Nominal Ve Reel Gdp Hesaplama

Bir ülke ekonomisinin temel ölçülerinden birisi olan Gayri Safi Yurt içi Hasıla reel ve nominal fiyatlar olmak üzere iki şekilde hesaplanabilir. Bu yazı reel ve nominal GSYİH ile GSYİH deflatörükavramlarını özet olarak açıklamaktadır;

Reel ve Nominal Gsyih:

GSYİH bir ülkede, belirli bir zaman diliminde üretilen nihai mal ve hizmetlerin toplam değeridir. GSYİH yalnızca üretim üzerinden hesaplanmaz, GSYİH hesaplama yöntemleri 3 ana başlıkta toplanabilir. Bir ülkede belirli bir dönemde yapılan;

• Üretimin 
• Harcamaların 
• ya da Gelirlerin

toplamı GSYİH büyüklüğünü vermektedir.

GSYİH ekonomilerin büyüklük göstergesidir ve ülkelerin karşılaştırılmasında kullanılan önemli bir veridir. GSYİH'deki artış ise bir ekonominin bir yılda ne kadar büyüdüğünü gösterir. Aşağıda ekonomik büyümenin matematiksel hesaplaması görülebilir;

GSYİH Büyümesi = [(GSYİH - GSYİH) / GSYİH]* 

Bu aşamada her yıl değişen mal ve hizmet fiyatlarının da hesaplamayı nasıl etkilediğinin değerlendirilmesi gerekir. Her yıl enflasyon nedeniyle artan mal ve hizmet fiyatları GSYİH büyüklüğünü arttıracağından ekonominin gerçek büyüklüğüne ulaşmak için enflasyonun etkilerinden arındırılması gerekir. 

GSYİH; "cari fiyatlar" ve "sabit fiyatlar" olmak üzere iki farklı şekilde hesaplanmaktadır. Cari fiyatlar, hesaplama dönemi içindeki nihai mal ve hizmet fiyatları ya da daha özet tabirle "piyasa fiyatları" olarak tanımlanabilir. Cari fiyatlar ile hesaplanan milli gelir, nominal GSYİH olarak adlandırılır. Nominal GSYİH karşılaştırmaları çeşitli yorum hatalarına neden olabilir. Örneğin bir ekonomide üretim azalmışken fiyatlar artmış, ve dolayısıyla GSYİH artış göstermiş olabilir. Bu ekonominin gerçek anlamda büyüme gösterdiği söylenemez. Bir ekonominin gerçek büyüklüğünü gösteren milli gelir ise reel GSYİH olarak adlandırılır.

Reel GSYİH, sabit fiyatlar ile hesaplanan milli gelir olarak tanımlanabilir. Sabit fiyat, seçilen baz yılda oluşan mal ve hizmet fiyatları anlamına gelir. yılının GSYİH hesaplamasının fiyatlarıyla yapılması buna örnek gösterilebilir. Sabit fiyat uygulaması fiyat artışlarını göz ardı etmek, yani enflasyonu hesaplamalardan arındırmak için kullanılır. 

Aşağıdaki tablo TÜİK'den alınmış olup, Türkiye'nin üçüncü çeyrek itibariyle nominal ve reel GSYİH büyüklüklerini ve büyüme oranlarını göstermektedir. TÜİK hesaplamalarında yılı baz yıl olarak kullanılmaktadır;

Gsyih Deflatörü:

Bir ekonomide fiyat değişimlerini, yani enflasyon oranı hesaplaması için belirli endeksler kullanılır. Bunlar arasında en bilinenleri Tüketici Fiyatları Endeksi ve Üretici Fiyatları Endeksi'dir. GSYİH Deflatörü de fiyat değişimlerini ölçmek için kullanılan bir diğer fiyat endeksidir. Nominal gayri safi yurt içi hasılanın reel gayri safi yurt içi hasılaya oranı GSYİH deflatörü olarak adlandırılır. 

Aşağıdaki formül ile gösterilebilir;

GSYİH Deflatörü = (Nominal GSYİH / Reel GSYİH) *

Deflatör ingilizcede kullanılan "deflate" kelimesinden çevrilmiştir, aslında enflasyonun (inflate) zıt anlamında kullanılmıştır. Bu tanım bize bu endeksin ne işe yaradığını net bir şekilde anlatmaktadır. Deflatör nominal GSYİH'yi enflasyondan arındıran çarpandır. Bu durumda GSYİH deflatörü cari yıl ile baz yıl arasındaki fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir diyebiliriz. Bu fiyat endeksinin hesaplanmasında ekonomideki tüm mal ve hizmetler yer almaktadır.

GSYİH deflatörü baz yılda değerini alır. Herhangi bir yılda deflatörün değerini alması baz yıldan cari yıla kadar geçen sürede fiyatların %50 arttığını gösterir.

TÜFE ve Deflatör arasındaki farklar:

• Tüketici fiyatları endeksi  belirli bir mal sepeti üzerinden hesaplanırken, GSYİH deflatörü ekonomideki tüm mal ve hizmetleri baz alır,
• TÜFE sepeti değişken değildir, deflatör hesaplaması her yıl tüketim ve yatırım eğilimlerine göre değişiklik gösterebilir,
• TÜFE tüketicilerin kullandığı mal ve hizmetleri kapsar, deflatör ise devlet ve firmalar tarafından satın alınan mal ve hizmetleri de kapsar,
• TÜFE ithal mal ve hizmetleri kapsarken deflatör sadece yurt içinde üretilen mal ve hizmetleri kapsar.

Gayri safi kelimesinin anlam&#; eskimeni dikkate al&#;nmazd&#;r. Yani yurt içi s&#;n&#;rlar&#;n&#;, has&#;layla elde edilen sonuçlar anlam&#;na gelir. Eskime pay&#; ve a&#;&#;nma de&#;eri gsyih için dikkate al&#;nmaz. Ki&#;i ba&#;&#;na dü&#;en gsyih nomial seviyedeyse ülkelerin ya&#;am maliyeti ve enflasyon oranlar&#;nda bulunan farkl&#;l&#;klar yans&#;t&#;lmaz. Böylelikle sat&#;n alma gücü paritesi aç&#;s&#;ndan ki&#;i ba&#;&#;na gayri safi yurt içi has&#;la baz&#;n&#;n kullan&#;lmas&#; uluslararas&#; ya&#;am standartlar&#;n&#; kar&#;&#;t&#;r&#;r. Nominal gsyih uluslararas&#; pazarda ulusal ekonomileri kar&#;&#;la&#;t&#;rmak için daha faydal&#;d&#;r.

Gayri Safi Yurt &#;çi Has&#;la Nedir?

GSY&#;H, belirli zaman aral&#;&#;&#;nda üretilmi&#; olan bütün ürünlerin piyasa de&#;erindeki ekonomik ölçüsüne verilen add&#;r. Belli bir zaman aral&#;&#;&#;nda diye belirtilen zaman bir ay, üç ay veya bir y&#;l olabilir. Nihai mal ve hizmetlerden kas&#;t ise üretilmi&#; olan toplam mal ve hizmetlerden üretim için kullan&#;lm&#;&#; olan ara mallar&#;n dü&#;ürülmesinin ard&#;ndan kalan de&#;erdir. Negatif d&#;&#;sall&#;klar, ev üretimi, kay&#;t d&#;&#;&#; ekonomi ve bo&#; zamanda yap&#;lan faaliyetler ve benzeri unsurlar hesaba kat&#;lmadan belirlenir. Gayri safi yurt içi has&#;lan&#;n içerisinde bilinmesi gereken çe&#;itli tan&#;mlar yer al&#;r. Bu tan&#;mlar ölçülen sonucu adland&#;rmak için kullan&#;l&#;r.

Nominal GSY&#;H Nedir?

Di&#;er ölçümlerden farkl&#; olarak enflasyon nedeniyle meydana gelmi&#; olan fiyatlar&#;n da hesaba kat&#;larak yap&#;ld&#;&#;&#; de&#;erlendirmedir.

Reel GSY&#;H Nedir?

Reel yani gerçek gayri safi yurt içi has&#;la, baz fiyatlar&#;yla ifade edilen ve ekonomi taraf&#;ndan belirli bir y&#;l içinde üretilen mal ve hizmetlerin de&#;erini yans&#;tan ve enflasyona göre düzenlenmi&#; bir ölçüdür.

GSY&#;H Deflatörü Nedir?

Gysih, örtük fiyat deflatörü olarak da adland&#;r&#;l&#;r. Bir ekonomide bütün yeni, yurt içerisinde üretilmi&#; olan nihai mal ve hizmetlerin fiyat seviyelerinin bir ölçütüdür. Gayri safi yurt içi has&#;la deflatörü milli gelir rakamlar&#;yla milli geliri enflasyondan nas&#;l ar&#;nd&#;r&#;ld&#;&#;&#;n&#; anlatan çarpana verilen add&#;r. Deflatörün di&#;er tan&#;mlar&#; &#;u &#;ekilde s&#;ralanabilir;

• Ekonomik hesaplamalarda fiyat art&#;&#;&#;n&#;n etkilerinin giderilmesi için kullan&#;lan fiyat endeksi deflatördür.
• Parasal terim olarak ifade edilen ekonomik büyüklü&#;ün de&#;erini gerçek de&#;ere çevrilmesi anlam&#;na gelir.
• En yal&#;n tan&#;m&#; ise nominal olan&#;n reele çevrilmesidir.

Deflatör a&#;a&#;&#;daki formül ile hesaplanabilir;

GDP Deflatör= Nominal GDP ÷ Reel GDP x

Formülde belirli bir y&#;l&#;n nominal gayri safi yurt içi has&#;las&#; o y&#;l&#;n fiyatlar&#; kullan&#;larak hesaplan&#;r. Hesaplanan y&#;l&#;n reel GSY&#;H ise baz y&#;l&#;n fiyatlar&#; kullan&#;larak hesaplan&#;r. Nominal GSY&#;H, reel GSY&#;H ile bölünüp sonucun ile çarp&#;lmas&#; gayri safi yurt içi has&#;la deflatörü sonucunu verir.

Gsyih Nas&#;l Hesaplan&#;r?

GSY&#;H hesaplama yap&#;l&#;rken bir formül uygulan&#;r. Bu formül ile gayri safi yurt içi has&#;la hesaplama i&#;lemi yap&#;labilir. GSY&#;H hesaplama yöntemleri:

GSY&#;H = tüketim + yat&#;r&#;m + devlet harcamalar&#; + ithalat ihracat

Formülünden hesaplan&#;r. GSY&#;H hesaplamas&#; s&#;ras&#;nda amortismanlar ç&#;kar&#;ld&#;&#;&#;nda sonuca ula&#;&#;l&#;r. Yat&#;r&#;m, tüketim ve devlet harcamalar&#;na ithalat&#;n, ihracat&#;n fark&#; eklenince gayri safi yurt içi has&#;la elde edilmi&#; olur. Ya&#;am standartlar&#; ölçülerinin belirlenebilmesi için GSY&#;H hesaplamas&#;na gerek duyulur. Bu i&#;lem yaln&#;zca Türkiye’de de&#;il neredeyse dünyan&#;n tüm ülkelerinde yap&#;l&#;r. Ölçüm ve de&#;erlendirme ayn&#;d&#;r. Bu &#;ekilde ölçülen de&#;erden elde edilen sonuçlar ile de&#;erlendirmeler yap&#;labiliyor.

ANASAYFAYA DÖNMEK &#;Ç&#;N TIKLAYINIZ

Ekonomik aktivitelerin en temel amaçlarından birisi insan refahını ve yaşam standardını arttırmaktır. Bu amaca ulaşabilmek için ekonomilerin üretimi arttırması yani büyümesi gerekmektedir. Bir ülkede belli bir dönemde (genellikle bir yıl) üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatıyla parasal değeri Nominal Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla (GSYİH) olarak adlandırılmaktadır. GSYİH rakamları parasal yani enflasyonist unsurları barındırdığından ilgili rakamların deflatörler vasıtasıyla arındırılması sonucu üretilen mal ve hizmetlerin reel olarak artış miktarına ulaşılmaktadır. İşte ekonomik büyümede reel GSYİH’da bir yıldan diğer yıla meydana gelen artış oranı olarak tanımlanmaktadır. Nominal GSYİH’yi reel GSYİH’ye dönüştürmek için GSYİH deflatörü (Zımni Fiyat Deflatörü) kullanılmaktadır. Bir fiyat endeksi olan GSYİH deflatörü ülke ekonomisinde o yıl üretilmiş tüm mal ve hizmetleri kapsayan en geniş endekstir. Nominal GSYİH (cari), GSYİH deflatörüne bölünerek reel GSYİH elde edilir. Bu kapsamda reel GSYİH’da bir önceki yıla göre artış gözlemlenmesi ilgili ekonominin büyüdüğü anlamına gelmektedir.

GSYİH hesaplamalarında üretim, gelir ve harcama olmak üzere üç farklı yönteme başvurulmaktadır. Bu yöntemlerin temelinde toplam hâsıla, toplam gelir ve toplam harcamalar eşitliği yer alır. GSYİH bahsedilen yöntemlerden hangisiyle hesaplanırsa hesaplansın elde edilen millî gelir değerleri birbirlerine eşit çıkmaktadır. Üretim yöntemiyle GSYİH, ülke sınırları içerisinde üretilen tamamlanmış tarım, sanayi ve hizmet sektörü ürünlerinin aynı yıl içindeki piyasa fiyatları ile çarpılarak elde edilen değer olarak ifade edilebilir.

GSYİH hesaplama yöntemlerinden üçüncüsü hesaplama yöntemlerinden ikincisi gelir yönteminde, ekonomideki bir yıllık dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin üretim aşamasında faaliyet gösteren emek, doğal kaynak, sermaye ve girişimcinin elde ettikleri sırasıyla; ücret, rant, faiz ve kâr gelirleri toplanır. Bu rakama net dış âlem faktör gelirleri eklendikten sonra elde edilen değer faktör fiyatlarıyla GSYİH’yi vermektedir. Yurt içi hasılaya katma değer vergisi gibi dolaylı vergiler ve amortismanların eklenmesi, sübvansiyonların ise çıkarılması sonucunda GSYİH hesaplanmaktadır. Gelir yöntemiyle yapılan hesaplamalarda önemli husus ise üretim faktörlerinin fiili olarak üretime katılmış ve gelir elde etmiş olmasıdır. GSYİH hesaplama yöntemlerinden üçüncüsü ise harcamalar yöntemine göre GSYİH ekonomide bir yıl içerisinde yapılan özel tüketim (C), özel yatırım (I), kamu (G) ve net ihracat (X-M) rakamlarının toplanmasıyla elde edilmektedir. Burada GSYİH açısından önemli olan transfer ödemeleri ve sübvansiyonların hâsıla hesaplamalarına dâhil edilmemesidir. Günümüzde ülke değerlendirmeleri açısından ülkelerin ekonomik büyüklüğü ve politik gücü önemli olmakla birlikte ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin karşılaştırılmasına da ihtiyaç duyulmaktadır. Bu konuda incelenmesi gereken değer ise kişi başına düşen millî gelir rakamlarıdır. GSYİH’nın ülke nüfusuna bölünmesi ile bulunan kişi başına düşen GSYİH, ilgili ülke insanları açısından anlamlı olsa da uluslararası karşılaştırmalarda kullanılması mümkün değildir. Bu nedenle uluslararası ödemelerde genel kabul görmüş para cinsinden hesaplanan kişi başına düşen GSYİH sayesinde ortak bir paydada ülkelerin karşılaştırmaları yapılabilmektedir. Ülkedeki gelir dağılımının adaletli olması ve büyüme hızının hesaplanması da karşılaştırmaların anlamlılığı açısından oldukça önemlidir. Uluslararası gelişmişlik karşılaştırmaları genel olarak döviz kuru yaklaşımı, satın alma gücü paritesi yaklaşımı ve satın alma gücü paritesinden türetilen Big Mac Endeksi aracılığıyla yapılmaktadır. Döviz kuru yaklaşımında ülkelerin kişi başına gelir rakamları dolar cinsinden ifade edilerek uluslararası karşılaştırmalar yapılmaktadır. Satın alma gücü paritesi (SAGP) döviz kuru yaklaşımının anlamlılığını olumsuz yönde etkileyen, ülkeler arasındaki iç fiyat farklılığını ortadan kaldırmayı amaçlayan parasal dönüşüm oranıdır. Yaklaşımın temelinde ülkelerin fiyat düzeyi farklılıklarını ortadan kaldırarak farklı para birimlerinin satın alma güçlerini eşitleme olgusu yatmaktadır.

SAGP yaklaşımından türetilen ve uzun vadede aynı mal ve hizmet sepetinin döviz kuru cinsinden fiyatlarını eşitleyecek olan orana doğru hareket etmesi gerektiği fikrine dayanan Big Mac Endeksi; karşılıklı kurların ne kadar doğru belirlendiğini ölçmeyi amaçlamaktadır. İnteraktif para birimi karşılaştırma aracı olarak da tanımlanan endeks, para birimlerinin karşılıklı kur oluşumunun doğruluğunu hesaplamak için oluşturulmuştur.

Üretim, gelir ve harcama yöntemleri aracılığıyla hesaplanan GSYİH ekonomilerin büyüklüğü ve politik gücü hakkında kabaca fikir verirken, SAGP ve diğer yöntemlerle hesaplanan kişi başına düşen GSYİH ise ülkelerin gelişmişlik karşılaştırmalarında analizlere yardımcı olmaktadır. Fakat elde edilen rakamlar her zaman ülke ekonomilerine dair reel durumu yansıtamamaktadır. GSYİH’nın hesaplanmasında karşılaşılan güçlükler ve hesaplamalara dâhil edilmeyen kalemler, hâsıla rakamlarını olduğundan düşük veya büyük gösterebilmektedir. GSYİH piyasa koşullarında alım satıma konu olmayan mal ve hizmetleri, yasal olmayan mal ve hizmetleri ve kayıt dışı ekonomiyi kapsamamaktadır.

Büyüme konusunda dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan biri büyümenin, ekonomik gelişme kavramı ile karıştırılmaması gerektiğidir. Ekonomik büyüme oranında meydana gelen artış nicelik bakımından kişi başına düşen reel millî gelirin bir yıl öncesine göre ne kadar arttığını gösterirken; ekonomik gelişme ise mevcut millî gelir artışına ilave olarak niteliksel olan ekonomik, sosyal ve kültürel unsurların yapısında meydana gelen iyileşmeleri de kapsamaktadır.

Ekonomik büyüme ile ekonomik kalkınma kavramları da sıklıkla birbirine karıştırılmaktadır. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş veya kalkınmış ülkeler seviyesine ulaşması ana ekonomik hedef olarak belirlenmiş ve ekonomik gelişme adına ortaya çıkan gelişme teorileri ekonomik kalkınma teorileri olarak adlandırılmıştır. Büyüme kavramı çerçevesinde bir ülkenin ölçülebilir bütün makroekonomik unsurlarının sayısal olarak ele alınması herhangi bir ülkenin diğer ülkelerle mukayese edilmesi açısından da kolaylık sağlamakta, uygulanan politika sonuçlarını ve ülkenin dünya ekonomik düzenindeki yerini tespit etmede yardımcı olmaktadır. Büyüme olgusunu bahsettiğimiz gibi ölçülebilir şekilde ele alan modeller literatürde “Büyüme Modelleri” olarak adlandırılmaktadır. Bu modeller özellikle gelişmiş-gelişmekte olan ülkelerin ekonomik durumları üzerine yoğunlaşmaktadır. Gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin ekonomik sorunlarını ortak bir başlık altında toplamak mümkün değildir. Farklı yapısal sorunlardan kaynaklanan ekonomik problemlere sahip olan bu ülkelerin benzer ekonomi politikalarıyla sorunların üstesinden gelebileceklerini ummak yapısal sorunları daha da derinleştirecektir.

Büyümeyi tetikleyen unsurlar her ülkede farklılık gösterse de büyümenin belirleyicilerini genelleştirmek mümkündür. En basit ifadeyle toplam üretim miktarında meydana gelen artış, büyüme olarak ifade edildiğinde bu artışa neden olan üretim faktörlerinin miktar ve kalitesinde meydana gelen değişim büyümenin belirleyicileri olarak tanımlanmaktadır. İnsan kaynakları, iş gücü veya emek, fiziksel sermaye, doğal kaynaklar ve teknoloji bir ekonominin uzun dönemde büyümesini etkileyen temel faktörlerdir. İş gücünün, beceri ve eğitimin ekonomik büyüme üzerinde doğrudan etkisi bulunmaktadır. Nitelikli, iyi eğitim almış iş gücünün verimliliği artmakta üretim kalitesinde ise iyileşme gözlemlenmektedir. Fiziksel sermaye veya fiziksel sermayeye yapılan yatırım miktarının artması ile karayolları, makineler ve fabrikalarda iyileşmeler meydana gelmekte ve maliyetler düşerek ekonomik verimliliği arttırmaktadır. Doğal kaynakların miktarı ve kullanılabilirliği de ekonomik büyüme oranını etkilemektedir. Maden yatakları gibi yeni doğal kaynakların keşfi, bir ülkenin üretim kapasitesini artırarak ekonomiyi güçlendirecektir. Üretim teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin de ekonomik büyüme üzerinde önemli bir etkisi vardır. Teknolojinin gelişmesi ile ortaya çıkan yeniliklerin yöneticiler tarafından üretim sürecine uygulanması, aynı miktarda iş gücünün daha verimli olacağı ve ekonomik büyümenin daha düşük maliyetle gerçekleşeceği anlamına gelmektedir. Fakat teknolojik gelişimin ekonomik büyümeye olan katkısını ölçmek diğer üretim faktörlerinin büyümeye olan katkısını ölçmek kadar kolay değildir. Genellikle reel millî gelir artışı içerisinde iş gücü ve sermayenin katkısı hesaplandıktan sonra açıklanamayan büyüme miktarının teknolojik yeniliklerden kaynaklandığı varsayılmaktadır. İş gücü haricinde diğer üretim faktörlerinin miktarında bir artış olmadığı varsayımı altında iş gücü miktarı arttıkça reel millî gelir artmakta fakat azalan verimler kanununun geçerli olmasıyla bu artış azalan hızda gerçekleşmektedir. Ekonomide fiziki sermaye, doğal kaynak miktarı arttırılabilir ve/veya üretim teknolojisinde olumlu gelişmeler sağlanabilirse mevcut iş gücünün verimliliği artacak, nihai olarak iş gücü başına düşen millî gelir rakamlarında artış meydana gelecektir.

Reel GSYİH’da artış olarak tanımlanan ekonomik büyüme, yaşam standardında bir artışa ve daha fazla mal ve hizmet tüketimine olanak sağlamalıdır. Bu nedenle büyüme makroekonomik açıdan en önemli amaçtır. Fakat yaşam standardında meydana gelen iyileşme ekonomik büyümeyi hızlandırmak dışında birçok faktörden etkilenmektedir. Ekonomik büyüme; mutluluk endeksi, insani gelişmişlik endeksi, sağlık-eğitim standart ve endeksleri gibi birçok gösterge ile birlikte değerlendirildiğinde ekonomiye dair gerçekçi çıkarımlar yapmak mümkün olmaktadır. Bu nedenle ekonomik büyüme çeşitli makroekonomik hedeflere yardımcı olabilir.

Yusuf Tuna

Kaynakça

Bocutoğlu, Ersan. Makro İktisat Teoriler ve Politikalar. Trabzon: Murathan Yayınevi,

Dinler, Zeynel. İktisada Giriş, Bursa: Ekin Yayınevi,

Eğilmez, Mahfi. Ekonomide Analiz Örnek Olaylar ve Çözümler. İstanbul: Remzi Kitabevi,

Gürak, Hasan. Ekonomik Büyüme ve Küresel Ekonomi. Bursa: Ekin Yayınevi,

Koçar, Feyzi. “Küreselleşme Sürecinin Türkiye Ekonomisini Etkileme Kanalları.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE,

Pehlivan, Osman. Kamu Maliyesi. Trabzon: Derya Kitabevi,

Sen, Amartya. Özgürlükle Kalkınma. Çev. Yavuz Aloglan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları,

Seyidoğlu, Halil. Uluslararası İktisat Teori, Politika ve Uygulama. İstanbul: Güzem Can Yayınları,

Şenses, Fikret. Kalkınma İktisadı Yükselişi ve Gerilemesi. İstanbul: İletişim Yayınları,

Ünsal, Erdal M.. Uluslararası İktisat Teori, Politika ve Açık Ekonomi Makro İktisadı. Ankara: İmaj Yayınevi,

Yıldırım, Kemal D. Karaman ve M. Taşdemir. Makroekonomi, Ankara: Seçkin Yayınevi,