Kadınlara Seçme Seçilme Hakkı Verilmesi

Seçme ve seçilme hakkı, bireylerin yerel ve merkezi karar ve yönetim organlarına seçilecek kişilere oylarıyla karar verme ve bu yönetim organlarına aday olabilme haklarına verilen isimdir. Bu yönetim organlarına örnek olarak yerel ve ulusal meclisler, belediye başkanlığı, şehir yöneticiliği, devlet başkanlığı vb. verilebilir.

yüzyılın ilk yarısına kadar sınırlı oy sistemi bulunuyordu. Bu sistem, belirli bir zümrenin oy vermesini ve diğerlerinin oy verememesi anlamına geliyordu. Kadınların oy kullanma ve seçilme hakkı da bulunmuyordu. yüzyılın ikinci yarısından itibaren “sınırlı oy”dan “genel oy”a geçildi ve siyasal haklar genişletildi. Bununla birlikte her ülkede seçme ve seçilme hakkından yararlanabilmek için bazı yasal şartlar vardır.

Seçme ve seçilme hakkı koşulları nelerdir?

Seçme hakkı konusunda iki önemli şart vardır. Bunlardan bir tanesi yurttaşlık, diğeri ise yaş şartıdır.

Seçim, ulusal egemenliğin seçtiği kişilerin iş başına gelmesi anlamını taşıdığı için ülkenin yurttaşlarının oy vermesi makul bir şarttır. 

Seçme hakkının yaş ile ilgili olan kısmı ise seçmenlerin belli bir siyasal olgunluğa ulaşmış olmalarıyla ilgilidir. Siyasal olgunluk yaşı her ülkede farklılık göstermekle birlikte Türkiye’de 18 olarak belirlenmiştir. 18 yaşını doldurmuş her birey, seçme hakkını kullanmakta özgürdür.

Seçmen olabilmenin diğer koşulları arasında, kısıtlı ve kamu hizmetinden yasaklı olmamak ve seçmen kütüğüne yazılı olmak vardır.

Seçilebilme hakkında da belirli koşullar vardır. Aday olabilmenin esas koşulları, yurttaşlık, belli bir yaşı aşmış olmak, kamu hizmetinden kısıtlı olmamak şeklindedir.

Kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanındığı gün nedir?

Kadınların siyasi hayatta seçme ve seçilme hakkını elde etmesi; toplumsal hayatta gerçekleşen Atatürk Devrimleri’nin en önemlilerinden birisidir.

yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile önce Belediye seçimlerine katılma, sonra köylerde muhtar olma ihtiyar meclislerine seçilme hakkı tanınan kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakları, 5 Aralık ’te Anayasa ve Seçim Kanunu’nda yapılan yasa değişikliği ile tanındı.

Kadınların katıldığı ilk belediye seçimleri ne zaman oldu?

Kadınlar siyasal haklarını ilk kez yılındaki Belediye seçimlerinde kullandılar. Seçimler, Eylül başından Ekim’in 20’sine kadar sürdü. Şehir meclislerine girebilen kadınlar arasında İzmir seçimlerinde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)’nın iki kadın adayı olan Hasane Nalan ve Benal Nevzat Hanımlar ile, İstanbul seçimlerinde CHF adayı olan Rana Sani Yaver (Eminönü), Seniye İsmail Hanım (Beykoz), Ayşe Remzi Hanım (Beyoğlu), Nakiye (Beyoğlu), Latife Bekir (Beyoğlu) Hanımlar vardı.

Kadınların belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkı 3 Nisan 'da Belediye Kanunu'nun kabul edilmesiyle tanındı.

İlk kadın muhtar kimdir, ne zaman seçildi?

Aydın'ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (Bugünkü Karpuzlu ilçesi) yaklaşık oy alarak seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı oldu.

Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı ne zaman tanındı?

Türkiye’deki kadınlar milletvekili olabilmek için ilk adımı ’te atmışlardı. Bu adım, kadınların yılında Nezihe Muhiddin önderliğinde ilk kadın partisi ‘Kadınlar Halk Fırkası'nı kurma isteğiydi. Fakat Seçim Kanunu sebebiyle bu parti kurma girişimi, Kadınlar Halk Fırkası’nın Türk Kadınlar Birliği adlı derneğe dönüşmesi ile sonuçlanmıştı.

anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme geldi ancak TBMM Genel Kurulu'nda bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır bastı.

Gerekli yasal değişiklik yılında Başbakan İsmet İnönü ve milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanunu'nda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu gerçekleşti. Öneri, 5 Aralık ’te Meclis'te görüşüldü. Yapılan oylamada üyeli Meclis'te, oylamaya katılan milletvekilinin tamamının oyuyla değişiklik önerisi kabul edildi.

Anayasanın ve maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verildi. Bu anayasa değişiklikleri çerçevesinde İntibah-ı Mebusan Kanunu (Milletvekili Seçimi Kanunu)’nda 11 Aralık ’de yapılan değişiklikler sonucu anayasada tanınan haklar seçim kanunuyla da düzenlendi.

Yasanın çıkmasının ardından 7 Aralık ’te, Türk Kadınlar Birliği İstanbul’da Beyazıt Meydanı’nda büyük bir kutlama mitingi ve Beyazıt’tan Taksim’e bir yürüyüş düzenledi.

Kadınların ilk kez oy kullandığı ve aday olabildiği TBMM 5. Dönem Seçimleri 8 Şubat 'te yapıldı. 17 kadın milletvekili ilk kez TBMM'ye girdi. Ara seçimlerde bu sayı 18'e ulaştı. Böylece kadınlar TBMM’deki tüm milletvekillerinin () yüzde 4,5’ini oluşturdular.

Türkiye birçok ülkeden önce Türk kadınlarına bu hakkı tanıdı

Bu oran, Cumhuriyet tarihinde kadınların TBMM’de en yüksek temsil oranlarından birisiydi. Bu özelliğini de genel seçimlerine dek korudu. Türkiye, Fransa'dan Fransa, İtalya, Hırvatistan, Slovenya'dan 11, Romanya'dan 12, Bulgaristan'dan 13, Belçika'dan 14, Yunanistan'dan 15, İsviçre'den ise 36 yıl önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanımıştı.

Dünya ve de ülke nüfusunun yarısını oluşturan, evrensel insan hakları ilkeleri, uluslararası ve ulusal mevzuatça tartışmasız eşit birey olan kadınlar halen erkekler tarafından yönetiliyor!  Biz kadınlar ise bu erkek yönetiminin sonuçlarını haklarımızın kazanımlarının kaybedilmesi/kaybettirilmesi çabası olarak nerdeyse her gün görüyoruz.

Oysaki M. K. Atatürk yasanın çıkarılışında amaç ve umudunu şu sözleriyle belirtmiştir:  “Bu karar Türk kadınına sosyal ve siyasal hayatta bütün milletlerin üstünde yer vermiştir. Çarşaf içinde, peçe altında ve kafes arkasındaki Türk kadınını artık tarihlerde aramak lazım gelecektir.”

Kadınlarımız Cumhuriyet Devrimleriyle tanınan sosyal, kültürel, hukuki haklar sayesinde toplumda büyük ölçüde erkeklerle eşit haklara sahip olmuşlardır. Bu devrimlerin temeli ise Atatürk’ün ilkelerine dayanır. Bunlardan 5 Aralık ’te de Türkiye Büyük Millet Meclisince kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyan yasa da M. K. ATATÜRK’ün cumhuriyetçilik ve halkçılık ilkelerinin sonucudur.

Atatürk ilkelerinin ilk sırasında bulunan Cumhuriyetçilik ilkesi, Anayasanın değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez maddeleri arasındadır. Cumhuriyet: halkın kendisini yönetecek olan kişileri belli bir süreliğine, hiçbir baskı altında kalmadan özgürce seçme hakkını ifade ettiği gibi, halkın seçme, seçilme, hükümet kurma, yönetime katılma, siyasi parti kurma gibi kavramları kullanabilme özgürlüğünü de ifade eder. Cumhuriyetçilik ise, demokrasi, milli egemenlik, halk iradesi gibi kavramları içinde barındıran, dünya üzerindeki halk iradesi dışında hiçbir iradeyi kabul etmeyen en modern yönetim şekli olan cumhuriyetin uygulanmasında ortaya çıkan bir kavramdır.

Atatürk ilkeleri arasında olan halkçılık ilkesi ise cumhuriyetçilik ve milliyetçilik ilkelerinin doğal sonucu olarak herkesin aynı haklara sahip olmasını sağlayarak, halkın eşitliğini temel alır. Toplumunda birey, aile, zümre ve sınıf egemenliğinin olamayacağı, bütün millet bireylerinin yasa önünde eşitliği esasına dayanır ve her türlü ayrıcalığı reddeder.

Ancak günümüzde bu ilkelerin gereğince özümsenip uygulanmaması sonucu pek çok konuda olduğu gibi ülke yönetimindeki karar mekanizmalarında kadınların bulunması noktasında da hala yeterli yol alınamamıştır. Oysaki Anayasamız devlete kadın erkek eşitliğini sağlamakla yükümlü kılmıştır.  Yine T.C. Anayasası Madde “Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak şekilde düzenlenir”  demektedir. Anayasamızdan da öncelikli uluslararası sözleşmelerden Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi  (CEDAW )  4. maddesi kapsamında;  eşitlik sağlanıncaya kadar pozitif ayrımcılık yükümü gereği de eşit temsil hakkı somut olarak da sağlanmalıdır. Bunun için ise, öncelikli olarak cinsiyet kotasına tüm parti tüzüklerinde yeterli oranda mutlaka yer verilmeli, kadınlar her yerde seçilebilir sırada yer alabilmelidir.

Her alanda cinsel ayrımcılıkla mücadele sadece kadın sorunu olarak görülmemelidir. Kadının yönetimde eksik temsili de sadece kadın sorunu değil demokrasi sorunudur. Bu eşit hakkımız,  eşit katılım sağlanmadan da somutlaşamayacaktır.               

     İSTANBUL BAROSU KADIN HAKLARI MERKEZİ