Organize Ve Organize Olmayan Piyasalar

Finansal Piyasalar Neden Vardır? Fonksiyonları Nelerdir?

Bir ekonomide piyasaları reel piyasalar ve finansal piyasalar olarak iki gruba ayırmak mümkündür.

Reel Piyasalar: Mal/hizmet alım satımının yapıldığı mal-hizmet piyasaları, üretim araçlarının alınıp satıldığı piyasalardır.

Finansal Piyasalar: Fon arz eden birimlerle, fon talep eden birimleri karşılaştırarak her iki tarafında ihtiyaçlarının giderilmesine refah düzeyinin artmasına bu bağlamda da ekonominin gelişmesine olanak sağlayan piyasalardır.

Finansal piyasaların temel işlemi fon akımını sağlamaktır.

Finansal Sistemi Oluşturan Unsurlar

* Tasarruf sahipleri                               (Fon arz edenler)

* Yatırımcılar                                       (Fon talep edenler)

* Yatırım ve finansman araçları

* Yardımcı kuruluşlar

* Hukuki ve İdari düzenlemeler

Yabancılar doğrudan yatırımlar veya portföy yatırımları ile ülkelere fon girişine yol açar.

Doğrudan Yatırımlar: Bir şirketin üretimini ana merkezinin bulunduğu ülke dışına yayarak yabancı ülkelerle yalnız ya da ortaklarla üretim tesisi kurması, tesisleri satın alması ya da birleşmesidir.

Portföy Yatırımları: Yabancıların üretime yönelik yatırım değil de menkul değerlere yapılan yatırımcılardır. Sıcak para olarak  adlandırılır. Portföy yatırımlarında amaç üstlenilen risk karşılığında en yüksek getiriyi elde edebilmektir.

FİNANSAL SİSTEMİN UNSURLARI

Finansal Piyasaların Sınıflandırılması

Finansal varlığın niteliğine göre;

  * Borç Piyasaları

  * Özsermaye Piyasaları

Finansal varlığın süresine göre;

  * Para piyasaları

  * Sermaye piyasaları

Finansal varlığın ilk kez alınıp satılmasına göre;

  * Birincil Piyasalar

  * İkincil Piyasalar

Ödemelerin hemen ya da gelecekte yapılmasına göre;

  * Nakit ya da Spot piyasalar

  * Vadeli Piyasalar

Örgütlenme durumuna göre

  * Örgütlenmiş piyasalar (Organize piyasalar)

  * Örgütlenmemiş piyasalar (Organize olmayan piyasalar)

Borç Piyasası ve Özsermaye Piyasası

* Finansal piyasalarda en yaygın biçimde kullanılan finansman yöntemi borçlanmadır.

* Borçlanma araçlarının iki temel özelliği belirlemiş bir vadesinin ve faizinin olmasıdır.

* Hazine bonoları devletin kısa süreli fon ihtiyacını karşılamada en çok kullandığı para piyasası araçlarındandır.

* İşletmeler kısa süreli fon ihtiyacını karşılamada banka kredilerini ve finansman bonolarını kullanabilmektedir.

Özsermaye piyasasında hisse senedine yatırım yapan yatırımcılar kuruma ortak olmakta, kurumun kârı ve varlıkları üzerinde hakka sahip olmaktadır. Hisse senedi sahipleri kuruma ortak oldukları için oy hakkına ve yöneticileri belirleme hakkına sahiptir. Ortaklık hakkı veren finansman araçlarıyla borçlanma araçlarının diğer bir farkı faiz ödemesi yapıldıktan sonra ortaklara kar payı ödemesinin yapılabilmesidir.

* Tasfiye durumunun da borç verenlerin önceliği vardır.

Ülkemizde özel kurum tahvillerinde vade en az 2 (iki) yıldır.

Ülkemizde devlet tahvillerinde vade en az 1 (bir) yıldır

Bir ülkede sermaye piyasasının gelişebilmesi için şu koşulların oluşması gerekir:

* Ekonomide tasarruf düzeyinin yükselmesi

* Özel ya da kamu işletmelerinin uzun süreli fonlara ihtiyaçlarının olması

* Menkul değerlere yatırım yapılmasına uygun ortamın olması

* Çok sayıda halka açık anonim ortaklıkların olması

* SP’sına aracılık yapacak aracı kurumların gelişmiş olması

* Halka açıklanacak bilgileri izleyecek, yatırım analizleri yapabilecek kişi ve kurumların olması

* Sermaye piyasasının güven,  açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak yasal düzenlemelerin olması gibi sayılabilir.

* Para piyasasında risk sermaye piyasasına göre daha düşüktür.

Para Piyasasının Temel Araçları

1. Para
2. Mevduat
3. Hazine Bonoları
4. Finansman Bonoları
5. Mevduat Sertifikaları
6. Repo
7. Banka Kabulleri
8. Banka Bonoları
9. Eurodolarlar
10. Varlığa dayalı Menkul Kıymet
11. Finansal Türevler

Sermaye Piyasasının Temel Araçları

1. Devlet Tahvilleri
2. Şirket tahvilleri
3. Hisse Senediyle Değiştirilebilir Tahvil
4. Katılma İntifa Senedi
5. İpotekli Borç İrad Senedi
6. Kar-Zarar Ortaklığı Senedi
7. Hisse Senetleri
8. Gelir Ortaklığı Senedi

Organize Piyasa - Organize Olmayan Piyasa (Tezgah Üstü Piyasa)

Organize Piyasalar

* TC Merkez Bankası Piyasaları

  * Açık Piyasa

  * İnterbank Para Piyasası

  * Döviz Piyasası

* İMBK Piyasaları

  * Hisse Senedi Piyasası

  * Tahvil ve Bono Piyasası

  * Uluslararası Piyasa

  * Vadeli Piyasa

* İstanbul Altın Piyasası

* İzmir Vadeli ve Opsiyon Borsası (VOB)

Organize Olmayan Piyasalar (Tezgah Üstü Piyasalar)

* Bankalararası Piyasalar

  * V Piyasası

  * Repo Piyasası

  * Tahvil Piyasası

  * Döviz Piyasası

* Serbest Altın Piyasası

* Serbest Döviz Piyasası

* Para piyasasının örgütlenmiş kurumu bankalar sistemidir.

* Sermaye piyasalarının örgütlenmiş temel kurumu borsalardır.

Birincil Piyasa – İkincil Piyasa

* Finansal varlıkların ilk kez alıcılara satıldığı piyasaya birincil piyasa denir. Bu finansal varlıkları ihraç eden kurumlara fon girişi olur.

* İkincil piyasalar ise daha önce alınıp satılan varlıkların tekrar işlem gördüğü piyasalardır.

Spot Piyasa – Vadeli Piyasa

* Ödemenin ve teslimatın hemen ya da 2 (iki) iş gününde yapıldığı piyasalara spot piyasa denir.

* Gelecekteki bir tarihte ödemenin ve teslimatın yapıldığı, fiyatın ise bugünden belirlendiği piyasalara ise vadeli piyasalar denir.

* Vadeli işlemler genellikle gelecekle karşılaşabilecek riskleri ortadan kaldırmak için yapılır.

Para Piyasaları ve Sermaye Piyasaları Arasındaki Farklar

* Para Piyasaları kısa vadeli fon arz ve talebi karşılaşırken, sermaye piyasasında orta ve uzun vadeli fon art/talebi karşılaşmakta

* Para piyasasının temel kurumu BANKALARDIR, sermaye piyasasının temel kurumu BORSALARDIR.

* Para piyasasında fon arz edenler için risk daha düşükken SP’sında yüksektir.

* Para piyasasında işlem gören finansal araçların likidesi, sermaye piyasasında işlem gören araçlara göre daha yüksektir.

YATIRIM ARAÇLARI VE FİNANSMAN ARAÇLARI

Finansman Varlık (Finansal Araç)

Finansal piyasalara fon sunanların sundukları fon karşılığında fon talebinde bulunanlardan aldıkları varlıklara denir.

* Finansal varlık değerini taşıdığı haktan alır.

* İhraç eden açısından yükümlülük satın alan açısından varlıktır.

Sermaye Piyasası Kanununda; Menkul kıymet ortaklık veya alacaklılık hakkı sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen kıymetli evraka menkul kıymet denir.

Menkul kıymetler, finansal varlıklardır; Ancak tüm finansal varlıklar menkul kıymet özelliği göstermeyebilir.

Tüm finansal varlıklar alacak hakkı veren ve ortaklık hakkı veren finansal varlıklar olarak iki temel grupta toplanır.

Nakit Akışları: Bir finansal varlığın getirisi belli bir zaman diliminde o finansal varlıktan sağlanacak nakit girişiyle hesaplanır. Finansal varlığın türüne göre elde edilecek nakit akışları değişecektir.

Borçlanma araçlarının nakit girişleri → Faiz, anapara ödemeleri

Hisse senetlerinin nakit girişleri → Kâr payı, sermaye kazancıdır.

Riskin tahmin edilebilirliği;

Vade: Vade uzadıkça risk artar.

Likidite: Hazine bonoları ve likit finansal varlıktır.

Bölünebilirlik: En az hangi  miktarda paraya dönüştürülebileceği ile ilgilidir.

Vergi özelliği: Bazı finansal varlıklarda, vergi muafiyeti varken bazıları düşük vergi

Para birimi: TL, $, E, ¥ vb.

Finansal Araçların En Önemli Ekonomik Fonksiyonları

1. Fonların fon fazlalığı veren birimlerden, fon açığı olan birimlere transferini sağlamak.

2. Risk paylaşımını sağlamak (Farklı risk özelliklerine uygun finansal araçlar geliştirmektir.)

FİNANSAL ARACILIK VE FİNANSAL KURUMLAR

* Aracılık yapan kurumların temel işlevleri fon akımını kolaylaştırmaktır.

Doğrudan Finansman: Finansal varlıkların araya bir kurum girmeksizin aracısız el değiştirmesine denir. (MKB)

Dolaylı Finansman: Finansal varlıkların aracılar vasıtasıyla el değiştirmesine denir. (Ticari Bankalar)

* Doğrudan finansmanda fon arz ve talebi doğrudan karşılamakta, ancak bu süreci hızlandırmak ve etkinliği arttırmak için bazı kurumların araçlığına ihtiyaç vardır. Bunlar: Broker, dealer, yatırım bankalarıdır. Bu kurumların aracılık etmesi doğrudan finansman özelliğini yok etmez.

Brokerlar: Bir komisyon karşılığında fon arz edenlere talep edenleri karşılaştıran kurumlardır. Brokerlar kendi nam ve hesabına işlem yapmazlar.

Dealerler: Başkaları ve kendi nam ve hesabına işlem yapan aracı kurumlardır. Ülkemizde hisse senedi ve tahvil piyasalarında bankalar, portföy yönetim şirketleri gibi kurumlar dealerlardır. 

Yatırım Bankaları: Mevduat kabul etmeyen, kredi vermeyen; işletmelerin menkul kıymet ihraçlarında danışmanlık ve aracılık yapan kurumlardır. Yatırım bankalarının aracılık rolü yüklenim aracılığı ya da en iyi gayret aracılığı şeklindedir.

Dolaylı finansmanda aracı kurumlar tasarruf sahiplerinden sağladıkları4 fonları fon talep edenlere vererek aracılık hizmeti sunar ve riski üstlenir. En önemli aracı kurumlar Ticari Bankalardır.

* Aracılığı için gerekli kılan iki tür maliyetten bahsedilir.

1. İşlem maliyeti

2. Bilgilenme Maliyeti (Eksik Bilgilenme) [Asimetrik Enformasyon]

Eksik bilgilenme iki önemli soruna yol açar:

1. Ters Seçim

2. Kötü Niyet

FİNANSAL KURUMLAR

1) PARA YARATAN FİNANSAL KURUMLAR

a) Merkez Bankaları

b) Ticari Bankalar

c) Katılım Bankaları

MERKEZ BANKALARI

* Merkez bankalarının ayırt edici özelliği emisyon yetkisine sahip olması

* Para, kredi, döviz politikalarını belirleyip uygulayan kurumlardır

* Bankaların likidite ihtiyacını karşılayan

* Para, kredi hacmini ekonominin gereksinimlerine göre düzenleyen

* Ekonomiye yön veren kurumlardır.

Kaydi Para: Bankaya yatırılan mevduatın bir bölümünün kanuni karşılık ayrıldıktan sonra kredi olarak kullandırılması sonucu oluşur.

TİCARİ BANKALAR

* Genel manada mevduat kabul eden kredi kurumlarıdır.

* Mevduat bankalarının temel fonksiyonu mevcut toplamak ve borç vermek

* Fon kaynakları genellikle kısa süreli mevduatlar

* Fon kullanımları işletme kredileridir

* Banka sistemi içinde en önemli faaliyetlerden biri de kaydi para yaratmasıdır.

KATILIM BANKALARI

* Faiz gelirini kabul etmeyen birimlerin tasarruflarını sisteme kazandırmak üzere oluşturulan kurumlardır.

* Mevduat adı altında değil, kâr-zarar hesabı şeklinde topladığı fonları farklı ortaklıklar biçiminde kullandırmaktadır.