Sanat Ve Öğretici Metinler

Metinler gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından sınıflandırılırlar. Bu açıdan metinler, sanatsal ve öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır.
Sanatsal ve öğretici metinlerin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Sanatsal metinlerde sanatçının amacı okuyucuda estetik zevk uyandırmak ve kurduğu dünyaya okuyucuyu çekmektir.
Sanatsal metinlerde yan anlam değeri taşıyan ve okuyucunun anlayışına, sezgisine bırakılan ifadelere yer verilir, mecazlı ifadeler kullanılarak anlatıma çağrışım ve duygu değeri kazandırıp okuyucunun yeni ve farklı anlamlar çıkarabilmesi amaçlanır.
Sanatsal metinlerde gerçeklik, değiştirilerek ve yorumlanarak aktarılır.
Bu metinlerde dil şiirsel işlevinde kullanılır.

Öğretici metinler bilgi vermek amacıyla yazılan metinlerdir.
Bu metinler hayatın gerçeklerini, tarihi olayları, felsefi düşünceleri ve bilimsel gerçekleri anlatır.
Öğretici metinler genellikle kelimelerin ilk anlamlarıyla oluşturulduklarından her okuyucuda aynı izlenimi bırakır.
Öğretici metinlerde gerçeklik değiştirilmeden verilir.
Bu metinlerde dil göndergesel işlevinde kullanılır.

Sanatsal Metinlerle Öğretici Metinlerin Gruplandırılması
Metinlerin işlevleri bakımından iki gruba ayrıldığı belirtilmiş, sanatsal ve öğretici metinlerin özellikleri verilmiştir.
Metin türleri, sanatsal ve öğretici metin olmak üzere şu şekilde gruplandırılabilir.
Şiir, roman, hikâye, masal, fabl ve tiyatro sanatsal metinlerdir.
Mektup, günlük, anı, biyografi, gezi yazısı, söyleşi, haber yazıları, fikra, deneme, makale, eleştiri, röportaj, söylev ve mülakat öğretici metinlerdir.
Anlatmaya Bağlı Metinlerin Gruplandırılması
Anlatmaya bağlı metinler öğretici ve sanatsal metinler olmak üzere gruplandırılabilir.
Roman, hikâye, halk hikâyesi, destan, masal ve fabl gibi metinler anlatmaya bağlı sanatsal metinlerdir.
 
Deneme, fıkra, eleştiri, biyografi, deneme, gezi yazısı gibi metinler anlatmaya bağlı öğretici metinlerdir.
Anlatmaya Bağlı Metinler
Metinleri, Kullanılan Anlatım Türüne Göre Gruplandırma
Sanatsal metinlerde ağırlıklı olarak öyküleme, betimleme ile coşku ve heyecanı dile getiren anlatım türleri kullanılır.
Öğretici metinlerde ağırlıklı olarak açıklama ve tartışmacı anlatım türleri kullanılır.
Anlatmaya ve Göstermeye Bağlı Metinlerin Özellikleri

Anlatmaya bağlı edebi metinler destan, masal, halk hikâyesi, hikâye ve roman gibi metinlerdir.
Göstermeye bağlı edebi metinler ise tiyatro genel başlığı altında toplanmaktadır.
Bu metin türlerinin hem ortak hem de birbirinden farklı özellikleri vardır. Şimdi bu özellikleri görelim.
Bu metinlerin ortak özellikleri şunlardır:
Her iki metin türü de giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur.
Her iki metin türü de bir olay veya bir durum çevresinde gelişir.
Her iki metin türünde de olaylar belirli bir zaman diliminde geçer.
Her iki metin türünde de dil daha çok şiirsel işlevinde kullanılır.
Her iki metin türünde de insanların başlarından geçen ya da geçebilecek nitelikteki olaylar gösterilir.
Her iki metin türünün de bir yazarı vardır.
Her iki metin türünde de yer, zaman ve kişi unsurları vardır.
Bu metinlere ait farklı özellikler ise şunlardır:

Anlatmaya bağlı metinlerde, ele alman olayların anlaşılması için ayrıntılı tasvirlere yer verilir.
Anlatmaya bağlı metinlerde olayın veya durumun mutlaka bir anlatıcısı vardır.
Göstermeye bağlı metinlerde olaylar, sahnede canlandırılarak sunulur.
Göstermeye bağlı metinlerde parantez içi açıklamalar kullanılır.
Göstermeye bağlı metinler diyaloglardan oluşur.

Sanatsal Metin Örneği

Hamdi amcamı en son yıllarında gördüm. Bir iş nedeniyle Ankara&#;ya gelmişti. Beni görmeden gitmeyi içine sindirememiş, telefon edip geleceğini söylemişti. Tıpkı çocukluğumda babamı beklediğim gibi camdan cama koşup gelişini bekledim. Uzun yıllar sonra birbirimizi görüp konuşacaktık. Amca yeğen birbirimize sarıldık. Hem sevinçten hem de annemi babamı anımsayıp ağladık. Çocuklarımı kucağına aldı. Onları öpüp öpüp sevdi. &#;Kardeşim Leman Hanım, bunları görseydi.&#; dedi. O gün, onu son görüşüm oldu, öldüğünü duyduğum zaman ne yapacağımı şaşırdım.

Öğretici Metin Örneği

Toroslar, jeomorfolojik bakımdan Türkiye&#;nin Akdeniz kıyıları boyunca yaylar çizerek yükselen ve daha ötede Doğu Anadolu&#;nun içlerine doğru uzanan sıradağlar sisteminin genel adıdır. Kesim kesim değişik adlar alan Toroslar, tektonik bakımdan çoğu yerde torid, bazı kesimlerinde ise anatolid ve kenar kıvrımları birimlerinin sınırları içindedir. Bugünkü yükseltilerine, Birinci Zamandan beri uzun süren aşınmalarla birkaç kez düzleştirildikten sonra Miyosenxi izleyen yakın dönemdeki epirojenik hareketlerle erişmişlerdir.

Geniş anlamda Toroslar, biri dış öteki iç olmak üzere iki sıra meydana getirir. Dış sırayı Kıbrıs Dağları ile onların uzantısı olan Amanos Dağları ve Güneydoğu Toroslar oluşturur. Daha kuzeydeki iç sıra ise Antalya Körfezi&#;nin iki yanında birbirine yaklaşarak uzanan Batı Toroslardan; batıda Teke Yöresi Dağları, doğuda Sultan Dağları, Geyik Dağları, Taşeli Platosu ile Uzunyayla arasındaki Orta Toroslardan; Bolkar Dağları, Aladağlar, Hınzır ve Binboğa Dağları ve ötede Doğu Anadolu&#;nun iç kesimlerine sokulan ve eskiden Antitoros da denilen Doğu Toroslardan (Munzur, Karasu, Araş Dağları) meydana gelir.

Bu iki metinden hareketle sanatsal ve öğretici metinler arasındaki farklar şöyle sıralanabilir:

• Birinci metinde estetik ön plana çıkarken ikinci metinde bilgi vermek esas alınmıştır.
• Dil, birinci metinde heyecana bağlı işlevde; ikinci metinde ise göndergesel işlevde kullanılmıştır.
• Birinci metinde öznel ifadelere, ikinci metinde nesnel ifadelere daha sık rastlanır.
• Birinci metinde üslup, ikinci metinde gerçeklik ön plandadır.
• Birinci metinde öyküleyici, ikinci metinde açıklayıcı anlatım tercih edilmiştir.
• Yazar, birinci metinde okuyucuyu kendi dünyasına çekmeye; ikinci metinde ise okuyucuya, bir şeyler öğretmeye çalışmaktadır.

Etiketleröğretici metinöğretici metinlerin madde madde özellikleriöğretici metinlerin özelliklerisanat metinleri ve öğretici metin farklarısanatsal metinlersanatsal metinlerin özellikleri sanatsal metinlerin madde halinde özellikleri