Ketebe Mazi Fiil Çekimi Tablosu

MA’LUM MAZİ FİİLve OLUMSUZU

Arapçada geçmiş zamanı anlatan fiillere mazi fiil adı verilir. Zaten ‘mazi’ kelimesi Türkçemizde de ‘geçmiş’ manasında kullanılmaktadır.

Fiilin faili belli ise yani fiil etkense fiile malum adı verilir ‘yazdı’ örneğinde olduğu gibi, fiilin faili belli değilse yani fiil edilgen ise o zamanda fiile ‘mechul’ adı verilir ‘yazıldı’ örneğinde olduğu gibi. Mechul mazi fiillere bu konudan sonra ayrı bir başlık altında değineceğiz.

Türkçede, fiil çekiminde altı şahıs vardır. Bu sayı Arapçada daha önce anlattığımız zamirler konusundan da hatırlayacağımız gibi tesniye, cemi, müzekker ve müenneslerle beraber on dörde çıkar. 

Türkçe fiil çekiminde fiilin köküne bazı kişi zamirleri eklendiği gibi Arapçada da fiile eklenen kişi zamiri sayesinde o fiilin kimin tarafından yapıldığını anlarız. Arapçada fiillere eklenen kişi zamirlerine merfu muttasıl zamir adı verilir. Merfu denir çünkü bu zamirler fiilin kimin tarafından yapıldığını yani faili bize bildirir ve Arapça dilbilgisinde fail merfudur. Muttasıl denir çünkü bu zamirler fiilden ayrı değil aksine fiille birleşik olarak kullanılır.

Arapçada olumlu ma’lum mazi fiil çekim tablosu şu şekildedir:

كَتَبَ  (ketebe) yazdı (müzekker – gaib - mufred)(Fiilin sonuna herhangi bir ek gelmedi)

كَتَبَا   (ketebaa) o ikisi yazdı (müzekker- gaib - tesniye)(Fiilin sonuna ‘ا ’ eki geldi)

كَتَبُوا  (ketebuu) onlar yazdılar (müzekker- gaib - cemi)(Fiilin sonuna ‘وا ’ eki geldi)

كَتَبَتْ (ketebet) o yazdı (müennes - gaibe- mufred)(Fiilin sonuna ‘تْ’ eki geldi)

كَتَبَتَا  (ketebetaa) o ikisi yazdı (müennes- gaibe - tesniye)(Fiilin sonuna ‘تَا ’ eki geldi)

كَتَبْنَ  (ketebne) onlar yazdılar (müennes- gaibe- cemi)(Fiilin sonuna ‘نَ’ eki geldi)

كَتَبْتَ (ketebte) sen yazdın (müzekker - muhatab- mufred)(Fiilin sonuna ‘تَ’ eki geldi)

كَتَبْتُمَا (ketebtuma) ikiniz yazdınız (müzekker- muhatab- tesniye)(Fiilin sonuna ‘تُمَا’ eki geldi)

كَتَبْتُمْ  (ketebtum) sizler yazdınız (müzekker- muhatab - cemi)(Fiilin sonuna ‘تُمْ ’ eki geldi)

كَتَبْتِ (ketebti) sen yazdın (müennes - muhataba- mufred)(Fiilin sonuna ‘تِ’ eki geldi)

كَتَبْتُمَا (ketebtuma) ikiniz yazdınız (müennes- muhataba - tesniye)(Fiilin sonuna ‘تُمَا’ eki geldi)

كَتَبْتُنَّ  (ketebtunne) sizler yazdınız (müennes- muhataba- cemi)(Fiilin sonuna ‘تُنَّ’ eki geldi)

كَتَبْتُ  (ketebtu) ben yazdım (müz ve müe – nefs ul-mutekellim- mufred)(Fiilin sonuna ‘تُ’ eki geldi)

كَتَبْنَا   (ketebnaa) biz yazdık (müz ve müe – nefs ul-mutekellim – tensiye ve cemi) (Fiilin sonuna ‘نَا’ eki geldi)

Yukarıda verdiğimiz tablo ile ilgili göz ardı edilmemesi ve bilinmesi gereken bazı noktalar şunlardır:

a) ‘o’ ve ‘onlar’ zamiriyle ifade ettiğimiz ve Türkçe dilbilgisinde 3. şahıs adını verdiğimiz şahısları bildiren kelimelere Arapçada ‘burada olmayan, kayıp olan’ anlamına gelen ‘gaib, gaibe’ isimleri verilir.

‘sen’ ve ‘siz’ zamiriyle ifade ettiğimiz ve Türkçe dilbilgisinde 2. şahıs adını verdiğimiz şahısları bildiren kelimelere Arapçada ‘muhatap olunan, karşımızda bulunan kişi’ anlamına gelen ‘muhatab, muhataba’ isimleri verilir.

‘ben’ ve ‘biz’ zamiriyle ifade ettiğimiz ve Türkçe dilbilgisinde 1. şahıs adını verdiğimiz şahısları bildiren kelimelere Arapçada ‘konuşanın kendisi’ anlamına gelen ‘nefs ul-mutekellim’ ismi verilir.

b) Müennes, cemi ve gaibe olan fiillerin sonundaki نَ harfi ‘naa’ şeklinde uzun olarak değil de ‘ne’ şeklinde kısa olarak telaffuz edilmelidir. Aksi halde nefs ul-mutekellimin cemisinde bulunan نَا ile karıştırılır. Yani كَتَبْنَketebne ve كَتَبْنَاketebnaa arasındaki farka dikkat edilmelidir.

c) 2. ikil şahıs olan fiiller müzekkerde de müennesde de ortak kullanılır. Yani   كَتَبْتُمَا (ketebtuma) ikiniz yazdınız  fiili müzekker için de müennes için de aynı şekilde kullanılır. Aklımıza ‘o zaman hangisi için kullanıldığını nasıl ayırt edeceğiz?’ diye bir soru gele bilir. Bu soru bir konuşma esnasında veya bir parçayı okurken cevabını bulur. Çünkü konuştuğumuz bir diyalogda veya okuduğumuz bir parçada bu tür kelimelerden önce veya sonra o kelimenin açıklayıcısı durumunda olan başka müzekker veya müennes kelimeler olacaktır ve bir cümle bütünlüğü içinde bizler bu kelimelerin müennes olarak mı yoksa müzekker olarak mı kullanıldığını rahatça fark edebiliriz. Örneğin;

أنْتَ وَ عَلِي كَتَبْتُمَا وَاجِبَكُمَا Sen ve Ali ödevinizi yazdınız

أَنْتِ وَ عَائِشَة كَتَبْتُمَا وَاجِبَكُمَا Sen ve Ayşe ödevinizi yazdınız.

Görüldüğü gibi her iki cümlede de كَتَبْتُمَا fiili kullanılmasına rağmen ilk cümlenin faili müzekker olduğu için fiilin de müzekker olduğunu, ikinci cümlede ise fail müennes olduğu içim fiilin de müennes olduğunu anlıyoruz.

Ayrıca ‘ben’ ve ‘biz’ zamirlerini karşılayan nefs ul-mutekellim olan fiiller de aynen bu şekilde müzekker ve müennes için ortak olarak kullanılıp, cümle içindeki anlam bütünlüğüne göre müzekker için mi yoksa müennes için mi kullanıldığı anlaşılır.

d) cemi olan nefs ul-mutekellim kelimeler tensiye içinde kullanılır. Örneğin:

أَنَا وَ حُسَين كَتَبْنَا الدَّرْسَ Ben ve Hüseyin (ikimiz) dersi yazdık.

نَحْنُ كَتَبْنَا الدَّرْسَ Biz (iki kişiden fazla) dersi yazdık

e) Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi fiiller müzekker ve müennes olarak ayrılmakta ve faili müzekker olan cümlelerde müzekker fiiller, faili müennes olan cümlelerde ise müennes fiiller kullanılmaktadır. Eğer fiil müzekker ve müennesler tarafından ortak olarak yapılmışsa faillerin birbirlerine karşı sayıları ne olursa olsun fiil müzekker hali ile söylenir. Örneğin:

عَلِي كَتَبَ الدَّرْسَ Ali dersi yazdı cümlesinde fail müzekker olduğu için fiil de müzekker oldu.

عَائِشَة كَتَبَتْ الدَّرْسَ Ayşe dersi yazdı cümlesinde fail müennes olduğu için fiil de müennes oldu.

عَئِشَة وَ فَاطِمَة وَ عَلِي كَتَبُوا الدَّرْسَ  Ayşe, Fatma ve Ali dersi yazdılar cümlesinde ise her ne kadar işi yapan üç özneden ikisi müennes olsa da içlerinde bir tane müzekker bulunduğu için fiil de müzekker olarak ifade edildi.

İsterseniz bir kaç fiili örnek olarak çekimleyelim.

نَصَرَ (o erkek) yardım etti

نَصَرَا (o iki erkek) yardım etti

نَصَرُا (o erkekler) yardım ettiler

نَصَرَتْ (o bayan) yardım etti

نَصَرَتَا (o iki bayan) yardım etti

نَصَرْنَ (o bayanlar) yardım ettiler

نَصَرْتَ (sen – erkek) yardım ettin

نَصَرْتُمَا (siz iki erkek) yardım ettiniz

نَصَرْتُمْ (siz erkek) yardım ettiniz

نَصَرْتِ (sen – bayan) yardım ettin

نَصَرْتُمَا (siz iki bayan) yardım ettiniz

نَصَرْتُنَّ (siz bayanlar) yardım ettiniz

نَصَرْتُ (ben – erkek=bayan) yardım ettim

نَصَرْنَا (ikimiz, biz – erkek=bayan) yardım ettik

هُوَ فَهِمَ o (erkek) anladı

هُمَا فَهِمَا o ikisi (erkek) anladı

هُمْ فَهِمُوا onlar (erkek) anladılar

هِيَ فَهِمَتْ o (bayan) anladı

هُمَا فَهِمَتَا o ikisi (bayan) anladı

هُنَّ فَهِمْنَ onlar (bayan) anladılar

أَنْتَ فَهِمْتَ sen (erkek) anladın

أَنْتُمَا فَهِمْتُمَا siz ikiniz (erkek) anladınız

أنْتُمْ فَهِمْتُمْ sizler (erkek) anladınız

أَنْتِ فَهِمْتِ sen (bayan) anladın

أَنْتُمَا فَهِمْتُمَا siz ikiniz (bayan) anladınız

أَنْتُنَّ فَهِمْتُنَّ sizler (bayan) anladınız

أَنَا فَهِمْتُ ben anladım

نَحْنُ فَهِمْنَا biz anladık

Ma’lum Mazi Fiilin Olumsuz Olması: Arapçada mazi fiil birkaç farklı şekilde olumsuz olabilmekle beraber biz istisnalarla kafamızı meşgul etmemek için en çok kullanılan iki çeşidine değineceğiz.

Arapçada ma’lum mazi fiiller şu şekillerde olumsuz olabilir:

a)      Mazi fiilin başına مَا edatı getirilerek:

مَا كَتَبْتِ (sen – bayan) yazmadın

مَا كَتَبَتْ    (o bayan) yazmadı

مَا كَتَبْتُمْ    (siz erkekler) yazmadınız

مَا كَتَبْتُ    yazmadın

gibi…

b) Muzari fiilin başına cezm edatlarından olan لَمْ edatı getirilerek: Muzari fiil Türkçede şimdiki zamanı ve geniş zamanı karşılayan fiillerdir. Cezm edatı ise başına geldiği fiilin son harekesini cezm eden veya buna eşdeğer değişiklikler yapan edatlardır. Bu her iki kavrama da ilerleyen notlarımızda değineceğiz. Şimdilik Bu başlık altına birkaç örnek vermekle yetineceğiz.

لَمْ يَكْتُبْ yazmadı

لَمْ يَفْتَحْ açmadı

لَمْ يَشْرَحْ açıklamadı

Buna Kur’an-ı Kerim’den de bolca örnek bulabiliriz. Mesela İhlas suresinde geçen ve bizlerin de günlük hayatımızda sıkça okuduğumuz " لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ " ( O (c.c.), doğurmadı, doğurulmadı) ifadesi buna bir örnektir.

ه&#;م&#; ك&#;ـت&#;ب&#;وا  3

(Hum ketebû)

Onlar yazdılar(erkek)

ه&#;م&#;ا ك&#;ـت&#;ب&#;ا  2

(Humâ ketebâ)

O ikisi yazdı(erkek)

ه&#;و&#; ك&#;ـت&#;ب&#;  1

(Huve ketebe)

O yazdı(erkek)

Gâib

 (erkek)

ه&#;ن&#;&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ن&#;  6

(Hunne ketebne)

Onlar yazdılar(bayan)

ه&#;م&#;ا ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;ا  5

(Humâ ketebetâ)

O ikisi yazdı(bayan)

ه&#;ي&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;  4

(Hiye ketebet)

O yazdı(bayan)

Gâibe

(bayan)

أ&#;ن&#;ت&#;م&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;م&#;  9

(Entum ketebtum)

Siz yazdınız(erkek)

أ&#;ن&#;ت&#;م&#;ا ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;م&#;ا  8

(Entumâ ketebtumâ)

Siz ikiniz yazdınız(erkek)

أ&#;ن&#;ت&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;  7

(Ente ketebte)

Sen yazdın (erkek)

Muhatab

(erkek)

أ&#;ن&#;ت&#;ن&#;&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;ن&#;&#;   12

(Entunne ketebtunne)

Siz yazdınız (bayan)

أ&#;ن&#;ت&#;م&#;ا ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;م&#;ا  11

(Entumâ ketebtumâ)

Siz ikiniz yazdınız (bayan)

أ&#;ن&#;ت&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;  10

(Enti ketebti)

Sen yazdın (bayan)

Muhataba

(bayan)

ن&#;ح&#;ن&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ن&#;ا  15

(Nahnu ketebnâ)

Biz yazdık

ن&#;ح&#;ن&#; ك&#;ـت&#;ب&#;ن&#;ا  14

(Nahnu ketebnâ)

Biz ikimiz yazdık

أ&#;ن&#;ا ك&#;ـت&#;ب&#;ت&#;  13

(Ene ketebtu)

Ben yazdım

Nefsi mütekellim

(cinsiyet farkı yok)