birinin) -ine gitmek — нанести
2. kırm ak— (с)ломать; разбить; огор- визит (кому-л.)
чить; обидеть ~ etmek — посещать, наносить ви­
3. adım — шаг зит
шаг за шагом 6. yoklamak — осматривать; прове­
~ atmak —делать шаг, шагать рять; навещать
4. ıstırap(bı)— мучение, страдание 7. saklamak— прятать; скрывать; со­
~ çekmek— испытывать мучение, хранять
страдать 8. vali — губернатор

16
9. ek — 1) (ilâve) добавление, при­ -lenmek — развеселиться
ложение; 2) аффикс 25. randevu— свидание, встреча
eklemek (ilâve etmek) — доба­ 26. alıcı (reseptör, almaç, ahize) —
вить; присоединить приемник; телефонная трубка
10. sağlam — прочный; здоровый; на­ 27. kulak — ухо
дежный ~ı ağır — он туг на ухо, глуховат
11. katı — твердый, жесткий ~ asmak — прислушаться
12. sa k in — 1) спокойный, тихий 28. yapıştırmak — приклеить, приле­
2) житель, обитатель пить, влепить
13. dik — отвесный, крутой; перпен­ yapışkan — липкий, навязчивый
дикулярный 29. özür (zrü) —•извинение, оправда­
14. lâf — слово; словеса; болтовня ние
(sizden) - dilerim — прошу (вас)
~ olsun diye для красного словца;
простить меня
для проформы
30. af (ffı) — прощение, извинение
15. dert(di) — горе, беда; боль (ду­
affınızı rica ederim — прошу (вас)
шевная); болезнь
извинить меня
~li — огорченный; страдающий
affetmek — прощать, извинять
16. yuvarlak— 1) круглый; округлый
31. kahraman — герой, храбрец
2) шар 32. dikmek — 1) втыкать, водружать
yer ~ı — земной шар 2) шить
17. tez — быстро, скоро 33. bıyık — усы
- elden — быстренько, на скорую ~ bırakmak — отпустить усы
руку 34. sakal — борода
18. hafif ■— легкий ak— - почтенный старец, аксакал
19. ağır— тяжелый; медленный 35. sarışıh — блондин, светловолосый
—başlı — серьезный, степенный 36. kumral — шатен, светло-коричне­
~lık — тяжесть; вес вый
20. merdiven— лестница 37. esmer — брюнет; (yağız) темный,
-den (veya -i) çıkmak, inmek—под­ смуглый
няться, спуститься по лестнице 38. tüccar — купец, торговец
39. çehre (=yüz) — лицо, облик
* * *
40. kılık— внешность, внешний вид;
21. alışfmak (-e) — привыкать (к че­ одеяние
му, каиу-л.) * * *
~kan — привычный; привыкший
-kanlık (itiyat*(dı)) — привычка 41. şişmek — пухнуть, раздаваться
22. öğüt (nasihat) — совет; наставле­ -kin — опухший, припухлый
ние -m an — полный, толстый (о чело­
23. tavsiye— рекомендация, совет веке)
~de bulunmak — дать совет 42. omuz — плечо
~ etmek — рекомендовать (кого, 43. parm ak — палец
что-л.), советовать - oynatmak — шевельнуть паль­
24. neşe (=sevinç) — радость, весе­ цем
лость 44. dudak — губа
-1İ — веселый, радостный (о чело­ 45. yanak — щека
веке) 46. zayıf — слабый

17
-lam ak — слабеть, худеть 64. kurt (du) — 1) волк;
47. zavallı— несчастный, бедный 2) червь; червь сомнения
48. olasılık (ihtimal) — вероятность 65. yorgan — одеяло
olası (muhtemel, ihtimal) —г ве­ 66. sarmak — обвязывать, перевязы­
роятный, вероятно вать; завертывать; окружать
49. boyun (ynu) — шея sanlmak(-e) — браться (за что-
50. bağ — узел, связка, связь то); бросаться, припадать (к
boyun ~ı (kıra vat) — галстук
51. eğmek — сгибать, наклонять
чему-л.)
baş (boyun)-----склонить голову; 67. korumak — защищать, охранять,
смириться оберегать
52. kaş — бровь 68. top — 1) пушка; 2) мяч;
~la göz arasında — в мгновенье kar topu — снежки
ока 69. nikâh — обручение; бракосочета­
53. nöbet — 1) дежурство; черед ние
2) приступ (болезни) (i) ~ altına almak— взять в жены;
54. muhatap (bı)— собеседник жениться
55. buyurm ak— повелеть 70. ipek — шелк; шелковый
-unuz! — пожалуйте! пожалуйста! 71. adalet— справедливость; юстиция
56. kurtarm ak — спасать; выручать - yerini bulur — справедливость
57. vait, vaat (dı) —1обещание
восторжествует
-te bulunm ak— дать обещание
72. inşallah — если будет угодно Ал­
vadetmek — обещать
лаху; дай-то Бог; надеюсь (на
58. ilâç (cı) — лекарство
59. şü k ü r (teşekkür) — благодар­ это)
ность 73. el — посторонний, чужак
ço k премного благодарен el oğlu — посторонний, незнако­
allah a слава богу мец
hele (еще) спасибо (что...) 74. aziz — а) дорогой, милый
60. ümit (di) (umut) — надежда б)святой
- (-ini) kesmek (-den)— потерять 75. adî— простой, обычный; низкого
надежду качества
~siz— безнадежный; потерявший 76. bizzat — лично
надежду 77. alâka (= ilgi) — 1) (-е) интерес;
61. reçete — рецепт
2) (ile) отношение, связь
* * • 78. müteşekkir— благодарный, при­
знательный
62. nitelik (vasıf (sfı)) — качество, 79. medeni (uygar) — цивилизован­
свойство ный, культурный
63. tavır (vrı)— вид, манера 80. boz — серый, бурый

Türemiş sözcükler
1. kapak— крышка; обложка (книги)
2. boyuna— беспрерывно
3. iler(i)lemck— продвигаться; прогрессировать
4. duygu (his (ssi)) — чувство
18
5. vııryUmak (-p)— влюбиться
6. bakış (nazar*)— взгляд, взор
ilk - t a — с первого взгляда
7. tam dık-г- знакомый
8. oyuncak — игрушка
9. benzetmek (-i, -e) — 1) находить сходство (с чем-л.)
2) принять за... (другого)
3) сломать
10. b akan — министр
baş премьер-министр
11. başlangıç— начало
12. doğrulmak— 1) выпрямиться, подняться
2) направиться (куда-то)

Deyimler
1. ne çare k i...—-увы...
2. görülüyor (ki...) — видно (что...)
3. neredeyse (nerede ise) — того н гляди, вот-вот
4. akl(ın)a gelm ek— прнйти на ум; вспомнить(ся)
5. yan gözle bakm ak — посмотреть искоса
6. ne yapıp yapıp — во что бы то ни стало, приложив все усилия
7. nâsılsa (nasıl ise) —-как-то, каким-то образом

К ом м ентарий
Имена ağır и h a fif — антонимы, и соответствуют русским прилага­
тельным «тяжелый» и «легкий» в их основных значениях: «тяжелый ка­
мень», «тяжелая болезнь», «Тяжелая (=трудная) работа», «тяжелое ^ д о ­
рогое) пальто», «тяжело (медленно) идти» (ağır ağır уйгйтек)и т. п. В зна­
чении «это (сделаггь) легко/трудно» употребляются слова kolay/güç, zor.
Имя ihtimal в значении «вероятно» употребляется только как в в о д ­
н о е с л о в о (İhtimal gelir. «Вероятно, он придет»)иВ настоящее время
заменяется неологизмом olası, который употребляется и как п р и л а ­
г а т е л ь н о е : Buolası (muhtemej*) değil. «Это невероятно».
Глагол buyurmak «повелевать» при вежливо-почтительном обраще­
нии к собеседнику может заменять собою такие глаголы, как girmek, geçmek,
gitmek, almak, söylemek, а также вспомогательный шагал etmek.
ПРИМЕРЫ:
Şu odaya buyurun.
— Пожалуйте (=проходите, войдите) в эту' комнату.
Ne buyurdu?— Что он соизволил сказать?

19
Словообразовательный,аффикс -gan/-kan

Аффикс-gan, -gen/-kan, -ken присоединяется, как правило, к двуслож­


ным глагольным основам н образует от некоторых из них отглагольные
прилагательные обычно со значением постоянно проявляющегося при­
знака: konuşkan «разговорчивый», unutkan «забывчивый», çalışkan «тру­
долюбивый», çekingen «застенчивый», yapışkan «привязчивый, прилип­
чивый», alışkan «привыкший, приученный» и т. п.

Словообразовательный аффикс -gm/-kın

Аффикс-gın, -gin, -gun, -gün/-kın, -kin, -kun, -künприсоединяется в


основном к односложным глагольным основам, образуя прилагатель­
ные обычно со знамением завершенного действия, перешедшего в состо­
яние (чаще с пассивным оттенком): şaşkın «изумленный, изумившийся»,
şişkin «опухший, вздувшийся», seçkin «избранный», düşkün «падший»,
bitkin «слабый» (доел, «кончившийся»), yorgun «уставший, усталый»,
üzgün «огорченный» и др. Иногда образует также имена существитель­
ные: bilgin (âlim) «ученый, специалист», gezgin «путешественник».
Alıştırma 11. Şu tamlama gruplan ile tümceleri Rusçaya çevirin:
1. Çalışkan öğrenci. 2. Ne yapışkan biri! 3. Seçkin eserler. 4. Şaşkın şaşkın ne
bakıyorsun bana! 5. Düşkün kadın. 6. Yorgun görünüyordu, sesi de bitkindi.
7. Şu bilgin (âlim) biraz çekingen ama, hiç te unutkan değil. 8. Hasta olacak.
Bak, bir yanağı şişkin. 9. Alışkan bir tavırla kapının ziline bastı. 10. Üzgün
görünüyor. 11. Daha üç fincan kırgın. 12. Evliya Çelebi adındaki büyük Türk
gezgini 13. Altmış yaşım geçkin bir adam.
Alıştırma 12. Kalın harflarla yazılan sözcük ve deyimleri ezberlemek üzere aşağıdaki
tümceleri çeviriniz:
1. Allah Allah! Çocuk bardağı kırdı. 2. Kırdım mı? Üzülme canım. İsteyerek
yapmadım. 3. Dayısını ziyaret mi etmiş? Atıyor! 4. Galiba bi nsaklanıyorbmbda.
Evin her yanını yoklasınlar. 5. Yarın öğretmen bir yoklama ödevi verecek.
6. Vali kim, ben kim? Ne diye ziyaretine gideyim? 7. Bir iskemle al da otur
yanıma. 8. Yumurta (çatı olmuş. 9. Bu tahta katı, fakatgörülüyor ki pek sağlam
değil. 10. Dik çizgi. 11. Bugün deniz pek sakin. 12. Müşterileri arasında bu
köyünsakinleri de var. 13. Uzun/â/Â hacet (=gerek) yok. 14. Lâ/zamanı bitmiş,
iş zamanı gelmiş. 15. Ek bir zorluk. 16. Sözüne birşey eklemek istiyor.
17. Yuvarlak hesapla bu kentin nüfusu iki yüz bini aşkın. 18. Bu işi tez elden
yaptılar. 19. Durum pek ağır. 20. Hafifbir kahvaltı. 21 .Ağır ağ/r yürüyor (Ağır
adımlar atıyor). 22. Bize dik dik bakıyor. 23. Bütün eşya sağlam geldi.

20
24. — Ah doktor, tuhaf bir derdim var. 25. Dert ağlatır,aşk söyletir, (atalar
sözü). Yani dert. ıstırap verir, aşk sevindirir.
1. Надо навестить больного товарища. 2. Шаг за шагом они приближа­
ются. 3. Я хотел нанести ему визит. Не получилось. 4. Тяжелая болезнь.
5. Дорогое пальто. 6. Он одет очень легко. 7. Каков вес этого камня? 8.
Легкая головная боль. 9. Лавочник огорчен. 10. Это мы делаем не для
проформы. 11. Прочное здание. 12. Твердый согласный. 13. Почему вы
скрываете истину? 14. Сколько миллиардов лкщей проживает на земном
шаре! 15. Собраться за круглым столом. 16. Что у вас за беда? Видно, что
вы страдаете.
1. Bu yeni kurallara alışamıyorum. 2. Evet, bunlara alışkanlık (itiyat) gerek.
3. Şen neşeli bir delikanlı. 4.Merdiveni çıktığında...5. Öğüt terinizi kendinize
saklayın. 6. Reseptörü (alıcıyı, almacı) kulağına yapıştırdı. 7. Sizden özür
dilerim. Affediyor musunuz beni? 8. Biri esmer, biri sarışın, biri de kumral saçlı
üç çocuk...9. Şu tuhaf kılıklı sakallı bıyıklı adam neci? Bîr tüccar mı?
10. Öykünün baş kahramanı kim? 11. Kentin çehresi değişti. 12. Bahçeye
ağaç diktiler. 13. Gözleri yere dikilmişti. 14. Ben o kıza randevu vermedirn.
15. Bu kılıkta sokağa çıkılır mı hiç?
1. Детям шьют одежду. 2. Поставьте («воткните») сюда часового. 3. Ка­
кой геройский поступок! 4. Он вдруг развеселился. 5. Вы не смотрите на
внешний облик этого смуглого человека. Он очень богатый купец. 6. Я
вперил взор в его лицо. 7. Рекомендую вам этого товарища. 8. Я никак не
могу привыкнуть к его наставлениям.
1. Geniş omuzlu gür sesli bir adam. 2. Siz önden buyurun. 3. Buyurunuz
kahvenizi. 4. Hastanın harareti yükseliyor. Sıkı bir ilâç için doktora fcay vurmalı
(müracaat etmeli). 5. Bir zamanlar pek şişmandı. Bak, ne kadar (ne denli)
zayıflamış. Buna olasılık (ihtimal) bile vermiyordum. 6. Muhatabım temiz
kıyafetli, boyun bağlı (kravatlı) efendiden bir adamdı. 1. Hasta ümitsiz gibi
görünüyor, fakat Allaha şükür, doktor hâlâ umutlu. Hattâ bir reçete yazdı.
8. Ne? Nöbet bende mi? Bir yanlışlık olacak. Benparmağımı bile oynatmam.
9. İnsanparmakları şöyle adlanır: baş parmak, ikinci parmak (işaret parmağı),
orta parmak, dördüncü parmak (adsız parmak), küçük parmak. 10. Kız annesinin
boynuna atıldı. 11. Aralarında kardeşlik bağları var. 12 . Zavallı adam derdine
ilâç bulamıyor. 13. İnanmayın. Bunlar boş vaitler. 14. Size hastayı kurtarmayı
vadeden kim? 15. Istırap veren dert (hastalık), ıstırap çeken de zavallı
m uhatabınızın).
1. На лице каждого человека два таза, две брови, два уха, две щеки, и две
губы", верхняя губа и нижняя губа. 2. Премного благодарен, лекарство у
меня есть. 3. Ваши обещания нас не спасут. 4. Вы сегодня заступаете («вхо­
дите», «выходите») на дежурство! 5. Ярецептов не выписываю. Обра­
21
титесь к другому специалисту. 6. Вероятность этого мала . 7. В мгновенье
ока верхняя губа у негораспухла. 8. Надежда умирает последней. 9. Не­
счастная девушка все еще очень слаба. 10. Я вам обещаю это. ^

1. Bu tarım aracının niteliklerini (vasıflarım) saysın. 2. Zavallı üzgün bir tavırla


içeri girdi. Ъ.КиП kurdu yemez (atalar sözü). 4. Yorganına göre ayağım uzat
(a.s.). 5. Adalet bakanlığına kimi getirdiler? 6. İhtimal, beni başka birine
benzetiyorsunuz. 7. Evet, ilk bakışta bir tanıdığıma benzettim sizi. 8. Kitabın
kapağını beğendim, fakat başlangıcı ilginç değil. 9. Ele güne karşı bu kılıkta
çıkıjırmı? lO.İpekcor&p. 11. Yasa (kanun) bizi korur. 12. Şimdi aklıma geldi, o
söylediğiniz adam nikâh dairesinde çalışıyor. 13. Ne yapıp yapıp kar topu
oynamak istiyorlar. Ancak kar yok, boyuna yağmur yağıyor. 14. Yan gözle bize
baktı, fakat bir şey demedi. 15. Bu ülke son yıllarda çok ilerledi: 16. Benim
nazarımda (gözümde) o bir hiçtir. \1. İnşallah, yakında buluşuruz. 18.0 eloğlu
neredeyse gene gelecek. 19. Bu işe alâkanız tabiî. 20. Uygar ülkeler (medenî
memlekefler).
I. Ни начала, ни конца! 2. Бесчувственный человек. 3. Он взял в жены
эту девушку с густыми шелковистыми волосами. 4. Они играют не в
футбол, а в ручной-мяч. 5. Ребенок сломал игрушку. 6. Он подошел ко
мне с обиженным видом. 7. Волков окружили с четырех сторон. 8. На
этом собрании министра юстиции нет. 9. Во что бы то ни стало надо
купить новое одеяло. 10. Они шаг за шагом продвигаются вперед.
II. Несчастный вот-вот заплачет. Впрочем, понять его чувства легко.
12. Мне вспомнился один его знакомый. Он беспрерывно читал какую-
то книгу без обложки. 13. Увы, он сумел отсюда каким-то образом
выйти. 14. Я нахожу в вас сходство с моим другом. 15. Дорогом мой,
почему ты проявляешь интерес к этому зверю? Это же обычный се­
рый волк. 16. Вы лично видели этого незнакомца!. 17. Я порвал связи с
этим человеком. 18. Он признателен вам за оказанную ему помощь.

Alıştırma 13. Kaim harflerle yazılan sözcüklerin yerine eşanlamlılarını kullanın:


1. Ben kravatsız oraya gitmem. 2. Ne hafifiş! 3. Adamı çehresinden tanıdım.
4. Elbette tanırım, eskiftoramdır. 5. Hanemize teşrif buyurunuz. 6. Bu düşünceyi
doğru bulmuyorum. 7. Çokciddi bir adam. 8. Onu sahiden tanımayız.

B ir randevu

Sabahleyin gözümü açtığım zaman saat dokuzu geçiyordu. Demek, ona bir
saatten az bir zaman vardı. Hemen yataktan kalktım. Dünkü telefon konuşması
aklıma gelmişti. O konuşan kimdi acaba? Bu koskocaman kentte ne akrabam

22
vardı, ne de bir tanıdığım. Oysa (halbuki) dün gecenin geç saatinde, buraya
geldiğim gündenberi masamın üstünde gereksiz bir oyuncak gibi duran telefon
birdenbire çalmıştı. «Acaba kim olabilir?» düşüncesiyle telefonu açmıştım (yani
reseptörü kaldırıp kulağıma yapıştırdım). Tanımadığım bir ses:
— Sermet Beyle görüşmek istiyordum ...Dedi. ‘
— Sermet Bey benim.
— Affımzı rica ederim, beyim. Sizi böyle geç saatte rahatsız ediyorum
da...Fakat başka çare yoktu—
— Zaran yok. Kiminle konuşuyorum?
— Siz beni tanımazsınız. Zaten ben de yalnız adınızı biliyorum.
— O halde...
— O halde yarın sizinle görüşmeliyiz, daha doğrusu ben sizi bir iş için
görmek istiyorum (Bir rahatsızlık hissetmiştim. Çünkü böyle tanımadığım
kimserlerle görüşmek alışkalığı yok bende).
— Ne işi?
— Şimdi telefonla söyleyemem. Yarın buluşur, konuşuruz. Saat ondan sonra
boş vaktiniz var mı?
— Öğleye dek var.
— Ne âlâ. Öyleyse nerede buluşuruz?
— Oturduğum «Atlantik Palas» otelinin tâ karşısında bir kahve var. Sabahlan
orası bomboş...
— Tamam efendim. O kahveyi bilirim. Yarın sabah saat onda beni orada
bulursunuz. İçeri girdiğinizde dikkat edin: solumda bir gazete bulunduracağım.
İsmimi de yazınız: Lütfı Bey.
I
***

Taş merdiveni çıkıp kahveye girdiğim zaman saat onu ya geçmiş ya


geçmemişti. Biraz karanlık olan salonda gerçekten de hemen hemen kimse yoktu.
Yalnız biri ortada biri arkada duran iki masada iki adam oturuyordu. Biraz
yavaşlayarak ikisine de şöyle bir baktım.
Arkadaki masada oturan tüccar kılıklı bir adamdı. Şöyle geniş omuzlu,
şişman, iri yarı biriydi. Garsonun getirdiği kahveyi içiyor, derin derin bir
şeyler düşünüyordu. Gözleri uzakça bir yere dikilmişti. Sol elinin parmaklan
ile bir gazete tutuyordu. Henüz ihtiyar tdeğildi, fakat 45 yaşını her halde
geçkindi. Bıyıklı sakallı çehresinde iri burunla kalın dudaklardan başka iki de
şişkin yanak insanın dikkatini çekiyordu. Kumral saçları karışmıştı.
İkinci müşteri sarışın, gözlüklü, boyun bağlı (kıravatlı) bir gençti. Temiz,
fakat basit giyinmişti. Olası (ihtimal), üniversite öğrencilerindendi. Ötekiden
çok daha zayıftı. Eline bir gazete almış, gözden geçiriyordu. En tuhafı şuydu ki
solunda bir başka gazete vardı.

23
Şaşkınlığımdan olduğum yferde durdum ve kendi kendime: «Acaba
hangisi?» dedim. Arkadaki müşteri geldiğim tarafa başını bile çevirmemişti.
Rahat rahat kahvesini içmeye devam ediyordu. Oysa daha yakın olanı
okuduğu gazeteyi biraz indirerek yan gözle bana bakmıştı. Birini bekliyor
gibiydi. Ben de nihayet kararımı verdim, oturduğu masaya doğru gittim.
Kulağına eğilerek: «Lütfi Bey?» dedim. Kaşlan yukarıya kalktı. Gülümseyerek:
«Benzetiyorsunuz, bayım. Dedi. Adım bambaşka». Bu kez şaşmak nöbeti
bana geldi. Demek, beni arayan öteki adamdı. Salonun arka tarafına doğru
yürümeğe yükümlü (mecbur) kaldım.
Evet, tüccar kılıklı adam, Lütfi Beydi. Selâmlaştık. Meğer babamın eski
ahbaplarından biriymiş. İzmir’deki telefon numaramı nasılsa öğrenmiş, babam
için yazdığı mektubu şimdi bana uzatıyordu.
— Son görüştüğümüz zaman babanız esmer, gür saçlı, yuvarlak yüzlü, şen
neşeli bir delikanlıydı. Eh, nerede o günler! Acaba şimdi nasıl görünüyor? Ne
yapıp yapıp görüşmeliyim onunla.
Muhatabım sordu, ben yanıt verdim. Böylece yarım saatten fazla konuştuk.
Öteki müşteri çoktan gitmişti. Nihayet ayağa kalktım: «Bayım, bana müsaade.
Öğleden sonra göreceğim acele bir işim var. Sizinle tanışmaya pek memnun
oldum. Konya’ya gittiğinizde bizlere buyurunuz (hanemize teşrif buyurunuz).»
Dedim. Hararetle el sıkıştık, ayrıldık.

Sağlık (bir konuşma)

Kerim: Hele şükür! Artık ayaktasınız.


Şahap: Özür dilerim! Geceleyin iyi uyuyamadım. Birazkeyfsizim.
Кл Öyle mi? neniz var?
Ş.: Ben de bilmiyorum. Epey zamandan beri boyuna başım ağrıyor, nöbet
geliyor.
K: Demek oluyor ki bir süredenberi ıstırap çekiyorsunuz. Fakat genellikle
Sağlığınız yerindedir, değil mi? İştahınız var mı?
Ş.: Son zaman bir şey yiyemiyorum.
Kj Aman, aç mı duruyorsunuz? Azizim, derhal bir doktora müracaat etmelisiniz
(baş vurmalısınız).
Ş.: Ettim, fakat verdiği ilâçlardan şimdiye dek hiç yarar (fayda) görmedim.
İşte yazdığı reçete de yanımdadır. Oysa beni kurtarmayı vadetmişti.
K: Size hangi doktor bakıyor?
Ş.: Aile doktorumuz. Âli Bey.
K : Anneme de o baktıydı.
Ş.: Bayan anneniz şimdi nasıldır?
K : Artık kalkıp dolaşabiliyor. Hatta biraz bahçede geziniyor.
Ş- Buna pek memnun oldum Şey...Hasta dedim de aklıma geldi. Hakkı Beyden

24
haberiniz var mı? Acaba şimdi nasıl oldu? İyi midir?
İ t: Maalesef, hastalığı epey ağır. Doktoru bile ümidini kesti.
Ş.: Vah zavallı! Hastalığı nasıl başladı?
K : Bay Hakkı’nın, çocukluğundan beri gözleri zayıftı. Bu derde bir çare
bulunamıyor.
Ş.: Ne yapıp yapıp yüksek nitelikli göz hastalıkları uzmanı doktor Orhan Beye
başvurmalı.
K: Ne çare ki Orhan Bey pek pahalı bir doktormuş. Hani, söz var ya: yorganına
göre ayağını uzat. Biliyorsunuz, Hakkı Bey zengin bir adam sayılamaz.
Ş,: Evet, fakat sağlığı korumaktan önemli şey yok, sanırım. Nitekim medeni
insanlarız.
K : Doğrusunuz (hakkınız var). Gördüğüm vakit doktor Orhanı onlara bizzat
tavsiye ederim. Şimdi nasılsınız? Başınızın ağrısı hafifledi mi? Dışarıya
çıkabilir misiniz?
Ş.: Tamamiyle geçti.
К : O halde çıkalım. Şimdi arkadaşımız Nuri Beyin ziyaretine gideceğiz, değil
mi?
Ş.: Hay hay. Biliyorsunuz, bir(kaç) zaman önce Nuri Bey ipek saçlı güzel bir
kızı nikâh altına aldı.
K : Artık adalet yerini bulur. EskidenNuri Bey futbol topuna vurulmuştu.
Bundan böyle işine ve ailesine sarılır.
Ş.: İnşallah!

Alıştırma 14. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:


1. Gene içime o kurt düşüyor. Zafere nasıl inanmalı? Lâkin (=fakat) işte, asıl bu
gördüğüm şeyler için zafere inanmalıdır. ...Türk köylüsü top arabalarım kendi
yoıganına sarıp taşıyor, işte bunun için inanmalıdır. (Y. Kadri. Yaban) 2. Ne ise,
olan oldu. Şimdi bana bilârdo öğretmeyi teklif etti. (A. Puşkin) 4. Denıek ki
komutanın evinde idim. M.I.-na yanıma gelmişti. Saveliç’e bazı şeyler sormak
istedim, fakat ihtiyar ...kulaklarını tıkadı. (A. Puşkin) 5. Sofada PugaçoFa
rasladım, yol elbisesi giymişti. (P.) 6. Her şeyi gördüydük debunu görmediydik.
(Y.Kemal)7. ...gözlerini gözlerimin içine dikmiş bakıyordu. (S. Kocagöz) 8. «Vah
vah...Keşke bana varmalı idiniz...Artık nikâhınız olduğu gün kendimi
öldürmeli» demiş ve kaçmıştım. (R. Nuri) 9. Birinci soru: «Çocuğu hastalıktan
korumak için ne yapmalıdır?» (A. Nesin) 10. Merhaba, diyorum. Otobüs
bulamadın mı? — Var, diyor. ...Köyüme dönemem ama. İş bulmalıyım
Ankara’d a — Var mı tanıdığın birisi?— Var.— Kim?— Bizim köyden çıkan
ilk hükümet adamı. — Görevi (=vazifesi)? — Adalet Bakanlığında kapıcı.
— İyi. diyorum. Hadi, bir kaç saat uyu. Otobüs neredeyse kalkar. Gitmeliyim
ben. Eyvallah. (B. Yıldız) 11. Tuhaf kılıklı adam kapıdan içeri girdiği zaman
kabinede benden başka kimse yoktu. Baş vurmak istediği kulakçı henüz

25
çıkmıştı. Kumral sakalım karıştırarak düşünceli düşünceli odanın ortasında
durdu. 12. Şişman adam başını çevirdi, parmağıyla boş sandalyeyi göstererek:
«Müsaade eder misiniz?» diye sordu. Öteki müşteri ona şaşkın' şaşkın
baktıktan sonra «Rica ederim. Oturunuz.» dedi ve başını eğerek gazetesini
okumaya devam etti. (O. Kemal) 13. Niyazi hastalanmış, yattyordu. (O. Kemal)
14. Sonra «Şimdi ne yapmalı?» diye kendi kendime sordum. (S. Ali)
15. İçimden: «Mutlaka bütün bunlara alışmalıyım» diyordum. (Y. Kadri)
16. Ayol zavallı Hocanın kimi var ki? Kendi ölmüş, kendi geldi haber verdi!
...Bizim de kimimizvaı? Kendi yazımızı kendimiz yazarız. (B. Felek) 17.Meraktan
yerimde duramıyordum. Kalkacağım sırada o doğruldu, tekrar ...gitti. (S. A.)
18. Sonra, elindeki paralan sayacağı sıra Beytullah’i gördü. (B. Y.)

Alıştırma 15. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin:


1. До сегодняшнего дня я не знал этого. Точнее говоря, и сейчас не знаю.
2. Ну слава богу,приступ прошел. Но все же я очень слаб.— А что гово­
рит ваш !ран?— Ничего...Два месяца тому назад, когда мы виделись впер­
вые, он обещал меня спасти. Но сейчас он, видимо, утратил надежду.
Такое у меня чувство. 3. Нам известны беды многих жителей этого горо­
да. Министерство юстиции должно проверить ситуацию и защитить не­
счастных. 4. Мое внимание привлекли его густые брови и ярко-красные
губы. 5. Мне не хотелось обижать моего собеседника. Но навестить я
хотел не его, а другого своего знакомого. 6. Вы хотите что-то добавить?
— Да, дать совет. Не следует ничего обещать. Особенно для красного
словца. 7. Такие прогулки дадут вам больше пользы, чем любое лекар­
ство. Сегодня вы выглядите не столько степенным, сколько здоровым и
веселым. 8. У этого незнакомца был вид морского волка. Кроме того, он
хорошо играл в ручной мяч. Другие его качества были пока неизвестны.
9. Ему как-то удалось войти в зал, но когда мы пришли, его там уже не
было. 10. Я поднял трубку и стал говорить. Мне пришлось отклонить сви­
дание, которое хотел мне назначить мой знакомый. Ибо мне хотелось встре­
титься с девушкой, в которую я влюбился с первого взгляда и которую
хотел во что бы то ни стало взять в жены.

Alıştırma 16. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çevirin:


Вы, конечно, знаете парк культуры в Измире. Несколько дней назад под
вечер я пошел туда, чтобы (дать голове) немного отдохнуть. Я живу неда­
леко от парка, в гостинице на бульваре Газилер, и время от времени посе­
щаю парк культуры. Когда я вошел (внутрь), часы уже пробили шесть.
Погода была теплой. Дождь, шедший после полудня, час назад прекратил­
ся, облака ушли на северо-запад. Вечерами здесь бывает многолюдно, но
сейчас гулявших по парку было мало. Я прошел мимо зоопарка и сел на

26
одну из скамеек. Поодаль сидел средних лет мужчина. Это был круглоли­
цый человек с каштановыми усами и внешностью чиновника или бизнес­
мена. Он не был толст, однако был крупным мужчиной. Одет он был
просто и легко, в парк пришел без пиджака и без галстука. Когда я сел, он
искоса взглянул на меня. Кого-то он мне напоминал (=я находил сход­
ство...), но кого? Вдруг, поднявшись (со своего места), он подошел ко мне
и сказал:
— Прошу прощения, вы такой-то,
— Да, вы не ошибаетесь, я он (самый),— ответил я, несколько удивив­
шись. — А вы...Не могу узнать.
— Омер. Ваш одноклассник.
— Да, теперь узнал. Но до чего же ты изменился! Ты же был слабень­
ким, болезненным ребенком, а стал широкоплечим, сильным мужчиной.
Ты в Измире живешь?
— Да, работаю в резиденции губернатора. Пойдем,^) дороге погово­
рим.
Мы двинулись в направлении Лозаннских ворог.

Alıştırma 17. Aşağıdaki atasözlerini ezberleyin:


1. Bir insanı tanımak için kendisiyle yol arkadaşlığı etmelidir. 2 Çok çocuk
anayı şaşkın babayı düşkün eder. 3. Dert derdi açar. 4. Dünyada rahat yaşamak
isteyen her şeyi hoş görmelidir. 5. Eğilen baş kesilmez. 6. El beş parmaktır,
hangisi bir boyda. 7. El işler baş buyurur. 8. Eski kurt yolunu şaşmaz. 9. Gezen
kurt aç kalmaz. 10. İki iş bir olmaz, başka başka düşünmeli. 11. Kırk kurda bir
a£lan ne yapsın. 12. Kurdu kurt ile avlamalı. 13. Lâfla iş bitmez. 14. Mart ayı dert
ayı. 15. Na oldum dememeli, ne olacağım demeli. 16. Sakalım yok ki sözüm
dinlensin. 17. Vaktine göre söz söylemeli. 18. Yalan söyleyen unutkan olmamalı.
19. Yerin kulağı var. 20. Yoıgamna göre ayağım uzat.
УРОК 16(2)

ПРИДАТОЧНЫЕДОПОЛНИТЕЛЬНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ
(tü m le y ic i tü m c e )

В турецком языке придаточные дополнительные предложения, явля­


ющиеся частью сложного (полипредикативного) предложения, в струк­
турном плане напоминают распространенное дополнение простого пред­
ложения.
Ср.: Ben, ablanızın yeni çantasını (çanta-sı-n-ı) gördüm. «Я видел (кого?,
что?) новую сумочку вашей сестры».
Ben, ablanızın evden çıktığını (çık-tık-ı-n-ı) gördüm. «Я видел (что?), что
ваша сестра вышла из дома».
Сложные предложения указанного типа состоят из главного и прида­
точного предложений.
Главное предложение чаще всего разрывается: подлежащее (и отно­
сящиеся к нему слова) ставятся в начале сложного предложения, сказуе­
мое — в конце его: Ben (no/yresKai4ee)...gördüm (сказуемое).
Придаточное предложение обычно помещается внутри главного.
Подлежащее представляет собой имя существительное (или, факульта­
тивно, местоимение) в родительном падеже (ср.: ablamz-ın), сказуемое—
глагол в форме на -dik или -асак с аффиксом принадлежности, обозна­
чающим лицо, совершающее данное действие, и с падежным аффиксом,
которого требует управляющий глагол (ср. : çıktığını: çık-tık-ı-n-ı (gördüm)).
Винительного падежа имен действия на -dik и на -асак требуют такие
глаголы, как açıklamak «разъяснить (что...)», anlamak «понять»,anlatmak
«рассказать», belirtmek «передавать», bildirmek «сообщить», bilmek «знать»,
duymak«ycnbinıaTb, почувствовать», düşünmek «думать», farketmek «за­
метить», görmek «видеть», ispatlamak «доказать», öğrenmek «узнать», sanmak
«полагать», söylemek «сказать» (но не: demek!), yazmak «написать» и ряд
других.Дательным падежом имен действия управляют глаголы bakmak
«смотреть (, как...)», dikkat etmek «обратить внимание», inanmak «верить»,
karar vermek «решить (, что...)», şaşmak «удивляться»,yanmak «сокрушаться
(по поводу того, что...)» и некоторые др. Имя действия получает исход­
ный падеж, если оно предшествует, в частности, глаголу korkmak «бояться
(, что...)».
28
Второстепенные члены придаточного предложения помещаются в
обычном порядкемежду подлежащим и сказуемым (ср.: ablanızınevden
çıktığını...), иногда— перед подлежащим.
Имя действия на -dik указывает на то, что действие совершено в про­
шлом или совершается в настоящее время, например: Arkadaşım, ayın
yirmisinde Izmire’e geldiğini bildirdi. «Мой товарищ сообщил, что двадцато­
го числа прибыл (прибывает) в Измир».
Имя действия на -асак выступает в значении будущего времени на
-асак, настоящего-будущего на -ar/-ır, а также может заключать в себе
значение долженствования, например: Arabacıya iki sokak sonra sola
dönüleceğini söyledi. (O. Pamuk) «Он сказал извозчику (водителю), что
через две улицы нужно повернуть («будет повернуто») налево».
Спряжение имен действия на -dık/-acak с аффиксами принадлежно­
сти (выступающими в значении личных аффиксов) вутвердительной и
отрицательной формах не имеет никаких специфических особеннос­
тей.

Образец спряжения

О, (benim) gel(me)diğimi // gel(mey)eceğimi söyledi.


Он сказал, что я (не) приехал/приезжаю // (не) приеду.
О, (senin) gel(me)diğini // gel(mey)eceğini söyledi.
Он сказал, что ты (не) приехал/приезжаешь // (не) приедешь.
О, (onun) gel(me)diğini // gel(mey)eceğini söyledi.
Он сказал, что он (не) приехал/приезжает // (не) приедет.
О, (bizim) gel(me)diğimizi // gel(mey)eceğimizi söyledi.
Он сказал, что мы (не) приехали/приезжаем // (не) приедем.
О, (sizin) gel(me)diğinizi // gel(mey)eceğinizi söyledi.
Он сказал, что вы (не) приехали/приезжаете // (не) приедете.
О, (onlann) gel(me)diklerini // gel(mey)eceklerini söyledi.
Он сказал, что они (не)приехали/приезжают // (не) приедут.
К формам Ha-dık/-acak может присоединяться и вопросительная ча-
стицапи (mi, mu, mü), например:
О, (benim) gelebileceğimi // gelemeyeceğimi mi söyledi?
Он сказал, что я смогу // не смогу приехать?
Если подлежащее должно быть представлено личным местоимением, то
последнее в большинстве случаев опускается, так как лицо будет обозначено
аффиксом принадлежности (в сказуемом придаточного предложения), на­
пример: İzmir’e geldiğimi bildirdim. «Я сообщил, что прибыл в Измир».
29
Если подлежащее главного предложения является также и подлежа-
щим придаточного, то последнее всегда опускается, например:
Arkadaşım, İzmir’e geldiğini yazıyor. «Мой товарищ пишет, что приехал в
Изм&р».
Если имя действия образовано от непереходного глагола в страда­
тельном залоге, то подлежащее в придаточном предложении отсутству­
ет; а сказуемое (т. е. форма на -dık/-acak) всегда получает аффикс при­
надлежности 3-го лица единственного числа, например: Sonra tiyatroya
gidilecek. «Затем пойдут в театр». —> Sonra tiyatroya gidileceğini
söylüyor. «Он говорит, что потом пойдут в театр».
Подлежащее придаточного предложения иногда ставится в основ­
ном (а не родительном) падеже. Обычнсгэто бывает тогда, когда подле­
жащее непосредственно предшествует сказуемому и обозначает неоду­
шевленный или неопределённый предмет. Например: Gazete, caddenin
her iki yanında birçok yeni binalar kurulacağını yazıyor. «Газета пишет, что
по обеим сторонам проспекта будет построено много новых зданий».
, Чтобы трансформировать в придаточное дополнительное предложе­
ние простое именное предложение (с аффиксами сказуемости или пре­
дикативными именами var и yok), используется глагол olmak «быть»,
«стать», например: (Biz) Öğrenciyiz // öğrenciydik «Мы учащиеся //
были учащимися». —> (Bizim) Öğrenci olduğumuza dikkat çekti. «Он при­
влек внимание к тому, что мы учащиеся // были учащимися». <
(Onun) Oğlu var. «У него есть сын» —>(Onun) Oğlu (без родительного
падежа!) olduğunu söyledi. «Он сказал, что у него есть сын».
Когда логическое ударение падает на подлежащее главного предло­
жения, оно по общему правилу помещается непосредственно перёд
сказуемым, а придаточное дополнительное предложение перед ним, t. е.
в самом начале сЛожнОго предложения, например: Ablanızın evden
çıktığını ben de gördüm. « # тоже видел, что ваша сестра вышла из
дома».
Возможна также и такая инверсия: главное предложение, составляю­
щее рему (наиболее значимую часть) сообщения, помещается перед
придаточным предложением, например:
Benjde gördüm çıktığım. «Я тоже видел, что он вышел (она вышла)».
Формам на -dık/-acak могут предшествовать вопросительные сло-
ea (kim, ne, nerede, ne zaman, nasıl и т. п.). Предложения этого типа соот­
ветствуют аналогичным сложным предложениям русского языка, на­
пример: Arkadaşımın nereye gittiğini biliyorum. «Я знаю, куда уехал мой
товарищ». Ne yapacağımızı bilmiyorum. «Я не знаю, что нам делать
(что мы будем делать)».

30
Alıştırma İ. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
1. Sen Yüzbaşım, vapurların geldiğine, geleceğine şaşıyorsun. (S. Kocagöz)
2. Benim vefat ettiğimi (=öldüğümü) gazetelerde okumadınız mı? (A. Nesin)
3. Benim de Camus gibi bir ahmak olduğuma karar verdi. (O. Atay) 4. Hangi
insan kendisinin de hakikaten (^gerçekten) öteki insanlar gibi günün birinde
mutlaka öleceğine inanır. (N. Hikmet) 5. Nigâr nereye gittiğine bakmayınız,
nasıl gittiğine bakınız. (Y. Kadri) 6. Mühendislerin kesinliği olmayan (kesin
olmayan) sorunlarla ilgilenmediğini mi söylemek istiyorsunuz? (O. Pamuk)
7. Kurtulduğuma hâla inanamıyorum. («Milliyet») 8. Yeni öğreniyorum kimlerle
arkadaş olduğunu. Son zamanlarda ne yaptığını da kimse bilmiyor. 9. Şükür,
tek bacağımı kaybettiğime. (B. Yıldız) 10. Alzylabaktıklarmı sandjm. (O. Kemal)
11. Kabahat(!) kimde olduğum biliyor musunuz? Babamda mı, onda mı?
(Y. Kadri) 12. Pek yakında ordularımızla birlik İstanbul’a dönebileceğimizi
sanıyoruz. (S. Kocagöz) 13. Ne zaman geleceklerini demin söylememiş miydim?
(Y. Kadri) 14. Hepsi ne yapacağıma bakıyordu. (Ö. Seyfettin) 15. Benbirşeyler
yapılacağına inanıyorum. (O. Pamuk) 16.0 zaman...gel; beni kitaplarımın temiz
arkadaşlığından ayıracağından korkma. (S. Ali) 17. Zeliha’yı bir sevdiğini
söylüyorsun, bir sevmediğini. (O. Atay) 18. Güzel! Çok güzel! Böyle
yazacağınızı ummuyordum doğrusu. Ustaca yazılmış. (Çehov) 19. Ne
gülüyorsun? dedi. Yoksa benim büyük çar olduğuma inanmıyor musun?
(Puşkin)
Alıştırma 2. Aşağıdaki tümceleri birer -dık’lı/-acak’lı tümce haline getiriniz:

Bir örnek: Dedi ki (kendisi) bu kitabı okumadı -(kendisinin).


Bu kitabı okumadığını söyledi.
1.0 söylüyor ki biz haklı değiliz. 2. Biliyorum ki kızı yoktur. 3. Dün bildirdi ki
gelmeyecekler. 4. Gazeteler yazıyor ki Ankara radyosuna genel müdür
olacaksınız. 5. Gazete bildiriyor ki festival iki ay sonra başlayacak.
Alıştırma 3. Aşağıdaki tümceleri, kaim harflerle yazılan sözcüğün yerine bir sora
sözcüğü kullandıktan sonra, Rusçaya çeviriniz:

Bir örnek: (sizin) İzmir 'den geldiğinizi biliyorum—


(sizin)Nereden geldiğinizi biliyorum.
1. Bu trende bulunduğunuzu bilmiyordum. 2. Bana bir şey söylemek istediğini
anlıyorum. 3. Ziya’mn buralara köylüleri aldatmak için geldiğini şimdi daha
iyi anlıyoruz. 4. Ancak gecenin ikisinde, doktorların saat on birde yatmayı
tavsiye ettiklerini hatırladık. 5. Masamda oturan genç kadın bana soruyor —
Nerelisiniz? Kendisine Türk olduğumu söylüyorum. 6. Bana bak, köpeği
generale götürüp sorarsın. Benim bulup gönderdiğimi de söyle. (Çehov)
7. Ablam mektubunda, bu haberimizden aldığını yazmıyor.

31
Alıştırma 4. Aşağıdaki tümceleri, kalın harflerle yazılan eylemleri yeterlik,
sonra yetersizlik biçimiyle genişlettikten sonra, Rusçaya çevirin:

Bir örnek. Dün buraya geldiğini biliyorum. —


Dün buraya gelebildiğini/gelemediğini biliyorum.
1. Tanıdığım, bunu yapacağını bildirdi. 2. Çocuk, kapıyı kapadığını söyledi,
i . Akrabamın buraların havasına alışacağına ihtimal(olasılık) vermiyorum.
4. Adamın bu sözleri işittiğini (duyduğunu) sanmıyorum (zannetmiyorum).
5. Onunla iyi geçineceğimi ne biliyorsunuz? 6. Uzmanların mühim bir şey
yaptıklarım anlıyorduk.

ПРИДАТОЧНЫЕ ПОДЛЕЖАЩНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ


(« ö z n e -tü m c e » )

Если придаточное дополнительное предложение является как бы раз­


вернутым дополнением в составе предложения, то придаточное подле-
жащное играет роль развернутого подлежащего, (Ср.: «Сообщается
(кто?, что?) важная новость». «Сообщается (кто?, что?), что собрание
наннется в четыре часа».)
Формы на -dtk/-acak, выступающие в таких случаях в роли сказуе­
мого придаточного предложения и одновременно в роли подлежаще­
го главного предложения, оформляются аффиксами принадлежности
и нулевым падежным аффиксом (основной падеж). Сказуемым глав­
ного предложения обычно является какой-либо переходный глагол в
страдательном залоге или же слова типа belli «ясный; ясно», malûm
«известный; известно», yok «нет, не имеется» и некоторые другие.
ПРИМЕРЫ:
Toplantının saat dörtte başlayacağı bildiriliyor.
— Сообщается, что собрание начнется в четыре часа.
Bana inandığı yok. — Он мне не верит.

ОБЪЕКТНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПАССИВНЫХ ПРИЧАСТИЙ


НА -DIK/-ACAK

Следует различать: а) имена действия на -dık/-acak, выступающие в


значении непосредственно действия (okuduğum «то, что я читал (чи­
таю)») и б) омонимичные формы в значении объекта или результа­
та действия (okuduğum «то, чтб я читал/читаю»). В последнем случае
форма на -dık/-acak является не именем действия, а субстантивирован­
ным причастием с пассивным значением (okuduk «прочитанное/чита­
32
емое»; okuduk + um «прочитанное/читаемое мной», букв, «мое прочи­
танное/читаемое»)1.
Если глагол, следующий за причастием на -dık/-acak, требует по­
становки последнего в винительном (дательном, исходном) падеже, то
возникают конструкции, которые от придаточных дополнительных пред­
ложений отличают лишь следующие признаки:
1) Объект может быть множественным. Поэтому к пассивному
причастию может присоединяться аффикс -1ar. okuduklarım «все то
(многое), что мною прочитано/читаемо» (имена действия присоединя­
ют аффикс -1аг только в значении личного аффикса (3-е лицо множе­
ственного числа): bir kitap okuduklarını bilyorum «Я знаю, что они чита­
ли/читают какую-то книгу»);
2) Пассивное причастие, будучи объектом действия, не может
управлять прямым дополнением, т. е. именем в винительном падеже2;
3) Пассивному причастию не могут предшествовать вопроситель­
ные слова3.
ПРИМЕРЫ:
(Senin) gördüğünüZ/gördüklerini anlat.
— Расскажи, что//все, что ты видел.
(Benim) söylediğimi anladın mı?
— Ты понял, что я сказал/говорю
(сказанное/говоримое мной)?

Конструкции с пассивными причастиями в основном падеже омо­


нимичны придаточным подпежащным предложениям.
Gördüğüm şu(dur) — Я видел вот что.
(«Виденное мною — следующее».)
Alıştırma S. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
1. Kim o gülen?.. — Kimsenin güldüğü yok. (N. Hikmet) 2. Kabahatin bizde
olmadığı hepsmee malûm (O. Kemal) 3. Ne kadar ağır yük taşıdığı belli
işte...(A. Nesin) 4. Fakat bu durum karşısında hâkimin duyduğu haklı öfkenin
gittikçe şiddetlendiği meydandaydı. (T. Gürkay) 5. Kimin ölüp kimin kalacağı

1Если субстантивированное причастие образовано от непереходного глагола,


оно не может считаться пассивным ( b Icz . Alışt. S, № 18).
2За исключением тех случаев, когда оно употреблено в значении не прямого, а
косвенного объекта, например: Özür dilediği kim? «У кого он просит прошения?»
{Тот. у кого он просит прощения, кто?); Çözünü diktiği ne? «Во что он вперил
взор?» (Что есть то, во что он вперил свой взор?).
1В отдаленном прошлом был и четвертый признак: связь объекта действия со
своим обладателем — притяжательная, а подлежащее придаточного предложения
родительного падежа не получало (пою не подпало под воздействие объектной кон­
струкции).

2—2949 33
belli olmaz ki Fettah efendi dedi. (Ş. Sıtkı) 6. ...ve nihayette bütün bildiklerintt
söylemeye mecbur etti. (R. Nuı 7. Üstat, şiirlerimden hangilerini çök
beğendiniz?— Okumadıklarınızı. («Meşh.») 8. Kim geliyor, Haşan?.. — Aha,
onlar...Senin dediklerin. (Y. Kadri) 9. Bu yaptığımızın makul bir hareket
olduğuna emin misin? (Y. Kadri) 10. Ne kadar iyi efendim, hep benim
söyleyeceklerimi, benim düşündüklerimi, hatta benim kendilerine tef’atle (çok
defa) söylediklerimi siz söylüyorsunuz. (Y. Kadri) 11. Bizim de, o eserlerden
öğreneceklerim z elbette ki olacaktır. (E. Çölaşan) 12. Herkese, müessesenin
kurulusunun yirminci yıldönümünün kutlanacağı bildirildi. (A. Nesin) 13.1960
Mayısının 29’una rastlayan Pazar günü akşamı Yeşiköy Havaalanına
Ankara’dan uçaklarla yüzelli tutuklu getirileceği bildirildi. (T. Gürkay) 14. Ama
Kantarcının istediği olmadı. (O. Kemal) 15. Seninle konuşacağım var (B. Nuri)
16. Bir şey olacağı yok (O. Pamuk) 17. Adam sen de... Yemeyeceği şeker
olsun...(0. Ken.al) 18. Bizim çalıştığımız, onun en eski işiydi. (A. Nesin)
19. ...neden sizler serbest dolaşıyor, istediğinizle görüşüyorsunuz? (H. Edip)
20. Kulağına yapıştırdığı ne, bir alıcı mı (bir almaç mı)?

Alıştırma 6. Aşağıdaki tümleyici tümceleri «özne- tümce» haline »okunuz:

Bir örnek. Yönetmenimi.., (sizin) İzmir’e gideceğinizi söylüyor. —


(Sizin) İzmir’e gideceğiniz söyleniyor.
1. Dayısı, o kentin çok büyük ve güzel olduğunu söylüyor. 2. Saat altıda
bana gelerek elbisemizin yarın hazır olacağını bildirdi. 3. Son posta gazetesi,
dün ülkemize kalabalık bir ticaret heyeti geldiğim yazıyor. 4. Kumpanyamı an
tecim kuruluna baş seçildiğini hepimiz biliyoruz. 5. Bana bir şey söylemek
istediğini gözlerinden anlıyorum.
Alıştırma 7. Aşağıdaki «özne-tümce» leri tümleyici tümce haline sokun:

Bir örnek: (sizin) İzmir’e gideceğiniz söyleniyor. —


Arkadaşım (kardeşiniz...) İzmir’e gideceğinizi söyledi.
1. Tjcim heyetinin kentimizde birkaç gün kalacağı bildiriliyor. 2. Yarın da bu
işe başlamayacaktan söyleniyor. 3. Bu güç ödevi yapmanın çok önemli ve
yararlı bir şey olduğu anlatılıyor. 4. Ali Ustanın şu bizim Cemal*' pek sevdiği
belli. 5. Şu adamın kim (kimin nesi) olduğu bilinmiyor mu?

Alıştırma 8. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çeviriniz:


1. Как, вы здеоь? Мы полагали, что вы несколько дней тому назад уехали
в Измир. 2. «Я вижу, что вы в хорошем настроении, — говорит мой
учитель. — Расска овайте, что вы видели на Востоке». 3. Слышали вы, о
чем говорили те двое? 4. Рефик, где ты? Пришли те, кого ты ждал. 5. Он
не знал, с чего ему начать. 6. Я, может быть, не прав. Но я же не знал,
что это будет так. 7. А теперь пусть переведет то, что прочитал. Ь. Изве­

34
стно, что у него нет ни земли, ни быка. Но корова все-таки есть! 9. Сооб­
щи своему брату, что мы завтра не сможем сюда приехать. 10. Вы не
знаете, кого спрашивал приходивший сюда человек? И. Сообщают, что
во время этой поездки губернатор проконтролирует несколько учреж­
дений. 12. Не обижай меня. Покажи то, что ты спрятал. 13. Несчастный
сказал, что в ближайшее время обратится в министерство юстиции. 14.
По его лицу было видно (ясно), что лекарство, которое порекомендовал
врач, пользы не принесло (не дало). 15. У кого ты просишь прощения?

ДЕЕПРИЧАСТИЯ ОБСТОЯТЕЛЬСТВА ВРЕМЕНИ


(z a m a n u la ç la r ı)

Деепричастия этой группы (а равным образом сложные формы дее­


причастного значения) отвечают на вопрос «когда?» (ne zaman?), т. е.
вместе с относящимися к ним словами представляют собою разверну­
тое обстоятельство времени (zaman zarfı)1. В данном уроке вводятся
два деепричастия и одна из нескольких сложных форм деепричастного
значения (ранее уже была введена форма -diktan sonra «после того
как...»).

ДЕЕПРИЧАСТИЕ НА -INCА
Деепричастие на -(y)ınca (восемь фонетических вариантов) обозна­
чает побочное действие, по окончании которого совершается главное
действие. Действие, обозначаемое деепричастием на -(y)ınca, может
быть как однократным, так и многократным. При переводе на русский
язык используются или деепричастия — чаще от глаголов совершен­
ного вида — или, когда деепричастный оборот имеет особое подлежа­
щее, глагольные конструкции (придаточные предложения), вводимые
союзами и союзными словами «когда», «как только», «стоило/стоит...,
как...» и т. п.
ПРИМЕРЫ:
Oğulunu görünce «Yanıma gel!» diye çağırdı (seslendi)
— Увидев сына, он позвал (окликнул): «Иди ко мне!»
General çıkınca subaylar oturdular.
— Когда (или: Как только) генерал вышел,
офицеры сели.
İki kadeh fazla içince akıllan başlarından gidiyor. (Y. Kadri)
— Стоит им выпить лишние две рюмки, и оии
теряют рассудок.
'В отличие от деепричастия образа действия (hal/durum ulacı) на -arak и соеди­
нительного (bağlama ulacı) деепричастия -ip.

2* 35
Значение деепричастия на -ınca, особенно когда речь идет о буду­
щем, может видоизменяться, приобретая смысловые оттенки, передава­
емые по-русски союзами и союзными словами «(до тех пор) пока»,
«если (уж)», «раз», «коль скоро» и т. п.
ПРИМЕРЫ:
Düşünce kim kaldırır? — А если она упадет, кто поднимет?
Deniz kenarında, güzel görüntülü geniş bahçeli, caddeye
yakın bir ev istiyordu. Olunca tam olmalı. (A. Nesin)
— Он хотел красивого вида дом на берегу моря,
с большим садом и вблизи проспекта.
Уж раз будет (дом), то должен быть что надо.

Отрицательная форма деепричастия (-mayınca) обозначает момент


или время, когда «не совершается» или выявляется невозможность со­
вершения побочного действия.. Она нередко передает также указанные
выше смысловые оттенки.
ПРИМЕРЫ:
Ali, aradığını bulamayınca (bul-a-ma-yınca) fena halde öfkelendi.
— Не найдя (не сумев найти) того, что искал, Али
страшно разгневался.
Gece olmayınca yıldız görünmez (atalar sözü).
— Пока не настанет ночь, звезд не видно.

Форма gelince(gel-ince), управляющая дательным падежом имени,


имеет еще особое значение: «что касается...», например: bana gelince
«что касается меня».

СЛОЖНАЯ ФОРМА -IR...-M AZ

Эта сложная форма образуется путем присоединения к основе од­


ного и того же глагола сначала показателя настоящего-будущего време­
ни (-ar/ır), а затем отрицательной основы того же времени (-maz). На­
пример: alır almaz, gider gitmez. Форма -ır...-maz является частичным си­
нонимом деепричастия на -ınca, однако ею специально подчеркивается
быстрота смены действий, что по-русски передается оборотами типа
«как только...», «едва...(как)».
ПРИМЕРЫ:
Para gelir gelmez size yeni bir palto alırız.
— Как только придут деньги, мы купим вам
новое пальто.
Sizi uzaktan görür görmez o kadar sevindim ki...
— Едва завидев вас издали, я так обрадовался.

36
ДЕЕПРИЧАСТИЕ НА İKEN

Деепричастие на iken отличается от других деепричастий способом


своего образования. Оно представляет собою деепричастную — исто­
рически причастную — форму от недостаточного глагола i(m ek)
«быть»: i + -ken = iken «будучи», «когда был». Эта форма, как и все
формы глагола i(mek), присоединяется либо к именам, либо к основам
времен. При этом начальное i обычно отпадает, и форма iken превра­
щается в безударный аффикс -(y)ken, не подчинающийся закону гармо­
нии гласных.
ПРИМЕРЫ:
asker iken//askerken — будучи военным (=когда был военным)
birinci sınıfta iken//sımftayken — будучи на первом курсе
Öğrenciyken Orhan Kemal’in birçok eserlerini okudum.
— Будучи студентом, я прочитал многие
произведения Орхана Кемаля.

ФОРМА -(A)RKEN, -İRKEN


Наиболее часто аффикс -ken присоединяется к основе настояще-
го-будущего времени. Сложная форма (a)rken, -irken, имеющая семь
фонетических вариантов, обозначает побочное действие незавершен­
ного вида (действие в его развитии), которое протекает/протекало (не-
(быпо) завершено), когда совершается/совершилось главное действие.
Форме на -irken в русском языке соответствуют деепричастия от
глаголов несовершенного вида. Если деепричастный оборот имеет
особое подлежащее, то деепричастию на -irken соответствует сказу­
емое придаточного предложения, вводимого союзом «(в то время)
когда», причем опять-таки используются глаголы несовершенного
вида.
ПРИМЕРЫ:
Odaya girerken (gir-er-(i)ken) arkama baktım.
— Входя в комнату, я оглянулся.
Arkadaşım odaya girerken pencerenin önünde duruyordum.
— Когда мой товарищ входил в комнату, я стоял
у окна.
Ben dışarı çıkarken komşum: «Uğurlar olsun» diyor.
— Когда я выхожу из дома, мой сосед говорит:
«Счастливого пути!»

Лицо субъекта побочного действия обозначается местоимением


или определяется по ситуации (по контексту). Если, однако, субъект

37
представлен 3-м лицом множественного числа («они»), то между аф-
te p шцлояцего-будувдего времени и деепричастным аффиксом
pijşjijbraa' помещается показатель множественности -1аг, например:
iorotit konuşurlarken (konuş-ur-Iar-(i)ken) neredeydin? Где ты
Ф к когда они там разговаривали?
, Если за деепричастием на -irken следуют такие глаголы, как görmek
«видеть», bulmak «найти; застать» и т. п., то словосочетания такого типа
часто переводятся оборотами «видеть, как...», «застать за (каким-то де­
лом)», например: Onu içeri girerken gördüm. — Я видел, как он входил
(ср. İçeri girerken onu gördüm. — Входя в помещение, я увидел его).
Деепричастие на -irken нередко выступает в противительно-усту­
пительном («в то время как...» — «между тем как...»), а иногда — в
причинно-следственном («раз уж...») значении. В этих случаях чаще
фиксируется и употребление отрицательной формы настоящего-буду­
щего времени (-mazken).
ПРИМЕРЫ:
Biz burada eğlenirken arkadaşlarımız ders çalışıyorlar.
— Между тем как мы здесь развлекаемся,
наши товарищи готовят уроки.
Onlar bir şey yapmazlarken siz buna hoş bakıyorsunuz.
— Между тем как они ничего не делают,
вы потворствуете этому.
Alı$tırma 9. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:
I. ...yolda üç beş sözle arkadaşlarına şehre varınca nasıl davranacaklarını
öğretmiş. (S. Ali) 2. Sofadaki muslukta yüzünü gözünü yıkadı. Tekrar odasına
gelip (minder)e oturunca biraz evvel elinden attığı kitabı aldı ve...yannki
dersi gözden geçirdi. (S. Ali) 3. Bu ödevleri öğretmenimiz evine gidince saat
kaçta okumaya başlar? (A. Nesin) 4. Daireye gidince «müdür seni istiyor»
dediler. (A. Nesin) 5. Bir gün hastalanınca, onu hemen hastaneye
göndermek istemiştim. (T. Gürkay) 6. Nigâr Hanım onu görür görmez tamdı.
(Y. Kadri) 7. Ve (ben) işe başlar başlamaz yanıma geleceksin. («T. Dili»)
8. Hele siz, şurada durup gözcü olun. Anastas gelirken bana haber verin.
(O. Cemal) 9. .. .mektepte (=okulda) en çok edebiyata çalışırken riyaziyatten
(=matematikten) birinci çıkıyordum. (Ö. Seyfettin) 10. Sakin bir tatlılıkla
sordu: — Biz bunıda otururken yanımıza kimse geldi mi? (Ö. Seyfettin)
II. Biz burada soğuktan donarken sen kocanın annesinin...evinde, kim bilir
ne kadar rahattasın («Ulus») 12. Evsahibi Hafız’a doğru yürüdü, Fakaf o
fırtınayı hissedince namaza durmuştu. (R. Nuri) 13. Bir köşeyi dönünce
birdenbire o...(0. Kemal) 14. Galiba şu mektup meselesini soracaksınız.
Sabahtanberi gelirsiniz diye bekledim...siz görünmeyince her halde kendisi
de hatâsını (=yanlışını) anlamıştır, dedim. (S. Ali) 15. Kapının önüne çıkarak

38
beklemiş, ancak araba gelmeyince evine girmiş ve o sıralarda vefat
etmişti(=ölmüştü). (M. Birand) 16. Özal orada ev sahibi olarak Devlet
Başkanı’nı gelirken karşılamıştı. Giderken de uğurhiyordtf. (M. Birand)
17. Köprüyü geçerlerken Cevdet Bey saatine baktı. (O. Pamuk) 18. Babamın
ahbaplarından birisi bana bir iş bulacağım vadetmişti ama iki haftadır bir ses
çıkmayınca ben de eskisi gibi balığa gitmeye başladım. (O. Kemal) 19. Arada
dinlenmeyince olmuyor. (O. Atay) 20. Onlar ge/ırge/znez...hep birden ayağa
kalkıldı. (Y. Kadri). 21. Döndüğümde Selim’i Zeliha’nın yanında ...onu
seyrederken buldum. Beni görmedi. (O. Atay) 22. Ve genç adamın, ilk defa
bu cümleleri (=tümceleri) söylerkendir ki sesi titremeye başlamıştı. (Y. Kadri)
23. Gerçekten amca ...o gece eve gelmeyince meraklanmış, sabaha kadar
uyumamış...tı. (K. Nadir) 24. Çıkarken, kendisine iyi geceler diledim.
Teşekkür etti. Çıktım. (T. Gürkay)

Alıştırma 10. Aşağıdaki tümcelerde kalın harflerle yazılan eylemleri çevirirken


-ınca, -irken, ir -maz, -diktan sonra, -ıp, -arak gibi biçimlerden
hangisini seçeceğinizi söyleyin:
1. И Ленский, жмуря левый глаз, стал также целить, (П.) 2. И усевшись
под сосной, кашу есть, ссутулясь. (Тв.) 3. А вы, уходя от его жены,
одели мои сапоги. (Ч.) 4. Чуть утро осветило пушки и леса синие вер­
хушки — французы туг как тут. (Л.) 5. Он метил в умники, (а) попался
в дураки. (Л.) 6. Шоссе Россию здесь и тут, соединив, пересекут. (П.)
7- И, в новый мир вступая, знаю, что люди есть и есть дела. (Бл.) 8. Он
крался над вечным покоем, жестокую месть утоля. (Бел.)

Alıştırma U. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çeviriniz:


1. Закончив это дело, он сел у стола. 2. Заслышав вдалй шаги, она повернула
пшову. 3. По правде говоря, я не знал, как следует вести себя, встречая
главу государства: 4. Не заметив насмешливых взглядов, поэт успокоился.
5. Почувствовав, что его обманули, разгневанный клиент направился к су­
дье. Но Вто время, как он был уверен, что продавец виноват, судья возлагал
вину на нега самого. 6. Как же его фамилия? Коща шел сюда, помнил...
7. То, что, я предлагаю, это надежный и разумный путь. Но если ты проиг­
раешь, ты не должен на меня сердтъся. 8. Сообщая категорически, что он
отправится послезавтра утром самолетом, маэстро не скрывал своей оза­
боченности, волнения и даже страха. 9. «Милости прошу!» — говорил хо­
зяин дома, улыбаясь своим гостям. 10. Как только придут деньги, мы выпу­
стим подготовленный нами поэтический сборник. 11. В то время как его
младший брат был далеко не глупец, его самого невозможно было назвать
разумным человеком. 12. Коща я взял в руки и раскрыл журнал, они с
интересом стали слушать перевод статьи известного литератора.

39
ФОРМОСОЧЕТАНИЕ -МАК AMACIYLA
(-так maksadıyla)
В книжкой речи употребляется ряд формосочетаний, первым со­
ставляющим которых является форма инфинитива, а вторым — слово­
формы типа amariyla, maksadıyla, şartıyla, suretiyle и др. Формосочета-
ние -так amacıyla (или maksadıyla) употребляется для обозначения цели
главного действия: «...с целью...».
ПРИМЕРЫ:
Yeni Demokrasi Partisi’nde aktif politika yapabilmek amacıyla...
— С целью получить возможность вести активную
политическую работу в партии новой демократии...
Türkçeyi öprenmek maksadıyla Türkiye’ye gittiler.
— Они поехали в Турцию с целью изучения
турецкого языка.

Sözlük

1. belirmek — 1) показываться, по­ kaybetmek — 1) (yitirmek) поте­


являться; ■ рять; 2) проиграть (что-л.)
2) выявляться, выясняться 10. suç (kabahat) — вина, проступок
belirtmek — определять; выяв­ ~ işlemek — провиниться, совер­
лять, прояснять шить проступок
2. fark— отличие, различие 11. ummak (-i; -den) — надеяться,
4 ı — отличный, отличающийся рассчитывать (на что-л.), задать
-etm ek — различить, заметить (чего-л. от кого-л.), думать
3. ispat — доказательство, подтвер­ 12. aldatmak— обманывать, вводить
ждение в заблуждение
~ la m a k (~ etmek) — доказывать, aldanmak — обмануться
подтверждать 13. yük — груз, ноша; бремя
4. yanmak — 1) гореть; сгорать; ■Чешек (-İ -е) — нагружать; воз­
«погореть»; 2) (-е) сокру­ лагать (обязанности и пр.)
шаться (о чем-то) 14. yargıç (hâkim) — судья
5. ahmak (kı) — глупец, дурак hfikimiyet // hâkimlik (egemen­
lik) — господство, владыче­
6. kesin (kati) — окончательный, ка­
ство; суверенитет
тегорический
15. öfke (hiddet) — гнев, ярость
~ lik — категоричность, реши­
-lenm ek (h.lenmek) — разгне­
тельность, твердость
ваться
7. alay — 1) насмешка; 2) процессия;
16. şiir — стихотворение, поэзия
толпа, полк; şair (ozan) — поэт
b ir много, куча, толпа 17. makul — разумный; разумно
~ etmek (ile)— смеяться (над кем-л.) 18. emin (-dan ve -e) — уверенный
8. bacak — нога (голень) (в ком, чем-л.); верный, надеж­
~ kadar крошечный, «от горшка ный;
два вершка» 19. uçmak —летать
9. kayıp (ybı) — потеря uçak — самолет

40
20. davranmak — действовать; вести anî— моментальный; внезапный
себя (как-то)', 38. basmak — 1) ступать, наступать;
gitmeye собираться уйти; начинаться; 2) нажимать; 3) на­
silâha ~ — браться за оружие грянуть
21. yazar (edip) — писатель, литера­ baskın — 1)налет, нападение;
тор; автор 2) превосходящий
yazın (edebiyat) — литература 39. bağımsız (müstakil) — независи­
edebiyat yapmak — выражаться мый
высокопарно, мудрствовать bağımlı (tabi) (-e)— зависимый
22. donmak — мерзнуть, замерзать 40. rivayet (söylenti) — предание,
23. namaz — намаз, молитва молва
~ kılmak — совершать намаз - etmek — рассказывать, переда­
~а durmak — становиться на мо­ вать
литву 41. havali — округа, местность, край
24. titremek — дрожать; трястись 42. zaptetmek (ele geçirmek) — за­
25. heyecan — волнение, возбужде­ хватывать, покорять; фиксиро­
ние вать
Чаптак — волноваться 43. damla — капля; капли (мед.)
26. uygulamak (tatbik etmek) — ~ hastalığı — апоплексия
осуществлять, применять, 44. mustarip (-dan) — страдающий
проводить в жизнь; 45. cenaze — покойник, тело
haksız uygulamalar — незакон­ ~ alayı— похоронная процессия
ные действия 46. türbe— усыпальница, гробница
*** , 47. gömmek — зарыть, закопать, хо­
ронить
27. torun — внук
28. gazi — победитель * * *

29. başbuğ — главнокомандующий


48. tez — 1) тезис; 2) диссертация
30. fetih (thi) — завоевание, покоре­
49. denemek — пробовать, испыты­
ние
вать
fethetmek — завоевывать, поко­
deneme (= tecrübe)— испытание,
рять
проба, опыт
fatih — завоеватель, покоритель
31. anahtar — ключ 50. hayran — изумленный, ошелом­
ленный; восхищенный
32. sunmak — вручать; направлять
33. ırıalik(-e) — владеющий, облада­ 4 ık —; изумление, восхищение
ющий 51. kalp (Ы) (yürek) — сердце
~ane (yurtluk) — владение; по­ 52. gizlemek — прятать, маскировать
местье gizli — скрытый, тайный
34. düğün — свадьба 53. çağ— пора, века
~ yapmak — устроить свадьбу orta средние века
35. tuzak — капкан, западня; ловуш­ ~daş — 1) современник;
ка 2) (muasır) современный
~ kurmak — устроить западню 54. lehçe — диалект
36. kale — крепость; ворота (фут­ Türk -leri— тюркские языки (ди­
больные) алекты)
37. ап— мгновение, миг 55. vadi — долина

41
bu ~de — в таком духе; в этой ~ gelmek — победить
области galebe (=yengi) — победа
56. saptamak (tesbit etmek) — уста­ galebe çalmak — победить
новить, определить 67. ortam — обстановка, среда
57. odak — средоточие, фокус 68. dizmek — расставлять, распола­
~lamak — сфокусировать, наце­ гать (рядами); нанизывать
лить dizin— список, опись, индекс
58. üretmek (istihsal etmek) — про­ 69. ifade — 1) выражение; 2) объясне­
изводить, изготовлять ние; показание; 3) значение
üretim (istihsal) — I) производ­ ~ etmek — выражать; объяснять,
ство; 2) продукция излагать; означать
59. detay — деталь 70. tutar (meblağ) — сумма, итог
4 ı — детальный 71. borç (си) — долг; долг, обязанность
60. kavramak — 1) охватывать; 72. pusu — заёада
2) постигать, схватывать р. kurmak (-е) — устроить засаду
61. güven — 1) (itimat /dı/) доверие; 73. damat (dı) — зять
2) уверенность 74. bozmak — 1) портить; нарушать;
- т е к (-е) — доверять(ся), пола­ 2) конфузить; теряться; 3) раз­
гаться менять
62. tanım (tarif) — определение, опи­ bozuk— 1) испорченный; 2) мел­
сание кий (о монете)
-lam ak (tarif etmek) — опреде­ 75. şahıs(hsı) (zat) — особа, лицо
лять, описывать 76. cihaz — прибор, аппарат
63. garip — странный, непонятный; 77. malzeme — материал
чужой 78. gütmek — 1) пасти; 2) вести, про­
64. dönem — период; созыв (парла­ водить, преследовать;
мента) . amaç преследовать цель
65. azim (zmi) — решимость, воля 79. menfaat — интерес, заинтересо­
azmetmek(-e) — намереваться, ванность, выгода
решаться 80. aykırı(-e) — противоречащий,
66. galip— победитель; побеждающий идущий в разрез

Türemiş sözcükler
1. ilgilenmek (ile) — интересоваться
ilgili (ile) — связанный (с кем, чем-л.)
2. kurtulmak — освободиться, спастись, отделаться
3. şiddetlenmek — усилиться
4. üstat (dı) — маэстро, мэтр
5. rahatlamak — успокоиться
6. kuruluş — 1) создание, устройство;
2) учреждение, организация
7. gözcü — 1) наблюдатель; дозорный;
2) окулист
8. hissetmek — чувствовать

42
9. başkan — председатель
devlet ~ı — глава государства, президент
10. karşılamak — встречать
karşılaşmak — встречаться
11. uğurlamak — провожать, желаггь счастливого пути
12. meraklanmak — 1) тревожиться; 2) интересоваться
13. kurucu — основатель, создатель
14. memur etmek (kimi neye) — поручить, уполномочить
15. ölüm — смерть
16. hükümdar — монарх, правитель, властелин
17. bilgisayar — компьютер
18. söz etmek (-den) — говорить (о ком, чем-л.)
19. sınırlı — ограниченный
20. matematiksel — математический
21. işlem — процедура, операция, действие
22. gerekmek— требоваться
23. yetinmek (ile) — ограничиться
24. satış — продажа
25. korku — страх
26. işletim — эксплуатация, использование
27. karıştırmak — путать; перемешать
karışık — запутанный, смешанный, сложный

Deyimler
1. arada (bir) — иногда, время от времени
2. yakınlarım olarak — ориентировочно, приблизительно
3. ortadan kaldırmak — устранять; отменять
4. (bir şeyin) altından kalkmak — преодолеть (что-то),
справиться (с чем-то)
5. kargacık burgacık — кривой, искривленный
6. Osmanlı İmparatorluğu — Османская империя
7. ortaya çıkmak — возникнуть, появиться
8. hoş görmek, bakmak — относиться снисходительно, прощать

Словообразовательный аффикс -İş


Словообразовательный аффикс -(y)ış\ свободно присоединяющий­
ся к любым глагольным основам (кроме производных основ с показате­
лем взаимного залога: -(ı)ş-4, образует глагольные имена, обозначаю­
щие название действия или манеру совершения действия. Превращаясь
в отглагольное имя, получает более конкретные значения существитель­
ного, называющего каюе-то явление или предмет.
43
ПРИМЕРЫ:
atış — бросание; стрельба
yürüyüş — ходьба; марш; походка
yazış — манера писать, почерк
kuruluş — создание, устройство; учреждение, организация

Alıştırma 12. Aşağıdaki sözcüklerin anlamlarını bilmeye (veya hatırlamaya) bakın:


açılış (toplantının açılışı), bakış, görüş (görüşleri belli), görünüş (görünüşüne
göre...), kapanış, biniş, kalış, kalkış (uçağın kalkışı), basış, vuruş, gülüş (pek
tatlı (içli) bir gülüşü var), sarılış, akış (nehrin akışı; akış aşağı; akış yukarı),
duruş (esas duruş), tanış (biliş tanış çok), düşüş, katılış.

Alıştırma 13. Kalın harflerle yazılan sözcükleri ezberlemek üzere aşağıdaki


• tümceleri çeviriniz:
1. Amacımı belirttim. Alayla baktı. 2. Hiç te ahmak değildir ama, herkesten
farklıdır. 3. Bacak kadar bir çocuk bu ağır suçu işler mi? Yargıca (hâkime)
kabahatsiz olduğunu ispatlamaya çalıştım. İnandığı yok. 4. Ozan
öfkeleniyor. Çok emek verdiği şiir kitabı satılmıyor. Fakat şair satıcının
kendisini aldattığına emin. 5. Yazar (edip) fazla sert davrandı. Böyle
davranacağım ummamıştım (ondan). Suçu bize yüklemek istiyor. Seçtiği yol
makul sayılamaz. 6. Yalancının evi yandı, kimse inanmadı. 7. İnsan kuş
değildir. Uçmak için bir uçağa binmelidir. 8. Heyecandan mı titriyor, ne? —
Hayır, burası epey soğuk. Ben de donmaya başladım. 9. Günde kaç kez
namaza durulur? — Kural olarak beş defa. 10. Haksız uygulamalara yer
vermemelidir.
1. Я не понял. Пусть пояснит свою мысль. 2. Это был другой человек,
с короткими ногами и густыми бровями. Решительно не наш поэт. Но
в темноте я не разобрал. Мои глаза меня обманули. 3. Они с гневом
требуют (хотят) полного суверенитета и готовы взяться за оружие. Я
надеюсь, что мы найдем разумный выход. 4. Вы смеетесь надо мной?
Разве я могу нести такой груз? 5. Вот глупец'. В то время как у него
горит дом, он сел писать стихотворение! 6. Летайте (совершайте по­
ездки) самолетами нашей компании (нашего общества). 7. Он, конечно,
не виноват (его вины нет). Но уверен ли ты, что сумеешь доказать это
судье? 8. Вероятно, направляясь (идя) сюда, он потерял эти три стихо­
творения. Большая потеря для нашей литературы! 9. Нет причин вол­
новаться. Правительство вот уже год осуществляет эту политику.
10. Он замерз. На молитву встал, но дрожал от холода и потом долго не
появлялся в зале.
1. Bir erkek torununuzun dünyaya geldiği rivayet ediliyor. 2. Başbuğ olarak
birkaç büyük kent fethetmiştir. Bundan dolayı adına Osman Gazi denir.

44
3. Kalpten tebriklerimi sunanm efendim! 4. Düğünden sonra yurtluğuna
(malikanesine) çekildi. 5. Bu havali güzel bir iklime malik. 6. Tuzak
kapanmıştı. Anî bir baskından sonra kale ele. geçirildi (zaptedildi). 7.
Ayaklarımızın ucuna basarak çıkalım. Zavallı edip ağır hastalıktan mustarip.
Demin damla içmiş, uyuyor. 8. Cenaze alayına katılmak istiyoruz. Ancak
nereye gömüleceğini bilmiyoruz.
1. Вероятно, ключ взяла моя младшая внучка. 2. Он главнокомандую­
щий, но имени покорителя не заслуживает. Из девяти сражений восемь
проиграл. Несколько дней назад мы потеряли еще одну важную кре­
пость. 3. В связи с его свадьбой мы вручили ему ценный подарок.
4. Ключа при мне нет. Нажмите на звонок. 5. Передают, что его усы­
пальница находится в этой округе. 6. К сожалению, я не зафиксировал
его слов. Что за капли он рекомендовал? 7. Да, страна некогда была
захвачена. Но сейчас она независима. 8. Он погряз в долгах. 9. Он стра­
дал от апоплексии. Сейчас его тело в больнице. 10. В одно мгновение
ловушка захлопнулась (закрылась).
1. Tezi hayranlığımı uyandırmadı. 2. Bu değerli mallar üzerine fiyatlar henüz
saptanmadı (tespit edilmedi). 3. Üretimde son dönemde de önemli bir artış
hissediliyor. 4. Ortam elverişli. Makinayı detaylı bir denemeden geçirmeli.
5. Ancak yapılan matematiksel işlemlere karşı tam bir güvenim yok. 6.
Ortaya çıkan zorluklara galip çıktı. 7. Bütün azmine karşın orta çağ lehçeleri
gramerinin altından çıkamadı. 8. Bilgisayardan söz ediyorsunuz. Oysa ben
bu vadide uzman değilim, kavrayamıyorum. Her şeyden önce bilgisayar
nedir, tanımını verir misiniz. 9. Borcumun tutarını görünce bozmadım,
damadıma baş vurdum. 10. Genç devletin kurucusu olan Devlet Başkanı
hava alanında yaşlı hükümdarı uğurladı. 11. Meraklanmayın. Üstadı
karşılamaya başkan sizi değil, beni memur etti. 12. Üstat yakınlama olarak
ne tarihte gelecek? — Garip, dersiniz ama, bu tarih henüz gizli tutuluyor. 13.
Yüzünün ifadesinden alana galebe çalmak {galip gelmek) için çıktığı
anlaşılıyordu. 14. Üstadın korkusundan çok şaşırdım, her şeyi karıştırdım,
gereken matematiksel işlemi yapamadım. 15. Gözcü olun. Yeni model
bilgisayar satışa çıkarıldı, fakat işletimi hususunda pek sınırlı bilgim var.
Bunun için de bir deneme dönemine gereksinim var. Bizimkileri buna
odaklayın. 16. Topladığımız malzemeye göre güttükleri gaye
(amaç)»ıen/aarimize aykırıdır.
1. Современный мир иногда кажется странным. А иногда мы смотрим на
него с восхищением. 2. В Институте стран Азии и Африки изучают мно­
гие современные тюркские языки. 3. В этой долине расположены два
больших города. 4. В то время эти испытания, разумеется, проводились
тайно. 5. Вы победили. Но обстановка не была благоприятна. Я не могу
постичь причины этого успеха. 6. Его показания были путаными, да и

45
сумма, которую он называл, очень отличалась от той, что мы знали.
7. Конечно, наш завод не может производить все требующиеся товары.
8. Они расставит часовых (дежурных), устроили засаду. 9. Период
(срок) эксплуатации этого прибора не очень велик. Не описаны также
многие детали. 10. Он испортил нам дело. Теперь уж мы не можем
ограничиться возвратом нашего долга. 11. Не сбиться бы нам с пути...
Я не очснь-то полагаюсь на этого человека. 12. Правитель поручил вам
встретить и проводить высокого гостя. 13. Избавиться бы нам от
страха. Тогда успехи будут большими. И все это почувствуют. 14. Он
любит говорить о зяте президента. Однако этот вопрос не в фокусе (не в
центре) нашего внимания. 15. Прежде всего установим сумму вашего
долга. 16. Лицу, о котором я сказал, этот прибор не требуется.

Türkiye tarihinden. Osman I


(1258— 1326)
Osmanlı devletinin kurucusudur. Ertuğrul Bey’in oğlu, Süleyman Şah’ın
torunudur. Söğüt’te doğmuştur. Ona Osman Gazi de derler. Anadolu Selçuk
devletinin Bizans hududunda bir uçbeyi' olan babasının ölümü üzerine 1288
de başbuğluğa geçirilmiştir. Osman babasının ölümünden birkaç gün önce
Karacahisar’ı fethetmiş, oğlu Orhan da o yıl içinde doğmuştur. Osman Bey,
Karacahisar’ın anahtarını Selçuk sultanına sunmuş, bunun üzerine Selçuk
hükümdarı Karacahisar’ı ona malikâne (yurtluk) olarak vermiştir. Bu hâdise
(olay) yakmlama olarak 1289 tarihindedir. Rumlar, Osman Beyi ortadan
kaldırmak için, onu Bilecik tekfurunun (= valisinin) düğününe davet
etmişlerdir. Fakat kurulan tuzağı haber alan Osman Bey kırk kişi ile Bilecik
kalesine âni olarak bir baskın yapmış, yolda düğün alayına pusu kurarak
damadı ortadan kaldırmış, ele geçirdiği güzel Nilüfer’i oğlu Orhan’a
peylemiştir (saklamıştır). Selçuk devleti 1299—1300 de batınca Osman Bey
müstakil (bağımsız) kalmıştır. Osman’ın amcası Dündar Bey bu sıralarda
ölmüştür, ki Osman’ın eliyle öldürüldüğü de rivayet edilir (söylenir). Bu
olaylardan sonra Osman, oğlu Orhan’ı İzmit ve havalisini almaya, sonra gene
Orîıan’ı Bursa’yı zapta memur etmiş, kendisi damla hastalığından muztarip
olarak Yenişehir’de otururken Bursa’nm fethini haber aldıktan biraz sonra
68 yaşında ölmüştür. Cenazesi Bursa’ya götürülerek oradaki türbesine
gömülmüştür. Osman'ın başbuğluğu 11, müstakil hükümeti 27 yıl sürmüştür.

B ir tezin hikâyesi
Üniversite yıllarımda Montaigne’ın Denemeler' ini büyük bir hayranlıkla
okumuştum. Denemelerde insan kalbinin derinlikleri gizlidir. İlim adamlarının
1 Sınır boyundaki bir küçük devletin başı.

46
nasıl çalıştıklarım hep merak etmişimdir. Ben de bu vadide yol almak
istiyordum.
O günlerde, değerli bir ilim adamı olan Ahmet Hoca’dan çağdaş Türk
lehçeleriyle ilgili dersler alıyorduk. Türkmence çalışmaya karar verdim.
Türkmenceyle ilgili bir tezin kolayca altından kalkabileceğimi sanıyordum.
Ancak Türkmenlerin yirminci yüzyılda yaşayan en büyük şairinin kim
olduğunu tespit etmek bile benim için büyük sıkıntı oldu. Türkmenistan’dan
sınırlı sayıda insan, Türkiye’ye gelip gidiyordu ve bunlarla
karşılaşamıyordum.
O günlerde kendini bilgisayar dünyasına odaklayan arkadaşım İbrahim,
bana bilgisayarla çalışmanın öneminden söz etti. Ben, o zamana kadar
bilgisayarın yalnız matematiksel işlemler yapmada kullanılan bir âlet
olduğunu zannediyordum.'Daha sonra sosyal bilimlerle ilgilenenlerin yavaş
yavaş bilgisayar kullanmaya başladıklarını gördüm. Kısa sürede çok iş
üretiyorlardı. Dostlarımı sevindirmek amacıyla ben de bilgisayar almaya
karar verdim.
Tanıdığım bir arkadaşımın çalıştığı bilgisayar firmasına gitmekle ne
kadar iyi ettiğimi sonradan anladım. Çünkü detaylı izah etmeye çalışan on
yıllık arkadaşımın bile ne demek istediğini tam olarak kavrayamamıştım.
Hayatımda ilk defa duyduğum kelimelerle konuşuyordu. «Disketle mi
çalışacaksın? Remi ne kadar olsun?..» Ne cevap vereceğimi şaşırmıştım.
Önce kendisine itimat ettiğimi söylemekle yetindim. Bana vermek istediği
bilgisayarı çalıştırdı. Satış yapmanın da heyecanıyla birçok şey anlattı. Çok
önemli olan bilgileri bir kâğıda not etmeye çalıştım. Sevinç ve korkuyla
kanşık bir his kaplamıştı içimi. Bilgisayarımı alıp evin yolunu tuttum. Tarif
ettikleri şekilde masamın üstüne kurdum. Sıra çalıştırmaya gelmişti.
Arkadaşımın yazdırdığı notlan uygulamaya başladım; ekranda garip şeyler
oluyordu. Hemen telefona sarıldım. Sattıkları âletin bozuk olabileceğini
söyledim. Arkadaşım güldü. Telefonla yardımcı olmaya çalıştı. Ama ben
işin böyle yürümeyeceğini anlamıştım. İşletim sistemiyle ilgili kitaplar
aldım. Bu dönem tam iki ay sürdü. Artık bilgisayarımı ne çocuklarım
seviyordu, ne de eşim.
Hocam, ana metinde bütün uzun ünlüleri göstermenin gerektiğini
söylemişti. Metne baktığımda hiç bir uzun ünlünün bulunmadığını fark
ettim. Zaten Kiril harfleri gözlerime kargacık burgacık görünüyordu. Neden
sonra çalışma azmi bütün hislerime galip geldi, bütün metni bilgisayar
ortamına taşımaya karar verdim. Bir yandan bunu yaparken bir yandan da
uzunluklarla ilgili bilgiler ediniyordum. İlk yirmi sayfada öğrendiklerimi
uygulamaya başladım. O kadar çok uzunluk vardı ki birinci sayfada
uyguladığım uzunluğu ikinci sayfada unutuyor ve her şeyi birbirine
karıştırıyordum.
Bir cumartesi günü bilgisayarı aldığım firmaya gittim, bilgisayar
programcısına, dizin programına ihtiyaç duyduğumu belirttim .
47
Yapabileceğini ifade etti. Ancak bilgisayarın yan fiyatına yakın bir meblağ
söyledi. Sonradan programcının mobilya borcunun da o kadar olduğunu
öğrenince şaşırmadım değil...
(Mehmet Kara; kısaltılmıştır).
Çalıştırma 14. Yukarıdaki metinleri anlatmaya hazırlanırken aşağıdaki sorulan
yanıtsız bırakmayın:
1. Ertuğrul Bey’in oğlu Osman kaç yılında ve nerede doğmuştur?
Söylediğiniz yer Anadolu’nun neresindedir? 2. Osman kaç yaşındayken, kaç
yılında ve ne gibi olay üzerine Anadolu Selçuk Devletinin başbuğluğuna
getirilmiştir? 3. Yakmlama olarak bir yıl sonra ne kalesi fethedilmiştir? Bunun
üzerine de neler olmuş? 4. Bilecik tekfuru (valisi) Osman Beyi düğününe
davet ederken ne gibi bir amaç (gaye) güdüyormuş? Bu zat (şahıs)
Osmandan korkuyor muymuş? Bu olaym sonu ne olmuştur? 5. Selçuk
Devleti batınca (kaç yılında?) Osman Beyin durumunda bir şey değişmiş
midir? Osman’ın amcası Dündar Bey’in davranışları bu sıralarda (fikrinizce)
Osmanın menfaatlerine neden aykm olmuş? Sonucunda Dündar Beyin
başına ne gelmiş? 6. Osman nerede, ne zaman ve oğlu Orhan’ın hangi büyük
kenti fethettiğini haber aldıktan sonra gözlerini dünyaya kapamıştır?
Gömüldüğü yer neresi? 7. Mehmet Kara, kimin öğütlerine (tavsiyelerine)
kulak vererek kendine bir bilgisayar almaya karar vermişti? Türkmenceye
dair topladığı malzeme zengin miydi? 8. Cihazı alıp evine götürdükten sonra
ne gibi güçlükler (zorluklar) ortaya çıktı?
Çalıştırma 15. Aşağıdaki parçayı Türkçeye çeviriniz:
Вы знаете, что основателем Османской империи был Осман Первый,
родившийся в середине XIII века. Разумеется, независимое княжество
(beylik), которое он создал в Западной Анатолии в нанале XIV века, пос­
ле того как распалось («утонуло») Сельджукское государство, еще не
было империей. Однако это государство быстро расширялось. В год,
когда родился сын Османа Орхан, т. е. в 1288 году, был завоеван неболь­
шой город Караджахисар, а через 38 лет; т. е. в 1326 году, когда умирал
сам Осман, его сын Орхан завоевал крупный город Бурса. Сюда из Ени-
шехира перенес Орхан столицу своего государства. Вообще говоря, у
Османа было два сына — Орхан и Аляэттин. Точно не известно, кто
(который) из них был старшим братом. Впрочем, властелином стал Ор­
хан, одержавший много побед. Поэтому его, как и его отца, называют
«Победитель».
Когда по приказу Орхана его сын Сулейман-Паша перешел в Румелию,
император Византии (Bizans) Кантаюозен стал думать, как ему действо­
вать в дальнейшем. Когда один за другим падали города, такие, как Гели-
болу, Текирдаг, Ипсала и другие, император с целью установить друже­

48
ственные отношения с Орханом отдал ему свою дочь принцессу Теодо­
ру. Орхан обвенчался с ней, но продолжал захватывать города и посел­
ки, находившиеся вблизи от столицы Византийской империи. Впрочем,
известно, что взял Константинополь лишь седьмой султан Мехмед Вто­
рой Фатих. Это событие произошло почти через сто лет после смерти
Орхана, в 1453 году.

Çalıştırma 16. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çevirin:


1. Düğün yaparken, nasılsa bir düğün armağanı getirmeyi unutmuştu.
2. Mektubu okuyunca bir ağladı, bir ağladı. 3. Yanlarından geçerken hepsi
birden kalkıp bana selâm verdiler (Y. Kadri). 4.Hazreti Muhammet gibi, dağ
ayağına gelmeyince, o dağın ayağma gitti (Ş. Sıtkı). 5. İsmaile yolun üstünde
raslıyorum. Ya ben giderken o dönüyor, yahut ben dönerken o gidiyor
(Y. Kadri). 6. Bak, bu kadar yıldır bir evde otururuz, karşı karşıya geçip iki lâf
etmemişizdir. Şimdi icap etti (= gerekti). Ortada neler olup döndüğünü
bilmiyorum (S. Ali). 7- Çocuk hasta mı ki? Günler var, bahçede göründüğü
yok (M. Yesari). 8. Merhum Hamdi Beyin hiç bir defa kendisine ait bir iş için
üzüldüğü, kızdığı, meraklandığı olmamıştır (Y. Kadri). 9. Otele döndüm. Bir
çay söyledim oturur oturmaz (B. Yıldız). 10. Nasıl hiç haber aldığın var mı?
(Y. Kadri.) 11. Korktuğum da başıma geldi (S. Kocagöz). 12. ...Ahmet Vefık
Paşa, Bursa’ya vali olur olmaz, bir tiyatro kurmayı düşünmüş...tür (gaz).
13. Yaşadıklarımız bizi şaşırtmıyor, üzüyor («Zaman»). 14. Özal, bazı
konularda (= sorunlarda) nasıl davranacağını kestıremiyordu (M. Birand).
15. Hepsi ne yapacağıma bakıyordu (ö. Seyfettin). 16. O akşam üstü,
yabancı kadından, öğreneceklerimi öğrendikten sonra odama gidiyordum
(R. Nuri). 17. Tam Menderes çıkarken, Ada Kumandanının gür sesi duyuldu
(T. Gürkay). 18. Sizi uzaktan görür görmez, ne sevinmiştim bilseniz! (M. S.)
19. Konuk umduğunu değil, bulduğunu yen 20. Kol kesilirken parmak acımaz.
t
Çalıştırma 17. Aşağıdaki tümceleri Tüıkçeye çevirin:
1. В то время как мы сокрушались о том, что его обманули и он потерял
столько денег, он в душе посмеивался над нами. Потому что знал, что
деньги ему вручат в другом месте. 2. Вот поэтому, переходя улицу, сле­
дует посмотреть сначала налево, а потом направо. 3. Всем известно, что
Турция — страна гористая. 4. Сын Орхана Сулейман-паша погиб. Но в
этом не было чьей-либо вины. Впрочем, мы не знаем, кто это доказал.
5. Борьба за национальный суверенитет, которую турки вели после Пер­
вой мировой войны, была необходимой и разумной. 6. Когда я был сту­
дентом, у меня было множество разных намерений. 7. Он не пояснил,
как будет действовать, если не докажет своей невиновности. Ведь судья
может принять неприятное для него окончательное решение. 8. Моло­
дая особа рассказывала: — Господи, недавно в трамвае был случай.

49
Когда кондуктор сзади сказал: «Османбей» (это название района в Стам­
буле), спереди толстый человек произнес: «Да. Я здесь». Мы умерли от
смеха. 9. Этот край обладает приятным климатом. Даже зимой мы не
мерзнем, не дрожим от холода. 10. Ясно, что они что-то от нас скрыва­
ют. Надо установить, что они производят. Если не объяснят, мы не мо­
жем им доверять. Обстановка сложная.
Çalıştırma 18. Aşağıdaki tümceleri ağızdan Türkçeye çevirin:
1. Кто победитель? 2. Странное определение! 3. Это не требуется. 4. Они
говорят о математических действиях. 5. На этой дороге они устроили
засаду. 6. Его зять очень сконфузился. 7. Мы, кажется, потеряли дорогу.
8. Их успехи были очень ограниченными. 9. Кого он уполномочил сде­
лать это (кому поручил...)? 10. Он не справится с этим делом. 11. При
виде похоронной процессии ребенка охватил страх. 12. Он глава госу­
дарства, но не его основатель. 13. Этот закон давно отменен. 14. Экс­
плуатация компьютера (эксплуатировать, (заставить) работать...)— дело
не простое, особенно для нашего мэтра. 15. От волнения он все перепу­
тал. 16. Этот молодой человек — внук главнокомандующего. Завтра у
него свадьба. 17. Я не схватываю его слов (сказанного им). Постарай­
тесь зафиксировать. 18. В это мгновение начался воздушный налет.
19. Они устроили западню. 20. В этой долине находится старинная кре­
пость. 21. — Как его сердце? — Он страдает от апоплексии. 22. Услышав
названную сумму, он встревожился. 23. Его лицо выражало решимость
(решимость действовать). 24. Он председатель этой организации. 25. Пи­
сатель собирается уходить. Проводим его.

Çalıştırma 19. Aşağıdaki atasözlerini ezberlemeye bakınız:


1. Akıl olmayınca ne yapsın sakal. 2. Alışın oğlu veriş. 3. Araba kırılınca yol
gösteren çok olur. 4. Ay doğuşundan insan yürüyüşünden bellidir. 5. Bir
kere aldanışta kabahat aldatanın, iki kere aldanışta kabahat aldananın.
6. Bilerek yapan aldanmaz. 7. Çok yeyen ahmak olur. 8. Fena haber tez
duyulur. 9. Gireceğini düşünme çıkacağını düşün. 10. Gökte ararken yerde
buldum. 11. Gönül çocuğa benzer gördüğünü durmayıp ister.
12. Güvendiğimiz dağlara karlar yağdı. 13. İnsanı görürsün yüreğindekini ne
bilirsin. 14. İstediğini söyleyen istemediğini işitir. 15. Kale içinden alınır.
16. Kaş yaparken göz çıkarır. 17. Köpek suya düşmeyince yüzmeyi
öğrenmez. 18. Misafir umduğunu yemez bulduğunu yer. 19. Ne kumaş
olduğunu biliriz. 20. Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir.
Урок 17(3)

ПРОШЕДШЕЕ НЕОПРЕДЕЛЕННОЕ ВРЕМЯ (-ARDI / -IRDI)


(geniş zamanın hikayesi)

Основа прошедшего неопределенного времени (или: неопределен­


ного имперфекта) слагается из ударного аффикса настоящего-будущего
времени -(a)r/-ır и безударного показателя прошедшего времени (i)di.
Таким образом, эта сложная форма имеет восемь фонетических вари­
антов: -rdı/rdi, -ardı/-erdi,-ırdı/irdi/-urdu/-ürdü. Например: uğrâ-rdı, уё-
rdi, sor-ârdı, ed-erdi, san-ırdı bil-ırdi, ol-ürdu, öl-ürdü. Спряжение осуще­
ствляется посредством личных аффиксов второй группы, например: ben
uğrâ-rdım (uğra-r i-di-m), sen uğrardın (uğra-r i-di-n) и т. д.
Прошедшее неопределенное время во многом сходно с настоящим-
будущим временем (см. урок 10), содержание которого перенесено в
прошлое. Оно имеет два основных значения.
Значение первое: форма на -ardı/-ırdı обозначает «абстрактное»
прошедшее действие, т. е. действие, не связанное с каким-либо конкрет­
ным моментом или отрезком времени. Такое действие может быть:
а) естественным по своей природе («Аму-Дарья некогда впадала в Кас­
пийское море»); б) совершавшимся в силу установленного порядка,
укоренившейся привычки и т. п. («Он ложился спать не позже 12 часов
ночи»).
Прошедшее неопределенное время в первом его значении всегда пе­
редается по-русски прошедшим временем несовершенного вида -
«брал», «приходил» и т. п.1
ПРИМЕРЫ:
Amu-Derya (Ceyhan) ıfehri eskiden Hazar denizine dökülürdü.
— Аму-Дарья некогда впадала в Каспийское море.
Her sabah uyanıp yataktan kalkınca jimnastik yapardı.
— Каждое утро, проснувшись и встав с постели,
он делал зарядку.
1 Однако форма прошедшего времени несовершенного вида в зависимости от
содержания высказываемой мысли может соответствовать различным турецким фор­
мам: 1) -yordu, 2) -irdi, 3) -dı, 4) -mış(tır), 5) -mıştı.

51
Значение второе. Утрачивая значение прошедшего времени,
форма на -irdi передает содержание своего рода сослагательного накло­
нения, т. е. обозначает: а) действие, совершению которого что-то пре­
пятствует («Я пошел бы сейчас в театр, но у меня нет билета»); б) дей­
ствие, которое при определенных условиях могло бы совершиться в
любой временной плоскости («Я дал бы такой совет»), включая и плос­
кость прошедшего времени («Разве я не мог (бы) (тогда) туда пойти?»)1.
ПРИМЕРЫ:
Şimdi tiyatroya giderdim ama biletim yok.
— Я сейчас пошел бы в театр, но у меня нет билета.
Bir dakika susamaz mıydınız?
— Разве вы не могли (бы) минуту помолчать?

Образцы спряжения глаголов


в прошедшем неопределенном времени
1. Утвердительная форма:
ben alırdım «я брал (вообще)», «я взял бы, брал бы», sen alirdın, о
alırdı, biz alırdık, siz alırdınız, onlar alırlardı (alırdılar).
2. Отрицательная форма:
ben gelmezdim «я не приходил (вообще)», «я не пришел бы», sen
gelmezdin, о gelmezdi, biz gelmezdik, siz gelmezdiniz, onlar gelmezlerdi
(gelmezdiler).
3. Вопросительная форма:
ben bilir miydim? «(разве) я знал (вообще)?», «знал ли бы я?», sen
bilir miydin?, о bilir miydi?, biz bilir miydik?, siz bilir miydiniz?, onlar bilirler
miydi? (bilir miydiler?)
4. Отрицательно-вопросительная форма:
ben sormaz mıydım? «(разве) я не спрашивал (вообще)?», «(разве) я
не спрашивал бы?», sen sormaz miydin?, о sormaz mıydı?, biz sormaz
mıydık?, siz sormaz mıydınız?, onlar sormazlar mıydı (sormaz mıydılar)?

Alıştırma 1. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz


1. Amcam, akşamlan, çok defa, odasında pencerenin önünde iskemleye
oturur, ... Marmara’ya, uzaklardaki dağlara bakar, şarkı söylerdi.
(S. Üstüngel) 2. Macide etrafmdakilerde hoşuna gitmeyen herhangi bir şey

1 Отличие формы на - irdi от русского сослагательного наклонения в том, что


она не передает оттенков совета, рекомендации ( «Пошел бы ты прогуляться» - см.
урок 11).

52
gördüğü zaman aklına ilk olarak: «Acaba ben de aynı şeyi yapmıyor
muyum?» düşüncesi gelirdi. (S. Ali) 3. Kâğıtta ince, düzgün bir el yazısı ile
iki satır: «Selim'in bir arkadaşıyım. Sizinle görüşmek isterdim.» Ne imza, ne
adres. (O. Atay) 4. Size Almanca, Fransızca öğretirim... — Teşekkür ederiz
ama ... — Goethe' den şiirler ... okurum ... — çok iyi olurdu ama ...
Hapisane doktoru ... (O. Kemal) 5. Bizim lokantanın* bitişiğindeki
apartmanda, eski paşalardan birinin kızı olduğunu söyleyen bir kadın
oturuyordu: Naciye,... gayet güzel türkçe konuşurdu. Hemen ahbap olduk,
bize hayatını anlattı. (O. Kemal) 6. Araba hareket etti, önlerinde durdu. Bu
yirmi sekiz yaşmda, ama bembeyaz saçli adamı şehrin bütün arabacıları
sayarlardı. Üstelik o şehrin yerlisiydi. (Ş. Sıtkı) 7. ...sordum: «Kendisini
tebrik etmek istemez miydiniz?» (T. Gürkay) 8. «Bir çay içmez miydiniz'?»
dedi (T. G.) 9. Biz şimdi böyle düşünüyoruz, o zamansa büsbütün başka
türlü düşünüyorduk. Şimdi ona bin ruble bile verirdim, halbuki o zaman on
rubleyi de ... vermedim. (Çehov) 10. Gruşnitski yanıma yaklaşıp kolumu
tutarak: - Bunu senden beklemezdim, dedi. (Lermontof) 11. Amcam, iyi
yürekliydi. Halk adamlarını severdi. (S. Üstüngel).

Alıştırma 2. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye çeviriniz.


1. Мы знали: президента всегда встречал и провожал премьер-министр.
2. Он просыпался довольно рано и немного погодя совершал свой пер­
вый намаз. 3. Они, конечно, устроили бы засаду в этой долине или со­
вершили внезапный налет на крепость. Однако противник может дей­
ствовать разумно, и тогда их план обнаружится и не даст результата, на
который они рассчитывают. 4. До часа работали, потом обещали. После
обеда работа продолжалась еще несколько часов. 5. Я бы с удовольстви­
ем прочитал новое произведение нашего уважаемого метра. Но нигде
не вижу его книги. Взять на неделю у Вас? 6. Летом мы не\ знали, как
спастись (как спасемся...) от жары, зимой дрожали и замерзали от холо­
да. 7. Он насмехался и над ним самим, и над стихами, которые слышал.
Тот, естественно, втайне сердился (гневался) и ждал своего часа. 8. По­
чему ты не послушал меня (моего слова)? Мы бы вернулись в гостини­
цу, поужинали, выспались, а завтра утром продолжали бы свой путь.
I
#
УСЛОВНЫЕ ФОРМЫ И КОНСТРУКЦИИ
(koşul kipi//şart sıygası)
Условные формы турецкого глашла сводятся к двум основным типам.
Формы первого типа называются формами условного накло­
нения. Условное наклонение совпадает с желательным (дезидератив-
ным) и в турецкой грамматике носит название условно-желательного
(dilek şart kipi).
53
Основная форма (иначе -настоящее время) этого наклонения обра­
зуется путем присоединения ударного аффикса -sa, -se к основе глаго­
ла: alsa (al-sa), gel-s£ (gel-se) (см. урок 11).
Форма прошедшего времени условно-желательного наклонения об­
разуется путем присоединения к ударному аффиксу -sa, -se показателя
прошедшего времени (i)di: -sâydı, -şeydi (-sa idi, -se idi), например:
alsaydı, gelseydi. Спряжение всех условных форм осуществляется по­
средством личных аффиксов второй группы (-m, -n, -k, -nız).
В значении желательного наклонения форма -saydı, как форма
главного сказуемого, обозначает неисполнимое желание, например:
(Keşke) gelseydi! «(Ах,) пришел бы он!» (но он не пришел (или: не при­
дет)).
Форма прошедшего времени условного наклонения является фор­
мой придаточного условного предложения. Эта форма (-saydı) всегда,
а основная форма (-sa) в большинстве случаев соответствует русскому
сочетанию «если бы» + глагол в форме прошедшего времени: gelseydi
если бы он пришел (чаще о прошлом); gelsd «если бы он пришел»,
«приди он», «если он придет».

Образец спряжения в форме прошедшего времени


условного наклонения
1.Утвердительная форма:
ben alsaydım «если бы я взял (брал)», sen alsâydın, о alsaydı, biz
alsâydık, siz alsâydınız, onlar alsâydılar (alsalardı).
2. Отрицательная форма:
ben âlmasaydım «если бы я не брал (не взял)», sen âlmasaydın, о âl*
masaydı, biz âlmasaydık, siz âlmasaydımz, onlar âlmasaydılar (âlmasalardı).
Формой прошедшего времени условного наклонения всегда переда­
ется нереальный тип условно-следственной связи; формой настоящего
времени — нереальный, а также предположительный тип (о котором
см. в последующих уроках).
Нереальный тип условно-следственной связи имеет место тоща, ког­
да выставленное условие оказывается в действительности неосуществ­
ленным или неосуществимым, что по-русски передается путем исполь­
зования союза (союз + частица) «если бы». Например: Если бы вчера
он пришел, то увидел бы нас (но в действительности он не пришел).
По-турецки в придаточном предложении используется любая форма
условного наклонения (несколько чаще - форма прошедшего времени), в
главном предложении —прошедшее неопределенное время. Формула
нереального случая (типа) условно-следственной связи такова: -saydı (или
-sa) irdi (в отдельных случаях также: -s a ır (или -асак)).

54
Примечания: 1. Порядок слов в придаточном условном предложении в
принципе аналогичен порядку слов в любом простом распространенном пред­
ложении. 2. Придаточное предложение может вводиться персидским по проис­
хождению союзом eğer «если» (изредка — şayet «ежели»), но постановка его
отнюдь не обязательна. Постановка каких-либо союзов или частиц между при­
даточным и главным предложениями недопустима.
ПРИМЕРЫ:
(О) gelseydi (gelse) bizi bulurdu (görürdü).
— Если бы он пришел, то нашел бы (увидел бы) нас.
(Eğer) Vaktiyle onunla konuşsâydık (konuşsak) bunu yapmazdı.
— Если бы мы в свое время поговорили с ним, он бы
этого не сделал.
Условные формы второго типа представляют собой форму -se
от недостаточного глагола i(mek) быть : i + -se = ise, причем возникает
безударный четырехвариантный аффикс -(y)sa, -(y)se, присоединяющий­
ся к именам, а также к основам времен: öğrenciyse (öğrenci ise), alırsa (alır
ise), geldiyse (geldi ise) v.s. Такие формы, называемые формами услов­
ной модальности, выражают реальный тип условно-следственной свя­
зи, передаваемый по-русски посредством союза «если», например:
«Ест он придет, то найдет», «Если он не ушел, то позови его сюда»
ит. п
Вводимая в данном уроке форма условной модальности от настоя­
щего-будущего времени (-ırsa; türkçesi: geniş zamanın şartı), как прави­
ло, соответствует по-русски сочетанию союза «если» с одной из форм
будущего времени, изредка настоящего; в главном предложении исполь­
зуется необходимая по смыслу форма изъявительного или повелитель­
ного наклонения.

Образец спряжения глагола


в утвердительной форме условной модальности
от настоящего-будущего времени

Ben alırsam («если я возьму, буду брать»), sen alırsan, о alırsa, biz
alirsak, siz alırsanız, onlar alırlarsa.
Отрицательная форма:
ben almâzsam («если я не возьму, не буду брать»), sen
almazsan, о almazsa и т. д.
ПРИМЕРЫ:
(Eğer) Yarın öğleden sonra bana uğrarsanız birlikte Kültürparka gideriz.
— Если завтра после полудня вы зайдете ко мне,
мы вместе пойдем в Культур-парк.

55
(Eğer) Selim* i bulamazsan bana haber ver.
— Если не сумеешь разыскать Селима, сообщи мне.
Форма ise, -(y)sa? (в «чистом» виде, без предварительного форманта
изъявительного наклонения) составляет формальную часть именного
сказуемого придаточного условного предложения. Поскольку глагол
i(mek) не имеет будущего времени и формы прошедшего времени ус­
ловного наклонения (форма *iseydi вышла из употребления), он в этих
случаях заменяется (как и предикативные слова var и yok) соответству­
ющими формами глагола olmak. Например: (о) öğrenci olursa... «если
он будет, станет учащимся ...», (о) öğrenci olsaydı... » если бы он был
студентом...», kızı olursa «если у него будет дочь...».
ПРИМЕРЫ:
(Eğer) Fakültemizin öğrencilerinden ise (öğrencılerinddnse) onu
da topla ıtıya çağırsınlar.
— Если он студент нашего факультета, пусть и его
позовут на собрание.
Yarın hava güzel olursa parka gideceğiz.
— Если погода завтра будет хорошая, мы пойдем
в парк.
Husuri otomobili olsaydı bu yaz ailece Sofya’ya giderdi.
— Если бы у него был свой автомобиль, он этим летом
(со своей) семьей поехал бы в Софию.
В главном предложении вместо формы olurdu обычно употребляют
именную форму idi, например: Yardımına koşsaydmız hali daha iyiydi —
Если бы вы поспешили ему на помощь, его состояние было бы лучше.

Alıştırma 3. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya çeviriniz:


1. .. .Hele Yusuf... kızı Şakir’e verseydi tabiî vaziyetleri ( =durumlan) başka
türlü olurdu. (S. Ali) 2. Manastırın kapısını kapadım, dünyaya döndüm.
Annem tabiî bir kadın olsaydı, ben de normal bir hayata dönerdim.
...Olamadı. Beni affetmedi. (H. Edip) 3. — Aman Paşa, sen de herkesi
evlendirmek istiyorsun, Rabia kocaya varırsa beni akşamları kim
eğlendirecek! (H. E.) 4. Tevfik evlenirse, sen görürsünl — İşte o olmaz.
(H. E.) 5. Paşadan yazılı kâğıt getirmezsen ... yanına koymazlar. — Paşa
efendi buradaysa bana izin verir. (H. E.) 6. Eğer oğlumuz olursa ben bu
mektebe (=okula) veririm. (H. E.) 7. Efendimizin düşüncesini bilmem ama,
bizim hanım çok başka bir kadındır. Bir daha gelirse size tanıttıracağım, çok
seversiniz. (H. E.) 8 .0 cesur, o akıllı, o sevimli Rabia! Eğer kalbinde Buâl’e
zerre kadar (=azıcık olsun) alâka varsa mutlak paşa onları birbirine verecek.
(H. E.) 9. «Yerimizden aynlmasak başımıza bu işler gelmezdi. (S. Ali)
10. Ömer, Bakır Efe’nin yanında değil mi? — Emine’ye sorarsan, konakta

56
diyor. Ben, hiç ummuyorum... Bakır Efenin niyetini bilseydim, Ömerin nerede
olduğunu söylerdim. (MYesari) 11. «...içinde onlara karşı en küçük bir
düşmanlık sakladığınıfarkederlerse seni ezerler» (S. Ali) 12. Karısını merak
etmeye başladı. Yakın komşularda olsalar muhakkak Yusufun geldiğini
mahalle çocuklarından duyup gelirlerdi. (S. A.) 13. Bağda köpek filân
olsaydı halim haraptı. (R. Nuri) 14. Zannederim ki, başka bir mektepte
(=okulda) bunu yapsam ya hapsedilir, yahut da bir başka ceza görürdüm.
(R. N.) 15. Cemal isterse misafirler geldiği zaman ben üe bulunurum. (H. E.)
16. Memlekette, ...bir avukat, bir gazetecinin oğlu olmaktan bıkmıştım.
.. .Öyle ki kaç sefer (= kerre, defa), ah, keşke bir eskicinin çocuğu olsaydım,
diye düşünmüştüm. (O. Kemal)

Alıştırma 4. Parantez içindeki eylemi gerekli biçime (biçimlere) sokarak ikişer


«şart-sonuç» tümcesi kurunuz (şu örneklere dayanarak:
Arkadaşım (gelmek), ben oı unla (konuşmak)
1. Arkadaşım gelseydi, (ben) onunla konuşurdum.
2. Arkadaşım gelirse onunla konuşurum)
1. Sen bize (gelmemek), biz sensiz (gitmek). 2. Okuduğunuz kitabı kitaplığa
(vermek), onu ben (almak). 3. Otomobilim (olmak), sizi her gün (gezdirmek).
4. Üstat (buradadır), mutlaka bizim odaya (uğramak). 5. Sevdiğin kız (hasta
düşmek), tiyatroya yalnız mı (gitmek). 6. Yazdığı şiirle (siz alay etmek), şair
öfkesini (tutamamak). 7. Yaptıkları denemeleri (devam ettirmek), belki bir gün
çalıştığımız kuruluş adına (namına) onları (kutlamak). 8. Gördüğü şeylere
hayranlığım (belirtmemek), duygusuz bir adam olduğuna (hüküm verilmek).

Alıştırma 5. Aşağıdaki tümcecikleri Türkçeye naklediniz:


I. Если бы он пришел... 2. Если бы он мог прийти... 3. Если бы он не
мог прийти.. .4. Если бы он купил... 5. Если бы он был куплен... 6. Если
бы он мог быть куплен... 7. Если бы он не мог быть куплен... 8. Если он
обманет... 9. Если он сможет обмануть... 10. Если он будет обманут...
II. Если у него есть сын... 12. Если у него будет сын... 13. Если бы у нею
был сын... 14. Если бы у вас не было сына... 15. Я рассказал бы... 16. Я
мог бы рассказать... 17. Я (обычно) рассказывал... 18. Я не мог бы рас­
сказать. .. 19. (Разве) вы не могли (бы) рассказать... 20. Если мы привык­
нем... 21. Если бы мы привыкли... 22. Если бы мы могли привыкнуть...
23. Если вы нас приучите... 24. Если бы вы нас не смогли приучить...
25. Если я смогу испытать... 26. Если ты сможешь применить... 27. Если
мы не сможем установить... 28. Если вы не сможете произвести...
29. Если они не смогут постичь... 30. Если бы они не выбирали...
31. Если бы мы не выражали (не излагали)... 32. Если бы они не намере­
вались уйти... 33. Если вы вознамеритесь зафиксировать... 34. Если вы
вручите.. .35. Если он будет завоеван... 36. Если он не разгневается...
57
Alıştırma 6. Aşağıdaki tümceleri Türkçeye geçiriniz:
1.Если бы он позавчера зашел к нам после полудня, то застал вы всех
нас дома. 2. Если он сейчас в библиотеке, то мы, конечно, его \зйдим.
3. Если ты не придешь к 6 часам вечера, то мы поедем в театр &з тебя.
4. Если бы у меня было столько денег, я бы давно купил себе автомо­
биль новой модели. 5. Он поступил разумно; он был бы глупцси, если
бы действовал иначе. 6. Он надежный товарищ. Впрочем, если бы
деньги потерялись (подумайте об этой сумме!), вина была бы его. 7. Я
бы с удовольствием прочитал ваши новые стихотворения, ноу меня
нет последнего номера журнала. 8. Я надеюсь, что он не виноват. Если
бы у судьи (у суда) были верные (окончательные) доказательств, па­
рень был бы давно арестован. 10. Если бы мы проиграли этот дач, то
первенство не могло бы быть завоевано. Теперь же у нас все еде есть
надежда. 11. Если бы я знал, что он не сумеет выполнить тако'о про­
стого задания, я поручил бы вам проводить нашего литератора.
12. Если свадьба будет проведена в поместье, то, возможно, наИпред­
стоит встретиться в тех краях. 13. Бедняга! Уж лучше бы он умер!
14. Очень странное определение! Разве вы не могли изложить это как-
то иначе. 15. Если бы мы прислушались (послушали) к их советам, то
еще в тот период и в той обстановке избавились бы от (любой) зависи­
мости. 16. Если у них нет каких-либо тайных целей, если на нгаможно
положиться, давайте установим с ними нормальные отношена.

ФОРМЫ -DIĞI//-ACAĞI İÇİN, -DIĞINDAN//-AСAĞINDAÜ


Присоединением послелога için к имени действия на -dik (или и -асак)
в личной форме образуется сказуемое придаточного предложенширычи-
ны (sebeptik tümce). Придаточное причины всеща предшествует ггвному
предложению (или помещается внутри его). Подлежащее приданного
причины ставится в основном (именительном) падеже. Все членыприда-
точного причинного предложения располагаются в обычном поря^е (см.
порядок слов в простом распространенном предложении).
Формосочетание-dığı/-acağı фппередается по-русски посредством
подчинительных союзов и союзных слов «поскольку», «так как»,«ввиду
того, что», «из-за того, что» и т. п. Например: (ben) aldığım için,.— по­
скольку (так как) я беру / взял, брал...(onlar) alamayacakları için../—так
как они не смогут взять (брать)...
ПРИМЕРЫ:
Dün arkadaşımı görmediğim için bunu haber veremedim.
— Поскольку я вчера не видел своего тоьрища,
я не мог сообщить ему of этом.

58
Salih Bey konsere gidemeyeceği için biletini size verebilirim.
— Так как Салих-бей не сможет пойти на концерт,
я могу отдать вам его билет.
Форме -dığı/-acağı için синонимична форма -dığından /-acağından,
представляющая собой имя действия на -dik или -асак в личной форме с
аффиксом исходного падежа: (ben) aldığımdan...— поскольку я беру
(взял, брал...).
ПРИМЕР:
Çantamı bulamadığımdan (=bulamadığım için) çantasız
gitmeye mecbur oldum.
— Так как я не нашел (не смог найти) своего портфеля,
я был вынужден идти без него.
К форме -dığından/-acağından могут присоединяться послелоги ötürü
или dolayı, а к форме dığı/-acağı изредка также служебное имя hasebiyle
«вследствие», которые не вносят в содержание формы существенных
оттенков: (о) hasta olduğundan ötürü..., hasta olduğu hasebiyle... —
вследствие того, что он (был) болен...
Примечания. 1. Постановка подлежащего в родительном падеже (анало­
гично подлежащему дополнительного предложения) является ошибкой - за
исключением тех, очень редких, случаев, когда форма -dığı/-acağı, сопровожда­
емая послелогом için («ради»), получает объектное значение (см. урок 16),
например: (onun) gördüğü için...— ради того, что он видел / видит («ради види­
мого им»)...
2. Следует учитывать, что сказуемое придаточного дополнительного
предложения также может иметь форму -dığından/-acağından (см. урок 16).

Alıştırma 7. Aşağıdaki tümceleri Türkçeden Rusçaya çevirin:


1. Köylüler... pek bir şey anlamadıkları için tercüman açıklamak zorunda
kaldı. (A. Nesin) 2. Size bir yardımda bulunamayacağım için çok üzgünüm.
(F. Baysal) 3. Necla, ...kendisi telefon ederken annesi girdiği için belki bu
adı işitebileceğini düşünmüştü. (K. Bekir) 4. Bana beş, on milyon dolar
kazandırdığınızdan dolayı size teşekkür ederim. (A. N.) 5. Daha önceden
tanışık olduklarından büyük bir içtenlikle el sıkştılar. (A. N.) 6. Havalar hayli
(=pek) serinlediği, ...üşündüğü için, deniz kıyısına inmiyor... lardı.
(O. Kemal) 7. ...sözünden dönmek mecburiyetinde kalacağı için üzülüyor
mu? (S. Ali) 8. Metin, yatak odasına gittiği için, sözlerinin sonu içerden
geliyordu. (A. N.) 9. Umduğundan önce eve döndüğünü anlayarak
sevindi.(0. Pamuk) 10. Anadili sayesinde kültürlü, aydın, başarılı insanlar
yetiştireceğimiz hasebiyle bu ders için genel lise, meslek lisesi gibi bir ayırım
son derece yanlıştır. («T. Dili»)

59
Alıştırma 8. Aşağıdaki tümceleri Rusçadan Türkçeye çevirin:
1. Поскольку ученик не понял, что спросил учитель, вопрос остал­
ся без ответа. 2. Поскольку с той поры (aradan) прошло восемь лет и к
тому же человек отпустил усы, я, конечно, не узнал его. 3. Поскольку
завтра вы, будучи в отпуске, собираетесь ехать за город, нам следует
поговорить сегодня. 4. Чтобы иметь возможность принять участие в
этом празднике, я полетел самолетом. 5. Так как автобус двигался
очень медленно, то когда мы подъехали к театру, опера уже началась.
6. В связи с тем, что мы выиграли два крупных сражения, противник,
можно сказать, подавлен. 7. Поскольку принять такое решение не в его
власти, дело мое гиблое. 8. Поскольку эти люди косо на меня смотре­
ли, у меня отнялся язык, я не смог говорить. 9. В связи с тем, что сути
дела я не знал, это заседание быстро мне надоело. 10. Поскольку пред­
ложенный вами метод не нов, давайте не поднимать (не открывать)
вопроса о первенстве.

Sözlük

1 .şarkı — песня 8. düşman — враг; противник


- söylemek — петь песни -—lık — вражда
2. düzmek— 1) упорядочивать, уст­ 9. ezmek — раздавить, истолочь;
раивать; 2) выдумывать, со­ подавить, изнурять
чинять 10. harap — разрушенный, запущен­
düzgün (muntazam) — упорядо­ ный; жалкий, гиблый
ченный, устроенный, пра­ - etmek — разрушать; терзать
вильный И. hapis (psi) — заключение в тюрь­
düzen — 1) (intizam) порядок; му
строй, система; 2) интриги, hapsetmek — арестовать, запе­
козни реть; заключить (кого-л. ку-
3. masal — сказка да-л.)
- düzmek — сочинять сказки ~(h)ane — тюрьма
4. satır — строка -e girmek — попасть в тюрьму
~ başı — красная строка, абзац -te yatmak — сидеть в тюрьме
5. imza —: подпись 12. cesur -— храбрый, смелый
~ atmak (-а) — поставить под­ cesaret — смелость, отвага
пись cesaret etmek (-e) — осмелиться,
-lamak (-İ) — подписать отважиться (сделать что-л.)
6. boylamak (-i) — 1) пройти, отма­ 13. mahalle — квартал (города)
хать ( какое-л. расстояние)-, 14. ceza —- наказание
2) шутл. попасть, «загре­ - görmek — понести наказание
меть» (куда-л.) - hapis —sı— тюремное заключение
7. paşa — генерал para -sı kesmek — оштрафовать
-m! -— почтенный!, любезный! ~4andırmak — наказать

60
15. sokmak— всовывать, втискивать; тельный (о мужчине); подо­
впускать; жалить бающий, уместный
16. yılan — змея 30. fırsat — подходящий случай
17. nakil (kli) — 1) перевозка, пере­ ~ düştü — представился удобный
броска; 2) перевод, пересказ случай
-etm ek — перебрасывать, от­ ~ kaçırmak — упустить случай
правлять; переводить; пере­ - bu ~! — вот он, случай!
сказывать 31. ansiklopedi — энциклопедия
nalkiye (ta şıt) — транспорт; 32. usul (lü) — метод, способ
транспортировка (metot(du))
taşıt (nakliye) araçları — транс­ 33. kurnaz — хитрый, хитрец
портные средства ~lık yapmak — схитрить
18. belediye — муниципалитет 34. ansızın — внезапно, вдруг
~ taşıtları — городской транс­ 35. atlamak — прыгать, впрыгнуть,
порт спрыгнуть, перепрыгнуть; пе­
19. mahkeme — суд рескочить, пропустить
~уе düşmek — попасть под суд 36. kafa — голова
mahkûm (-е) — осужденный, об- ~lı — с головой, головастый
реченый (на что-л.) 37. dam — крыша
mahkûm etmek — осудить, при­ -dan düşer gibi — ни с того ни с
говорить (кого-п. к чему-л.) сего
20. kazanmak — зарабатывать, приоб­ 38. saniye — секунда
ретать; выигрывать, завоевать
39. mahıv(hvı) — уничтожение, ис­
sınavı выдержать экзамен
требление
* * * -etmek— уничтожать, разрушать
-olmak — быть уничтоженным,
21. ense — затылок
погибать
22. sinek — муха; комар
40. rezil — опозоренный
- avlamak — бездельничать
rezalet — позор, срам
23. sivri — заостренный, острый
-sinek — комар * * *

24. mizah — юмор 41. felâket — несчастье, бедствие


25. telâş — тревога, беспокойство 42. sıtma — лихорадка; малярия
~ etmek (~а düşmek, -lanm ak)
-ya tutulmak (yakalanmak) —
— тревожиться, волноваться,
заболеть малярией
суетиться
~Ь — больной малярией, малярик
26. dehşet — ужас
43. mücadele (=savaş) — борьба
~е düşmek — ужаснуться
savaşmak (~ etmek) — бороться,
-И — ужасный; ужасно, страшно
сражаться (с кем-то)
27. din — религия, вера
28. çirkin — безобразный, некраси­
44. mikrop — микроб, бактёрия; зло­
вый вредный тип, зараза
29. yakışık — 1) пригожесть; 2) при­ 45. yaka — 1) воротник; 2) берег
личие, уместность (реки); сторона
- alm ak — приличествовать, -lamak — поймать, схватить
быть уместным 46. ters — 1) оборотная сторона, из­
-Ь — симпатичный, привлека­ нанка; наизнанку;

61
işi ~ gidiyor— у него дело не кле­ 58. bıkmak (-dan) — надоедать, пре­
ится сыщаться
2) нелюбезный; bundan bıktım — мне это надоело
~ adam— строптивый человек 59. karakol — караул, патруль;
- bakmak— косо смотреть участок
-ine — наоборот polis -и — полицейский участок
-temek — осадить, поставить на 60. iddia — 1) утверждение; 2) притя­
место (кого-л.) зание, претензия; обвинение
47. kanat(dı) — крыло; фланг - etmek — 1) утверждать; 2) (-а
48. sallamak — махать, размахивать; hak) претендовать (на что-л.)
кивать; 61. ayna — зеркало
başını salladı — он кивнул голо­ • • •
вой 62. bağırmak — кричать
elini salladı — он махнул рукой bağrışmak — кричать (о многих)
49. tokat — оплеуха, пощечина 63. kavga— ссора, скандал; драка
~ yemek — получить пощечину ~ etmek— ссориться, скандалить
~ yapıştırmak (atmak) — вле­ 64. hız — скорость, быстрота
пить оплеуху 4 ı — скорый, быстрый; быстро;
50. düdük — дудка; свисток, гулок громко
- çalmak — свистеть, гудеть 65. silmek(-i) — стирать, вытирать;
51. şaka — шутка вычеркнуть
- etmek — шутить, подшучивать silinmek — стереться; исчезнуть
- (olsun) diye — в шутку 66. kanape — диван
~cı — шутник 67. esna — промежуток времени; мо­
52. tesadüf — совпадение; случайная мент
встреча 68. alelâde — обыкновенный, обыч­
bir - (eseri) — случайное совпа­ ный
дение, по случайному совпа­ 69. aşırı — 1) чрезмерный, крайний;
дению 2) по ту сторону; через
- etmek (-е) — повстречаться; gün через день
приходиться (на какое-л. чис­ 70. azar — нагоняй, нарекание
ло) - lamak (-İ)—давать нагоняй, по­
53. herif — субъект; тип; малый прекать, отругать
54. inat — упрямство, упорство 71. aptal—глупый; глупец
- (olsun diye) (-а) — назло кому-л.;
- yerim koymak (-i) — принять
из упрямства
за дурака
72. cins — 1) род, вид, сорт; 2) поро­
~«ı — упрямый, упрямец
да; 3) пол; род
55. defi — сумасшедший, помешан­
- köpek — породистая собака
ный
73. beriki — находящийся по эту сто­
- olmak, -ye dönmek — обезу­ рону, тот, что ближе, этот
меть (прям, и перен.) 74. beyan— изложение; разъяснение
56. gayet — очень, весьма - etmek (-İ) — излагать, разъяс­
57. yenmek — побеждать, обыграть нять; заявлять
(кого-л.) ~at — заявление;
yenilmek (-е) — быть побежден­ -atta bulunmak — сделать заяв­
ным (кем-л.) ление
Türemiş sözcükler
L üstelik — к тому же, вдобаво , впридачу
2. sayın — уважаемый
3. sevimli — милый, симпатичный
4. birincilik — первенство
- i kazanmak — завоевать первенство
5. kaçırmak — дать убежать; упустить
tre n i опоздать на поезд
6. yollamak — посылать, направлять
yollanmak — быть посланным; направляться (куда-л.)
7. düşürmek — повергнуть (в какое-л. состояние)
(bu) beni meraka düşürdü — (это) возбудило во мне любопытство
8. gözlemek (-i) — 1) наблюдать (за кем-л., чем-л.); 2) ожидать (кого-
л., чего-л.)
9. konmak — быть поставленным; останавливаться (на ночлег,
и т. п.)
10. soğukluk— 1) прохлада; холодные отношения, холодок; 2) прохла­
дительный напиток
11. açmak — открыть (тайну), поведать (о чем-л.)
12i üzgün — расстроенный, огорченный; измученный
13. içten — сердечный, искренний
-lik — сердечность, искренность
14. ayrım — различие; различение, разветвление, подразделение; дис­
криминация
15. köpoğlu — сукин сын
16. kızgın — раскаленный, жгучий, распаленный; злой
17. belirli (muayyen) — определенный
18. serinle(ş)mek — стцровиться прохладнее, посвежеть
19. sözde — на словах; так сказать

Deyimler
1. günün birinde (=günlerden bir gün) — в один прецгасный день
2. yan bakmak — косо смотреть (на кого-то)
3. iş güç sahibi — занятой человек
4. neyse (ne ise) — ну (да) ладно; еще ладно
'5. ha bre (ha bire) — безостановочно, все время
6. (deli olmak) işten değil — тут недолго // ничего не стоит (сойти с ума)
7. (işin) iç yüzü — подоплека, суть (дела)
8. sessiz sedasız — беззвучно, молча
9. ne diye? — чего ради?, для чего?, зачем?
10. dilim tutuldu — у меня отнялся язык, я онемел
11. aklım başıma geldiği zaman — когда я опомнился, пришел в себя
12. bir aralık — в один из моментов, в какой-то момент у л у ч и в момент

63
13. aradan çok vakit geçti — с тех пор (с того момента) прошло
уже много времени
14. (bu) elimde değildir — (это) не в моей власти, не от меня зависит
elimde olmayarak — будучи не в состоянии противиться себе
15. (hasta) olmasın ■— уж не (болен) ли он?, как бы он не был (болен)
16. göz göre (göz göre göre) — прямо на глазах
17. aman yarabbi — о боже!, боже мой!
18. arkasına düştüm — я пошел следом за ним
19. önüne düştüm — я пошел впереди него
20. var kuvvetimle, olanca kuvvetimle — изо всех (моих) сил
21. ortalık karıştı — все перемешалось; началась сумятица
22. düşündüm taşındım — я поразмыслил, пораскинул умом
23. altı ayı giydi — он получил шесть месяцев (полгода)

Аффикс -gı/-kı
Отглагольный аффикс -gı/-kı4 образует

а) имена с конкретным значением:


çal-gı — музыкальный инструмент
iç-kı — напиток (чаще спиртной)
sar-gı — повязка; бинт
sil-gi — тряпка; резинка (для стирания)

б) имена с абстрактным значением:


bas-kı — печатание; давление, гнет; нападение, налет; издание;
тираж
bil-gi — знание
duy-gu — чувство
say-gı (hürmet) — уважение, почет
sev-gi — любовь
ver-gi — налог
vur-gu — ударение

К именам с показанием -gı/-kı могут присоединяться другие слово­


образовательные аффиксы (-Ü, -sız и др.):

bilgili(bii-gi-Ii)— знающий, сведущий


bilgisizlik (bil-gi-siz-lik)— незнание, невежество
saygılı (say-gı-h)— почтительный, учтивый, вежливый
saygısızlık (say-gı-sız-lık)— непочтительность
sevgili (sev-gi-li)— любимый
vuıgulu (vur-gu-lu) — ударный (слог и т. п.)
64
А ф ф икс -m
Относительно малопродуктивный отглагольный аффикс -ш4 образу­
ет несюэлько имен существительных (ak-ın «наплыв; налет, атака», bas­
ın «печать, пресса», ek-in «посев, всход(ы)», gel-in «невестка» (т. е. при­
ходящая в дом мужа), yay-ın «публикация, издание; передача») и прила­
гательное say-ın «уважаемый».

Alışırma 9. Aşağıdaki birkaç cümleciği Rusçaya geçiriniz:


İçkili lokanta, sevgili çocuğum, duygulu çocuk, sargılı kol, vurgulu hece,
bilgili adam, kitabın üçüncü baskısı; içkici midir?, bu içkiyle aranız nasıl?,
eğri çizgi, düz çizgi, herkesin sevgisini kazanmak, çok saygılı bir genç,
saygısız biri, saygısızlığı herkesi şaşırtıyor; Basın ve yayın bakanı, ekinlere
bakmak, hava akınlan, sayın (hürmetli) profesör.

Alışırma 10. Altı çizilen sözcükleri ezberlemek üzere aşağıdaki tümceleri çeviriniz:
I. Şu satırların altma imza(nızı) atar mısınız? 2. Konuştuğumuz ülkenin
politika düzeni ne imiş biliyor musun? 3. «O gün eve biraz geç dönmüştüm.
Niyazı hastalanmış, yatıyordu. Babam başucunda... Beni görünce: “Bu
çocuk niye hasta ulan?” diye sordu. “Bilmem...” dedim. “Bilmezsin ha? Ben
sana sorarım bilmemi... Kim bilir nasıl sokmuşsundur oğlanı yılan gibi...”»
(O. Kemal. Baba evi.) 4. Kentin bu mahallesinde harap binalar da yok
değildir. Belediye nereye bakar? 5. Nakil işini de düzene sokmalı. Belediye
taşıtları gereği gibi işlemiyor. 6. Efendiden sayın bir adam... Üstü başı
düzgün... Fakat odasındaki intizamsızlık adeta şaşırtıcı.. . — İş güç sahibi bir
adam. Ha bre şiir, şarkı, masal düzüyor. Etrafındaki şeylere dikkat ettiği yok.
7. Bunu yapmağa nasıl cesaret etti? Yaptığı, bir suç sayılırsa ceza görüp
hapse girebilir. 9. O, böyle şeyleri her zaman dinlemeye mahkûmdur.
Nitekim, çalışan kazanır. 10. önce mahkemeyi boyladı, sonra hapisaneyi.
II . Düşmanı adeta ezdiler. 12. Adam mahkemelik oldu. Kendisini harap eden
de budur. 13. Zaten Bulgaristanda her tarafta geniş ve muntazam yollar
yapılmış. Ülkenin her tarafını otomobille dolaşabilirsiniz. (Z. Sertel.) 14. İçeri
soksun diye biletçinin yanma sokuldu. 15. Paşam buraya gelsene. Her çeşit
mallarımız vair. 16. Üç yıl hapse mahkûm edildi.
1. В нашем квартале суда нет. 2. Этого сюда не пускай. Песен петь он
не может, а чтобы сочинять и рассказывать сказки, пусть поищет дру­
гое место. 3. Подпись не моя. Я это могу доказать. 4. Я не отважусь
подписать эту бумагу. 5. Он приговорен к пяти годам тюремного за­
ключения. 6. Сидел в тюрьме четыре года. 7. Не женщина, а змея1. И
всегда остается безнаказанной. 8. Его смелость подорвана (разбита). Он

Э—2949 65
прямо-таки раздавлен. 9. Мой личный автомобиль сломан. Такси не
найдешь. Воспользуемся городским транспортом. 10. Бедняга попал
под суд. Однако выиграл. 11. К сожалению, этот матч наша команда
выиграть не сумела. Мы его проиграли. А они вдобавок и первенство
выиграли. 12. Любезнейший). Не забудьте зайти к нам. Самый лучший
товар — у нас. 13. Он отмахал длинный путь.

1. Duvardan atladı. 2. Din sözcüğünü atladınız. 3. Oğlu hapse girince kadm


telâşa düştü. 4. Bu ne rezaleti 5. Aferin! Hem yakışıklı, hem çesur. Korku
nedir, bilmiyor. 6. Baksana onlara, sinek avlıyorlar. 7. Böyle davıamş yakışık
û/maz. 8. Bir saniye bekleyin, mizah dergisini yanıma alayım. 9. Böyle çirkin
hareket ondan beklenemezdi. 10. Bu bıçak sipsivri. 11. Tavsiye ettiğim usule
baş vursunlar. 12. Dehşetli kurnaz biri. 13. Harap olmak, ezilmek,mahvolmak
— bu üç eylem hemen hemen aynı anlama gelir. 14. Damdan düşer gibi: «Bu
fırsatı kaçırmayayım!» dedi. 15. Ansızın top kaleye sokuldu (girdi).
1. Дом с зеленой крышей? Знаю. 2. Увидев это, я ощутил ужас. 3. Я
погиб. 4. Видали способ? Ну н хитрый же он человек! 5. Разве он все
еще не уехал? — Нет, он опоздал на поезд. 6. Сути дела никто не знает.
7. «Вот он, подходящий случай!» — думал я. Но когда я сел сней рядом,
у меня отнялся язык. 8. Куда это он направился? 9. Когда я опомнился,
вокруг никого не было. 10. Уместно ли задавать такого рода вопросы?

1. Nefelâket] Evi yanmış. 2. Sol kanadımızın önünde düşman yoktur. 3. Şu


kaim enseli harife bak. Mikrobun biri. 4. Ciddi bir adamdır, fakat inatçının
biri. 5. Bak, bize elini sallıyor, galiba bizim kitaplar uçmuş, 6. Herif ceza
görmedi. Neyse, öyle olsun. 7. Şaka olsun diye bir toka atılır mı?
8. Paltosunun yakasını kaldırmış, hızlı hızlı yürüyordu. 9. İş bununla kalsaydı
neyse. 10. Bu herif her zaman bizi gözlüyor. 11. Bizi o kadar sıktılar ki bir
aralık: «Elimde olsaydı buradan hemen giderdim» diye düşündüm.
12. Herkes Mersine, o tersine. 13. Kitabı ters tutuyorsun. 14. Bize ters
bakıyorlar. 15. Gayet kuvvetli, fakat ben ona yenilmem. 16. Takımımız dijn
«Ankar9gücü»'nü yendi. 17. Bu nevi yemeklerden bıkılır иг? 18. Pek
üzgündü, içtenlikle söylediğime inanmıyordu. 19. Bizde gençler de var,
yaşlılar da var. Yaş ayırımı yapmıyoruz. 20. Aramızda çoktanberi soğukluk
var. Şimdi de bana inat (olsun diye) dediğimi yapmayacak. Bir terslemeli
herifi. 21. Bu toprağa hak iddiasına ne dersiniz?
1. Это же несчастье! А вы шутите. 2. «Эго он получил оплеуху?» Я
кивнул головой. 3. Парня быстро поймали. Теперь он понесет наказание.
4. У них натянутые отношения. 5. Женщины закричали, началась сумяти­
ца. 6. Хотел бы вам помочь, но это не в моей власти. 7*Прямо на глазах
у человека украли чемодан. 8. Я хотел поведать ему обо всем, но с тех
пор прошло уже много времени. 9. Он пошел следом за мной, но я сразу

66
же сел в «долмуш» и уехал. 10. Это, конечно, не что иное, как случайное
совпадение. 11. Мне надоело каждый раз его обыгрывать. К тому же
после каждой партии он сходил с ума. Но из упрямства снова садился
шрать. 12. Его вина была налицо. Боже! Как бы он не попал под суд и не
получил тюремного заключения (... и не получил подгода). — Даст Бог,
ограничатся штрафом (назначением штрафа). Надо зайти в полицейский
участок. 13. Я не утверждаю, что он сошел с ума. Но в таком случае его
надо поставить на свое место.

1. Bizimle kavga mı çıkaracak? Hep bağırıp dunıyor. 2. Alelâde bir adam


dersiniz, fakat aşırı solcu diye tanınıyor. 3. Deniz aşırı ülkelerde
bulunmadım. 4. Ortadan silindi, bu esnada hızlı hızlı yürüyor. 5. Sizinki cins
köpek mi? — Nerede! Ama erkek cinsi. 6. Beni azarlarken aptal aptal
yüzüne baktım. 7. Buraya muayyen (belirli) günlerde gelir. 8. Savaş esnasında
bu kent yeryüzünden (haritadan) silinmişti. 9. O kalemi istemedim, berikini
ver. 10. Yanlış var. Bunu beyan eden ben değilim, ben hiç bir beyanatta
bulunmadım.
1. Как громко говорит этот человек!. 2. Смотри не в зеркало, а в окно:
как быстро он бежит. 3. Мы видимся с ним чер'ёз Дёйь. 4. Они живут
через два дома от нас. 5. Его можно принять за дурака, но не обманы­
вайся, такого рода люди могут быть очень хитрыми. 6. Обыкновенный
диван. А тебе какой нужен? 7. Что ты кричишь? Кто дал тебе право
ругать меня? 8. Вычеркни его фамилию из списка. 9. Этот что спро­
сил, и тот что сказал? 10. На этом берегу (на этой стороне) я его не
видел. 11. Он так изложил свою мысль. 12. По этому поводу надо сде­
лать заявление.

Ensesinde bir sinek

(Hikâye. Kısaltılarak ve biraz değiştirilerek bir mizah


dergisinden alınmıştır)
Allah korusun, günün birinde mahkemeye düşersem halim dumandır.
Çünkü sabıkalıyım1. Dört sene önce bir sivrisinek öldürdüğüm için altı ay
hapse mahkûm olmuştum.
Bir sivrisinek yüzünden insan hapse girer mi? Girdim işte!.. Hem de altı
ay yattım.
O yaz Çegelköyüne gitmiştik. Sözde dinlenme için! Benim gibi iş güç
sahibine dinlenme olur mu? Sabahleyin erkenden İstanbula in; akşam üstü
geç vakit dön! \&puru kaçırdım kaçracağım telâşı da var üstelik.

1 Sabıka = geçmişte işlenmiş suç.

3*
67
Neyse orası lâzım değil; her sabah aynı vapurla indiğim için her gün
hemen hemen aynı yüzlerle karşılaşıyordum. Bunların arasında bir yolcu
vardı ki beni dehşetli meraka düşürmüştü.
Kim olduğunu ne iş yaptığını, hatta ne dinden ne milliyetten olduğunu
bilmiyordum. Gençten bir adamdı. Güzel, çirkin, yakışıklı, yakışıksız, nasıl
olduğunun farkında bile değildim. Yalnız gözlüklü olduğunu biliyorum.
Bu adam her gün vapurda birkaç gazete alır, cebinden kalemini çıkanr;
okur, okur ve habre birçok kelimelerin altını çizerdi. Bir gün, beş gün, on
gün... Hep böyle!.. Bu adamm ne yaptığını sözcüklerin altım niçin çizdiğini
çok merak ediyordum.
Hepimizin böyle merak ettiğimiz şeyler, vardır. Fakat çok defa sorup
öğrenmek cesaretini yahut fırsatını bulamayız. Ben de ne cesaret, ne de fırsat
bulabiliyordum. Adamın gazeteden baş kaldırdığı, bir an için olsun
etrafındakilerin yüzüne baktığı yoktu ki.
Bir gün yanındaki yere oturdum ve hangi sözcüklerin altım çizdiğine
baktım. Çok dikkat ettim; çok düşündüm ama sözcüklerin altını ne maksatla
çizdiğini bir türlü anlayamadım.
Deli olmak işten değildi. Hiç kimse ile konuşmuyordu ki onunla ahbap
olup sorayım. Ykpur köprüye gelinçe yerinden kalkar dosdoğru kapıya
yollanırdı.
Düşünüyordum: Bu kelimeleri niçin çizebilir? Belki bir ansiklopediye
hazırlık yapıyordur! Eğer öyle ise, pek garip bir usul.
Ancak işin iç yüzünü öğrenmek kolay değil. Siz benim yerimde
olsaydınız ne yapardım€1 Ben kurnazlığa baş vurmaya karar verdim, şöyle
bir çare buldum.
Bir gün tekrar adamın yanıbaşına oturdum. O yine elinde kalemi, hem
okuyor, hem çiziyordu. Bir zaman onu sessiz, sadasız seyrettikten sonra bir
aralık ansızın parmağımı uzatıp çizmediği bir kelimeyi göstererek: .....
— Atladınız! dedim.
— Hiç cevap vermedi, dönüp yüzüme bile bakmadı, gösterdiğim
kelimenin altını çizip işine devam etti. Fırsat bu fırsat. «Canım bu sözcüklerin
altını niçin çiziyorsunuz»? diye sorsaydım ya! Dilim tutuldu, soramadjm.
Aklım başıma geldiği zaman da aradan çok vakit geçmişti.
Bu işi ertesi güne sakladım. Ertesi gün yiiıe yanındaki yere oturdum.
Kafamı yaklaştırarak bir zaman yaptığı işi seyrettikten sonra damdan düşer
gibi:
— Bu çizdiğiniz sözcükleri ne yapıyorsunuz?
Diye sordum.
Başını bir saniye bana çevirdi. Günlerce uğraşarak topladığım cesareti bir
anda yok eden bir sertlikle:
— Lâzım mı?
Diye cevap verdi.
68
Aynaya bakmadım ama her halde kıpkırmızı kesilmiştim. Mahvoldum, rezil
oldum. Ne cevap verebildim, ne de bir şey yapabildim. Bir daha adamın
yanına da oturmadım.

***

Bir sabah (oturacak) yer bulamamış, ayakta kalmıştım. O-oturuyordu.


Gittim oturduğu kanapenin arka tarafında, ayakta durdum. Elimde olmayarak
onun durmadan kelimelerin altım çizen kalemini gözlüyordum.
Bu sırada kulağımın dibinde hafif bir ses iştildi: bir sivrisinek. Sol
kulağımdan burnuma doğru inerek tatlı bir uçuş yaptıktan sonra,dosdoğru
gitti, bizimkinin ensesine kondu.
Birden aklıma sıtma mücadelesi geldi. Mikroplu sivrisineklerden biri
olmasın bu! Hayvana dikkatle baktım, ta kendisi! Sıtma taşıyan
sivrisineklerden biri. Şimdi ne yapmalı? Mesele gayet ciddi idi. Göz göre
göre bir adam, hem de gayet çalışkan, ciddi bilgili bir adam sıtmaya
yakalanıyordu.
— Bayım, ensenize bir şey kondu. Bir sivrisinek!
Diyeceğim ama bir ters cevap verirse? Zaten aramızda bir soğukluk var.
— Sana ne?
Derse ne cevap veririm?
Köpoğlu sinek bir türlü uçup gitmez! Evet, ne kalkacağı var, ne de
gideceği..;. Eğer mikroplu ise herif yandı. Değilse iki ihtimal (olasılık) var.
Bu adam ya sıtmalıdır, yahut değildir. Sıtmalı değilse mesele yok. Fakat ya
sıtmalı ise hastalığı hayvan vasıtasıyla başka bir vatandaşa geçebilir. Aman
yarabbi! Burada büyük bir sıtma felâketi hazırlanıyor.
Ben böyle düşünürken sinek keyifli keyifli kanatlarını sallıyordu. O sırada
Köprüye gelmişiz. Vapurdan inmek için adam ayağa kalkınca hemen arkasına
düştüm. O gider, ben giderim. Sinek keyfinde... Deli olmak işten değil...
Birden ne oldu, nasıl oldu, nasıl yaptım, bilmiyorum, bilemiyorum. Olanca
kuvvetimle herifin ensesine bir tokat aşketmişim (=atmışım, yapıştırmışım).
Adam tokatı yer yemez düştü. Hem nereye? Denize!
Bitabiî ortalık karıştı. İnsanlar bağrıştı, düdükler çaldı, polis yetişti.
Kollarımdan yakalanınca aklım başıma geldi. Adamı çabucak kurtardılar. Tabiî
ben de karakolu, oradan da mahkemeyi boyladım.
Yolda düşündüm taşındım. Bu işi bir sivrisinek yüzünden yaptım dersem
gülecekler; kimse inanmayacak. Akıl muayenesi yaptıracaklar. Akıllı
olduğunu kim ispat edebilmiş ki ben edeyim?
Baktım ki o ceza daha ağır; sivrisinek sorununu hiç açmadım. Arkadan,
kendisini bir arkadaşa benzettiğimi, şaka diye ensesine bir tokat attığımı,
fena bir tesadüf eseri denize düştüğünü, kendisine karşı hiç bir düşmanlığım
olmadığını söyledim.

69
Fakat herif inatçı çıktı. Çoktandır kendisini takip ettiğimi, hattâ geçenlendç
işine karıştığım için beni terslemek zorunda kaldığını, bu yüzden kavga
çıkarmak ıtediğimi ve sonunda kendisini denize attığımı iddia etti. Kısası altı
ayı giydik!
Hiç bir şeye yanmıyorum. O adam gazetedeki sözcüklerin altım ne diye
çiziyor, onu bir türlü öğrenemedim, deli olacağım!
(Rakım Çalapala)
Alışırma 11. Aşağıdaki somlan yanıtlayın:
1. Okuduğunuz mizah öyküsünde başlıca kaç kahraman var? 2. Öyküyü
anlatan, birkaç yıl önce ne yüzden hapse girmişti? 3. İiban bir sivrisinek
öldürdüğü için hapis cezası (veya hatta para cezası) görür mü? 4, O yaz
nereye, ne için gitmişlerdi? 5. Hikâyeci istirahattan söz edeıken neden «sözde»
sözcüğünü kullanır? 6. Her sabah tstanbula indiği vapurda öykücünün
dikkatini çeken, merakım uyandıran adamı tarif eder misiniz*? Aledâdebir i ısan
mıydı? 7 .0 adam vapurda her gün ne yapardı? 8. Sözcüklerin altım çizmekte
amacı ne olabilirdi? 9. Beriki işin içyüzünü neden cğrenem:yordu? 10. Nihayet
ne yaptı? 11. Hazırladığı soruyu neden sormadı? 12. Ertesi sabah sorunca ne
oldu? Öteki bizimkini azarladı mı? Kavga mı çıkardı? bağırıp çağırdı mı? Nasıl
oldu da berikini aptal yerine koyda? 13. Bir sabah gencin ensesine konan
sivrisinek nasıl bir sinekti? 14. Bununla ilgili olarak beriki, akl ndan ne gibi
ihtimalleri geçirdi? 15. Sineğin konduğunu söylemeye neden cesaret
edemiyordu? Söyleseydi ne olabilirdi? 16. Bizimki, sineği öldürmek için nihayet
fırsat bununca ne oldu? 17.MaLkemede ne söyledi? Sivrisinek meselesini
niçin açmadı? 19. Genç adamın söyledikleri neydi? 19. Sonunda beriki
duyduğu hissi beyan edencen ne diyor? Yandığı şey neymiş?

Abşırma 12. Üç nokta yerine gerekli ekleri koyunuz:


1. Eğer (sent ileride bir daha kurnazlığa baş vur.,, (ben) seninle arkadaşlı*
etm e.... 2. Dün (ben) arkasına düş... nerede oturduğunu b il.... 3. Size yan
baktıklarına şaşmıyorum. Az çok cesur ol ...telâşa düşmeyip onlara yardım
göster.... 4. İşiniz duman. Eğer anlattıklarınızı ispat etme..., ceza gör.. „ hapse
gir... . 5. Keşke biz meraka düşme... de yolumuza devam et... . 6. (Siz)
zamanında her şeyi bana aç... şimdi her şey yerinde... . 7. Şaka etmeyin.
İleride başımıza bir felâket gel..., bunun cezasını siz g ö r.... 8. Uzaktan bir
polis filân görün..., bana haber ver. 9. Otoyu o kadar hızlı sürme. Polis dikkat
et...para cezası kesebilir. 10.0 gün kavgaya girişme..., şimdi hapiste yatma...,
annesi de üzülme.... 11. Alelade bir olay. O esnada aşırı heyecanlanıp kavga
çıkarma...adamla pekâlâ anlaşabil...

Abşırma 13. Aşağıdaki tümceleri Rusçaya nakledin:


1. Başkanın asıl kızgınlığı otelci Hüsnü’ye idi. Üstünde frak olduğu için en
başa geçmiş, birdenbire bir önem almıştı. Frakı giyince kimse de ona «Geri
70
Air!» deyemiyordu. (A.N.) 2 .... Lokantanın dehşetli iş yaptığını söyledin.
Herif cuma günü gelince rezil olacağız! (A.N.) 3. Treni kaçıracağım
telâşından evden çıkarken çantamı unutmuştum. 4. Türkiye’ye gezi yapmak
fırsatı düşerse vallahi kaçırmam. 5. Gazeteme röportaj göndereyim
düşüncesiyle postaya yollandım. 6. O herifi yakalatıp hapse yatırtmak
lüzumunu (gereğini) çoktanberi duyuyoruz ama, bunu yaptırmak elimizde
(değildir. 7 .0 yıllarda iyi kötü küçük bir sermayem (param) olsaydı, bugün
ben de en azından birkaç yüzbin liralık adamdım! (O.K.) 8. Meselâ N.
Hikmet’in hayatına bakınız. Nâzım Türkiyede ... hayatını kazanmak için bin
bir çareye başvurur, gazetelere yazı yazar, tiyatrolara piyes hazırlar,
sinem aya rejisörlük yapardı. Şiirlerinde beş para kazandığını
hatırlanıyorum. (Z.S.) 9. Bir plaja gitseydiniz? — Sonunda öyle yaptım.
(A.N.) 10. Bir gün sıkıldı:— Ben kitapların olduğu yere gitsem, dedi. (Ö.S.)

Alışırma 14. Aşağıdaki parçayı Türkçeye geçiriniz:


Селим и Кямиль — два одноклассника, выпускники одной школы.
Селим был серьезным, воспитанным и немного хитрым мальчиком. Он
хорошо учился и всегда оказывался первым среди своих товарищей,
Кямиль — смелый, но резкий человек и большой упрямец. В школе он
был лентяем, на уроках бездельничал («ловил мух»). Селим его иноща
стыдил, но он не слушал.
Недавно на голову Кямиля обрушилась (пришла) беда. Между ним н
каким-то человеком возникла ссора. О подоплеке этого дела Кямиль
рассказывать не хочет. Кто-то кому-то дал несколько оплеух, к тому же
изо всех сил. Кого-то увезли в больницу, кто-то попал в полицейский
.участок. Если Кямиль попадет под суд и понесет тюремное наказание,
то положение его семьи ужасное. Особенно при нынешней дороговиз­
не жнзнн. Кямиль и сам не знает, как ему следует действовать. Чтобы
получить какой-то совет, он едет к Селиму. Кямиль говорит:
«Два года тому назад Селим с неизвестной мне целью уехал в Кыр-
шехир, и с тех пор я с ним не виделся. Сегодня утром я случайно увидел
fero, проезжая на трамвае по улице Мешрутийет, и, конечно, очень об­
радовался. Селим симпатичный парень высокого роста. Я его сразу от­
личу среди сотни людей. Если бы я крикнул и махнул рукой, он, вероят­
но, меня узнал бы. Но у меня отнялся язык — кричать в трамвае пока­
залось стыдно. От растерянности я не знал, что делать. Потом, наконец,
я пришел в себя и на следующей остановке сошел с трамвая. Однако
Селим не показывался. Проходя мимо одного кафе, я подумал: «Уж не
здесь ли он?» — и зашел внутрь. Но и там его не было. Значит, я его
упустил. Однако, поразмыслив, я сказал сам себе: «Селим — занятой
человек. Но вечером он должен быть дома. Зайду к нему, и все будет в
Bildiri Özetleri Kitabı - II. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve
I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı ÖNSÖZ Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Projesi kapsamında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi ile Milli Eğitim Bakanlığı, YTB (Yurt Dışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı), TİKA (Türk İşbirliği ve Koordinasyon Başkanlığı Ajansı), Eskişehir Valiliği, Eskişehir İl Millî Eğitim Müdürlüğü, TÜRKSOY, Uluslararası Türk Akademisi, TRT Avaz işbirliği ve PEGEM Akademi, Nobel, Eğiten Kitap sponsorluğunda gerçekleştirilen 1. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı’na katılımınızla onurlandırdığınız için teşekkür ediyoruz. Türk Dünyası adına 36 ülke/bölgeden katılımın gerçekleşmesiyle Türk Dünyasının buluştuğu büyük bir uluslararası kurultay olmuştur. Bu kurultayda, bu projenin önemi nedir ve neden Türk Dünyası çocuk oyun ve oyuncakları sorularının cevapları, sizin adınıza sorulmuş ve cevaplanmaya çalışılmıştır. Avrupa ve Amerika’da uygulanmakta olan eğitim programları bilim insanlarımız tarafından incelenmekte ve bu programlar doğrultusunda çocuklarımızın gelişimine ve öğrenimine en fazla katkı sağlayabilecek eğitim programları oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bugün eğitim programlarımız oluşturulurken çağın gerektirdiği donanım öngörülmekte ve çocuklarımızın üst düzey düşünme becerileri ile desteklenmesi hedef alınmaktadır. Ancak unutulan bir husus vardır ki bu husus toplumsal düzeni, toplum içerisinde kimlik kazanmayı ve toplumun devamlılığını sağlamayı öngören kültürün aktarımıdır. Toplum, oluşturduğu kültür ile bir arada olabilme ve sürekliliğini sağlayabilme başarısını göstermektedir. Toplum olarak Türk Toplumuna baktığımızda 3000 yıllık bir geçmişin olduğu zengin bir kültürün varlığı görülmektedir. Türk toplumu, Asya’nın Ata toprağı olduğu, buradan diğer kıtalara dağılımın gerçekleştiği ve gittiği her bölgeye kültürünü taşıdığı bir toplumdur. Modern eğitim anlayışları içerisinde var olan bu kültürün aktarımı ne kadar gerçekleştirilmekte ve çocuklarımız kültürünü ne kadar anlayabilmektedir? Bu soru gerçekten önemli bir soru ve sorundur. Tabi ki kültür sadece eğitim ortamlarında aktarılmamakta, ailelerin ve toplumsal yaşantıların da bu aktarımda rolü yer almaktadır. Ancak bu aktarım tesadüflere, ihtimallere bırakılamayacak kadar mühimdir ve toplumların eğitim felsefesi o toplumun millî ve manevi menfaatlerini içermelidir. İşte bu nedenlerdendir ki 3000 yıllık Türk Dünyası kültürü eğitimle gelecek nesillerimize kazandırılmalı ve kültürel aktarımın devamlılığı sağlanmalıdır. İkinci sorumuz olan neden oyun ve oyuncaklar sorusunun iki cevabı bulunmaktadır. Çocuk oyun ve oyuncakları, çocukların yaşadıkları toplum içerisinde gelecekteki yaşantılarının deneyimini kazandıkları roller, yemeklerimiz, giysilerimiz gibi kültürün içerisinde yer alan önemli bir unsurdur. Üstelik oyun ve oyuncaklar çocukların içerisinde aktif olarak yer almaları ve kurallarını, tekerlemelerini, oyuncağını toplumun kültürüne göre kendilerinin geliştirmeleri sebebiyle, kültür ile çocuğun en etkili şekilde bir araya geldiği bir unsurdur. İşte burada ikinci önemli cevap karşımıza çıkmaktadır. Kültürel aktarımın eğitim içerisinde hangi yollarla kazandırılacağı, diğer bir ifade ile etkin olan yöntemi bize oyun ve oyuncaklar sunmaktadır. Çocukların içerisinde eğlenerek ve isteyerek yer aldıkları oyunlar ve I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı kullandıkları oyuncaklar eğitimcilerin kültürü nasıl aktarabiliriz sorusunun cevabını verdikleri anahtar olacaktır. İşte bu anahtarın kullanımı için, Atalarımızın bize bıraktıkları mirasımız olan oyun ve oyuncaklarımız Türk Dünyası olarak pedagojik tartışmalara açılmıştır. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesinin ev sahipliğini yaptığı, çocuklarımız ve geleceğimiz için bu kadar önemli bir düzenleme içerisinde yer alan katılımcılara ve emeği geçen herkese teşekkür ederiz. Yrd. Doç.Dr. Yalçın Bay Yrd. Doç.Dr. D. Neslihan Bay TUDÇOOK Düzenleme Kurulu Eş Başkanları I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı DÜZENLEME KURULU Kurultay Eş Başkanları Prof. Dr. M. Bahaddin ACAT Prof. Dr. Selahattin TURAN Düzenleme Kurulu Eş Başkanları Yrd. Doç. Dr. Yalçın BAY Yrd. Doç. Dr. D. Neslihan BAY Düzenleme Kurulu Üyeleri Doç. Dr. Pınar GİRMEN Doç. Dr. Cavide DEMİRCİ Doç. Dr. Esra DERELİ Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir ÖZTÜRK Yrd. Doç. Dr. Burcu ANILAN Yrd. Doç. Dr. Emre Ev ÇİMEN Yrd. Doç. Dr. Ersin KARADEMİR Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ANILAN Yrd. Doç. Dr. Mehmet ERSOY Yrd. Doç. Dr. Semra KIRANLI GÜNGÖR Yrd. Doç. Dr. Ümmügülsüm KORKMAZ Yrd. Doç. Dr. Zeynep YURTSEVEN Arş. Gör. Ayşe DÖNMEZ Arş. Gör. Burak Yasin YILMAZ Arş. Gör. Candaş UYGAN Arş. Gör. Dilara YAYA Arş. Gör. Eren Can AYBEK Arş. Gör. İsmail KAŞARCI Arş. Gör. Mikail YALÇIN Arş. Gör. Muhammed ÖZ Arş. Gör. Özge ÖZTEKİN Arş. Gör. Özge Sultan BALIKÇI Arş. Gör. Sabiha İŞÇİ Arş. Gör. Serdar KÖRÜK Arş. Gör. Şule Betül TOSUNTAŞ Arş. Gör. Yasir ARMAĞAN Arş. Gör. Yusuf AY Arş. Gör. Zeynep KILIÇ Arş. Gör. Z. Melis DEMİR Uzm. Muhammed AYDIN Uzm. Ömer Faruk BAYRAKÇI Okt. Madina YÖRÜK I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı BİLİM KURULU 1 Prof.Dr. Abdurrahman KILIÇ Düzce Üniversitesi 2 Prof.Dr. Ahmet AYPAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 3 Prof.Dr. Akmatali ALİMBEKOV Kırgızistan Manas Üniversitesi 4 Prof.Dr. Alexey GOLIKOV Rusya Federasyonu Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bilimleri Enstitüsü 5 Prof.Dr. Alimcan İNAYET Ege Üniversitesi 6 Prof.Dr. Almas SHAYKHULOV Rusya Federasyonu Başkurtistan Cumhuriyeti Başkurtistan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi 7 Prof.Dr. Asuman Seda SARACALIOĞLU Adnan Menderes Üniversitesi 8 Prof.Dr. Ayhan AYDIN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 9 Prof.Dr. Baljir BALDULMAA Mongolian State University of Education 10 Prof.Dr. Basangova Tamara GORYAEVNA Rusya Federasyonu Kalmuk Cumhuriyeti 11 Prof.Dr. Cabbar IŞANKUL Özbekistan Bilimler Akademisi Alişir Nevai Dil ve Edebiyat Enstitüsü 12 Prof.Dr. Cemil YÜCEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 13 Prof.Dr. Damir İSHAKOV Rusya Federasyonu Tataristan Cumhuriyeti Tataristan Bilimler Akademisi 14 Prof.Dr. Darhan HIDIRALİ Türk Akademisi 15 Prof.Dr. Dilshod RAHİMOV Tacikistan Bilim Akademisi 16 Prof.Dr. Douslas K. HARTMAN ABD Michigan State University 17 Prof.Dr. Esma ŞİMŞEK Fırat Üniversitesi 18 Prof.Dr. Fatma ALISINANOĞLU Gelişim Üniversitesi 19 Prof.Dr. Firdevs GÜNEŞ Bartın Üniversitesi 20 Prof.Dr. Grigori TOMSKİ Académie Internationale CONCORDE 21 Prof.Dr. Gülay MİRZAOĞLU Hacettepe Üniversitesi 22 Prof.Dr. Handan Asude BAŞAL Uludağ Üniversitesi 23 Prof.Dr. Hayati AKYOL Gazi Üniversitesi 24 Prof.Dr. İsa HABBİBAYLİ Azerbaycan Milli İlimler Akademisi 25 Prof.Dr. Jodene FINE ABD Michigan State University 26 Prof.Dr. Kamoludin ABDULLAEV Tacikistan Central Asia: Study and Teaching 27 Prof.Dr. M. Bahaddin ACAT Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 28 Prof.Dr. Mehmet ŞİŞMAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 29 Prof.Dr. Mustafa ERGÜN Afyon Kocatepe Üniversitesi 30 Prof.Dr. Mustafa SAFRAN Gazi Üniversitesi 31 Prof.Dr. Mübeccel GÖNEN Hacettepe Üniversitesi 32 Prof.Dr. Nebi ÖZDEMİR Hacettepe Üniversitesi 33 Prof.Dr. Nilüfer ÖZABACI Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 34 Prof.Dr. Nurbubu ASIPOVAN Kırgızistan Manas Üniversitesi 35 Prof.Dr. Ondar ERGELEER Rusya Federasyonu Tuva Cumhuriyeti (Çüvürekovich) Tuva Devlet Üniversitesi 36 Prof.Dr. Özden TEZEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 37 Prof.Dr. Özkul ÇOBANOĞLU Hacettepe Üniversitesi I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı 38 Prof.Dr. Raxmonov NASIMXON Özbekistan Bilimler Akademisi 39 Prof.Dr. Selahattin TURAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 40 Prof.Dr. Sultan TULU Muğla Üniversitesi 41 Prof.Dr. Tamara BİTTİROVA Rusya Federasyonu Kabardey-­‐Balkar Cumhuriyeti Rusya Akademisi 42 Prof.Dr. Timur KOCAOĞLU ABD Michigan State University 43 Prof.Dr. Victor BUTANAEV Rusya Federasyonu Hakasya Cumhuriyeti Hakasya Milli Üniversitesi 44 Prof.Dr. Zarema KIPKEEVA Rusya Federasyonu Karaçay – Çerkes Cumhuriyeti Karaçayevsk Umar Aliyev Üniversitesi 45 Doç.Dr. Gülnara Yusuf qızı SEİTVANİ Kırım Tatar ve Şarq Filologiyası Fakülteti 46 Doç.Dr. Ali Fuat ARICI Yıldız Teknik Üniversitesi 47 Doç.Dr. Ayfer ŞAHİN Ahi Evran Üniversitesi 48 Doç.Dr. İlkin Rüstemzade FARİZOĞLU Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi 49 Doç.Dr. Suat UNGAN Karadeniz Teknik Üniversitesi 50 Doç.Dr. Svetlana TÜBEEVA Rusya Federasyonu Kabardey Balkar Devlet Üniversitesi 51 Doç.Dr. Akedil TOİSHANULY Kazakistan Türk Akademisi 52 Doç.Dr. Ali ERYILMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 53 Doç.Dr. Asım ARI Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 54 Doç.Dr. Ayşe AYPAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 55 Doç.Dr. Aytaç KURTULUŞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 56 Doç.Dr. Baisheva Maria İVANOVNA Rusya Federasyonu Federasyonu Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bilimleri Enstitüsü 57 Doç.Dr. Cansu Filik İŞÇEN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 58 Doç.Dr. Cavide DEMİRCİ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 59 Doç.Dr. Cengiz GÖKŞEN Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi 60 Doç.Dr. Emine KOLAÇ Anadolu Üniversitesi 61 Doç.Dr. Engin KARADAĞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 62 Doç.Dr. Erkin EMET Ankara Üniversitesi 63 Doç.Dr. Esra DERELİ İMAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 64 Doç.Dr. Eyüp ARTVİNLİ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 65 Doç.Dr. Habibe YAZICI ERSOY Gazi Üniversitesi 66 Doç.Dr. İsmail ACUN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 67 Doç.Dr. Kürşat YENİLMEZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 68 Doç.Dr. Lena TROEVA-­‐LUGINOVA Rusya Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bilimleri Enstitüsü 69 Doç.Dr. Leyla ÜLMEZOVA Rusya Federasyonu Kaberdey – Balkar Cumhuriyeti Sen Petersburg Devler Üniversitesi 70 Doç.Dr. M.Zafer BALBAĞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 71 Doç.Dr. Macid A. MELEKOĞLU Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 72 Doç.Dr. Mızrap POLAT Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 73 Doç.Dr. Mohammad Yalim YARQIN Kabil Devlet Üniversitesi, General Manager at Star Radio and TV I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı 74 Doç.Dr. Pınar ANAPA Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 75 Doç.Dr. Pınar GİRMEN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 76 Doç.Dr. S. Deniz KORKMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 77 Doç.Dr. Suzan D.CANHASİ Kosova Priştine Üniversitesi 78 Doç.Dr. Şengül S. ANAGÜN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 79 Doç.Dr. Zekiya MAHMUTOVANIN Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi 80 Doç.Dr. Zühal ÇUBUKÇU Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 81 Yrd.Doç.Dr. Nuran Malta-­‐MUHAXERİ Kosova Priştine Üniversitesi 82 Yrd.Doç. Dr. Derya YILMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 83 Yrd.Doç.Dr. Abdulkadir ÖZTÜRK Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 84 Yrd.Doç.Dr. Asiye BERBER Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 85 Yrd.Doç.Dr. Burcu ANILAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 86 Yrd.Doç.Dr. C. Murat KANDEMİR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 87 Yrd.Doç.Dr. Çiğdem KARA Anadolu Üniversitesi 88 Yrd.Doç.Dr. D. Neslihan BAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 89 Yrd.Doç.Dr. Dilek TÜRKYILMAZ Gazi Üniversitesi 90 Yrd.Doç.Dr. Doğan KAYA Cumhuriyet Üniversitesi 91 Yrd.Doç.Dr. Emre EV ÇİMEN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 92 Yrd.Doç.Dr. Ersin KARADEMİR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 93 Yrd.Doç.Dr. Esra EREN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 94 Yrd.Doç.Dr. Fatih BEKTAŞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 95 Yrd.Doç.Dr. H. Adnan ARSLANTAŞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 96 Yrd.Doç.Dr. Hilmi DEMİRAL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 97 Yrd.Doç.Dr. Hüseyin ANILAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 98 Yrd.Doç.Dr. İlknur YÜKSEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 99 Yrd.Doç.Dr. İsmail YÜKSEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 100 Yrd.Doç.Dr. Mehmet ERSOY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 101 Yrd.Doç.Dr. Melih TURĞUT Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 102 Yrd.Doç.Dr. Mine SÖNMEZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 103 Yrd.Doç.Dr. Munise SEÇKİN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 104 Yrd.Doç.Dr. Nevin Güner YILDIZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 105 Yrd.Doç.Dr. Özlem Şimşek ÇETİN Kırıkkale Üniversitesi 106 Yrd. Doç. Dr. Sakine GAYBELİYEVA Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi 107 Yrd.Doç.Dr. Semra Kıranlı GÜNGÖR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 108 Yrd.Doç.Dr. Ümit ÖZKANAL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 109 Yrd.Doç.Dr. Ümmügülsüm KORKMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 110 Yrd.Doç.Dr. Yalçın BAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 111 Yrd.Doç.Dr. Zeynep YURTSEVEN AVCI Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 112 Dr. Firuz FEVZİ Kabil Devlet University 113 Dr. Güllü KARANFİL Moldova İMBL, South Russian Üniversity 114 Dr. Kadiyan BOOBEKOVA Kırgızistan Manas Üniversitesi 115 Dr. Temirbulatova Enegiz ASHİROVNA Rusya Federasyonu Karaçay-­‐Çerkes Cumhuriyeti I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı Rusya Federasyonu Dagıstan Cumhuriyeti Mahakale Devlet Üniversitesi 116 Dr. Yusup İDRİSOV 117 Öğrt. Gör. Intımakgül NURMAGOMBETOVA Kazakistan Ahmet Yesevi Üniversitesi 118 Öğrt. Gör. Menent SHUKRİYEVA Bulgaristan Şumnu Üniversitesi 119 Öğr. Gör. M. Tekin KOÇKAR ESOGÜ Halkbilim Araştırma ve Uygulama Merkezi 120 Uzm. Aidash BARYNMANA Rusya Federasyonu Tuva Cumhuriyeti Tuva Kültür Merkezi Sanat Müdürü 121 Uzm. Aişe MEMETOVA Kırım Tatar İslam Medeniyeti (kültürü) Bölümü Müdürü 122 Uzm. Erzhan TOLEK Kazakistan Türk Akademisi 123 Uzm. István VIDAK Macaristan Türkolog, Kece Uzmanı 124 Uzm. İbrahim YILDIRIM Kazakistan Yunus Emre Türk Kültürü Merkezi 125 Uzm. Mari NAGY Macaristan Türkolog, Kece Uzmanı 126 Uzm. Maya SAPAROWA İran Türkolog / Yazar 127 Uzm. Mongush ANDREY Rusya Federasyonu Tuva Cumhuriyeti Tuva Kültür Merkezi Sanat Müdürü 128 Uzm. Musemma RASİMOVA Kırım Sakovi Lisesi Türkolog 129 Uzm. Nadirbek JORAKOZİYEV Özbekistan Bilimler Akademisi 130 Uzm. Nadya TIDIKOVA Rusya Federasyonu Altay Cumhuriyeti Altay Bilimler Akademisi 131 Uzm. Osman TURDİ Nevşehir Üniversitesi 132 Uzm. Tumen ULZİİ Mogolistan ( Munkh Itgelt) International İntellectual Museum Sahibi 133 Uzm. Zülfiya TADİKOVNA Rusya Federasyonu Hakasya Cumhuriyeti Hakasya Kültür Merkezi 134 Mansur KURYAZOV Özbekistan Oyuncak Ustası 135 Marina KARYAGİNA Rusya Federasyonu Çuvaşistan Devlet Televizyonu 136 Müfettiş Vildan BORMAMBET Romanya Eğitim Bakanlığı 137 Valeri TURGAY Rusya Federasyonu Çuvaşistan Mihail Sespelya Vakfı Müdürü 138 Vasiliy PETROV Rusya Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bakan Yardımcısı 139 Yazar Gülnara HALFİTDİNOVA Rusya Federasyonu Başkurtistan Cumhuriyeti “Bashkortostan kizi”nda – aile ve kadınlar” Dergisi 140 Yazar Küller TEPUKOV Rusya Federasyonu Altay Cumhuriyeti Çocuk kitabı yazarı 141 Yazar Rabit BATULLA Rusya Federasyonu Tataristan Cumhuriyeti Yazar 142 Yazar Yücel FEVZİOĞLU Almanya Türk Dünyası Masal ve Hikayeleri Yazarı I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı İÇİNDEKİLER • Geleneksel Çocuk Oyunlarının Anadili Eğitimine Etkisi .............................................................. 1 • Çocukların Problem Çözme Becerisi ve Dil Gelişiminde Bilmece ve Tekerlemelerin Önemi ...... 3 • Göçebe Kırgızların Çocukları Sosyalleştirme Kültüründeki Halk Oyunlarının Yeri ...................... 5 • Çocuk Oyunlarının Çocuklara Milli Kültürel Değerlerin Aşılanmasında, Onların Ahlak ve Eğitiminin Gelişmesinde Rolü .................................................................................................... 6 • Değerler Eğitiminin Müzikli Oyunlar Aracılığı ile Kazandırılması ................................................ 7 • Okul Öncesi Eğitiminde Şarkılı Oyunlar Yoluyla Değerler Eğitimi: Nitel Örnek Bir Çalışma ....... 8 • İlkokulda Derslerde Oynatılan Oyunların Değerler Eğitimi Verilmesindeki Katkısı .................... 9 • Türkiye’de Oynanan Geleneksel Çocuk Oyunlarının Değerler Eğitimindeki Rolü Açısından İncelenmesi .............................................................................................................................. 10 • Ramazan Ayını Sevdirmek İçin Düzenlenmiş Geleneksel Çocuk Oyunları ................................ 12 • Milli ve Manevi Değerlere Dayalı Kültürel Miraslarımızın Okul Öncesi Dönemde Geleneksel Oyunlar ile Tanıtımı ve Aktarımı .............................................................................................. 13 • Saha Bölgesi Masa Oyunları ve Çocukların Zihinsel Gelişimi Üzerinde Etkileri? / Настольные Игры Народа Саха И Их Влияние На Интеллектуальное Развитие Детей .......................... 14 • Çocukların Hayallerindeki Oyuncaklar ..................................................................................... 15 • Halk Oyunlarında “Karı” (Kadın) Karakteri ............................................................................... 17 • Okul Öncesi Dönemde Ebeveynlerin Çocuklarına Oyuncak Seçimi Tercih Nedenlerinin İncelenmesi .............................................................................................................................. 18 • Koleksiyoner Kutu Oyunu ........................................................................................................ 19 • ‘Kentleşmede Çocuğa Görelik’ İlkesinin Oluşturulması ve Bu Çerçevede Çocukluğumuzdaki Oyunların Önemi ...................................................................................................................... 20 • Ailelerin 0-­‐6 Yaş Çocuklara Yönelik Oyuncak Seçimlerindeki Kriterlerin İncelenmesi ............. 21 • Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Zekâ Oyunları ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Oyunların Eğitimde Kullanılabilirliğine Yönelik Görüşleri ........................................................................................ 22 • Adölesanların Oynadıkları Bilgisayar Oyunları ve Oyuna Ayırdıkları Zamanın Değerlendirilmesi: Kalitatif Çalışma ....................................................................................................................... 23 • Okul Öncesi ve Birinci Sınıf Öğrencilerinin Oyun/Oyuncak Hakkındaki Görüşlerinin Karşılaştırılması ........................................................................................................................ 24 • Zeka Oyunları Dersi Öğretim Programı'nın Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi ... 24 • Zeka Oyunları Arayıcılığıyla İnternetin ve Telefonun Zararlı Kullanımının Azaltılması ............. 25 • Geleneksel Kültür ve Modern Bilimin Sentezi Bir Oyun: Jipto ................................................. 26 • Okul Öncesi Eğitiminde Oyun ve Oyuncak Materyallerine İlişkin Yönetici ve Öğretmen Görüşleri .................................................................................................................................. 28 • Türk Kültürüne Ait Oyun ve Oyuncakların Okul Öncesinde Yapılandırılmış Origami Materyalleri ile Kullanımı ......................................................................................................... 29 • Dramatik Oyun, Sosyodramatik Oyun ve Öz-­‐Düzenleme ........................................................ 30 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Ailemin ve Benim Oyun ve Oyuncaklarım ................................................................................ 31 • Elazığ’ın Geleneksel Çocuk Oyunları ........................................................................................ 32 • Dedeler Çocukken Neler Yapar Neler Oynarlardı ..................................................................... 33 • Orta Asya’da Oynanan Geleneksel Oyunların Eğitsel Oyuna Dönüştürülmesinin Akademik Başarıya ve Matematik Dersine Yönelik Tutuma Etkisi ............................................................ 34 • Malazgirt Buka Baran Çocuk Oyunu ......................................................................................... 35 • Malazgirt Lap Oyunu ................................................................................................................ 36 • Malazgirt Kosageli Oyunu ....................................................................................................... 36 • Isparta-­‐ Çandır Çocuk Oyunları ................................................................................................ 37 • Kazak Çocuklarının Asık Oyunu ve Asık ile İlgili Ulusal, Kültürel Değerler ................................ 39 • Arkeolojik Veriler Işığında Antik Dönemde Oyun ve Oyuncakalar ........................................... 40 • Tüm Yönleriyle Dokuztaş ......................................................................................................... 41 • Özbek Çocuk Oyunlarındaki Tekerlemelerin Yeri ve Önemi .................................................... 42 • Kırımın Sosyokültürel Yapısında Çocuk Oyunları: Kırım Tatar Oyunlarının Analizi / Детские Игры В Социокультурном Пространстве Крыма: Анализ Развития Крымскотатарских Игр. ................................................................................................................................................. 44 • Kırım Tatar Dergisi "ARMANÇIK" Örneğinde Bir Kişinin Kimliğinin Oluşumunda Çocuk Eğitsel Oyunlarının Rolü / Роль Детских Развивающих Игр В Формировании Личности Человека На Примере Крымскотатарского Журнала «Арманчыкъ» ................................................. 44 • Karabağ Çocuk Oyunlarının Özellikleri ..................................................................................... 45 • Ermenistan Türklerinin Çocuk Oyun ve Oyuncaklari Üzerine (Sisyan İli, Desdegerd Kasabasi Örneğinde) ............................................................................................................................... 46 • Geleneksel Çocuk Oyun ve Oyuncakları Projesi ‘Üç Nesil Oyunda Buluştu’ ............................ 47 • Bizim Çocuk Oyunları ............................................................................................................... 48 • Türkçede Çocuk Oyun ve Oyuncak Dünyasına Ait Sözcükler ................................................... 51 • Çocuk Oyunları ve Oyuncak Kültürü: Ula Örneği ..................................................................... 52 • Kosova’da Unutulmaya Yüz Tutan Çocuk Oyunları ve Türkiye’deki Oyunlarla Karşılaştırılmaları ................................................................................................................................................. 53 • Anamur ve Çevresi Yörüklerinde Tarih Boyu Oyun Oyuncak İlişkisi ......................................... 54 • Unutulmaya Yüz Tutmuş Emirdağ Yöresi Çocuk Oyunları ve Bu Oyunların Eğitimsel Değeri .. 55 • Kıbrıs Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Elektronik Ortamda Tanıtımına Yönelik Bir Çalışma ..... 57 • Annelerimizin Çocukken Oynadıkları Oyunlar: Kalitatif Çalışma .............................................. 58 • Kazak Çocuklarının Geleneksel Aşık Oyunu ............................................................................. 59 • Türk Halklarındaki Zeka ve Mantık Oyunlarının Tanıtımı ve Onlar Hakkında Tarihi Bilgiler ..... 60 • Batılılaşma Dönemi Osmanlı Saraylarında Oyuncak ................................................................ 61 • "Aşık Oyunu: Kars Yöresinde Eski Bir Türk Çocuk Oyunu ve Günümüzdeki Süreklilikleri" ....... 62 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Türk Ninnilerinde Yaşayan Oyun Kültürünün Felsefi Özellikleri ve Sürdürülebilir Eğitim Uygulamaları ............................................................................................................................ 63 • Çocukken Oynadığımız Oyunlar: Fethiye Örneği ...................................................................... 64 • Ebeveynlerimiz Eski ve Yeni Oyunları Değerlendiriyor: Kalitatif Çalışma ................................. 65 • Kırklareli'nde Oyun ve Oyuncak ............................................................................................... 66 • 1980-­‐1990 Yıllarında Eskişehir'de Oynanan Sokak Oyunlarının Tanıtılarak Yaşatılması .......... 67 • Dede ve Ninelerin Çocukken Oynadığı Oyunlar ile Aynı Cinsiyetteki Torunlarının Oynadığı Oyunların Karşılaştırılması ....................................................................................................... 68 • 7-­‐11 Yaş Arası Çocukların Oynadığı Oyunlar ............................................................................ 69 • Halkbilimi Çalışmalarında Çocuk Oyun ve Oyuncak Araştırma Eğilimleri Doğrultusunda Türk Dünyası Çocuk Folkloru Nasıl Çalışılmalıdır? ............................................................................ 70 • Anadolu Türkmen Oyunlarında Çağırgan Örneği ..................................................................... 71 • Eğitim Tarihimizde Çocuk Oyunları: Ahmed Edib’in Terbiyevi Çocuk Oyunları Eseri Üzerine Bir İnceleme .................................................................................................................................. 72 • Kırgız Seyirlik Çocuk Eğlence Oyunu: Tak Teke ........................................................................ 73 • Başkurt Halk Oyunları .............................................................................................................. 74 • En Eski Oyun: Masal ................................................................................................................. 77 • Özbek Çocuk Oyunlarının İncelenmesi, Mitolojik Temelleri ve «Döndıraq» Oyunu ................ 78 • Bir Türk Zekâ Oyunu Olarak Satranç ........................................................................................ 80 • Türk Devletlerinde Ortak Çocuk Oyunları ................................................................................ 80 • Bel Omurgasının Sekiz Özelliği (Türk-­‐Moğol Halklarının Bulmaca Oyunu) .............................. 81 • Karaçay ve Balkarlılarda Çocuk Oyunları / Детские Игры У Карачаевцев И Балкарцев ...... 83 • Karaçay ve Balkarya’da Milli Çocuk Oyunları / Детские Национальные Игры В Карачае И Балкарии ................................................................................................................................. 85 • Шатра -­‐ Интеллектуальная Игра Алтайцев ........................................................................... 87 • Dünden Bu Güne Kültürel Çocuk Oyun ve Oyuncakları .......................................................... 88 • Anadolu Sahası Çocuk Oyunları Kataloğunun Hazırlanması Yolunda Bir Tecrübe: Trabzon Yöresi Çocuk Oyunları .............................................................................................................. 88 • Azeri, Kırgız, Başkırt, Gagauz ve Kazak Çocuk Oyunlarının İçerik ve Yapı Bakımından Seferihisar-­‐Türkiye Örnekleriyle Karşılaştırılması .................................................................... 89 • Çocukların Dünyasından Gerçek Dünyaya: Oyun ve Oyuncak ................................................. 90 • Geleneksel Çocuk Oyunları İçin Sokak Temelli Geleneksel Oyun Alanlarının Yeniden Keşfi ... 92 • Rus Çizgi Filmlerindeki Oyuncak Kahramanların Çocukların Okul Öncesi Eğitimindeki Önemi 93 • Türk Dünyasında Çocuk Oyuncakları: Bir Saha Çalışması ......................................................... 94 • Türk Dünyasında Çocuk Oyunları: Bir Saha Çalışması .............................................................. 97 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Ulusal Kimlik Gelişiminde Cocuk Oyun ve Oyuncaklarının Yeri ve Önemi / Место И Важность Национальных Игр И Игрушек В Усилении (Стимулировании) Национального Самосознания И В Становлении Национальной Идентичности ........................................ 99 • Fiziksel Eğitim Tarihimizden ................................................................................................... 100 • Geçmişten Günümüze Aşık Oyunları ..................................................................................... 102 • Deliorman Türklerinin Halk Kültüründeki Çocuk Oyunları .................................................... 102 • Qırımtatar Oyuncağının Geçmişi ve Zemaneviy Ömürdeki Yeri / Прошлое Крымскотатарской Игрушки И Место В Современной Жизни .......................................................................... 103 • Kırım Tatarlarının Oyunları ve Oyuncaklarının Etnik-­‐Kültürolojik Özellikleri ......................... 105 • Afganistan Özbek Çocukların Oyun ve Oyuncakları ............................................................... 106 • Geleneksel Çocuk Oyunları Tacikler Sınıflandırılması ............................................................ 109 • Özbek Çocuk Edebiyatında Oyun Şarkıları ............................................................................. 111 • Mongolian National Toys and Games .................................................................................... 112 • Tuva Çocuk Oyunu Sayzanak / Тувинская Детская Игра Сайзанак ..................................... 115 • Tuva Ulusal ‘Tevekteeri’ Oyununun Günümüzdeki Durumu / Современное Состояние Тувинской Национальной Игры Тевектээри ...................................................................... 117 • Nevruz Bayramı ile İlgili Özbek Halk Oyunları ve Çocuk Oyuncakları ..................................... 119 • Çocuk Eğitimi İçin Milli Oyunların Önemi ............................................................................... 120 • Türkiye ve Terek Kumuklarının Oyunları ................................................................................ 123 • Çocuk Oyunları ve Çocukalrın Sözel Dünyaları (Karaçay-­‐Malkar Folklor Temelinde) / Детские Игры И Вербальный Мир Малыша (На Материале Карачаево-­‐Балкарского Фольклора) ............................................................................................................................................... 124 • Çuvaş Halkının Parmak Oyunları ........................................................................................... 124 • Türk -­‐ Alman Çocuk Oyunların Karşılaştırılması ..................................................................... 125 • Çocuk Oyunlarında Mitolojik İzler Aranabilir Mi? .................................................................. 126 • Ahıska Türklerinde Çocuk Oyunları ........................................................................................ 127 • Geleneksel Kültür Ürünlerinin Eğitim Materyaline Dönüştürülmesi ...................................... 128 • Kırım Tatarların Çocuk Oyunları. Kırım Tatar Geleneksel Oyunlar ve Oyuncaklar Konuda Bügüne Kadar Yapılan Araştırmalar Tarihinden / Аннотация Детские Игры Крымских Татар. История Изучения Крымскотатарских Игрушек И Традиционных Игр ............................ 129 • Kültürel Süreklilik Sözlü İletişim ve Eğitim Bağlamında Türk Dünyası Çocuk Oyunları ........... 131 • Halk Biliminin Önemli Bir Alanı Olarak Çocuk Oyunları .......................................................... 132 • Türk Dünyasındaki Tekerlemeli Geleneksel El Çırpma Oyunlarıyla, Bilimsel Gerçeklerin Öğretilmesinin Akademik Başarıya ve Tutuma Etkisi ............................................................. 133 • Özbek Halk Oyunları ve Oyuncaklarının Araştırılma Meselesi ............................................... 135 • Türk Dünyası ile Amerika Yerlilerinin Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları Arasında Bir Karşılaştırma .......................................................................................................................... 137 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Anadolu Türkmen Oyunlarında Balçıkhisar Örneği ................................................................ 139 • Türkmeneli Çocuk Oyunları .................................................................................................... 140 • Oyuncağımı Paylaşıyorum ...................................................................................................... 141 • Çuvaş Halk Çocuk Oyun ve Oyuncakları / Чувашские Народные Игрушки И Детские Игры ............................................................................................................................................... 142 • Karabağ`Da Padişah Oyunu / «Padshah Game Of King)» İn Karabax ..................................... 143 • The Use of the Mongolıan Folk Tasks for Ingenuıty In Teachıng Mathematıcs (6-­‐7 Years Old) ............................................................................................................................................... 145 • ‘Kazıktaar’ Tuva Halk Oyunu ‘Aşık’ / Тувинская Народная Игра «Кажыктаар» .................. 147 • Çocuk ve Oyun ....................................................................................................................... 149 • Geleneksel Çocuk Oyunları Derneği / Ankara ........................................................................ 150 • Türk Dünyasında Aşık Oyunları .............................................................................................. 152 • Kazak Milli Oyunların Eğitimde Uygulanması ......................................................................... 154 • Somut Olmayan Kültürün Gelecek Kuşaklara Aktarılmasında Oyunun Önemi/ Bir Örneklem Olarak Çankırı’da Çocukların ve Yetişkinlerin Oynadığı Ortak Geleneksel Oyunlar ............... 155 • Geldi Aldı Götürdü Oynadı Oynadı Getirdi ............................................................................. 156 • Okulöncesi Dönemdeki Çocukların Kültürel Oyuncaklara ve Oyunlara Dair Algılamaları ...... 157 • Yabancı Dil Eğitiminde Çizgi Filmlerin Yeri ve Önemi ............................................................. 158 • Geçmişten Geleceğe, Tüketimden Üretime Oyun ve Oyuncak .............................................. 159 • Okul Öncesi Öğretmenlerinin Oyuncak Kavramına İlişkin Metaforik Algıları ......................... 160 • Mangala’sız Sen, Sen Değilsin! ............................................................................................... 162 • İlk Okuma Yazma Öğretiminde Oyun ve Oyuncakların Rolü .................................................. 164 • Özel Gereksinimi Olan Çocuklarda Kültür Temelli Oyunlar .................................................... 165 • Demokrasi Eğitiminde Oyunun Yeri ve Önemi ....................................................................... 166 • Geleneksel Türk Çocuk Oyunlarının Eğitsel İşlevleri Üzerine Bir İnceleme ............................ 167 • Geleneksel Çocuk Oyunları’nın Eğitimdeki Önemi ile Okullarda Oynanma Oranının Karşılaştırılması Hakkında Okul Müdürlerinin Görüşleri; Balıkesir Örneği ............................. 168 • Geleneksel Kültür Ürünlerinin Okul Öncesi Eğitim Materyaline Dönüştürülmesi ve Örnek Uygulamalar ........................................................................................................................... 169 • Kültürel Çocuk Oyunlarının Müzik Dersi Öğretim Programlarındaki Yeri ve Önemi .............. 170 • Aşık’a İlgisiz Kalma Değerlerinden Olma… ............................................................................. 171 • Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının Eğitici Oyuncak Algısının Değerlendirilmesi ................... 173 • Geleneksel Oyunların Derslerde Kullanılmasına Yönelik Öğretmen Görüşlerinin Belirlenmesi ............................................................................................................................................... 174 • Oyun ve Oyuncağın Eğitsel Değeri ......................................................................................... 175 • Yöresel Çocuk Oyunlarının Çocuk Gelişimine Yansımaları: Kuşadası Örneklemi ................... 176 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Kırgızlarda Aşık Kemiği Oyunlarının Türleri ve Çocukların Gelişimi Açısından Önemi ............ 177 • Erken Çocukluk Eğitimi Kurumlarında Yürütülen Oyun Etkinliklerindeki Kültürel Faktörlerin İncelenmesi ............................................................................................................................ 178 • Başkurt Oyunu Ustu Ustu (Uçtu Uçtu)’Nun Eğitimsel Öğeler Açısından İncelenmesi ............ 178 • Kırım Türklerinin Kültürel Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Eğitim Ortamlarında Kullanımı .... 179 • Cultural Games As An Instructional Tool: Pre-­‐Service Teachers’ Opinions ............................ 181 • Whether Children Prefer Cultural Turkish Games with Solid Materials or Using Technology? ............................................................................................................................................... 182 • Fen Eğitimini Zenginleştirmede Geleneksel Oyunların Yeri ................................................... 183 • En Güzel Elementler Bunlar ................................................................................................... 184 • Fen ve Teknoloji Dersinin Öğretiminde Hacivat Karagöz Oyununun Öğrenci Başarısına Etkisi ............................................................................................................................................... 185 • Maddenin Halleri ve Isı Ünitesinin Öğretiminde Oyun Etkinliklerinin Kullanılmasına İlişkin Öğrenci Görüşlerinin İncelenmesi .......................................................................................... 187 • The Child, the Curriculum, and Computer Games: The Digital Gamification of Education İn The U.S. .................................................................................................................................. 188 • Ata Yurttan Anayurda Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları ................................................... 188 • Dünya Animasyon Edebiyatı ve Sanatında Türk (Özbek) Çocuk Oyunları ve Oyuncaklarının Yeri ............................................................................................................................................... 189 • Kültürel Birlik Yolunda Çocuk Oyunlarının Rolü ..................................................................... 191 • Azerbaycan ve Anadolu Folklorunda Gelenek ve Görenekle Bağlı Çocuk Oyunlarımız .......... 191 • Özbekistan`Daki Çocuk Oyunlarının Bazı Özellikleri ............................................................... 192 • Türk Dünyası Cocuk Oyunlarının Kıyaslamalı İncelenmesi (Azerbaycan, Türkiye, Başkurt Türklerinin Örneklerine Dayanarak) ...................................................................................... 194 • Türk ve Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Çocukluklarında Oynadıkları Oyun ve Oyuncaklar ..... 195 • Türkiye (Maraş) ve Azerbaycan (Ordubad) Çocuk Oyunlarının Karşılaştırmalı İncelenmesi .. 196 • Kosova'da Çocuk Oyunları ..................................................................................................... 197 • Türk ve Akraba Topluluklarındaki Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Ortaklıkları Üzerine Bir Deneme ................................................................................................................................. 198 • Kazakistan’da Dokuzkumalak Kütahya’da Dokuztaş .............................................................. 200 • Türk Dünyasından Çocuk Oyunları Örnekleri ......................................................................... 201 • Türkmenistan’ın Millî Çocuk Oyunları .................................................................................... 202 • Çocuk Oyunlarının Evrenselliği Üzerine ................................................................................. 203 • Dünyanın Keşfine Giden Yol Arkadaşları: Oyuncaklar ............................................................ 204 • Kazak Çocuklarının Milli Oyunları ve Oyuncakları: Türk Halkları ile Benzer Yönleri ve Farkları ............................................................................................................................................... 205 • İran Horasan/Halaç Türklerinden Çocuk Oyunları ................................................................ 206 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Afganistan Etnik Grupları Arasındaki Çocuk Oyunlarına Kültürel Bir Bakış ............................ 207 • Tuva ve Türk Halklarında Çocuk Oyunlarının Karşılaştırması ................................................. 208 • İlkokul Öğrencilerinin Günlük Yaşantılarında Oyun Algılarının Resim Yoluyla İncelenmesi ... 210 • Oyun ve Oyuncakların Çocuk Kitaplarındaki Yeri ................................................................... 211 • Kazakh Traditional Musical Toy Orteke: Genesis of Genre .................................................... 212 • Kazanımlarla Zenginleştirilmiş Çocuk Tiyatrolarının Akademik Başarıya Etkisi ...................... 214 • Mongolian Traditional Game Culture (In Case: Shagay Game) ............................................. 216 • Ezize Ceferzade`Nin Romanlarında Oyun ve Oyuncaklar ....................................................... 217 • Çocuk Oyunlarında Ritüel-­‐Mitolojik Öğeler ........................................................................... 218 • Azerbaycan ve Türkiye Folklorunda Müziksel Çocuk Oyunları Üzerıne ................................ 219 • Duygu Çemberim ................................................................................................................... 220 • Milli Değer Olarak Kazak Milli Oyunlarının Eğitim ve Terbiyedeki Yeri .................................. 222 • Sözlü Kültür Ürünlerinde Oyun ve Oyuncak ........................................................................... 223 • Jipto Sanatı ve Sanat Eğitiminde Jipto ................................................................................... 224 • Somut Olmayan Kültürel Miras, Türk Sineması ve Çocuk Oyunları İlişkisi ............................. 226 • Popüler Bilgisayar Oyunlarında Yer Alan Propaganda Unsurlarının, Geleneksel Çocuk Oyunları ve Eğitim Açısından İncelenmesi ............................................................................................ 228 • Nevruz Bayramı ile İlgili Özbek Halk Oyunları ve Çocuk Oyuncakları ..................................... 229 • Geleneksel Giysi Kültürünün Porselen Bebekler ile Yaşatılması ............................................ 230 • Türk Dünyasını Oyunlarla Öğrenmek ..................................................................................... 231 • Matematik Öğretiminde Oyunun Akademik Başarıya ve Öğrenci Görüşlerine Etkisi ............ 232 • Orta Düzey Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Maltuka Oyunu ile Matematik Eğitimi Verilmesi ................................................................................................................................ 233 • Geometrik Şekiller Arasındaki İlişkiyi Tangram ile Öğrenme ................................................. 234 • Mangala Öğretiminin İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerinin Rutin Olmayan Problemleri Çözme Başarısı Üzerine Etkisi ............................................................................................................ 235 • The Use of the Mongolıan Folk Tasks for Ingenuıty in Teachıng Mathematıcs ..................... 236 • Sek Sek Oyunu ile Çizge Kuramına Giriş Yapalım .................................................................. 238 • Türk Dünyası’nda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Matematik Öğretiminde Kullanılması .. 239 • Türkiye’de Dijital Kültür Ürünleri Olarak Oyunlar ve Gelenek Unsurlarının Aktarımı: Facebook Örneği .................................................................................................................................... 240 • Oyuncak Reklamlarının Retoriği ............................................................................................. 241 • The Child, the Curriculum, and Computer Games: The Digital Gamification of Education in the U.S. ......................................................................................................................................... 242 • Çocukların Fiziksel ve Zihinsel Gelişiminde Meydan Oyunlarının Önemi ............................... 243 • Ceddimizin Mirasından,Neslimize Akan Zeka: Akıl Oyunları .................................................. 245 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Folk Games as Part of the Process of Upbringing and Education of Preschool Institutions .. 247 • Natıonal Sports as a Factor of Mutual Enrıchment Cultures ................................................. 247 • Millî Bilincin Kazandırılmasında, Millî Kimliğin İnşasında Kültürel Oyun ve Oyuncakların Yeri ve Önemi ................................................................................................................................ 248 • Çocuk Oyununda “Oyuna Gelmeyelim” Как Не Стать «Игрушкой» Детских Игр ................ 250 • Türkiye Oyuncak Müzelerinin Ulusal Kimliğin İnşasındaki İşlevsizliği .................................... 253 • Kırgızların Milli Oyunlarının Eğitim Yönü ................................................................................ 254 • Kırgız Çocuk Oyunlarının Eğitim Açısından İncelenmesi ......................................................... 255 • Okul Öncesi Eğitimde Kültürel Oyunların Kazandırılması: Örnek Bir Drama Çalışması .......... 256 • Macaristan'da Cocuk Oyunlari ............................................................................................... 257 • Kültürel Ekonomik ve Endüstriyel Bir Alan Olarak Oyun ve Oyuncak Sektörü ...................... 258 • Daha Çok Oyun İçin Oyuncak Kütüphanesi: Hollanda Örneklemi .......................................... 259 • Bilgisayar Oyunlarının Çocuklar Üzerindeki Etkisi .................................................................. 260 • Muhteşem Osmanlı ............................................................................................................... 261 • Fetih 1453 .............................................................................................................................. 262 • Çocukların Kişilik Gelişiminde Saha Halkının Ulusal Oyun ve Oyuncaklarının Rolü / Роль Национальных Игр И Игрушек Народа Саха В Становлении И Развитии Личности Детей ............................................................................................................................................... 263 • 7 – 15 Yaş Arası Delikanlıların Oyun ve Eğlenceleri (Boz Bala Oyunları) / Игры И Развлечения Юношей От 7 До 15 Лет (Боз Бала Оюндары ..................................................................... 264 • Türk Dünyası Geleneksel Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Psikoterapi İşlevi Üzerine Değerlendirmeler ................................................................................................................... 265 • Çocukken Oynadığımız Oyunlar ............................................................................................. 265 • Kültürel Oyun ve Oyuncakların Hastanede Yatan Çocuklar Tarafından Kullanımı ................. 266 • Çocuk Oyuncaklarının Doğal Boyarmaddelerle Boyanması ................................................... 267 • Hasta Çocuk, Terapötik Oyun ve Hemşire .............................................................................. 268 • Hastane Ortamında Oyun ...................................................................................................... 269 • İnsan Yetiştirmede Milli Oyunların Sosyal ve Eğitim Yönü ..................................................... 270 • Bilgisayar Oyunlarının 4, 5 ve 6. Sınıf Öğrencilerinin Şiddet Eğilimlerine Etkileri .................. 271 • Organik Oyunlar ve Organik Oyun Alanları ............................................................................ 272 • Hareketli Kırgız Milli Oyunlarının İlköğretim Öğrencilerinin Çok Yönlü Gelişimindeki Rolü ... 274 • Oyunlarla Yalnızlaşan Çocuklar .............................................................................................. 275 • Öğretmen Adaylarına Mangala Öğretiyorum ........................................................................ 277 • Türkiye’de Oyuncak Kütüphaneleri ve Gezici Eğitimli Oyuncak Kütüphanesi Projesi ............ 280 • Gurup Oyunlarında Öğrenci Etkileşimlerinin İncelenmesi: "Kim Biliyor? Oyunu" Örneği ...... 282 • Bir Oyunun Evrimi (Toguz Korgool Oyunu Örneği) ................................................................ 283 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Tebriz ve Karabağ Halk Biliminde Çocuk Oyunlarının Sınıflandırılması Üzerine Bir İnceleme 284 • Mongolian National Games and Toys .................................................................................... 285 • Kıbrıs Türk Kültüründe Geleneksel Çocuk Oyun ve Oyuncakları ............................................ 287 • About Social Researches of Education İn The Cultural Game "Togyzkumalak" ..................... 288 • Oyun, Oyuncak Her Öğrenci Tarihini Öğrenecek ................................................................... 289 • Beraber Yapar, Beraber Oynardık .......................................................................................... 290 • Oyun ve Oyuncağın Çocuğun Yaşamındaki Önemi ................................................................ 292 • Depremle Mücadele Etmede Disiplinler Arası İşbirliği ve Oyunların Kullanımı ...................... 294 • Dünyada ve Türkiye'de Değişen Çocukluk, Oyun ve Oyuncak ............................................... 295 • Çocuğun Oyun, Oyunun Oyuncak İhtiyacı .............................................................................. 296 • Nahçıvanda Çocukların Fiziksel ve Zihinsel Gelişiminde Taş Oyunlarının Rolü ...................... 297 • Halk Kültürünün Bir İfade Aracı Olarak Altayların Geleneksel Milli Oyunları ........................ 298 • Çocukların Oyunları Esnasında Öğretmenin Üstlendiği Roller ile Öğretmenin Oyun Tanımı Arasındaki İlişki Üzerine Nitel Bir Çalışma .............................................................................. 300 • Toplumsal Cinsiyet Açısından Çocuk Oyun ve Oyuncakları .................................................... 300 • Denizli Yatağan'da Çocuk Oyunları ve Oyuncakları ................................................................ 301 • Çocuk ,Oyunlar ve Toplum ..................................................................................................... 302 • Bulgaristan’ın Şumnu Bölgesinde Yaşayan Türklerin Halk Kültüründeki Çocuk Oyunları ...... 303 • Türk ve Rus Çocuk Sihirli Masalları (Karşılaştırmalı Araştırma Örneği) .................................. 304 • Kosovada Çocuk Oyunları ..................................................................................................... 304 • Kosova’da Unutulmaya Yüztutan Çocuk Oyunları ve Türkiye’deki Oyunlarla Karşılaştırılmaları ............................................................................................................................................... 305 • Çocuk Oyun Alanlarının Bitkilendirilmesi ............................................................................... 306 • Yurt Dışında Yaşayan Türk Çocuklarına Türkçe ve Türk Kültürü Öğretiminde Geleneksel Çocuk Oyunlarından Yararlanma ...................................................................................................... 307 • Küreselleşme Bağlamında Akıl Oyunları ................................................................................ 308 • Sağlıklı Toplum Kaliteli Oyuncak ............................................................................................ 309 • Growıng a Braın Through Play ............................................................................................... 309 • Barbie Bebeklerin Kız Çocukların Sosyo –Duygusal Gelişimlerine Etkisi ................................ 310 • Kültür Kurumları Olarak Oyuncak Kütüphaneleri: Türkiye’deki Uygulamaların Değerlendirilmesi ve Çözüm Önerileri ................................................................................... 311 • Halk Kültürünün Bir İfade Aracı Olarak Altayların Geleneksel Milli Oyunları ......................... 312 • Altayların Halk Kültürünü İfade Etmelerinde Geleneksel ve Ulusal Oyunlar / О Традиционных Национальных Играх Алтайцев Как О Средствах Выражения Народной Культуры ....... 313 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 1 Geleneksel Çocuk Oyunlarının Anadili Eğitimine Etkisi Ayşe Aydın1, Mustafa Aydın2, Giriş-­‐Amaç: İnsan, kelimelerle düşünür. Biz, en önemsiz ihtiyacımızdan en çapraşık duygu ve düşüncelerimize kadar başkalarına açıklamak istediklerimizi ancak kelimelerle anlatabiliriz (Demirel, 1999:26). Çocuklar; anadilleriyle ilgili birçok kelimeyi, deyimi, atasözünü veya anlam olaylarını, çoğu zaman oynadıkları oyunlarda öğrenirler. Çünkü oyunlar çocuğun dünyasındaki yaşam senaryolarıdır. Bu çalışmanın amacı; geleneksel çocuk oyunlarının çocukların okul öncesi dönemde dil eğitimlerine olan katkılarını ortaya koymak, geleneksel çocuk oyunlarının anadili eğitiminde daha fazla kullanılmasına katkıda bulunmaktır. Oyunlara başlarken yapılan sayışmacalar ve bazı oyunların içindeki tekerlemeler çocukların diksiyonlarını düzeltmesi açısından oldukça önemlidir. Bu noktada zengin dil özelliklerine sahip geleneksel çocuk oyunlarının rolü inkâr edilemez. Bu nedenle çocuk okul öncesi dönemde etkileşim içerine girebileceği oyunlar oynamalıdır. Çocuk, etkileşim içinde bulunduğu oyunlarda çok farklı karakterlere hayat verirken bu karakterlerin sahip olduğu dil özelliklerini de gözlem ve taklit yoluyla öğrenir. Bunun yanında çocuk oyun esnasında hakkını ararken, kendini savunurken duygu ve düşüncelerini samimi bir şekilde karşısındakilere anlatmaya çalışır. Bu vesile ile çocukların beden dilini kullanma ve başkaları karşısında veya ortamın durumuna göre nasıl konuşmaları gerektiğine dair konuşma becerileri gelişir. Sonuç olarak; çocukluk döneminde hayatımızda önemli bir yere sahip olan oyunlar, dil gelişimimizde ve anadili eğitimimizde oldukça önemlidir. Geleneksel çocuk oyunlarımız ise kültürümüzün, özellikle dil ve anlatım özelliklerimizin nesilden nesile aktarılması için oldukça gereklidir. Çocuklarımızı, okul öncesi dönemde geleneksel çocuk oyunlarımızla daha fazla buluşturmalıyız. Bu sayede unutulmuş geleneksel çocuk oyunlarımız yeniden hayat bulurken unutulmaya yüz tutmuş birçok geleneksel çocuk oyunumuzu da unutulmaktan kurtarabiliriz. The Effect Of Traditonal Children Games On Mother Tongue Introduction-­‐Aim: People think via words.When we want to explain things to others, we can only tell them by using words from the most negligible to the most complicated emotions and thoughts (Demirel, 1999:26). Children mostly learn many words, idioms, proverbs or meaning cases related wıth their mother tongues in games they play. Because games are life scenarios in the worlds of children. The aim of this study is to exhibit the contribution of traditional children games on language education of children in pre-­‐school period and contribute to be used of traditional children games in mother tongue education. While starting a game, making a count to decide who will be ‘it’ and nursery rhymes in some games are quite important in terms of correcting elocutions of children. In this point, the role of 1 2 mehmet akif ersoy üniversitesi, [email protected] mehmet akif ersoy üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 2 traditional children games, which have prosperous language characteristics, can’t be denied. Because of this, children should play games in which they can have interactions in pre-­‐school period. While children are animating different characters in games, they also learn language characteristics of these characters by observing and imitating. Besides, while children are demanding justice in games, they try to tell their emotions and thoughts to others sincerely. So, speaking abilities of children in differerent situations and ability of using body language develop. As a result, games which have an important place in childhood are quite important in our language development and mother tongue education. And our traditional children games are quite necessary to be transferred of our culture and specially language and expression characteristics from generation to generation. We should bring our children together with our traditional children games more often in pre-­‐school period. Thus, while some forgotten traditional children games are arising again, we can save many of them, which are about to be forgotten, from being forgotten. Key words: Child, traditional games, mother tongue Anahtar Kelimeler: çocuk, geleneksel oyun, anadili I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 3 Çocukların Problem Çözme Becerisi ve Dil Gelişiminde Bilmece ve Tekerlemelerin Önemi Ömer Yavuz1, Oğuzhan Yavuz2, Melek Gül Eyigün3 GİRİŞ: Çocukların herhangi bir materyale destek duymadan oynadığı oyunların başında tekerleme ve bilmeceler gelir. Tekerlemeler aliterasyon, asonans gibi ahenk unsurlarının kullanıldığı, zorlu sözcüklerin tekrarından müteşekkil metinlerdir. Bilmecelerse dinleyenleri hayali bir problem durumuyla karşılaştıran düşünce unsurlarıdır. Çocukların hem dil gelişimlerini hem de sosyal gelişimlerini destekleyecek bu oyunların Türk kültürünün aktarımında önemli bir rolü vardır. GELİŞME: Bu edebi türleri gelişim psikolojisi ekseninde değerlendirecek olursak; bilmecelerin ve tekerlemelerin çocukların bilişsel, duyuşsal ve devinişsel gelişim alanlarına da faydaları olduğu görülür. Tekerlemeler sayesinde çocuklar yeni kelimelerle karşılaşır; kelimelerin nasıl boğumlanması gerektiğini uygulayarak öğrenir. Toplum içinde sırayla konuşulduğundan; birlikte hareket edildiğinden çocuklarda güven duygusunu geliştirir ve çocuklara birlikte hareket etme becerisini kazandırır. Çocuk, bilmeceler sayesinde karşılaştığı problem durumu karşısında çevresindeki arkadaş grubuyla birlikte aynı konu hakkında birçok düşünce üretildiğine şahit olur. Aynı anda sırayla sunulan bilgileri muhakeme eder. Bunlar hakkında düşünür. Demokrasi kültürü edindiği gibi istişarenin önemini de kavrar. Problem çözerken karşılaşılan durumlar, olaylar, kişiler onun için birer tecrübe olur. Bilmeceler ve tekerlemeler aracılığıyla çocukların kelime dağarcıkları ve problem çözme becerileri gelişir; böylece çocuklar olumsuz alışkanlıklardan kurtulmak için başka bir yol edinmiş olurlar. Bu yüzden zihinsel bir similasyon yöntemi de diyebileceğimiz bir düşünce etkinliğiyle ipuçlarını da takip eden çocuklar aktif bir oyun ortamı içinde beraberce bir çözüme ulaşır. Bazen de birbirleriyle yarışarak daha eğlenceli bir oyun ortamı oluştururlar. Tekerleme ve bilmeceler çocukların iletişim ve atılganlık becerilerini de olumlu yönde etkiler. İşte bu çalışmada Divan-­‐ı Lügati't Türk'te ilk örneklerini gördüğümüz tekerlemelerin, bilmecelerin Orta Oyunu'ndan, Meddah'a; Masallardan Halk Hikayeleri'ne kadar uzanan sözlü kültürün içindeki yerine de değinilerek toplumun her kesimini ilgilendiren; ama en çok da çocukların oyun sahasında yeri olan türler oldukları anlatılmıştır. Tekerleme çeşitleri, örnekleri; bilmece çeşitleri, örnekleri antoloji mahiyetindeki çeşitli kitaplar da taranarak ortaya konmuş, çocukların gelişim alanlarına olumlu katkıları örnekler verilerek açıklanmıştır. SONUÇ: Çocukların oyun ortamında kullanmış oldukları tekerlemeler ve bilmeceler aracılığıyla konuşma becerileri, sözcük dağarcığı gelişir. Kendini rahat ifade etme ve düşüncelerini açıklama alışkanlığı kazanılır. Bu tip bir ortamda çocuk, yeni kelimeler öğrenir, daha doğru ve kurallı cümleler oluşturmayı öğrenir. Öğrendiği sözcükler vasıtasıyla arkadaşlarına bir şeyler sunmayı, onları dinleyip anlamayı, bütün bu yollarla birlikte dili doğru kullanmayı öğrenir. Bilmeceler ve tekerlemelerin özellikle zihinsel becerilerin geliştirilmesinde de büyük önemi vardır. Bu etkinlikler çocuğun algılama, eleştirel düşünme, sorgulama, yargılama, analiz, sentez, değerlendirme, problem çözme, mukayese yapma, hızlı kavrama, akıl yürütme, ön görüde bulunma gibi üst biliş becerilerini de olumlu anlamda desteklemektedir. 1 Zeytinburnu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] Zeytinburnu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 3 Zeytinburnu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 4 TARTIŞMA: Türkiye'de çocuk oyunları dünyada olduğu gibi bir modernleşme sürecinden geçmektedir. Geleneksel özellikleri aktaran tekerleme ve bilmecelerin yerini internet, bilgisayar oyunları gibi bireyselliğin ön planda tutulduğu yeni oyunlar almıştır. Bu da çocukların özellikle iletişim becerilerini ve sözcük dağarcıklarını olumsuz etkilemektedir.Yapılacak yeni düzenlemelerle birlikte kültürümüze özgü tekerlemeler ve bilmecelerin yer aldığı oyunların öğretilmesiyle bu sorunların da önüne geçilmiş olacaktır. Anahtar Kelimeler: Çocuk, edebiyat, dil gelişimi, bilmece, tekerleme I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 5 Göçebe Kırgızların Çocukları Sosyalleştirme Kültüründeki Halk Oyunlarının Yeri Akmatali Alimbekov1, Akmatali Alimbekov2, Akmatali Alimbekov3 Halk oyunlarının genelinde ulusal örf adet, gelenekler sık yer almıştır. Çocuk oyunlarında etnokültürel değerler büyüklerin hayatına göre zengin ve doğal kalıbında saklanmıştır. Halk oyunlarının çoğunda hayatsal tecrübeleri büyüklerden küçüklere iletim modeli oluşturulmuştur. Oyunlar ile çocukların etnik yönden kendini özdeşleştirmesi gerçekleştirilmiştir. Çocukların oynarken etnik kültürel çevresi, büyüklerin hayatsal kural gelenekleri ile karıştırılmıştır. Dolayısıyla halk oyunları kırgızların yaşamsal suretini, yaşam koşullarını, çalışma faaliyetlerini, vicdan, kıvanç hakkındaki anlayışlarını, kahramanlığını, sabrını, şenliği, zihni çevik, çetrefil, zafere ulaşmak azminin nesillerde yeniden ortaya çıkmasını, her nesili insan sayısına eklenmesini, toplumun haklı üyesi olarak oluşmasını sağlayıcı etnokültürel sosyalleştirmenin en küvvetli ve etkili görgüsü olarak bakmak mümkündür. Çocukları sosyalleştirme açısından göçebe kırgızların çocuklar çevresinde yaygınlaşan oyunlarını genel olarak aşağıdaki tiplere ayırabiliriz: 1. Çocukları harekete, sıcak ve soğuğa karşı dayanıklı olma, sağlığını iyileştirme, konuşma dilini geliştirme, kendi çevresini öğrenerek konuşma tecrübesini göstermeye yönelik oyunlar. 2. Savaşçılığa, vatan severliği aşılayıcı oyunlar. 3. Çalışkanlığa yöneltici oyunlar. 4. Halk geleneklerini koruyucu, taşıyıcı, geliştirici oyunlar Çocuk beşikten sonra kelime anlamlarını biraz anlamaya başladığında şımartmak anlamındaki ‘Sal, sal bilek’ şarkısıyla çocuğun kollarını ayaklarını değiştirerek avuca alarak şımartarak, hareketli alıştırmaları yaptırmaya başlanır. Her gün tekrarlanan bu tür pedagojik eylem ile çocukta göçebe toplumun her üyesinden talep edilecek cesur, kahraman sıfatları oluşmadan çocuk ile veli arasında doğal yakınlık duyusu oluşturulmuştur. Çocukların kelime hazinesi ile birlikte onların zihinsel yeteneğini, tanım tecrübelerini geliştirmeye yönelik oyunlar da yaygındır.. Sunumun tam metninde söz edilecek olan «Утушуу», «Упай», «Киште», «Тогуз коргоол», «Чатыраш», «Уюм тууду», «Топ таш», «Тап-­‐тап кара куш, таба албасаң отко түш», «Топур-­‐топур кайра кач, таба албасаң кайра кач», «Учту, учту» oyunlar ve başka oyunlarla dünyayı tanıma, zekasını, yeteneklerini geliştirme görevleri göz önüne alınmıştır. Göçebe kırgızların çocukları biraz büyürken büyüklerin gördüklerinin yardımıyla ağaç budaklarından yay, kılıç yapıp savaşçı, yeteneklerinin bazılarını oyun şeklinde yenileyerek, tekrarlamaya alışmışlardır. Bu tür oyunlar genel olarak hayvancılık ve savaş yeteneğinin öğretmenin en etkili yoludur. Dolayısıyla oyun kuralları çok zor olduğundan çocukların dayanıklılığı, vicdani değerlerini ölçme değerlendirme aleti olarak oyun sürecinde fark etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Göçebe Kırgızlar, Çocuk Oyunları , Halk gelenekleri, Sosyalleşme 1 Kırgızistan-­‐Türkiye Manas Üniversitesi., [email protected] Kırgızistan-­‐Türkiye Manas Üniversitesi., [email protected] 3 Kırgızistan-­‐Türkiye Manas Üniversitesi., [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 6 Çocuk Oyunlarının Çocuklara Milli Kültürel Değerlerin Aşılanmasında, Onların Ahlak ve Eğitiminin Gelişmesinde Rolü Fidan Kasımova1 Çocuk oyunları eskiliği ve çağdaşlığı ile her zaman ilgi odağı olmuştur. Belirtmek isteriz ki, bu oyunlar bir yandan çocuklara estetik zevk verir, diğer yandan onlar serbestliğe öğrenir, pratik harekete geçiyor. Çocuğun entelektüeli de oyun sırasında gelişir. Ancak oyun öyle olmalıdır ki, bunun aracılığıyla o, dünyayı idrak etsin ve kimlik gibi formalaşa bilsin. Çocuk oyunları sanki onu gelecek hayata hazırlar. Oyun bebeğe kendi kimliğini geliştirmesine yardımcı olur. Ona kollektivde çalışmak, başka insanların arzu ve isteklerini dikkate almak yeteneği aşılayar. Çocuğun beyinində çeşitli çocuk oyunları sırasında ona okulda öğretim predmetlərinə ulaşabilmek açısından daha iyi yardımcı olacak ilişkiler oluşur. Ayrıca, oyun çocuğun davranış ve terbiyesinde en etkili yöntemdir. Oyun çocuklar için bir tür bebekliğini rahat yaşamasıdır. Çocukluk zamanını oyunsuz tasavvur etmek olmaz. Oyun sırasında bebek büyük zevk alır. Oyunda çocuklar kendi fikirlerini, hiss, arzu, bağımsızlığını, yaratıcılık yeteneklerini, fantaziyasını sergiliyor. Çocuk oynamayı bilmelidir. Bu arada da yardıma çocuk folkloru gelir. Çocuk folkloru çocuğun yaratıcılık tezahürlerini güçlendirir, fantaziyasını uyandırır. Yaratıcı kişiliği zenginleştiriyor, çocuğun hayatı daha ilginç ve içerikli olur. Çocuk folklorundan yararlanarak biz çocukları çeşitli halk adet ve gelenekleri ile tanıştırıyoruz. Folklordakı oyunlar çocuklara doğma vatanı sevmek, onun kültür ve mirasına saygıyla yaklaşmak hisleri aşılar, onların estetik terbiyesinin önemli bölümünü oluşturmaktadır. Başka halkların oyunları ile tanışma çocukların beynelmilel ruhta terbiyesinin bir parçasıdır. Genellikle, çocuk oyunları oldukça çeşitlidir. Azerbaycan folkloruna bakıldığında çocuklara ilginç olacak eski tarihe sahip oyunlarla karşılaşıyoruz. Bu oyunlar arasında çeşitli eşyalarla oynanılan oyunlar var. Örneğin, "Kirmə", "Mendil ver", "Sultan", "Hendeğe düşme" ve s. Bir kısmı ise eşyalar olmadan oynanmaktadır: "Benövşe", "Şenlik", "Enzeli", "El üste kimin eli" vb. Başka kısım oyunlar da var ki, bunlar daha sonraki dönemin ürünüdür. Bunlar ise sadece söz aracılığıyla oynanmaktadır. Bu tipte oyunların temelini bilmeceler, yanıltmaclar oluşturuyor. Günümüzde de çocuklar internet kaynaklarının kullanımı ile de oyun oynuyor. Onların gelişiminde resim boyama, çeşitli pazıllar kurma da büyük rol oynuyor. Anahtar Kelimeler: folklor, çocuk oyunları, milli kültürel değerler, ahlak, eğitim. 1 Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 7 Değerler Eğitiminin Müzikli Oyunlar Aracılığı ile Kazandırılması Ömür Bütev Dolğun1 Çağdaş eğitim kuramcılarından biri olan John Dewey’in “yaşayarak öğrenme” anlayışının (Kaya:2012,259), günümüz eğitim anlayışına yön verdiği ve biçimlendirdiği söylenebilir. Dewey’in anlayışının kabul görerek yaygınlaşması sonucunda geleneksel ezberci eğitim anlayışının yerini bu anlayış almaya başlamıştır. Bu açıdan düşünüldüğünde; günlük yaşantıdaki değerlerin eğitim yoluyla bireye kazandırılması ve pekiştirilmesi mümkündür. İnsanoğlunda doğuştan var olan içgüdülerin yanında; sonradan edinilen değerlerin de önemli olduğu bilinmektedir. Toplumsal yaşantıyı oluşturan öğelerden biri olan değerler, bu yaşantıyı belirli bir düzene oturtmak amacıyla insanlar tarafından oluşturulmuştur. Bir bireyin toplum içinde kabul görebilmesi ve toplumun yaşantısına uygun bir duruma gelebilmesi için; toplumda geçerli olan değerlere uyması beklenir. Zamana ve ortama bağlı olarak değişen değerlerin yanında; her zaman ve her ortamda geçerli sayılan değerler de vardır. Çeşitli kültürlere bakıldığında farklı değerlere rastlamak mümkündür ancak genel olarak değerlerin birtakım ortak yönlerinin ve benzerliklerinin olduğu gözlemlenebilir. Eğitimin dayandığı değerlerin yanı sıra; toplumda var olan değerlerin de eğitim aracılığı ile kazandırılması mümkündür. Eğitim anlayışının ve eğitim felsefesinin temelinde; bireyin kendisini ifade edebilmesi, toplumda huzurlu, mutlu ve sağlıklı biçimde var olabilmesinin edindirilebilmesinin yanında, toplumdaki değerlere uyum sağlayabilmesinin kazandırılması da bulunmaktadır. Bu açıdan; küçük birer birey olan çocukların da toplumsal yaşantıya daha kolaylıkla ayak uydurabilmesi açısından çok büyük önem arz eden değerler eğitiminin; müzikli oyunlar aracılığı ile kazandırılması ve pekiştirilmesi mümkündür. Çocuklar bu şekilde verilen bir eğitim ile hem daha kolaylıkla bilgi ve deneyimleri öğrenebilecek, hem de edindikleri bu bilgi ve deneyimler daha kalıcı olabilecektir. Bu çalışmada; değerler eğitiminin çocuklara müzik ve müzikli oyunlar aracılığı yoluyla kazandırılabilmesi için bazı örnek alıştırmalar ile öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Değer, Eğitim, Değerler Eğitimi, Müzikli Oyunlar 1 Artvin Çoruh Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 8 Okul Öncesi Eğitiminde Şarkılı Oyunlar Yoluyla Değerler Eğitimi: Nitel Örnek Bir Çalışma Esra Dereli İman1, Semra Kıranlı Güngör2 Okul öncesi eğitimde değerler eğitimi açısından en önemli eğitim aşamasıdır. Bu aşamada oyun çağındaki çocukların eğitiminde oyunlar önemli bir araçtır. Oyun aşamasındaki okul öncesi dönem çocukların şarkılar eşliğinde oyunlar oynayarak daha kolay ve eğlenceli bir şekilde öğrendikleri dönemdir. Bu araştırmada okul öncesi eğitiminde şarkılı oyun yoluyla değerler eğitiminin nasıl kazandırıldığının örnek bir çalışma ile ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla şarkılı oyunlar örnek alınarak her şarkıda işlenen temalara odaklanarak değerler eğitimi içeren şarkılar seçilmiştir. Araştırma, nitel araştırma yöntemiyle çalışılmıştır. Şarkılı oyunların yazılı hali birer metin olarak kabul edilerek, metin üzerinden analiz yapılmıştır. Değerleri içeren şarkılı oyunlar için içeriğine göre betimsel analiz ve/veya içerik analizine tabii tutulmuştur. Yapılan analizler temalarına göre gruplanmıştır. Analizler nitel analiz alanında ve okul öncesi alanında uzman olan araştırmacılar tarafından önce ayrı ayrı kodlanmıştır. Daha sonra kodlar üzerinde ortak bir birliktelik sağlanmıştır. Araştırmanın sonucunda şarkılı oyunlarda arkadaşlık-­‐kardeşlik, paylaşım, birliktelik, sorumluluk…vb. değerlerin değerler eğitiminde faydalı olduğu ve yer bulduğu anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Okul öncesi, değerler eğitimi, şarkılı oyunlar, nitel analiz. 1 2 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 9 İlkokulda Derslerde Oynatılan Oyunların Değerler Eğitimi Verilmesindeki Katkısı Asım Arı1 Eğitimde gelişme sağlamış ülkelerde oyunlar öğrencilere değerler eğitimi kazandırmanın yollarından biri olarak görülmektedir. Beden eğitimi ve diğer derslerde öğrencilerin oyunlar içerisinde değer kazanmalarına önem vermektedirler. Ülkemizde oyunlar aracılığı ile değerler eğitimine ne düzeyde yer ve önem verildiği araştırılmaya değer görülmüş ve bu çalışma desenlenmiştir. Bu bağlamda araştırmanın amacı, ilkokulda derslerde oynatılan oyunların öğrencilere değerler eğitimi verilmesindeki katkısını belirlemektir. Nitel bir araştırma olan bu çalışma, olgubilim yaklaşımı kullanılarak desenlenmiştir. Araştırma Eskişehir il merkezinde yer alan bir devlet biri de özel olmak üzere iki ilkokullarda gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, ilkokul öğretmenlerinden görüşmeyi kabul eden sınıf öğretmenleri oluşturmuştur. Grubun oluşturulmasında amaçlı örneklem tekniklerinden maksimum çeşitlilik örnekleme tekniği kullanılmıştır. Çalışmada öğretmenlerin cinsiyet farklılıkları, yaş farklılıkları, kıdem farklılıkları, okuttukları sınıf düzeyleri, öğrenim durumu farklılıkları bu çeşitliliğin sağlanmasında dikkate alınacak boyutlar olarak karar verilmiştir. Bu çeşitlilikleri, örnekleme mümkün oluğunca yansıtılmasına çalışılmıştır. Araştırmada veriler, görüşme tekniği kullanılarak elde edilmiş ve görüşmeler Mart 2015 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu, araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Sorular açık uçlu soru ve yarı yapılandırılmış görüşme formuna uygun şekilde tasarlanmıştır. Verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Görüşme formlarından elde edilen veriler kodlanarak ayrıntılı şekilde incelenmiştir. Analize başlamadan önce temalar çalışmanın amacı ve görüşme soruları dikkate alınarak araştırmacı tarafından belirlenmiştir. Özetin hazırlandığı zaman verilerin dökümü devam ettiğinden araştırmanın bulguları ve sonuçlarına özette yer verilememiştir. Anahtar Kelimeler: Eğitsel oyunlar, oyunların değerler eğitimindeki yeri, değerler eğitimi, oyunların eğitime katkısı, ilkokul 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 10 Türkiye’de Oynanan Geleneksel Çocuk Oyunlarının Değerler Eğitimindeki Rolü Açısından İncelenmesi Ayşe Aypay1 Çocuklar adeta oyun oynamaya programlanmış varlıklardır. Oyun çocuğun en önemli işidir. Aynı zamanda oyunlar çocukların en hızlı, en kalıcı ve en etkili öğrenme bağlamlarıdır. Çünkü oyun oynarken çocuklar diğer çocuklarla ya da yetişkinlerle kurdukları eğlenceli etkileşimlerle duygusal, bilişsel, toplumsal, bedensel, cinsel ve ahlaksal gelişim alanlarında sürekli olarak uyarılmaktadırlar. Bu nedenle oyun zamanları çocukların öğrenmeye kapılarını en açık tuttukları zamanlardır. Bu değeri açısından oyunlar çocuklara başka yollarla kazandırmakta zorlanacağımız ya da çok zaman alacak öğrenmeleri hızlı bir biçimde içselleştirerek kazandırmamızda en büyük yardımcımızdır. Şüphesiz oyunlarla kazanılacak olan en değerli öğrenmelerden biri de değerlerdir. Değerler konusunda çalışan Schwartz (1992), evrensel olarak paylaşılan on değerden söz etmektedir. Bunlar: Başarı, cömertlik/iyilikseverlik, uyma/uyumluluk, hazcılık, güç, güvenlik, kendini yönetme, uyarılma, gelenek ve evrenselliktir. Bu çalışmada Türkiye’de oynandığı belirlenmiş geleneksel çocuk oyunlarının Schwartz’un (1992) sözünü ettiği evrensel on değeri kazandırmadaki rolünün belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada Türkiye’de oynandığı belirlenmiş ve bilimsel çalışmalarda yer almış geleneksel oyunlardan ulaşılabilen 196 oyun değerlendirmeye alınmıştır. Oyunlar çocuklara değer eğitimi kazandırmadaki rolü ve değeri açısından nitel olarak analiz edilmiştir. Bu analizlerde her bir oyunun Schwartz’un (1992) sözünü ettiği evrensel on değerden hangisine ya da hangilerine vurgu yaptığı belirlenmeye çalışılmıştır. Analizlerde on değer on analiz kategori olarak kabul edilmiştir. Bu kategorilere yerleştirme işleminde yine Schwartz’un (1992) çalışmasında kullandığı her bir değerin kapsadığı kabul edilen ilişkili kavramlarından yararlanılmıştır. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyunun 95’inin sadece erkekler tarafından oynanan oyunlar olduğu; 71 tanesinin günümüzde hem kız ve hem de erkekler tarafından oynanmakla birlikte, 5 tanesinin orjinalinde erkek oyunları olduğu; 3 tanesinin sadece kızlar tarafından oynanan oyunlar olduğu; 26 oyunda da bu oyunların alındığı kaynaklarda oynayanların cinsiyetine dair bilgi bulunmadığı belirlenmiştir. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyunun 194’ünde “BAŞARI” değerinin ön plana çıktığı belirlenmiştir. “BAŞARI” değeri biri sadece kızlar (evcilik oyunu) diğeri de hem kızlar hem de erkekler tarafından oynanan (yağmur gelini oyunu) iki oyunda vurgulanmamaktadır ki bu oyunlar ortak biçimde gelenek, iyilikseverlik ve uyma/uyumluluk değerlerinin vurgulandığı oyunlardır. “BAŞARI” değerinin ön plana çıktığı oyunlarda başarılması gereken belirlenmiş hedefler vardır ve oyunun amacı da bu hedefleri gerçekleştirip oyunun galibi olmaktır. Bu oyunlarda becerilerin etkili bir biçimde işe koşulması, rakip oyunculardan daha iyi bir performans sergilenmesi ve oyunun sonunda rakiplerin alt edilmesi önemlidir. Bu tür oyunlar başarmak için oynanmaktadır. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyunun 81’inde “GÜÇ” değerinin ön plana çıktığı belirlenmiştir. Ancak bu 81 oyunun tamamında “GÜÇ” değeri “BAŞARI” değeri ile birlikte yer almıştır. “GÜÇ” değerinin vurgulandığı 81 oyunun 57’sinin sadece erkek cinsiyetine özgü oyunlar olduğu, 23 1 ESOGÜ, Eğitim Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 11 tanesinin kız ve erkekler tarafından oynanan oyunlar olduğu; 1 oyunda da oyuncuların cinsiyetine dair bilginin yer almadığı belirlenmiştir. “GÜÇ” değerinin vurgulandığı oyunlarda oyundan galip ayrılan kişi oyunu kaybedenlere hükmetme hakkını elde etmekte, onlara istediği ya da önceden belirlenmiş cezaları verebilmektedir. Bu oyunlarda ayrıca kazanan oyuncular kaybeden oyuncuların oyuncaklarına ya da daha önceden belirlenmiş bir mülküne el koyabilmektedir. Böylece kazanan ya diğerlerini yönetme gücüne kavuşur ya da mal varlığı itibariyle oyundan güçlü ayrılır. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyundan “GELENEK” değerinin ön plana çıktığı 4 oyunun biri sadece kızlar tarafından oynanan bir oyun iken; 3’ü hem kızlar ve hem de erkekler tarafından oynanmaktadır. “İYİLİKSEVERLİK” değerinin ön plana çıktığı 2 oyunun biri sadece kızlar tarafından oynanan bir oyun iken; 1’ide hem kızlar ve hem de erkekler tarafından oynanmaktadır. Benzer biçimde “UYMA/ UYUMLULUK” değerinin ön plana çıktığı 2 oyunun biri sadece kızlar tarafından oynanan bir oyun iken; 1’ide hem kızlar ve hem de erkekler tarafından oynanmaktadır. Bu oyunlarda bir kazanan yoktur. Amaç rakipleri alt etmek değildir çünkü rakip yoktur. Bu oyunlarda oyunların kurgusu işbirliğine, toplumsal rollere, yardımlaşmaya, birlikte hareket ederken herkesin iyiliğine olacak bir işi yapmaya dayalıdır. Bu çalışmada on evrensel değerin kazandırılmasındaki rolü açısından değerlendirilen 196 oyundan elde edilen en önemli bulgulardan biri oyunların ağırlıklı olarak “BAŞARI” değerini kazandırıcı bir rol oynadığıdır. Geleneksel oyunlarımız ikinci sırada “GÜÇ” değerini kazandırmada rol oynamaktadır. Ancak geleneksel oyunların diğer 8 değeri kazandırma açısından bir rol oynamadığı belirlenmiştir. Bu haliyle oyunlar değerler eğitimi açısından kaçırılmış bir fırsat gibi görünmektedir. Çocuklarla oynanacak yeni oyunlar geliştirilirken diğer değerlerinde ön plana çıkacağı ya da kazandırılabileceği oyunların kurgulanması bir gereklilik gibi görünmektedir. Anahtar Kelimeler: değer, eğitim, geleneksel çocuk oyunu I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 12 Ramazan Ayını Sevdirmek İçin Düzenlenmiş Geleneksel Çocuk Oyunları Uzm. Muhammed Aydın1 Anadolu ve İstanbul’da, ramazan ayının coşkunluk içinde karşılanması ve “ihyâ” edilmesi kadim bir toplumsal pratik olarak dikkat çekmektedir. Ay boyunca bu amaçla, hem kamusal alanda hem de evde, bütün bir günlük yaşamı inşa eden çok sayıda etkinlik yapılmaktadır ve bunlar gelenekleşmiştir. Ramazana has bu yeni yaşantı içinde yalnız yetişkinlerin değil çocukların da oruç ve ramazana dair unutulmaz intibalar edinmesi esaslı bir gündem teşkil etmiştir. Bu çalışmanın amacı, genellikle Anadolu ve İstanbul’a has olan, ramazan ayını ve oruç ibadetini çocuklara sevdirmek için büyüklerin icat ettiği; tekne orucu, oruç satma, bir sonraki ramazan ayını iple çekme, sadaka taşı gibi günümüzde artık uygulaması pek görülmeyen kültürel oyunlara dikkat çekmeye çalışmaktır. Çocukların kendi aralarında oynayamadığı, büyükler tarafından çocuklar için hazırlanan ramazan ayına mahsus bu oyunların -­‐çocuklara bir değerin sevdirilmesi ya da bir alışkanlığın oyunla kazandırılması adına-­‐ gelenekten somut örnekler olabileceği düşünülmüştür. Anahtar Kelimeler: Ramazan, Oruç, Oyun, Tekne Orucu, Oruç Satma 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected] I. ” “İnsan gelişimi biyolojik olgunlaşma ve sosyalleşmedir. Hayat boyu süren sosyalleşme, toplumun bir bireyi olma sürecini içerir.” (Kağıtçıbaşı, 2000: 47) Doğumu ile birlikte eğitim sürecine giren, yaşamının her anını farklı tür, içerik ve düzeyde eğitim ile geçiren insan, bireysel ve toplumsal yaşamdaki tüm etkinlikleri büyük oranda eğitim ile öğrenir. Bu nedenle eğitim, toplumsal yaşamın tüm alanlarını ve kurumlarını etkileyen toplumsal bir olgu durumuna gelmiştir. İnsanı yetiştirmek olarak tanımlanabilecek eğitim, ancak sistemli bir biçimde yapılırsa amacına ulaşabilir. Bu nedenle eğitim sistemlerinin değişen ve gelişen günümüz şartlarına göre yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Okul öncesi eğitiminin yaygınlaşması ile birlikte çocuklar büyüme ve öğrenme zamanlarının önemli bir bölümünü okul öncesi eğitim kurumlarında geçirmektedirler. Bu kurumlar çocuğu ilköğretime başlamadan önce bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal bir bütün olarak desteklemeyi amaçlamaktadır Okul öncesi eğitime sayısız malzeme sağlayacak olan ve Somut Olmayan Kültürel Miras olarak adlandırılan halk bilim materyalleri, çocukların yaş ve gelişim özellikleri göz önünde bulundurularak , çocuğun bilişsel-­‐dil, sosyal duygusal alanlarda gelişiminin %70’ini tamamladığı bilinen bu dönemde eğitim kurumlarında uygulanan program ve etkinlikler içerisinde yer verilmesinin ve bir çok değeri çocuğun doğal yollarla öğrenmesinin sağlanması ve kalıcı hale getirilmesi, kültürün kuşaktan kuşağa aktarımına katkı sağlamada çok önemli bir rol oynayacaktır. Anahtar Kelimeler: Anahtar Kelimeler: Okulöncesi, eğitim, kültürel miras 1 ÖZEL ÜMRANİYE İRFAN ANAOKULU, [email protected] ÖZEL ÜMRANİYE İRFAN ANAOKULU, [email protected] 3 ÖZEL ÜMRANİYE İRFAN ANAOKULU, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 14 Saha Bölgesi Masa Oyunları ve Çocukların Zihinsel Gelişimi Üzerinde Etkileri? / Настольные Игры Народа Саха И Их Влияние На Интеллектуальное Развитие Детей 1 Fidan Kasımova / Мария Баишева Во введении доклада обоснуется и подчеркивается, что в философско-­‐мировоззренческом учении народа саха прослеживается нетрадиционный взгляд на мир человеческого познания. Основываясь на историко-­‐этнографические исследования, автор обращает внимание, что природная сметливость, интеллектуальная незаурядность, находчивость являются важнейшими условиями в выживании и созидании жизни в суровых природно-­‐климатических условиях Севера. Потому развитие интеллектуальных способностей детей у народа саха всегда является наиважнейшей задачей в их развитии. Автор описывает множество национальных настольных игр, которые способствуют развитию интеллекта и креативности. В докладе раскрываются: цель, содержание, результаты изучения о влиянии национальных игр на развитие интеллекта и креативности детей. Anahtar Kelimeler: Учение Айыы, народ саха, познание, национальные игры, дети, исследование, интеллект, креативность. 1 Северо-­‐Восточный федеральный университет, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 15 Çocukların Hayallerindeki Oyuncaklar Asuman Seda Saracaloğlu1, Nisa Başara Baydilek2, Betül Altay3 Çocuğun etkileşime girdiği kişiler, karakterler, hayvanlar, fiziksel ortam, oyuncaklar ve diğer materyaller çocuğun oyunu üzerinde büyük etki yapmaktadır ve çocukların ilgi alanları kendilerine sağlanan şartlardan ve kendilerinden beklenen davranışlardan oldukça etkilenmektedir. Bunun yanı sıra çocukların oyun oynamak için kullandıkları materyaller onların sağlıklı gelişimlerinin araçlarıdır. Evde yapılmış ya da üretilmiş olsun, her türlü oyuncak çocukların kendi yeteneklerini keşfetmelerini sağlamaktadır. Çünkü çocuklar; “oyuncak” adı altında üretilmiş materyalleri, yakın çevresindeki bireylerin onun için hazırladığı “oyuncak” olarak değerlendirilebilecek materyalleri, kendilerinin “oyuncak” gözüyle görüp bu şekilde değerlendirdikleri materyalleri; oyunlarına “oyuncak” olarak katabilmektedirler. Oyuncaklar günümüzde çok çeşitlidir. Farklı maddelerden yapılmış, farklı renklerde ve farklı özellikte olabilirler. Oyuncakların seri üretimle, çok uygun fiyatlardan çok yüksek fiyatlara kadar olan geniş bir aralıkta çocuklara hazır olarak sunulabilme imkanı artmıştır. Günümüzde yaşamın her alanında giderek artan endüstrileşme ve tüketim kültürünün, çocuk imgesini, çocuk oyun ve oyuncaklarını da şekillendirmekte olduğunu öne sürülmektedir. Bunun yanı sıra en iyi oyuncağın, çocuğun tekrar tekrar oynamak isteyeceği ve her defasında ona daha çok oyun ve daha fazla haz veren oyuncak olduğu da belirtmektedir. Oyuncak çocukta merak uyandırmalı, kasları çalıştırmalı, girişimciliği ve düş gücünü arttırmalı, çocuğu problem çözmeye yönlendirmelidir. Çocuk oyuncaklarına dışardan müdahalelerin seri üretim sonucu yoğunlaştığı düşünülürse, çocukların büyük oranda hazır sunulan oyuncaklar arasından seçim yapma durumunda olduğu ortaya çıkacaktır. Bu da çocukların hayatında önemli bir yere sahip olan oyuncakların çocukların tercih ve isteklerine ne kadar uygun olduğunu tartışılabilir bir konu haline getirebilmektedir. Çocuk oyunları ve oyuncaklarının, tıpkı çocukluk gibi, tarihsel süreçte farklı anlamlar taşımış ve niteliksel olarak değişime uğramış olduğunu öne sürmekte ve bunun sonucu olarak da çocukluğun değişim izlerinin, oyun ve oyuncak dünyasından da izlenebilir olduğu söylenebilir. Bu doğrultuda araştırmanın amacı anaokulu 3, 4 ve 5 yaş çocuklarının hayallerindeki oyuncaklarla ilgili bilgi toplamak olarak belirlenmiştir. Bunun sonucunda çocukların oyuncağa yükledikleri anlamın, oyuncaktan beklentilerinin ve bunlara paralel olarak da oyuncak tercihlerini etkileyen şartların ortaya çıkarılabileceği düşünülmektedir. Ortaya konulan konunun ve çalışılacak çocukların yaş gruplarının özellikleri göz önüne alınarak araştırma nitel araştırma yöntemiyle desenlenmiştir. Bu doğrultuda çalışma bir olgu bilim çalışmasıdır. Çünkü çalışma dahilinde çocukların oyuncaklara ilişkin düşünce ve beklentileri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Olgu bilim araştırmasında çalışma grubunun ilgilenilen tecrübeyi yaşayan ya da yaşamış olan kişilerden oluşturulması beklenmektedir. Çünkü ilk elden ve sübjektif bilgi toplanması amaçlanmaktadır. Dolayısıyla örnekleme stratejisi amaçlıdır. Bu amaç dahilinde bir anaokuluna devam eden 3, 4 ve 5 yaşlarındaki çocuklardan hayallerindeki oyuncakların resimlerini çizmeleri istenecek ve daha sonra çizdikleri resimler ile ilgili onlarla 1 adnan menderes üniveristesi eğitim fakültesi, [email protected] adnan menderes üniveristesi eğitim fakültesi, [email protected] 3 adnan menderes üniveristesi eğitim fakültesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 16 görüşmeler yapılacaktır. Çalışma esnasında karşılaşılabilecek problemlerin tespit edilip en uygun şekilde üstesinden gelebilmek için stratejiler belirleyebilmek için öncelikle pilot çalışma gerçekleştirilecektir. Pilot çalışma dahilinde gene aynı şekilde bir anaokuluna devam eden 3, 4 ve 5 yaş çocuklarıyla planlanan şekilde görüşmeler gerçekleştirilecektir. Hem pilot çalışmada hem esas çalışmada çalışma grubuna çocuklar gönüllülük esasına göre alınacaklardır. Görüşmelerde çocuklara çizimini yaptıkları hayallerindeki oyuncaklarla ilgili düşüncellerini, beklentilerini, isteklerini öğrenmeye yönelik sorular yöneltilecektir. Bu görüşmeler sonucunda elde edilecek veriler içerik analizine tabi tutulacaktır. Böyle bir araştırmanın çocukların oyuncaklardan beklentileri ve çocuklara oyuncaklarla ilgili sunulan fırsatların çocukların isteklerine ne kadar uygun olduğu konusunda bilgi sahibi olunmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: oyuncak, okul öncesi, çocuk I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 17 Halk Oyunlarında “Karı” (Kadın) Karakteri Şebnem Huseynova1 Oyun-­‐ insanların belirli beceri ve yeteneklerini geliştiren, eğlence, zevk ihtiyacını karşılayan, stresi atmakta yardımcı olan kültürel faaliyet türüdür. Aslında oyunlar uzun kış gecelerinin olmazsa olmazlarındandır. Halk oyunları mansup olduğu halkın etnosunu temsil eder, kültürünü, tarihi gelişimini gösterir. Günümüzde halk oyunları kültürün önde gelen bileşenlerinden birine dönüşmüştür. Bir zamanlar asırlık tarihi olan halk oyunlarının nesilden-­‐ nesile transferinde bir durgunluk yaşandı. Son yıllarda tüm dünyada bu oyunların yoğun araştırma ve tanıtım çalışmasında yoğun bir gelişme gerçekleşir. Halk oyunlarının geliştirilmesi, hem azyaşlılar, hem de yetişkinler arasında tebliğinin büyük önemi var. Çünkü halk oyunları hayatın duygusal parçası olup insan düşüncesini, texeyyülünü zenginleştiren önemli bir araçtır. Her halkın kendisinin geçmişten süzülüp gelen oyun geleneği var ki, bu gelenek diğer halkların geleneğinden ciddi şekilde farklıdır. Mövzuca, içeriği farklı olan halk oyunları hem de kahramanların, imgeler dünyasının zenginliği ile seçilir ve farklıdır. Bildiride işte bu karakterlerden biri hakkında sohbet açılacak. Aynı karakter "karı" karakteridir. Diğer folklor örneklerinde olduğu gibi, halk oyunlarında da karı karakterine rastlıyoruz. "Karı" bazı oyunlarda arsa hattının merkezinde, bazı oyunlarda ise yardımcı karakter olarak görünür. Bu karakterin mitolojik kökü Ulu Anaya dayanıyor. Karı imgesinin Ulu Anadan dönüşümü onaylandı. Bildiğimiz gibi, olumlu imge olan Ulu Anadan sonraları hem olumlu, hem de olumsuz yönleri yansıtan örnekler dönüşümü onaylandı. Bunun içindir ki, diğer folklor örneklerinde olduğu gibi, halk oyunlarında da karı imgesinin fonksiyonu, özelliği farklıdır. Texnokratik bir yüzyılda bile halk oyunları önemini koruyor. Bu örnekleri günümüzde tebliğ etmekte bilgisayar oyunları bedelsiz araçtır. Dünya tecrübesine göre diye biliriz ki, karı karakteri hem de bilgisayar oyunları için uygun imgedir. Anahtar Kelimeler: Oyun, halk, karı, karakter, Ulu ana, örnek 1 AMEA FOLKLOR ENSTİTÜSÜ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 18 Okul Öncesi Dönemde Ebeveynlerin Çocuklarına Oyuncak Seçimi Tercih Nedenlerinin İncelenmesi Belgin Parlakyıldız1, Vesile Turan2 Oyun oynama her yaştaki çocuğun önemli bir ihtiyacıdır. Oyun çocuğun en önemli işi, oyuncaklar ise en önemli araçtır. Oyun, vakit geçirmeye yarayan belli kuralları olan eğlence olarak tanımlanabilir. Oyuncak ise, çocuğun zihinsel, bedensel ve psiko-­‐sosyal gelişimlerinde yardımcı olan, hayal ve yaratıcılığını geliştiren malzemelerdir. Günümüzde farklı renkte, farklı malzeme ve farklı özellikte birçok oyuncak vardır. Oyuncağın en iyisi, çocuğun tekrar tekrar oynamak isteyeceği, her defasında çocuğa zevk veren oyuncaklardır. Oyuncak çocuklarda merak uyandırmalı, kaslarını çalıştırmalı, çocuğu problem çözmeye yönlendirmelidir. Okul öncesi dönemde çocuklar oyun malzemelerine büyük ilgi duymaktadırlar. Bu noktada ebeveynlere düşen büyük görevlerden biri de çocuğa uygun oyuncak sunmalarıdır. Bu araştırmada anasınıfına devam eden altı yaş çocuğuna sahip ebeveynlerin oyuncak seçiminde dikkat ettikleri noktaları belirlemektir. Çalışma grubunu İstanbul ilinde Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde yer alan anasınıflarına devam eden 6 yaş grubu çocuğa sahip (N=50) ebeveyn oluşturmaktadır. Araştırmada nicel ve nitel teknikler birlikte kullanılmıştır. Veriler araştırmacı tarafından geliştirilen anket ve velilerle birebir görüşmelerle elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Okul öncesi, oyun, oyuncak, oyuncak seçimi 1 2 İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, [email protected] İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 19 Koleksiyoner Kutu Oyunu Neriman Özcan1, Meryem İnci Günay2 Oyun ;çocuğun bilişsel ,duyuşsal ve devinişsel gelişimine katkıda bulunan en önemli unsurlardan biridir.Çünkü hayatta kazanılması gereken birçok yeti ,oyun çağında elde edilir.Başka bir ifadeyle oyun ,bireyin gelişiminde belirleyici bir rol oynar. Eğitimin çocukta yaratmaya çalıştığı değişim ve gelişim sadece anlatım yoluyla elde etmeye çalışmak ,çocuktan uzak bir uygulama izlemektir.Oysa kalıcı öğrenmeler ;bilgi ,çocuğun algılayacağı yolla sunulduğunda sağlanır.Bu nedenle oyunla başlayan ve içinde oyun barındıran her türlü öğrenme ortamının verimliliği oldukça yüksektir.Piaget,'Oyun ,özümleme yoluyla gerçekleşen bir çeşit uyumdur,'diyerek oyunu ,çocuğun dış dünyadan aldığı uyaranları özümlediği ve uyum sistemine yerleştirdiği bir yol olarak görmüştü. 5.sınıf öğrencileri ile uygulanan projede öğrencilerin sanat yapıtlarındaki değerleri görmeleri sağlanmış ,simgeleri estetik ve anlatımsal nitelikleriyle algılayabilmeleri için örnekler üzerinde durulmuş ,öğrenciler bu bilgi ve deneyimleri ışığında ,sanat akımları dönem sanatçıları ve eserlerinden oluşan kutu oyunları tasarlanmıştır.Böylece öğrencinin aktif olduğu ve kalıcı öğrenmenin sağlandığı bir öğrenme ortamı oluşturulmuştur.Oyunlarla öğrenmeyi sağlayan ,sanatsal ürünlere olan ilgiyi artıran bu çalışmalarda her grup kendi oyununu ve kutusunu tasarlayıp bunu arkdaşlarıyla paylaşmıştır. Koleksiyoner oyunuyla da öğrencilerin sanat eseri görsel dağarcığı geliştirilip estetik bakış açısı kazandırılarak sanat eğitiminin temeli atılmıştır. Anahtar Kelimeler: sanat akımları ,sanatçılar,oyun 1 2 bursa özel kültür okulları, [email protected] bursa özel kültür okulları, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 20 ‘Kentleşmede Çocuğa Görelik’ İlkesinin Oluşturulması ve Bu Çerçevede Çocukluğumuzdaki Oyunların Önemi Erol Erdoğan1 Seksek, ip atlama, mendil kapmaca, bezirgânbaşı, kutu kutu pense, sek sek, çelik çomak, misket, isim şehir, birdirbir, saklambaç, hımbıl, istop, yakar top, mangala, kör ebe gibi çocukluğumuzun oyunları, modernleşme sürecinde yerini bilgisayar ve internet oyunlarına bıraktı. Dolayısıyla çocukluğumuzun oyunları ‘eski’, ‘geleneksel’, ‘unutulmuş’, ‘kaybolmuş’ gibi negatif anlama sahip kelimelerle ifade edilmeye başlandı. 1998’den itibaren gerçekleştirdiğim araştırmalarım sonucunda gördüm ki, bundan onbeş-­‐yirmi sene öncesine kadar Türkiye’de oynanan oyunların sayısı 1000’den fazladır. Geniş perspektiften bakınca ‘oyun’ meselesinin kültür ve medeniyet krizlerimizle doğrudan ilgili olduğunu görürüz. Oyunların yüz yıllar içinde aldığı formda din, kültür, edebiyat, sanat yani medeniyete ve hayata dair her şey var. Bunun yanında, oyunların hayatımızdan kayboluş gerekçeleri kültürel, siyasi, ekonomik ve sosyolojik süreçlerin bir parçası. Daha yakından bakıldığında, oyunların terk edilişinde, kentleşme, köyden şehre göç, geniş aileden çekirdek aileye geçiş, çalışma hayatının değişimi, ebeveyn çocuk ilişkileri gibi güçlü değişim araçlarının varlığını tespit ederiz. Çocukluğumuzun oyunları topluma ve çocuğa yeniden kazandırılabilir. Bunun için öncelikle ‘toplumun oyunlar konusundaki ezberinin bozulması’ gerekir. Oyunların ‘oynanmıyor’ olmasında en büyük suç ‘büyükler’indir. Çünkü oyunları terk eden büyüklerdir. Buna rağmen, büyükler ‘Çocuklar oynamıyor, sokağa çıkmıyor, internetin başından ayrılmıyor, şehirlerde oyun yeri yok.’ diyerek suçu kendisi dışındaki unsurlara yüklüyorlar. Tebliğ planım şöyledir; Birinci bölümde, 1998 yılından itibaren yürüttüğüm çocukluğumuzun oyunları derleme, yazma ve kitaplaştırma çalışmalarım hakkında bilgiler vereceğim. İkinci bölümde, büyüklerin ve toplumun oyunlara yanlış yaklaşımlarımdan örnekler vererek bu yaklaşımların analizini yapacağım. Üçüncü bölümde, oyunların topluma yeniden kazandırılması ve yeniden oynanır hale gelmesinin nasıl sağlanacağına dair önerilerimi paylaşacağım. Dördüncü bölümde ise bir süreden beridir oluşturmaya çalıştığım ‘Şehircilikte çocuğa görelik ilkesi’ üzerinde duracağım. Bu ilke şehirleşmede yeni bir paradigma anlamına geliyor. Çünkü ‘Şehircilikte Çocuğa Görelik’le ilgili bir gündemin başlatılması dahi kentleşme politikalarında entelektüel bir açılıma vesile olacak ve uygulamalarda iyileşmeler sağlayacaktır. ‘Şehircilikte Çocuğa Görelik İlkesi’ şehirde çocuklar için mekân ve etkinlik yapılmasından daha vizyoner ve dominatiftir; paradigmal bir tercihtir. Anahtar Kelimeler: Şehirleşmede Çocuğa Görelik, Çocukluğunuzdaki Oyunlar, Çocuk Oyunları, Kentleşme. 1 Serbest. Çocuk Oyunları Araştırmacısı; İlahiyatçı-­‐Sosyolog, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 21 Ailelerin 0-­‐6 Yaş Çocuklara Yönelik Oyuncak Seçimlerindeki Kriterlerin İncelenmesi Özlem Cir1 Oyunun ne olduğu ya da ne olmadığı ile ilgili olarak alan yazını incelendiğinde çeşitli tanımlamalar karşımıza çıkmaktadır. Bütün bu tanımlama ve görüşlerin ortak noktası oyunun çocuğun en büyük ve en önemli işi olduğudur. Oyun denildiğinde ilk akla gelen çocuklar için vazgeçilmez olan oyuncaklardır. Oyuncaklar, çocukların gelişim basamakları boyunca çevreleriyle etkileşimlerini sağlayan, hareketlerine düzen ve sınır getiren, bedensel gelişimlerinin yanı sıra, zihinsel, duygusal ve psiko-­‐sosyal gelişimlerini destekleyen, yaratıcılık, hayal gücü ve farklı düşünme becerilerini geliştiren tüm oyun araçlarıdır. Özellikle okul öncesi dönemde yani 0-­‐6 yaş sürecinde çocukların oyuncak ve oyun materyallerine karşı olan ilgili tutumları, oyuncağa olan ihtiyacı artırmakla beraber oyuncak seçerken işlevsellik, sağlık, kalite gibi niteliklere dikkat etmeyi gerektirmektedir. Bu nedenle anne-­‐ babalar çocuklarının tüm gelişim alanlarını destekleyebilmek için çocukların yaş, ilgi, beceri, gelişim düzeyi ve yeteneklerini iyi bilmeli ve bunlara uygun oyuncak seçimleri yapabilmelidirler. Yapılan araştırmalar doğrultusunda ebeveynlerin eğitim ve sosyo-­‐ekonomik düzeylerinin çocukları için nitelikli oyuncak seçimlerinde uyulması gereken ölçütlere dikkat etme düzeylerinde etkili olabileceği ortaya konuşulmuştur. 2004 yılında Demir ve Onur’un yaptığı araştırma ile ailelerin çocuklarının gelişim seviyelerini, oyuncakların sağlık ve güvenlilik durumlarını göz önünde bulundurdukları sonucu ortaya çıkarken, 2006 yılında Özyeşer-­‐Cinal’ın yaptığı araştırma ebeveynlerin oyuncak seçimi sırasında sağlıklı ve tehlikesiz olma durumlarına dikkat etmedikleri ortaya konmuştur. Bu amaçla, bu çalışmada anne ve babaların çocuklara yönelik oyuncak seçimlerindeki kıstasları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, ilgili alan yazınları doğrultusunda oyuncakların nitelik özelliklerinin belirlenmesini ve yaşlara göre oyuncak tercihlerini içermektedir. İkinci bölüm, literatür taramaları sonucunda, oyuncak seçiminde uyulması gereken ölçütlere değinilmiştir. Üçüncü bölümde, 2006 yılında Özyeşer-­‐ Cinal tarafından yapılmış olan “Farklı Sosyo-­‐ Ekonomik düzeylerdeki 3-­‐6 çocukların sahip oldukları oyuncak ve oyun materyallerinin incelenmesi”, 2012 yılında Sülü-­‐Uğurlu, Özet ve Ayçiçek tarafından yapılan “1-­‐3 yaş grubu çocuğu olan annelerin oyuncak seçimi konusunda bilgi ve uygulamalarının incelenmesi” ve 2014 yılında Acar, Gülnar, Coşkun ve Aydoğdu tarafından yapılmış olan “Annelerin 0-­‐6 yaş çocukları için oyuncak seçiminde uyulması gereken ölçütlere dikkat etme düzeylerinin incelenmesi” isimli üç araştırma incelenmiştir. Bu doğrultuda anne-­‐ babalara çocuklarının ve kendilerinin demografik bilgileri, oyuncak seçimlerinde dikkat ettikleri unsurlar ve oyuncak niteliklerine yönelik sorulardan oluşan, nicel tarama yöntemi olarak anket uygulanmıştır ve bu bölümde anket sonuçlarına yönelik bulgulardan bahsedilecektir. Dördüncü bölümde ise edilen bulgulara dayanarak anne-­‐babaların oyuncak seçimleri konusundaki bilgi düzeylerini ve farkındalıklarına yönelik yapılabilecek çalışmalar tartışılacaktır. Araştırmanın verileri henüz analiz aşamasında olup, bulgular, sonuç ve değerlendirme kısmına daha sonra tam metin de yer verilecektir. Anahtar Kelimeler: Oyun, Oyuncak, Anne-­‐baba farkındalığı, Oyuncak Seçimi 1 Bilfen Eğitim Kurumları, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 22 Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Zekâ Oyunları ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Oyunların Eğitimde Kullanılabilirliğine Yönelik Görüşleri Şahin Oruç1, Genç Osman İlhan2 Bu çalışmanın amacı eğitim fakültesi öğrencilerinin zekâ oyunları ile alakalı bilgi düzeylerini, hangi oyunları bildiklerini, zekâ oyunlarının eğitimdeki işlevini ve ders materyali olarak kullanılabilirliğini, ayrıca alanıyla zeka oyunları arasında nasıl bir bağlantı kurabildiğini belirlemeye yöneliktir. Araştırmamızın örneklemini farklı bölümlerde öğrenim görmekte olan eğitim fakültesi öğrencileri oluşturmaktadır. Bu öğrenciler bölümlerine ve cinsiyetlerine göre kategorize edilerek sınıflandırılmıştır. Verilerin toplanması için beş adet açık uçlu sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Sorular alanında uzman kişilere danışılarak hazırlanmış ve pilot çalışması yapılmıştır. Veriler nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yoluyla incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Eğitim, Zeka Oyunları, Öğretmen Adayları 1 2 Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, [email protected] Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 23 Adölesanların Oynadıkları Bilgisayar Oyunları ve Oyuna Ayırdıkları Zamanın Değerlendirilmesi: Kalitatif Çalışma Funda Kardaş Özdemir1, Sevinç Polat2, Birgül Tuncay3 Giriş ve amaç: Günümüzde bilgisayar oyunları, adölesanların günlük yaşamlarının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Bu nedenle adölesanların oynadıkları oyunlar ve oyuna ayırdıkları zaman önemlidir. Bu çalışma adölesanların oynadıkları bilgisayar oyunlarını ve oyuna ayırdıkları zamanı değerlendirmek amacıyla gerçekleştirildi. Yöntem: Çalışma 21 Ocak 2014 tarihinde Kars ilinde bir lisenin öğrencisi olan 14-­‐16 yaş arası 10 adölesanla yapıldı. Çalışma için etik kurul izni, adölesanlar ve ailelerinden sözlü onam alındı. Veriler bireysel derinlemesine görüşme yöntemi ve yarı yapılandırılmış soru formuyla 30-­‐35 dakikada toplandı. Katılımcılardan izin alınarak ses kaydı yapıldı. Elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle çözümlendi. Bulgular: Çalışma kapsamına alınan adölesanların 6’sının 15 yaşında olduğu, 4’ünün erkek olduğu, 8’inin lise 1. sınıfta okuduğu ve 5’inin ailesinin gelirinin giderinden az olduğu belirlendi. Çalışmada 5 adölesanın 5-­‐9 yıldır, 3 adölesanın 6 aydan beri, 2 adölesanın 3 yıldır bilgisayar oyunu oynadığı saptandı. Çalışmada bir adölesanın günde 5-­‐6 saat, 2 adölesanın 4-­‐5 saat, 3 adölesanın 3-­‐4 saat, 4 adölesanın 1-­‐2 saat bilgisayar oyunu oynadığı belirlendi. İki adölesanın bilgisayar oyunlarından en çok“Okey, Poker, Batak, Candy Crush”, 2 adölesanın “ Temple Run, Subway Surfes, Hill Climb Racing”, iki adölesanın “Wolfteam, Far Cry, God of War, Pes, Stalwan, Cull of Tudy, Fifa”, bir adölesanın ise” araba yarışı” oynadıkları belirlendi. Çalışmada 4 adölesan bilgisayar oyunlarına arkadaşlarının, 3 adölesan ablası ve arkadaşlarının önerisi ile başladığını ifade etti. “Bilgisayar oyunları sağlığınızı etkiledi mi?” sorusunu 5 adölesan “gözlerime zarar veriyor, bel, boyun, baş ağrısı ve yorgunluk yapıyor”, 4 adölesan “gözlerim, ruh sağlığım bozuldu, asosyal oldum”, bir adölesan “psikolojime iyi geliyor, sağlığımı olumlu etkiliyor” şeklinde cevap verdi. Sonuç: Çalışmada adölesanların yarısının günde 3 saat ve daha fazla süre ile bilgisayar oyunu oynadığı belirlendi. Çalışmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda, adölesanların seçtikleri bilgisayar oyunları ile oyunlarının olumlu ve olumsuz etkileri konusunda bilgilendirilmelerini öneriyoruz. Anahtar Kelimeler: Adölesan, Bilgisayar Oyunu, Kalitatif Çalışma 1 Kafkas Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, [email protected] Kafkas Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, [email protected] 3 Bozok Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, birgul-­‐[email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 24 Okul Öncesi ve Birinci Sınıf Öğrencilerinin Oyun/Oyuncak Hakkındaki Görüşlerinin Karşılaştırılması Aytül Eliküçük1, Esin Meral Kandemir2 Bu çalışmayla yeni eğitim sisteminin 1. Sınıfa başlama yaşını öne çekmesiyle erken okula başlayan çocukların, okul öncesine devam eden öğrencilere göre oyun/oyuncak faaliyetlerinin neler olduğu, bu faaliyetlerinin ne kadar sürdüğü bu sürenin yeterli olup olmadığı, ebeveynlerin bu süreçteki yeri incelenmiştir. Bu çalışma nitel bir çalışma olup, 40 1. Sınıf velisi ve 40 okul öncesi velisiyle yarı yapılandırılmış görüşme formu ile veriler toplanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu 2014-­‐2015 yılı İzmir ili Bornova İlçesi Kavaklıdere Saliha Hüseyin Özyavuz İlkokulu 1. Sınıf velileri ile Sultanhisar Sabiha Gökçen Anaokulu velileri oluşturmaktadır. Çalışma önce öğrencilerle görüşme yapılarak başlamıştır fakat öğrencilerin zaman kavramı tam gelişmediği için yeterli ve açık cevaplar alınamamıştır. Bu sebeple öğrenci velileriyle görüşme yapılması kararlaştırılmıştır. Araştırmanın verileri betimsel analiz yöntemiyle analiz edilecektir. Anahtar Kelimeler: Oyun, oyuncak, çocuk gelişimi Zeka Oyunları Dersi Öğretim Programı'nın Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi Doç. Dr. Oktay Akbaş3, Nurcan Baki4 Bu çalışmanın amacı; Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından 2013 yılında kabul edilen Zekâ Oyunları Dersi Öğretim Programı’nı öğretmen görüşlerine göre değerlendirmektir. Bu çalışma doğrultusunda, çalışma grubunu oluşturan Zekâ Oyunları Dersi Öğretim Programı’nın uygulandığı Kırıkkale ve Ankara illerindeki 8’i devlet okulu ve 5’i özel okul olmak üzere 13 okulda görev yapan toplam 20 öğretmenle yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. Bu görüşmelerin sonucunda elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin bu dersle ilgilenme nedenleri arasında bu dersin öğrenmeyi ilgi çekici ve eğlendirici kılması, öğretmenlerin farklı ve yeni bir alanda kendilerini geliştirmek istemeleri, öğrencilerin muhakeme ve akıl yürütme çalışmalarına imkan tanıması gibi nedenler bulunmaktadır. Öğretmenler derslerinde akıl yürütme ve işlem (Sudoku vb.), sözel (Kelime Avı vb.), geometrik-­‐ mekanik (Tangram vb.) hafıza (Resfebe vb.), strateji oyunlarına (Satranç vb.) ve zekâ sorularına yer vermektedirler. Öğretmenler bu dersin zorunlu dersler arasında yer alarak bütün okullarda ilkokuldan itibaren verilmesi gerektiğini düşünmektedirler. Onlara göre bu ders; öğrencilerin dikkatini artırmaları, sosyalleşmeleri, alternatifli düşünebilmeleri, empati kurabilmeleri, oyunla birlikte okulu sevmeleri gibi bir çok beceri kazandırarak öğrenmelerine katkı sağlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Zekâ Oyunları, Akıl Oyunları, Zekâ Oyunları Öğretim Programı 1 SULTANHİSAR SABİHA GÖKÇEN ANAOKULU, [email protected] SULTANHİSAR SABİHA GÖKÇEN ANAOKULU, [email protected] 3 Kırıkkale Üniversitesi, [email protected] 4 Kırıkkale Üniversitesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 25 Zeka Oyunları Arayıcılığıyla İnternetin ve Telefonun Zararlı Kullanımının Azaltılması Şahin Oruç1, Merve Aygün2 Bu çalışmanın amacı ortaöğretim öğrencilerinin internet ve cep telefonları kullanırken uğradıkları zararların, zeka oyunları yoluyla ne oranda azaltılabileceğini ortaya koymaktır. Yapılan çalışma TUBİTAK 2209/A “Üniversite öğrencileri Yurtiçi Araştırma Projeleri Destekleme Programı“ kapsamında desteklenmeye değer görülmüş ve başarı ile tamamlanarak ilgili kuruma sunulmuştur. Projenin örneklemini İstanbul ili Esenler ilçesinde yer alan bir lise de 2013-­‐2014 eğitim-­‐öğretim yılında öğrenim görmekte olan 40 kişilik öğrenci grubu oluşturmaktadır. Çalışmada tutum ölçeği kullanılmıştır. Tutum ölçeğinde; internetsiz yaşayamam, sosyal aktivite sıklığı, telefon kullanma sıklığı, internete çok zaman harcama, zeka oyunlarına ilgi-­‐bilgi, arkadaşlarla görüşme, internet kullanım sıklığı, zeka oyunları oynama sıklığı, gibi durumlara cevap aranmıştır. Öntest ve sontest şeklinde uygulanan tutum ölçeğinden elde edilen veriler SPSS kullanılarak analiz elde edilmiştir. Proje sonunda öğrencilerin okula karşı tutumlarında anlamlı bir fark ortaya çıkmış ayrıca gereksiz internet ve telefon kullanımının azaldığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Zeka oyunları, eğitim, teknolojinin zararları 1 2 Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected] Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 26 Geleneksel Kültür ve Modern Bilimin Sentezi Bir Oyun: Jipto Grigori Tomski1, Umay Arslan2 Düşünsel oyunların, yaratıcı imgelem ve iç disiplin oluşumunu, gözlem ve düşünme yeteneğini desteklediği, kişilik ve hafızayı güçlendirdiği, estetik bir haz duygusu verdiği ve çocuğun uyumlu bir gelişim göstermesi açısından yararlı olduğu birçok uzman tarafından dile getirilmektedir. Bu bağlamda, Yakut matematik profesörü ve 1992 yılında UNESCO’da P-­‐5 üst düzey uzman olan Grigori Tomski tarafından 1988 yılında keşfedilen JİPTO (Tomski’nin Düşünsel Kovalama Oyunu) özellikle ilginçtir. JİPTO’nun bütün zevklere hitap eden 2500 özel versiyonu bulunmaktadır. Temel versiyon, « Sonor » (Yakutça «Kovalama ») olarak adlandırılır. 1990 yılında, Yakutistan’da ilk JİPTO derneğinin kurulmasının ardından oyun, kısa sürede ülkenin yeni milli düşünsel sporu haline gelir ve anaokulundan üniversiteye kadar eğitim aracı olarak kullanılır. JİPTO’nun gelişimi, kültürel ve pedagojik değeri UNESCO’nun dikkatini çok geçmeden çeker. 1993 yılında, Tomski tarafından, UNESCO’nun desteğiyle kurulan FIDJIP (Uluslararası JİPTO Federasyonu), farklı ülkelerden birçok öğretim elemanını, psikolog, sanatçı, yazar ve matematikçiyi bir araya getirir. Böylece, JİPTO’nun etrafında, yaratıcı, pedagojik, bilimsel uluslararası bir hareket oluşur. EUROTALENT ile FIDJIP ortaklığı 1997 yılında başlar. EUROTALENT, üstün zekalı çocukların eğitiminde, yaratıcılığı geliştiren bir oyun olarak JİPTO’dan yararlanır. JİPTO bir oyundan çok daha fazlasıdır; o, aynı zamanda kültürel bir nesnedir. Yakutistan, Rusya, Fransa, Kazakistan, Amerika, Japonya ve Türkiye’den birçok sanatçı ve fotoğrafçı, JİPTO’nun sayısı 1000’den fazla olan dekoratif, sanatsal ve fotografik kompozisyonlarının yaratılmasında katkıda bulunmuşlardır. UNESCO’da iki kez JİPTO sanatı sergisi gerçekleştirilmiştir. İnsanlar bu kompozisyonlar ile evlerini bezerler, onları duvarlarına tablo gibi asarlar, hediye olarak verirler, koleksiyon nesnesi yaparlar. Avrupalı aydınlar ve medya tarafından JİPTO ilgiyle takip edilmektedir. Sonuç olarak, Yakutistan, Rusya, Kazakistan ve Fransa gibi farklı ülkelerin okullarındaki uygulamalara dayanarak, JİPTO’nun, düşünsel, sanatsal, pedagojik ve matematiksel yaratıcılığı harekete geçirmesinden dolayı, eğitim programlarına konulması ve üstün yetenekli çocukların eğitiminde kullanılması önerilmektedir. Türkiye’de, matematik ve sanat öğrenimi JİPTO ile daha ilginç hale getirilebilir. JİPTO, her Türk’ün evine, hem çağdaşlığın hem de kendi kültürüne ve köklerine bağlılığın simgesi olarak girebilir. JİPTO festivalleri, turnuvaları ya da farklı türden etkinlikler düzenlenerek diğer Türk devletleri ile tarihsel, kültürel bağlarımız güçlendirilebilir. Anahtar Sözcükler: JİPTO, Strateji Oyunu, Yakutistan, UNESCO, FIDJIP, EUROTALENT. РЕЗЮМЕ: Многие эксперты считают, что интеллектуальные игры способствуют формированию логического мышления и внутренней дисциплины, наблюдательности и творческого воображения, укрепляют характер и память, дают огромное эстетическое удовольствие и полезны для гармоничного развития ребенка. В этом контексте особенно интересна игра ЖИПТО / JIPTO (Jeu Intellectuel de Poursuite de Tomski / Интеллектуальная игра преследования Томского), изобретенная в 1988 году якутским профессором математики Григорием Томским, 1 2 Prof. Académie Internationale CONCORDE, [email protected] Dr. [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 27 ставшем в 1992 году экспертом высшей категории Р-­‐5 ЮНЕСКО. Игра имеет 2500 версий на любой вкус, базовая версия имеет якутское название «Сонор» («Преследование»). После организации первой ассоциации ЖИПТО в Якутии в 1990 году (имевшей статус добровольного общества и преобразованной в 1994 году в федерацию), игра Сонор быстро стала новым интеллектуальным национальным видом спорта и используется в педагогических целях от детского сада до университета. В 1993 году по инициативе ЮНЕСКО была создана Международная федерация ЖИПТО (ФИДЖИП / FIDJIP), которая объединяет большое количество педагогов, психологов, художников, писателей и математиков из разных стран. С 1997 года началось сотрудничество между ФИДЖИП и Европейской ассоциацией по одаренным детям EUROTALENT с консультативным статусом возле Совета Европы. В 2009 году к международному творческому, образовательному и научному движению, сформированному вокруг ЖИПТО, присоединилась Международная академия КОНКОРД (Académie Internationale CONCORDE). ЖИПТО это больше, чем игра, это и культурный объект, ибо поле для игры представляет собой вертикальный триптих, позволяющий выразить, например, идею преследования цели или мечты. Большое количество художников и фотографов из Якутии, России, Франции, Казахстана, США, Японии и Турции внесли свой вклад в создание декоративных, художественных и фотографических композиций ЖИПТО, число которых составляет более 1000. Мы организовали две выставки JIPTO-­‐Art в ЮНЕСКО. ЖИПТО было встречено с большим интересом европейскими СМИ и интеллектуалами. Таким образом, ЖИПТО обладает всеми качествами, чтобы войти в дом каждой турецкой семьи как символ современности и привязанности к своей собственной культуре и ее корням, для интеллектуального и творческого развития подрастающего поколения. Организация фестивалей ЖИПТО, турниров, выставок и других мероприятией будет способствовать укреплению наших культурных связей между тюркскими народами. Ключевые слова: ЖИПТО, интеллектуальные игры, Якутия, ЮНЕСКО, ФИДЖИП, EВРОТАЛАНТ. Anahtar Kelimeler: JİPTO, Strateji Oyunu, Yakutistan, UNESCO, FIDJIP, EUROTALENT. I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 28 Okul Öncesi Eğitiminde Oyun ve Oyuncak Materyallerine İlişkin Yönetici ve Öğretmen Görüşleri Semra Kıranlı Güngör1, Esra Dereli İman2 ÖZET Okul öncesi eğitimde oyun ve oyuncak çocuk gelişimi açısından önemli bir yer tutar. Oyun ve oyuncak konusuna ilişkin okullardaki yönetici ve öğretmenlerin bakış açıları pek çok açıdan okullardaki oyuncak temininde ve oyun üretiminde bir etkiye sahiptir. Bu araştırmada bağımsız anaokulu yöneticileri ile ilköğretim bünyesindeki anasınıfları okul yöneticileri ve okul öncesi öğretmenlerinin oyun ve oyuncak materyallerine ilişkin görüşlerini almak amaçlanmıştır.. Araştırmada, oyun nedir? oyuncak nedir? oyuncak materyali nedir? oyun ve oyuncak ilişkisi nedir? oyuncak temininde okullar farklılıklar içinde midir?...vb. sorulara cevaplar aranmıştır. Araştırmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada yönetici ve öğretmenlerle görüşmeler yapılmıştır. Araştırmaya Eskişehir il merkezindeki bağımsız anaokulları ve ilköğretim bünyesindeki anasınıfları yönetici ve öğretmenleri gönüllülük esası ile katılmışlardır. Görüşme verileri içerik analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Analizler nitel analiz alanında ve okul öncesi alanında uzman olan araştırmacılar tarafından önce ayrı ayrı kodlanmıştır. Daha sonra ortak kodlar üzerinde birliktelik sağlanmıştır. Tema ve alt temalara ilişkin veriler tablolarla gösterilmiş, ilgili cümle alıntılarına yer verilmiştir. Araştırma sonucunda iki ayrı grup arasındaki farklar okul türleri, okul imkanları, finansman kaynakları, yöneticilerin branş alan farklılıklarının etkileri açısından önemli olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Yönetici, okul öncesi, oyun ve oyuncak, materyal temini, nitel analiz, 1 2 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 29 Türk Kültürüne Ait Oyun ve Oyuncakların Okul Öncesinde Yapılandırılmış Origami Materyalleri ile Kullanımı Gözde Koç1, Belgin Parlakyıldız2 Oyun ve oyuncak, içinde bulunduğu toplumun ve kültürün izlerini yansıtır. İster halk sanatı ürünü olsun, ister endüstriyel olarak üretilmiş olsun oyuncaklar oluşturdukları dönemin yaşam biçimlerinin önemli birer kayıtlarıdırlar. Oyuncak, sözlüklerde oynayıp eğlenmeye yarayan her şey olarak tanımlanmakta, oyun ise vakit geçirmeye yarayan, belli kurallı olan eğlence ile özetlenmektedir. Fakat oyun ve oyuncağın sözlüklerdeki anlamlarının dışında çok derin etkileri vardır. Oyun doğal bir öğrenme ortamı olduğundan, çocuk eğitiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Oyun ile çocuk güç durumlara karşı koyabilme gücü, uyum sağlama ve yaratıcılık becerilerini edinir. Oyun aynı zamanda çocuğun kendisini ve dünyayı keşfetmesine yardımcı olmaktadır. Bunun yanı sıra çocuğun sosyal duygusal, dil, psiko motor beceriler hatta öz bakım becerilerinin gelişmesine yardımcı olur. Kültürün mirası olan oyun ve oyuncakları hem çocuklara tanıtmak, hem de çocukların gelişimlerini desteklemek için farklı ve yaratıcı yöntemler geliştirilmelidir. Bu amaçla Türk kültüründeki oyun ve oyuncaklar yapılandırılmış origami materyalleri ile tanıtılabilir. Origami Japonca bir kelime olup ‘katlanmış kağıt’ anlamına gelmektedir. Kağıdı yapıştırıcı ve makas kullanmadan çeşitli figürler elde etme sanatıdır. Origaminin temellerinin Çin’de atıldığı düşülse de gelişimini Japonya’da göstermiştir Bu makale, nitel bir araştırma olup, alan yazın taraması yöntemi kullanılacaktır. Aynı zamanda, oyun ve oyuncakların, yapılandırılmış origami materyalleri ile birlikte nasıl kullanılacağını göstermeyi hedefleyen bir araştırma modelidir. Bu amaç kapsamında Türk kültüründen izler taşıyan oyun ve oyuncakların origami yöntemi kullanılarak yapılandırılması planlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: okul öncesi, oyun, oyuncak, origami 1 2 İSTANBUL SABAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ, [email protected] İSTANBUL SABAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 30 Dramatik Oyun, Sosyodramatik Oyun ve Öz-­‐Düzenleme Fatma Alisinanoğlu1, Sadiye Keleş2 Bu çalışmada alanyazında sosyal fantezi oyunları, sosyal –mış gibi oyunlar olarak da ifade edilen sosyodramatik oyunlar ile öz-­‐düzenleme arasındaki birliktelik incelenmiştir. Öz-­‐düzenleme, çok genel bir ifade ile bireyin duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını kontrol etmesini içermektedir. Öz-­‐ düzenleme kavramını farklı kuramsal yapılar çerçevesinde ele alan araştırmacılar, öz-­‐düzenlemenin desteklenmesinde farklı pedagojik uygulamaların etkili olabileceğine ilişkin görüşler bildirmektedir. Erken çocukluk döneminde öz-­‐düzenlemeyi Kültürel-­‐Tarihsel Kuram çerçevesinde inceleyen araştırmacılar iki temel yapının öz-­‐düzenleme için belirleyici olduğunu iddia etmektedir. Bunlar; dramatik oyunlar ve kendine yönelik konuşmalardır. Vygotsky’nin yazıları incelendiğinde, oyunu, çocukların sembolleri ve işaretleri üretmesi açısından bütün gelişimsel eğilimlerin yoğunlaştırılmış şekli ve gelişimin ana kaynağı olarak ilettiği görülmektedir. Vygotsky oyunun ilginç bir çelişki içerdiğini savunmaktadır. Çocuklar oyun sırasında yapmaktan en çok hoşlandıkları davranışları sergiliyor gibi görünmektedirler. Bu durum gözlemcilerin oyunu özgür ve kendiliğinden bir eylem olarak algılamasına neden olmaktadır. Oyun sırasında tüm çocuklar, üstlenmiş oldukları rol merak uyandıran bir rol olmasa da, kendi rolleri ile uyumlu davranışlar gerçekleştirmek durumundadır. Bir diğer ifade ile dramatik oyunlar, çocukların kendilerini oyundaki senaryonun kurallarına bağımlı kılması nedeniyle, dürtülerine karşı davranış sergilemelerini gerektirmektedir. Oyuna katılım gösteren tüm çocuklar, oyundaki diğer çocukların davranışlarını katı bir biçimde kontrol etmektedirler. Bunun dışında, oyundaki her rol dolaylı kurallar içermektedir. Bu nedenle çocuklar kendi dürtüselliklerini baskılamayı ve oyundaki kuralları takip etmeyi öğrenmektedir. Bu durum öz-­‐düzenleme gelişimi sağlamaktadır. Bu çalışmada, dramatik ve sosyodramatik oyunlar ile öz-­‐düzenleme arasındaki nedensel birlikteliği ortaya koymaya yönelik araştırmalar için spesifik birtakım araştırma alanlarını hedefleyen ve pedagojik uygulamalara rehberlik edecek sistemli öğretmen eğitimi programlarını ve sınıf-­‐içi çalışmaları hedefleyen öneriler getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: erken çocukluk, öz-­‐düzenleme, oyun, Vygotsky, dramatik oyun 1 2 İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ, İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 31 Ailemin ve Benim Oyun ve Oyuncaklarım Belgin Bal İncebacak1, Erdal İncebacak2 Bu araştırmada oyuncakların geçmişten günümüze gelişim ve değişimlerinin nasıl değiştiğini gözlemlemek amacıyla yapılmıştır. Eskiden oynadığımız sokak ve ev oyunları ile el yapımı oyuncaklardan günümüze kadar gelenler ile şimdilerde yerini teknolojinin getirmiş olduğu dijital oyunlara ve oyuncaklara bıraktığı söylenmektedir. Biz de çalışmamız da eski oyunlar ile oyuncakların ve yeni oyunlar ile oyuncakların neler olduğu nasıl değişikliklere uğradığını belirlemeye çalışacağız. Araştırmamızın amacı bir kuşak öncesi ile bir kuşak sonrasındaki gelişimler göz önüne alınarak anne babaların ve çocuklarının oynadıkları oyunlar ve oyuncakların neler olduğunu tespit etmektir. Araştırmamızı Samsun Atakum ilçesine bağlı Milli Eğitim Bakanlığına ait Fahrettin Ulusoy İlkokulunda 2-­‐D sınıfındaki 31 öğrenci ile bu öğrencilerin anne ve babaları ile çalışmamız yürütülmüştür. Çalışma grubumuz Ç=31, A=31, B=31 toplamda 93 kişidir. Çalışmada veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından geliştirilen tam yapılandırılmış “geçmişten günümüze oyun ve oyuncak” görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formunda, öğrenci ve velilere oynadıkları oyun ve oyuncaklar, nasıl bir oyuncaklarının olmasını istedikleri, kız ve erkek oyunları arasındaki farkların neler olduğu sorularak oyun ve oyuncaklar hakkında derinlemesine bilgi elde edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmış ve içerik analizi yapılmıştır. Çalışmamızın sonuçları görüşme formları analiz edildikten sonra kongrede tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Oyun, oyuncak, kız ve erkek oyunları 1 2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, [email protected] Ondokuz Mayıs Üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 32 Elazığ’ın Geleneksel Çocuk Oyunları Nihan Karabulut1 Çalışmanın amacı ; geçmişten günümüze kadar Elazığ’da oynanan çocuk oyunlarının gelişimini ve Elazığ’ın unutulmaya yüz tutmuş geleneksel çocuk oyunlarını tekrar gün yüzüne çıkarmaktır. Oyun, çocukların iletişim kurmasında, anlamasında, arkadaşlık kurmasında ,liderlik , paylaşmayı bilme ,zihinsel beceriler, zamanı verimli kullanma , kendi kültürünü tanıma gibi becerileri sağlayan en önemli araçlardan birisidir. Günümüzdeki çocuklar ; eskisi gibi mahallelerinde, sokaklarda çok fazla oynamamaktadırlar. Apartman hayatının artmasıyla beraber gelişen teknoloji de çocukların geleneksel oyunlardan çok bilgisayar , tablet, cep telefonu gibi aletlerle oynayıp vakitlerinin büyük bir kısmını televizyon başında geçirmelerine sebep olmuştur. Bunun yanında sokakların daha az güvenli olması , çocuk kaçırılma olaylarının , çocuk istismarlarının günümüzde artmasıyla birlikte ebeveynlerin de çocuklarının sokağa çıkıp oyun oynamasına çok olumlu bakmamaları çocukların yeni arkadaşlarının ruhsuz ve soğuk ekranlar olmasını sağlamıştır. Oyunlarda kültür faktörü hakimdir. Çocuklar çoğu oyunu bir önceki kuşaktan taklit yoluyla öğrenirler. Geleneksel çocuk oyunları, yer ve zamanı oynayanlara göre değişse de belli kuralları olan, ebe, eş, takım seçimi, sayışma, ödül ve ceza gibi kendisini bütünleyen öğelere yer veren, zaman zaman müzik ve araç gereçten yararlanılan, genellikle grupla gerçekleştirilen eylemlerdir. Elazığ’da oynanan çocuk oyunları çok sayıda olmasına karşılık eskiden oynanan çocuk oyunlarında bugün büyük değişiklikler olmuştur. Geleneksel çocuk oyunlarının başında; mam bekleme , kıllı topuz, Köroğlu , molla potik , kuruşa ceviz , misket (bilye) , elin kıllandı, gelde geç, hakkul -­‐ hukul (körebe), donkilo-­‐fısto (tahteravalli), mamayak, kıç -­‐ kıç (sayışma), çellik çubuk, beştaş, güvercin taklası, mozik (topaç), aşık, kiremit kopu, yakan top, çizgiler gibi oyunlar oynanmaktadır. Elazığ’da geçmişten günümüze kadar oynanan çocuk oyunları ve Elazığ’ın geleneksel çocuk oyunları ilgili bu çalışmanın önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmanın ileride Elazığ’da oyun ile ilgili yapılacak olan çalışmalara kaynaklık etmesi beklenmektedir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Oyun , Çocuk Oyunları, Elazığ , Çocukluk , Kültürel Oyunlar . 1 , [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 33 Dedeler Çocukken Neler Yapar Neler Oynarlardı Erkan Atalı1 Oyun ve oyuncağa meraklı içimdeki çocuğun oyuncak yapma serüveni çok uzun yıllar önce başladı. 2007 yılında ise çevredeki her tür malzemeyi kullanarak hazırladığım, 1,5 – 18 yaş aralığında çocukların oynayabileceği 85 oyun materyali ile Aydın’da ilk sergimi açtım. Sergi ziyaretçilerinin bu oyuncaklara, oyunlara olan ilgisi, merakı ve soruları bu alana olan ilgimi artırdı. Bu yıldan sonra çeşitli il ve ilçelerde, köylerde, ilkokul, ortaokul ve üniversitelerde, fuarlarda 40’ a yakın sergi açıp, çeşitli yaş gruplarından katılımcılara oyuncaklarla ilgili seminerler verip, atölye çalışmaları yaptım. Aydın ilinde Çocuk Kültür Merkezinde 2011 yılında 116 oyuncaktan oluşan koleksiyonum sergilenmeye başladı. Şuanda 135’e ulaşan oyuncak koleksiyonumla sergi, seminer ve atölye çalışmalarıma devam etmekteyim. Katılımcıların dokunarak, oynayarak zaman geçirdikleri bu sergiler, çocuklara geçmiş yıllara ait oyuncakları öğrenme ve oynama fırsatı sunarken, bugünün büyüklerine çocukluklarına dönme fırsatı sunmaktadır. Bu çalışmada hazırladığım oyuncaklardan bir bölümü tanıtılarak sergilenecektir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel oyuncaklar, oyuncak yapımı, çocuk oyunları. 1 , [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 34 Orta Asya’da Oynanan Geleneksel Oyunların Eğitsel Oyuna Dönüştürülmesinin Akademik Başarıya ve Matematik Dersine Yönelik Tutuma Etkisi Seval Orak1, Serkan Bakır2 Amaç: Modern dünya, çocuğu ve çocukluğu taş duvarlar arasına hapsetti. Artık çocuklar çocukluğunu yaşayamıyor, yaratıcılıklarını geliştirecek ortam bulamıyorlar. Çocuklar; sosyal, fiziksel ve zihinsel anlamda bazı becerilerini kaybediyor. İletişim çağında iletişimsiz kalan aile ortamlarında yaşamaya başladık. Çocuklar anne-­‐babalarıyla değil elektronik cihazlarla vakit geçiriyor. Bu durumun olumsuz sonuçları toplumumuzda gözlemlenmeye başladı. Çocuklarımızın yaratıcılığını, düşünme becerilerini geliştirmek için, sosyal anlamda iletişimi kuvvetli hayata hazır bireyler yetiştirmek için biz ne yapmalıyız? Zeka oyunları bize bu konuda yardımcı olabilir. Zekâ oyunları sadece planlama, organizasyon, dikkat, odaklanma, ayırt etme, öngörü vb. gibi zihinsel becerileri geliştirmekle kalmaz, işi sonunu kadar devam ettirme, azim, empati, direnme, mücadele etme gibi kişilik gelişimi ile ilgili faktörleri kazanmamızı da sağlar. Zekâ oyunları aile bireylerinin yalnızlaştığı çağımızda aile bağlarının kuvvetlenmesine de yardımcı olabilir. Orta Asya’nın bozkırlarında çobanların oynadığı, 4000 yıllık geçmişi olan bir Türk strateji ve zekâ oyunu olan “Mangala” ’nın, yine Orta Asya’da oynanan “Üçtaş, Cüz, Dokuztaş” gibi zeka oyunlarının ve “Matrak” ve “Tomak” gibi geleneksel oyunların eğitsel oyuna çevrilip, Orta Asya çadırında uygulanması; eğitsel oyun çeşitliliğinin artmasına ve kültürel değerlerimizin nesilden nesile aktarılmasına olanak verecektir. Bu araştırmanın temel amacı; müfredatın öngördüğü hedef ve kazanımlara uygun bir şekilde eğitsel oyuna dönüştürülen Orta Asya’daki geleneksel oyunlardan “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunların, ilköğretim üçüncü sınıf öğrencilerinin Matematik dersindeki başarı ve Matematik dersine yönelik tutumları üzerindeki etkisini araştırmaktır. Araştırma Yöntemi: Bursa ilinin özel bir ilköğretim okulunda araştırma yapılmıştır. Araştırmada öntest-­‐sontest kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Araştırma 2014-­‐2015 eğitim-­‐öğretim yılı sonbahar döneminde yapılmıştır. Bu çalışmaya deney grubunda 20, kontrol grubunda 20 ( 18 kız,22 erkek) olmak üzere toplam 40, ilköğretim 3. sınıf öğrencisi katılmıştır. Araştırmanın uygulaması Matematik Dersindeki “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünitelerinin öğretiminde gerçekleşmiştir. Deney grubundaki öğrencilere eğitsel oyuna dönüştürülen Orta Asya’daki geleneksel oyunlarla, kontrol grubundaki öğrencilere ise geleneksel öğretim yöntemleri ile öğretim yapılmıştır. Araştırma haftada 3 saat olmak üzere 24 ders saatini kapsayan süre içerisinde gerçekleştirilmiştir. Öğrencilere program öncesinde ve sonrasında Matematik başarı testi öntest-­‐sontest olarak uygulanmıştır. Verilerin analizi için t-­‐testi ve çift yönlü varyans analizi uygulanmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) ve ITEMAN (Item and Test Analysis program) programları ile analiz edilmiştir.Yapılan analizlerden elde edilen veriler sonucunda; 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretim, [email protected] Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretim, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 35 Deney ve kontrol grubunun deney öncesi ve deney sonrası öntest ve sontest toplam başarı puanları arasında deney grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<,05). Bulgular: Uygulama sonrasında elde edilen veriler analiz edilmiştir. İşlem sonucunda eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunların, akademik başarı açısından deney grubu lehine anlamlı bir farklılık yarattığı gözlenmiştir. Asuman DUATEPE, Şebnem ÇİLESİZ tarafından geliştirilen tutum ölçeği (Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16-­‐17 : 45-­‐ 52 [1999J) sonuçları analiz edilmiştir ve öğrencilerin derse yönelik tutumlarında olumlu sonuçlar elde edilmiştir . Sunuş ve Tartışma: Araştırma sonuçlarına göre, eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunlar ve geleneksel öğretim (düz anlatım, ders kitabı) yöntemlerini uygulamanın öğrencilerin “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünitelerine ait başarılarını artırmada farklı etkilere sahip olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünitelerindeki başarılarında gözlenen bu farklılıkların eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunlardan kaynaklandığı söylenebilir. “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünite testi puanlarında deney öncesine göre daha fazla artış gözlenen eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunlara dayalı öğretimin, geleneksel öğretim yöntemine göre öğrencilerin Matematik dersindeki başarılarını artırmada daha etkili olduğu görülmektedir. Bilgisayar oyunlarıyla yarışabilecek nitelikte çocukların eğlenerek öğrendiği görülmüştür. Çoklu zeka ve kinestetik öğrenme desteklenmiştir. Anahtar Kelimeler: Orta Asya, geleneksel oyun, eğitsel oyun Malazgirt Buka Baran Çocuk Oyunu Burcu Madan1, Fatma Duran2 Sonbaharda yağmur yağsın diye çocuklar bir araya gelir. Bir süpürge ve bir sopa bulur. daha sonra süpürgeye bağlanarak süpürge insana benzetilir. Süpürgenin baş tarafına başörtüsü örtülerek süpürge sembolik olarak gelin haline getirilir. Çocuklar sembolik gelinin kollarından tutarak ev ev gezdirip elma, şeker gibi yiyecek toplar. Bunu yaparken şu sözleri söylerler: "Buka Barane,Buka Barane ,Deri vekin!" Anlamı: Kapıyı açın yağmur gelini geldi Bunu üzerine kapısı çalınan kişi de sembolik gelinin üzerine bir kova su döker. Böylece Allah'a yağmur yağdırması için dua edilir. Daha sonra çocuklara şeker, elma, oyuncak dağıtılır ve oyun son bulur. Anahtar Kelimeler: Buka Baran 1 2 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 36 Malazgirt Lap Oyunu Burcu Madan1, Fatma Duran2 herkesin kendine ait bir taşı vardır. bu taşa "LAP" adı verilir. Laplar ebe tarafından üst üste dizilir. Belirli mesafeden bir başka taşla üst üste dizilen taşlara atış yapılır. Herhangi bir oyuncu tarafından taşlar devrilince, ebe taşları tekrar üst üste dizmek için devrilen taşların yanına gider. Diğer oyuncularda atış yaptıkları taşları almak için aynı yere gider. Ebe taşları üst üste dizdikten sonra yanına gelen oyuncuları yakalamak zorundadır. Diğer oyuncularda ebeye yakalanmadan taşlarını alıp, geri yerlerine dönmek zorundadırlar. Ebe tarafından yakalanan oyuncu, yeni ebe olarak kabul edilir. Anahtar Kelimeler: Malazgirt Kosageli Oyunu Fatma Duran3, Burcu Madan4 bu oyun yılbaşında oynanan bir oyundur. bir kız çocuğu damat kılığına girerken, oğlan çocuğu da gelin kılığına girer. yanlarına 10 tane çocuk daha alırlar. Bu çocuklarda yüzlerini sobanın isiyle boyarlar ve ev ev gezerler. Evin kapısı çalındıktan sonra, çocuklar türküler söyleyip, halay çekerler. Kapı açılınca halay çeken çocukların üzerine un yada su atılır. Böylece o senenin bereketli geçmesi sağlanır. Daha sonra çocuklara şeker, meyve, para verilir. Bu sayılanlar çocuklara verilmez ise çocuklar kapıdan gitmezler hatta gelin kapının önünde bayılma taklidi yapar. Şeker, meyve ,para alındıktan sonra başka bir eve gidilir. Oyun böyle devam eder. bu oyunu çocukların yanı sıra gençlerde oynar. Anahtar Kelimeler: 1 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lİsesi, [email protected] Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lİsesi, [email protected] 3 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 4 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 37 Isparta-­‐ Çandır Çocuk Oyunları Cem Ayhan1, Muhammed Esad Özkan2 İnsanı diğer canlılardan ayıran şey, duygu ve düşüncelerini sesler aracılığı ile yorum gücünü de kullanarak aktarmasıdır. İnsan, doğumu itibari ile ses çıkarmaya başlar ve bunu gün geçtikçe geliştirerek devam ettirir. Bu seslerin bir zaman sonra yeterli olmadığı anlaşıldığında bu sefer devreye hareketler girer. Bu hareketler belli toplumsal bağlamda kendini gösterir. Hiçbir hareket anlamsız değildir. Huizinga; bu hareketlerin ilk olarak hayvanlarda gözlenmekte olduğunu belirterek, yavru köpeklerdeki kulak ısırma hareketlerini bir oyun olarak algılanması gerektiğini söylemiştir. Bu hareketler ışığında oyunun sadece fiziksel bir durum değil, aynı zamanda duygusal bir tepkime olduğunu da söyleyebiliriz. Çünkü bu durumdaki köpek sadece fiziksel bir aktivite içinde değil, içgüdüsel bir şekilde de davranmaktadır. Özellikle köylerde oynanan oyunlara baktığımız zaman, buralarda oynanan oyunların fizyolojik çevrenin etkisi ile birlikte kültürel bir aktarımında, oyunlar içinde kendisini gösterdiğini belirtebiliriz. Bir dilin diğer dillerden üstünlüğünü, o dilde kullanılan kelimelerin anlam zenginliği belirler. Oyun kelimesine baktığımız zaman farklı lehçelerde farklı anlamlarda da kullanıldığını görmekteyiz. Örneğin Metin And’a göre oyun ’un “şaman” manası da vardır. Veya oyun kelimesine çeşitli fiiller getirerek yeni anlamlar kazandırabilmekteyiz. Oyunun anlamı ile birlikte, aynı oyunun farklı bölgelerde değişik isimlerle anıldığını da biliyoruz. Freud’a göre oyun; kişinin duygularını dışa vurması, iç dünyası ile mücadelesi olarak belirtilmiştir. Özellikle çocukların, oyun ortamlarında yaşadıklarını, hissettiklerini yani duygularını açığa vurdukları, gerçek yaşamda başa çıkamadıkları durumları anlatmaya çalıştıkları bir eylem, olarak adlandırılmıştır. Oyunun çocuğun toplumsal gelişimine katkısı ise; oyunun çocuğa belli davranış kalıpları kazandırması ile açıklanabilir. Çünkü oyunlar gelişigüzel, kuralsız davranışlar değildir. Her oyunun belli kuralları vardır. Ve oyuncular bunlara uymak zorundadır. Uymayanlar cezalandırılır. Kural ve ceza ilişkisi, çocuğa daha küçükken oyun aracılığı ile öğretilebilmektedir. Bu yazıda oyun olgusu, oyunun çocuk üzerindeki etkileri, Çandır yöresinde oynanan oyunların tanıtılması ve bu oyunların diğer bölgelerde nasıl adlandırıldığı üzerinde durulmuştur. Abstract What distinguishes man from other animals, using sounds through the power of review is to transfer the thoughts and feelings. Human beings starts to sound from after the birth and continues to develop it day by day. When this sound isn’t enough understanding, movements highlighted. These movements are manifested in society. No movement can not meaningless. Huizinga; these movements were first observed in animals and indicate that puppy biting ear movements should be perceived as a game. This movement is not only a physical state of the game, we can also say that it is an emotional reaction. Because the dog in this situation not only in a physical activity but also is acting in the instinctive way. Especially in the villages in games played this game with the effect of cultural transmission in a physiological environment, we can state that showed itself in games. 1 2 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ GÖNEN MESLEK YÜKSEKOKULU, [email protected] SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ GÖNEN MESLEK YÜKSEKOKULU, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 38 The rule of a language from other languages, it determines the meaning of the words used in the language of wealth. Game as the word is used in different meanings in different dialects. For example, there is the game "shaman" meaning. We are bringing new meaning to various acts or gaining word game. With the sense of the game, we know that in different regions of the same game with different names are used. The game by the Freud; people acting out their emotions are expressed in the struggle with the inner world. Especially children, lived in the gaming environment, they feel that they reveal their feelings, they try to explain it in a real life situation that they can not cope action was called. Contribute to the social development of the children of the game; explained by children's games provide certain behavior patterns. Because the games are random, it is not lawless behavior. Each game has certain rules. And players must abide by them. Do not comply will be punished. Rules and penalties relationship, while smaller children can be taught through play. In this paper, the phenomenon of game, the game's impact on children, Çandır region is the introduction of games played in the region and other regions of this game focuses on how it is called. Anahtar Kelimeler: Isparta, Çandır, Çocuk, Oyun, Köy I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 39 Kazak Çocuklarının Asık Oyunu ve Asık ile İlgili Ulusal, Kültürel Değerler Nurbolat Bogenbaye1 Eski Türklerden günümüze ulaşmış “Asıq”, “Asık” ve “Aşık” adlarıyla bilinmekte olan çocuk oyunun aracı, genellikle koyunların ve keçilerin arka bacaklarındaki orta kemikle bağlı en uzun kemikte (kaval kemiğinde) bulunan dört yüzlü küçük bir kemiktir. Asık, eski halkların çoğunluğunun yaşam tarzında çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Özellikle çocuklar oyununda oyuncuk olarak, sihircilik ve falcılıkta yardımcı araç yerine, hatta müzik aletleri olarak ta kullanılmıştır. Müzik aletlerine örnek olarak Eski Türklerden bügünkü Türk halklarına değişiksiz ulaşmış “cetigen” (yedi asık) aletini söyleyebiliriz. Cetigen – yedi dizili, çalarak oynanan eski müzik aletlerinin biridir. Bu aletin düzen vermesi yedi Asığı sırayla dizmekle yapılır. Asık oyunu, çok eski çağlardan oynanan tarihi bir oyundur. Peki, “Asık oyunu ne zaman çıktı ve hangi yüzyıllarda oluştu?” gibi önemli sorulara, arkeoloji biliminin buluntularına dayanarak “Sakaların çağında ortaya çıktı” diye cevaplayabiliriz. Sakalara ait mezarlıklardan bulunmuş Asıkların yüzleri hizalanarak şekillerini kaybetmiş, bu da Asık oyununun Saka çocukları arasında çok oynandığını anlatmaktadır. Bulunmuş Asıkların dağınık şekillerini de gözaltımıza alarak Saka cocuklarının Asık oyunun iyice becerdiklerini ve bu oyunun birkaç türlerinin mevcut olduğunu tahmin edebiliriz. Günümüzdeki Kazak, Kırgız, Altay Türkleri ve Hakas halklarında oynanmakta olan Asık oyunlarının bazı çeşitlerinin çok eski çağlardan itibaren devamlı oynanmakta olduğuna eminiz. Asık ile Asık oyunuyla ilgili malümatlar arkeolojik ve etnografik verilerde, hem de Kazak Türklerinin folklor ürünlerinden masallarında, efsanelerinde ve destanlarında da iyice yansımaktadır. Örneğin, “Altın Saqa” masalının temelini Asık oyunu oluşturmaktadır. Asık oyununun çocuğun fiziksel ve psikolojik sağlığının gelişiminde çok yararlı olduğu modern tıp bilimi araştırmalarının sonucuyla tanınmaktadır. Aynı zamanda Asık oyunu çocuğun sinir sistemini geliştirerek onları atıcılığa (mergen), hassaslığa, sabırlılığa, kıvraklığa eğitir. Gençlerin karakterlerinde dilegetirilen özellikler eksik olduğu zaman yetişkin çağlarında dayanıklılık ta, sabırlılık ta söz konusu olamazdır. Kazak Türklerinde Asık oyunu ile Asık adlarıyla ilgili şunlar gibi oyun türleri mevcuttur: “Han” ya da “Hantalapay”, “Han Atu” (Hanı atma), “Qulca Atu” (Argalını Atma), “Qumar”, “Tört Asıq”, “Bes Asıq”, “Altı Atar”, “Ompa”, “Alşı”, “Bes Taban”, v.s. Bu oyunlardan “Hantalapay”, “Bes Asıq”, “İyirkemil” gibi türleri kış mevsimlerinde evin içinde oynansa, diğerleri ılık mevsimlerde özel alanlarda oynanacaktır. Makalede Asıkların kullanım özelleklerine ve onların şekillerine göre çeşitlenmesi, hem de onların isim ve anlamları hakkındaki bilgiler de irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Kazak çocuklarının oyunu, Asık oyunu, Hantalapay, Cetigen, Alşı 1 L.N.Gümilev Avrasya Milli Üniversitesi, Uluslararası İlişkileri fakültesi Türkoloji Bölümünün doktora öğrencisi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 40 Arkeolojik Veriler Işığında Antik Dönemde Oyun ve Oyuncakalar Tuçe Güngör1 “Arkeolojik Veriler Işığında Antik Dönemde Oyun ve Oyuncaklar” başlıklı sunum; arkeolojik mataryellerden yararlanılarak, günümüz çocuk oyun ve oyuncaklarının antik kökenlerde büründüğü şekilleri, oyun içinde yüklendiği anlamları ve günümüzdeki devamlılığını ortaya koyacaktır. Doğanın sunduğu nesneler, elde yapılan zanaat ürünleri ve basit eşyalardan oluşan ‘yaratı nesnesi’ olan oyuncaklar, kullanım araçlarımızın birçoğu gibi, biçimlerinin ardında bulundukları döneme ait izler taşımaktadırlar. Arkeolojik araştırmalara göre popüler anlamıyla tarihte bilinen ilk oyuncakların eskiden Mısırlılara ait olduğu bilinmekteydi. Ancak, Mardin kazılarında bulunan ve Mardin Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen oyuncak arabanın dünyanın en eski oyuncağı ünvanına sahip olma olasılığını taşımaktadır. Yeni veriler bilgilerimizi değiştirebileceği gibi bildiklerimizin serüveni ve kültürel birikimi hakkında da bilgi vermektedir. M.Ö. 5. yüzyılda Mısırlı çocukların tahta atlarla oynadıklarına dair bilgiler edinilmiş, M.Ö. 2. yüzyılda ise Mısır’da topaç, misket oynandığı kanıtlanmış, yine aynı dönemlere ait Firavun mezarlarında oyuncak bebekler bulunmuştur. Yeraltı mezarlarından çıkarılan Eski Mısır kültürüne ait oyuncaklar, ölülerin oyuncaklarıyla birlikte gömülmesi geleneğine ve birçok kültürde görülen oyuncak ile dinsel nesne ilişkisine örnek oluşturmaktadır. Ayrıca, British Müzesi’nde sergilenen, pişmiş topraktan yapılan iki Mısırlı kızın el vuruşma oyununu gösteren heykelcikler, Metropoliten Müzesi’nde sergilenen pişmiş topraktan yapılmış olan iki kız çocuğun sırtta taşıma oyununu oynarken gösteren heykelcikler ve M.Ö.8 yüzyıla ait sıçrayan çocuklar bu örneklerden sadece birkaçıdır. Topaç çevirmeyi gösteren duvar resimleri, antik Yunan vazoların üzerinde yer alan yo-­‐yo, çember, zar oynayan yetişkin ve çocuklar, diğer örnekleri teşkil edip, oyunun antik dönemlerden bu yana insanlar tarafından kendilerine eğlence, çocukları için eğitim ve eğlence amaçlı, kurala bağlı eylemler oluşturup geliştirdiklerinin göstergesidir. Oyunların gelişmesiyle birebir ilerleyen ve aynı hizmeti veren oyun objeleri de tarih boyunca gelişmiştir. Antik dönemde de oyunların sadece çocuklar tarafından oynanmadığı, büyükler için de Petteia, Mankala gibi tabla oyunları, ya da gymnasiumlardaki palestralarda (dört yanı sütunlarla çevrili açık avlu) Episkyros, Ephedrismos gibi top oyunları oynayan genç atletler, Micatio (tahmin oyunu) oynayan kadınlar vazo resimlerinde, kabartmalarda, figürin ve heykellerde tasvir edilmiştir. Tarihsel süreç değerlendirildiğinde, insanlık tarihi kadar eski olan oyuncakların ilk çağlardan beri var olması, bugün oynanan birçok oyuncağın binlerce yıl önce farklı kültürlerde oynanıyor olması oyuncağın evrenselliğini ortaya koymaktadır Oyun objelerinin biçimleri tarihsel süreçte değişime uğramışlarsa da anlam ve işlevleri değişmemiştir. Eski Yunan ve Roma’da oynanan oyun ve oyuncakların birçoğu bazı değişiklikler geçirmiş ya da isimleri farklılaşmış olsa da günümüzde hala varlığını sürdürmektedir. Bu da aynı coğrafyada yaşamış olan kültürler arasındaki alışverişi ve devamlılığı ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: antik dönem, oyun, oyuncak. 1 , [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 41 Tüm Yönleriyle Dokuztaş Ünal Kalaycı1 Dokuztaş oyunu çok eski dönemlerden beri yediden yetmişe tüm Türkler arasında oynanan bununla birlikte son elli yılda unutulmuşluğa terk edilen bir düşünce oyunudur. Geleneksel dokuztaşı her ortamda oynamak mümkündür. Eskiden düz bir taş üzerine iç içe üç tane dikdörtgen ya da kare çizilir, sonra dikdörtgenler ya da kareler dört orta noktadan çizgi ile birleştirilerek oyun alanı hazırlanırdı. Yerden dokuz tane küçük taşı bir kişi, dokuz tane büyük taşı diğeri alarak oyuna hazır hâle gelirlerdi. Sonra sıra ile taşlar konulur. Konma işlemi bitince bir hamle ilerletme işi başlar. Amaç rakibin taşlarını ikiye indirerek oyunu kazanmaktır. 2011 yılında Macaristan’da “Eğlenceli Anne-­‐Babalık” projesinde Türkiye’den bir çocuk oyunu olarak tanıttığım, sonra Türkiye’de AB “Gençlik Girişimleri 1.2” başlığı altında “Dokuztaşla Büyüyorum” adlı projeyi hazırlayıp Proje Koçu olarak görev yaptığım ve “Dokuztaşla Büyüyorum” adlı kitabı hazırlayarak ortaokul çağındaki çocuklara ulaştırmaya çalıştığım bu oyunu bu çalışma ile daha geniş kitlelere ulaştırmak gayesindeyim. Yöntemimiz yazılı eserlerin taranması ve sözlü kaynaklara ulaşılarak elde edilen bilgilerin sistemli hâle getirilmesidir. Yazımızın giriş bölümünde dokuztaş oyununun kökeni hakkında ulaşılabilen kaynaklardan hareketle bilgi verilecektir. Bu bölümde dokuztaş oyununuz Türkler arasında oynandığından bahseden Thomas Hyde’nin 1694 tarihli “ De Ludis Orientalibus” eserinden ve Filippo Argenti’nin 1533 yılında kaleme aldığı “Regola Del Parlare Turcho” adlı eserinden ve diğer eserlerden yararlanılacaktır. Kaynaklarda farklı anlatılan dokuztaşın oynanma şekilleri ve dokuztaş oyunu ile aynı mantıkla oynanan üçtaş, altıtaş, onikitaş adlı türevleri açıklanacak. Dokuztaş oyununun kendine has otuz civarında terimi bulunmaktadır. Dilimize bir zenginlik kattığını düşündüğümüz terimlerine ve oyunun belli başlı taktiklerine yer verilecek. Dokuztaş yarışmalarında uyulması gerektiğini düşündüğüm geleneksel kurallar düzenlenerek yazımızda yer alacak. Kahramanmaraş’ta on iki ortaokulda tanıtımını yaptığımız bu oyunun Türkiye genelinde yarışmalarının yapılması, ortaokullardaki ‘Seçmeli Zekâ Oyunları” dersinde bu oyuna mutlaka yer verilmesi ve oyunun patentinin alınarak UNESCO’nun “Somut Olmayan Kültür Mirası Koruma” çalışması içerisinde Türklere ait olduğunun tescil edilmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Kültürel miras, çocuk oyunları, Dokuztaş, dokuztaş terimleri, dokuztaş taktikleri. 1 MEB(Öğretmen) ve Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (Doktora), [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 42 Özbek Çocuk Oyunlarındaki Tekerlemelerin Yeri ve Önemi Abdulmurad Tilavov1 Çocukların kalbi türküye o kadar meyilli ki, onlar hatta yaşamlarının esasını oluşturan oyunlarını da türkü, şarkı, tekerlemelerle süslemektedirler. Nitekim, onlar oyun oynamak için birbirlerini şarkı, türkü, tekerlemeler söyleyerek çağırmaktalar. Örneğin: Bala bolsang kelever, Oynab, oynab ketever. Kel-­‐hâ, kel Kel-­‐hâ, kel… (Çocuksan, geliver, Oynaya oynaya geliver. Gel hey, gel Gel hey, gel) Bu tekerleme genelde yüksek sesle söylenir. Oyun iki karşı tarafa (gruba) ayrılarak düzenlenecekse («Ak terek mi, gök terek?» gibi oyunlarda çekleşmaçak (sınırlandıran) tekerlemeler söylenmektedir. Bu da, iki çocuğun gizlice anlaşarak, kendilerine takma ad koymalarıyla gerçekleşecektir. Bu durum onların Anabaşı (Oyun başı) ile yapacak soru-­‐cevaplarının sırlılığını sağlamaktadır. Çocuklar sınırlandırmayı sağlayan tüm sırlı (gizemli) isimlerin karşılıklı uygunluğuna da ayrıca dikkat ediyorlar ki, bu onların estetik zevkini, karakterini eğtici unsura dönüşmüştür. Çocuklar oyun sırasında sıradaki çocuğu belirtmeye ihtiyaç duyduklarında (örneğin, «Saklambaç» gibi oyunlarda) tekerleme söyleyerek sırada kalıcıyı belirlemektedirler. Özbek çocuk oyunlarında pratik pedagojik, sanat ve beden eğtimi esasıları bütünleşmiştir denilebilir. Ancak buna rağmen onların çoğunluğu söz (kelime) temelinde inşa olmuştur. Bu nedenle Özbek çocuk oyunlarını Haraketli oyunlar ve Manevi (Söz, Kelime) oyunları tarzda iki gruba ayırmak mümkündür. Haraketli oyunlarda herhangi bir nesne (oyuncak) veya kelime (şarkı, mani) halledici rol oynamaktadır. Bunlar tüm oyunu yöneten vasıta görevini üstlenmektedir. «Chillik» oyunda ağaçtan yapılmış kol ve çubuklar, «Çekirdek Gizleme» oyununda ise çekirdek haraketi yönlendirici nesnelerdir. Bunlar olmaksızın oyun gerçekleşemez. «Ak terek (kavak) mi, gök terek?», «Bay (zengin) hatun», «Mihman mısız? (Misafir misiniz?)» ve diğer birçok oyunlarda yöneticilik görevini söz (kelime) üstlenmektedir. 1 Özbekistan Milli Üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 43 Örneğin, «Mihman mısız?» oyununda iki kız çocuğu katılmaktadır. Oyun şartı gereği, kızlardan birisi iki elinin avucunu arkadaşına doğru uzatıp durur. İkincisi de: Cuba – cuba Ani tuba Dağda lale, Bir kız bale, Sokağa çıkın, Bir kız geliyor Saçı ince, Eli belinde, Vay elim,vay, Vay belim, vay, Nasılsınız, esen misiniz? Bugün bize misafirmisiniz? – diyerek, çok hızlı bir şekilde arkadaşının açık elinin avuçlarına kendi elleriyle dokunarak kaçmaya başlar. Kovalayan kız kaçan kızın elini tutabilirse veye belirlenen yere kadar yakalayabilirse, artık o, şarkıyı (tekerlemeyi) söylemesi gerekecektir. Yakalayamadığı takdirde gene kendisi ellerini açarak kalır. Manevî (kelime) oyunlarında da kelime ön plandadır. Bu tür oyunlarda kelimenin anlamını, ahenkini hissetmek, kelimede gizlenmiş anlamı işaretler ifadesi yardımında bulmak, sözcüklerindeki sesin kelimedeki anlamı değiştirici özelliğini algılaması önem arz etmektedir. Konuşmada birkaç Özbek çocuk oyunları, bu oyunlar sırasında kullanılan sözcük, tekerleme ve maniler metni üzerindeki incelemeler sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Haraketli ve Manevi (Sözcüklü) oyunlar, Oyun ve Pedagoji, Sanama (Sayma), Mihman mısınız? Oyunları ve tekerlemeler I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 44 Kırımın Sosyokültürel Yapısında Çocuk Oyunları: Kırım Tatar Oyunlarının Analizi / Детские Игры В Социокультурном Пространстве Крыма: Анализ Развития Крымскотатарских Игр. 1 Ediye Muslimova / Эдие Муслимова Во многих детских песнях и играх воспроизводятся время и события, давно потерянные памятью народа. Во все времена детские игры несут в себе незаменимую школу физического, умственного и нравственного воспитания подрастающего поколения. И только от взрослых зависит, не пропадет ли из памяти народа тот фундамент под названием «национальные детские игры», на котором растут и развиваются наше поколение. Anahtar Kelimeler: истоки культуры, крымскотатарские детские игры, память народа Kırım Tatar Dergisi "ARMANÇIK" Örneğinde Bir Kişinin Kimliğinin Oluşumunda Çocuk Eğitsel Oyunlarının Rolü / Роль Детских Развивающих Игр В Формировании Личности Человека На Примере Крымскотатарского Журнала «Арманчыкъ» 2 Zera Akimova / Зера Акимова Основная цель детского журнала «АРМАНЧЫКЪ» -­‐ приобщение ребенка к родному языку и культуре. Нужно учесть, что крымскотатарские дети живут и обучаются в русскоязычной среде, поэтому редакция прилагает максимум усилий для достижения поставленной цели. Игра развивает воображение, логическое мышление, способность мыслить нестандартно. Игра также помогает ребенку научиться организовывать свою деятельность, не ожидая подсказки, развивает любознательность и самостоятельность. Поэтому игровая форма общения в журнале -­‐ главный приоритет. Anahtar Kelimeler: Игра, логическое мышление, детский журнал "Арманчыкъ 1 2 Издательский дом "Тезис", [email protected] художник-­‐дизайнер, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 45 Karabağ Çocuk Oyunlarının Özellikleri Aytac Abbasova1 Araştırmada Azerbaycan'ın Karabağ bölgesine ait olan zihinsel güç gerektiren çocuk oyun ve oyuncaklarından bahsedilir. Karabağ'da yılın tüm mevsiminde ve koşullarına bakılmaksızın çeşitli mekanlarda oynanan ilginç çocuk oyunları vardır. Daha çok bayram öncesi oynanan oyunlar tüm çocukların ve gençlerin eğlencesine dönüşmüştür. Zihinsel ve fiziksel güç gerektiren çocuk oyunları Karabağ'ın farklı bölgelerine ait olup kendine has özelliklere sahiptir. Bunlardan biri Kelbecer bölgesinde oynanan "Hacca gitme" oyunudur. Oyun hem fiziksel, hem de zihinsel güç gerektiriyor. Zihinsel güç gerektiren oyunlardan biri de "Ev aktarma" oyunu olmuştur. Bu oyun nerdtahta (tavla) oyununun basit biçimi olup güçlü mantıksal düşünme gerektirir. Kelbecerde kış akşamları evde ocak başında oynanılan "Çorapaltı oyunu" da ilginç oyunlardan biridi. İlk görüntüde basit sayılan oyunda aslında güçlü hafızası olan katılımcı galip sayılır. Bu oyunun Anadolu'da "Çorap saklamaca", "Ayakabı saklama" ve diğer seçenekleri vardır. Araştırmada belirttiğimiz çocuk oyunlarının açıklaması, onların analiz ve türk halklarında bu oyunlara benzer oyunların karşılaştırılması verilmiştir. Çocuk oyunları çocukların ilk ve eğlenceli öğretmeni de olabilmiştir. Öyle ki, birçok çocuk oyunları çocuklara rakamları saymak, kelime öğrenmek ve doğru söylemek gibi becerileri da öğretir. Bunlar içerisinde "Yedi cam", "Renk-­‐renk", "Amcamın oğlu", "Alma-­‐armut", "Beş kız" ve başka oyunlar vardır ki, bu oyunlar çocukların konuşma yeteneğini ve hafızasını artırır. Çocuk oyuncakları içerisinde daha farklı şekilde süslenmiş gelincik ve daha çok ağaçtan, taştan, topraktan yapılmış oyun için kullanılan eşyalar çoğunluk oluşturur. Şunu da belirtelim ki, yukarıda gösterdiğimiz çocuk oyunları yıllardır düşman işgali altında kalmış Karabağ'ın Azerbaycan'ın çeşitli bölgelerinde yerleşmiş sakinlerinin hafızalarından toplanan örnekler esasında yazılmıştır. Bu oyunlar artık onu yaşatan halkın hafızasından, yaşam tarzından çıkmak üzeredir. Çocuk oyun ve oyuncaklarını kültürel değerlerin korunması, unutulmaması için yeniden topluma ulaştırılması önümüzde duran önemli konulardan biridir. Anahtar Kelimeler: Anahtar kelimeler: çocuk oyunu, oyuncak, Karabağ, folklor, toplama 1 Azerbaycan Milli Bilimler Akademisinin Folklor Enstitüsü, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -­‐ 46 Ermenistan Türklerinin Çocuk Oyun ve Oyuncaklari Üzerine (Sisyan İli, Desdegerd Kasabasi Örneğinde) Elmira Memmedova-­‐Kekeç1 Oyun ve oyuncak, her bir insanın çocukluğunun vazgeçilmez unsurlarından ve kendisinde etnografik, tarihsel, kültürel bilgiler taşıyan değerlerindendir. Bu bağlantıda yöresel farklarla dikkat çeken oyunlar, değişik kültürlerin farklı yanlarını yansıttığı gibi genel olarak ele alındığında ortak yönleriyle de dikkat çekmektedir. Günümüzde bilgisayar oyunlarının ve endüstri oyuncaklarının egemenliği sayesinde giderek özellikle şehir merkezlerinde unutulmaya doğru giden bazı oyunlar artık kaybolmak aşamasındadır. Bundan başka bazı yörelere ve bölgelere özgü çocuk oyunlarının unutulmasının ve ortadan kalkmasının nedenlerinden birisi de göçler ve kentleşme sürecidir. Bu açıdan 1905, 1918-­‐ 1920 ve 1948-­‐1953`lü yıllarda Ermeni mezalimine maruz kalan, defalarla göçmen durumuna düşen, 1988 yılından itibaren ise Ermenistan Cumhuriyetinden tamamen çıkarılan ve kovulan Türklerin de birçok kültürel değerleriyle birlikte oyun ve oyuncakları da unutulmuştur. Göçler sonucunda genellikle Azerbaycan`ın farklı yerleşim birimlerinde yeniden hayata başlayan mülteciler, yeni geldikleri bölgelerde toplumsal kültürel değerlerini korumak zorluğuyla karşılaşmış ve hem yaşamlarından, hem de hafızalarından gelenek ve görenekleri giderek silinmiş ve unutulmuştur. Böylece Ermenistan Türklerinin sözlü edebiyatları, şive özellikleri ve folklorları giderek asimle olmaya başlamış ve özellikle de genç nesile aktarılmadıkça da unutulmaya doğru gitmiştir. Bildiri konumuzda ele alacağımız Desdegerd kasabasının örneğinde bu bölgede oynanılan oyunlar hem burada Türk kimliğinin varlığını kanıtlamakta, hem de bütün Türk Dünyası oyun örnekleriyle farklı ve aynı özellikleri göstermektedir. Derlediğimiz oyunlardan şunları kaydedebiliriz: Yedi Taş, Yedi Çubug, Azad-­‐Azad, Kıh-­‐kıh, Eşek Beli, Enzeli, Çiling Ağaç, Baba Kuş, Yoldaş Seni Kim Götürdü, Galstuk, Benövşe, Ortada Kaldı, Gizlengaç, Hala Mala Oyunu vd. Derleme zamanı artık bazı kişilerin aradan geçen 27 senelik sürede bazı oyun detaylarını söylerken ve betimlerken zorlandıklarını gördük. Bildiri çerçevesinde ayrıca çocuk oyuncakları ve ensüstri oyuncaklarından önce nelerle oynanıldığı hakkında da bilgi edinmeye çalıştık. Daha sanayi oyuncakları olmadığı dönemlerde ağaç, tahta, kağız, pamuk, bez, düğme gibi malzemelerle çocuklar için oyunçakların hazırlandığını saptadık ve örnekleme yapmak için bazılarının yapılmasını rica ettik. Böylece bildiride Türk Dünyasının eski yerleşik yerlerinden birisinde 1988 yılına kadar yaşayan insanların çocuk oyun ve oyuncaklarıyla ilgili bilgiler aktarılarak oyunların detayları anlatılacak ve özellikleri incelenecektir. Bu şekilde kültürün devamlılığını sağlama açısından olamasa da, en azından gelecek nesillere aktarmak doğrultusunda Ermenistan`da yaşamış Türklerin çocuk oyun ve oyuncakları ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Oyun, Oyunçak, Türk, Ermenistan, Sisyan, Desdegerd, Mülteci, Ermenistan 1 Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü, Türk Halkları Folkloru Bölümü, [email protected]

nest...

188116 188117 188118 188119 188120

çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası