Yakın Zamanı Unutma

Bu aralar her şeyi unutmaya mı başladınız, bildiğiniz, tanıdığınız insanlar, olaylar size yabancı gelmeye mi başladı, bazı şeyleri defalarca soruyor musunuz; eşyalarınızı bir yerlerde unutmanızın ötesinde günlerdir planladığınız bir şeyi de günü geldiğinde unuttuğunuz oluyor mu? O zaman bu yazıyı dikkatlice okumanızda fayda var.

Yaşlılığa özgü bir sorun olarak görülen unutkanlığın günümüzde genç ve aktif yaşam içinde olan insanlarda da yoğun bir şekilde görülmeye başlamasının nedenlerini Hisar Intercontinental Hospital Nöroloji Bölümü Uzmanlarından öğrendik.

Gençlerde de görülebilen unutkanlık probleminde unutma yerine ‘hatırlayamama’ “dikkat eksikliği” konsantrasyon güçlüğü” kavramlarını kullanmanın daha doğru olduğunu dile getiren uzmanlar, ‘Yaşlılık sürecinde halk dilinde bunama da denilen demans sendromu gibi hastalıkların ilk belirtilerinden birisi unutkanlık olabilir. Bellek (hafıza) beynimizin en önemli bilişsel işlevidir ki öğrenmemizi, birikimlerimizin depolanmasını ve gereğinde geri çağrılmasını sağlar. Bu süreç nöron denilen beyin hücreleri, hücreler arası bağlantılar olan sinapslar ve bir sürü karmaşık mekanizmalar ile gerçekleştirilir. Bellek yanı sıra algılama, muhakeme, dikkat, yürütücü işlevler gibi diğer işlevlerimiz en az bellek kadar önemli olup bilişsel işlevlerimizin bütününü oluşturur.’ diye konuştu.

Beyin sadece öğrenme değil; aynı zamanda unutma organıdır!

Beynin sadece öğrenme değil, aynı zamanda unutma organı olduğunu bilmek gerekir. İnsan hafızası unutkanlık hastasıdır. İnsan yaşamını devam ettirebilmek adına anlık heyecan, sevinç, üzüntü gibi kendisine yaradılıştan eklenen özellikleri yaşayabilmek için unutmak zorundadır.

Neler unutkanlığa neden olabilir?

Genç yaş grubunda unutkanlığa sebep olabilecek birçok neden vardır. Sıklıkla karşılaşılanları

• Depresyon,
• Dikkat eksikliği,
• Kaygı durumları,
• Stresli yaşam koşulları,
• Uykusuzluk,
• Açlık,
• Bir işi öğrenirken birden fazla şeyle uğraşmak
• Öğrenme ve hafızada tutma tekniklerini yeterince bilmemek
• Tıbbi tedavi gerektiren anemi, kan şekeri değişiklikleri, vitamin eksiklikleri, tiroid hastalıkları gibi rahatsızlıklar etken olabilir.

Eğer sık sık unutmaya başladıysanız…

•Ayrıntılı görüşme ve muayene için uzman bir doktora (nöroloji, psikiyatri)  başvurun.

•Gerekli görülürse nöropsikolojik (nörokognitif veya bilişsel) testler denilen testler ile değerlendirme yaptırın. (Bu süreçte unutkanlık ve davranış bozukluğu şikayeti ile başvuran hastaya genel tarama testi yapıldıktan sonra bellek-hafıza, basit ve karmaşık dikkat; yürütücü işlevler (karar verme, planlama, sıralama, organizasyon vs), dil testleri, görsel –mekansal beceriler testleri ve davranış ölçekleri gibi testler uygulanır.)

•Gerekirse laboratuvar tetkikleri olarak kan tetkiki, EEG, beyin MRG/BT tetkikleri istenebilir.

Beynimizi yaşlandıran faktörler…

• Genetik yatkınlık,
• Depresyon, stres,
• Ateroskleroz (damar sertliği),
• Kafa travması,
• Epilepsi,
• Düşük eğitim düzeyi,
• Obezite,
• Hipertansiyon, Hiperlipidemi, Diyabetes mellitus,
• Sigara, alkolizm,
• Tiroid hastalıkları,
• B 12 Vitamini eksikliği (nöroanemik sendrom),
• Demans (Alzheimer vs), Beyin tümörü

Unutkanlığı Ne Zaman Önemsemeliyim?

Sebebi ne olursa olsun, hangi yaş grubunda belirirse belirsin günlük yaşam aktivitelerini etkileyen özellikte ise mutlaka önemsenmeli nöroloji veya psikiyatriye başvurulmalıdır. Bazı belirtiler vardır ki unutkanlık şikayeti artık hastalık haline gelmiştir. Çevrenizde bu belirtileri yaşayan insanlar varsa;

• Yeni yaşanan olaylar ve yeni konuşulan konuları unutuyorsa,
• Söyleyeceklerini unutmaya başladığını fark ediyorsanız,
• Yakınlarını tanıyamıyorsa,
• Yeni gördüğü insanları kısa sürede unutuyorsa,
• Aynı şeyleri sık sık sormaya başladıysa,
• Hesap işlerini yapamıyor, hesapların içerisinden çıkamıyorsa,
• Randevularında aksamalar olmaya başladıysa,
• Bildiği yerleri bulmakta zorlanıyor, kayboluyorsa,
• Karar veremiyor ve sorun çözemiyorsa hemen bir uzmana başvurması doğru bir adım olacaktır.

Sağlıklı Bir Beyne Sahip Olmak İstiyorsanız…

•Stresten, kaygı ve üzüntüden uzak kalmaya çalışın,

•Yeterli ve dengeli beslenme ile kilo kontrolüne dikkat edin,

•Antioksidanları içeren gıdalar alın,

•İyi, kalite uyku ve beslenme düzeni oluşturun,

•Sigara ve alkolden uzak durun,

•Yaşınıza uygun düzenli egzersizler yapın,

•İnsanlarla iletişime geçin, sosyal aktivitelere katılın,

•Sürekli yeni ve kompleks bilgiler edinin,

•Bulmaca, iskambil, satranç gibi yoğun zihinsel aktivite gerektiren oyunları oynayın,

•Kitap okuyun, radyo dinleyin, televizyon izleyin. Bunları yaparken yorumlarda bulunun, tartışmalara katılın.

•Yabancı dilde kelimeler öğrenmeye çalışın,

•İnançlı olun, duanızı eksik etmeyin,

•Meditasyon, yoga gibi aktivitelerde bulunun,

•Aile ve arkadaş ilişkilerinizi güçlü tutun,

•Emekli olmayın, aktif ve her zaman bir amaç için uğraşın,

•Planlı yaşayın,

•Düzenli doktor kontrolüne gidin ve doktorunuzun sağlık ile ilgili tavsiyelerine mutlaka uyun.

İş stresi ve yetersiz beslenme, unutkanlık sorunu yaşayanların sayısını giderek artırıyor. Günümüzde gençler için de ciddi bir problem olan unutkanlık, beyindeki kesin hafıza ve geçici hafıza bölümlerindeki problemlerden kaynaklanıyor.

Beyindeki bilgileri depolama sürecinde yaşanan bellek kaybı ve unutkanlık konusunda merak edilenleri anlatan Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz, Alzheimer hastalarının uzak geçmiş rahatça hatırladıklarını, yakın geçmişi hatırlamakta ise zorluk çektiklerini söylüyor. Dr. Yavuz, yakın geçmişle ilgili sorun yaşayanların hekim kontrolünden geçmesi gerektiğini belirterek, hafızanın nasıl çalıştığını şöyle anlatıyor:

“Hafızanın geçici olarak kaydedildiği yer, beyindeki hippokampus bölgesidir. Kayıtlar önce hippokampusa alınır, burada kişinin geçmiş hayatına, duygusal durumuna, kültürel düzeyine, sosyo-psikolojik konumuna göre süzgeçten geçirilerek ya beynin hard diskine kayıtlanarak belleğe dahil edilir ya da önemsenmeyerek silinir. Örneğin bir defaya mahsus telefonla aranacak bir yeri hafızada tutmak böyle bir durumdur. Muhtemelen bu telefon numarası birkaç saat sonra sonsuza dek silinip gidecektir. Beyinde, bilgisayarlardaki ön bellek (REM) görevini hippokampus yerine getirirken asıl hafızanın kaydedildiği yer, yıllarca araştırmaların konusu olmuştur. Frontal lobda kişinin diğer insanlarla ilişkilerini şekillendiren sosyal hafıza kaydediliyor. Bu nedenle Frontotemporal demanslarda kişinin, toplumsal ahlaki değerleri zedelenebiliyor. Böyle hastalar, daha önce hiç yapmadıkları ve normalde utanacakları hareketleri çekinmeden yapabilirler.

YENİ BİLGİLER 10 DAKİKADA UNUTULUYOR
Hippokampusta şekillenip ayrıştırılan bellek kayıtları, kalıcı hafıza olarak depo edilmesine karar verildiğinde, temporal ve parietal loblardaki hard disklere atılıp orada saklanır. Hippokampustan beyin hard disklerine sürekli kalıcı hafıza nakli olur. Gerek Alzheimer hastalarında gerekse diğer demansiyel sendromlarda geçici kayıtlama bölgesinden, kesin hafıza bölgesine kayıt akışı durmaktadır, böylece yeni bilgiler depolanmamaktadır. Bilgiler sadece ön bellekte kalıp, hard disklere geçmediği için hafıza da kısa süreli olur. Yeni öğrenilen bilgiler 5 ile 10 dakika içerisinde unutulur.”

BİLGİLER, YENİDEN ESKİYE DOĞRU SİLİNİYOR
Demansiyel sendromlarda asıl problem; ön bellekten, kesin belleğe kayıt akışının durması ya da kesin belleğin bilinmeyen bir nedenden dolayı bilgiyi depolayamaz hale gelmesidir. Kas nörofizyolojisinde sinir uyarımlarıyla aktive edilmeyen kasların giderek erimeye ve küçülmeye mahkûm olduğunu belirten Dr. Yavuz, aynı şekilde işlevselliği bozulan kesin kayıtlama bölgesinin de mevcut bellek kayıtlarını yeniden eskiye doğru silmeye başladığını söylüyor.

GEÇMİŞİ NET HATIRLAMAK SİZİ YANILTMASIN!
Üst taraf, yani son bilgiler silinince alttaki hafızanın açığa çıktığını ve Alzheimer hastalarının geçmişi her zamankinden daha iyi hatırladığını vurgulayan Dr. Yavuz ‘’Bu olay bazen hasta yakınlarının çok şaşırmasına ve yanılmasına neden olabilir ve hasta sahipleri geçmişin çok iyi hatırlanıyor olmasına bakarak, hastanın unutkanlık durumlarını yanlış yorumlayabilir. Yakın hafızanın kaybı ve uzak hafızanın daha iyi hatırlanıyor olması, demansiyel sendromların karakteristik özelliğidir.”

UNUTKANLIĞI YENMEK İÇİN
Dr. Mehmet Yavuz, unutkanlığı azaltmak için yapılması gerekenleri ise şöyle sıralıyor:
• Bol sebze ve meyve tüketin.
• Vaktinizi arkadaşlarınız ve ailenizle geçirin.
• Stresten uzaklaşın.
• Fındık, ceviz, badem, çekirdekli kuru üzüm, yeşil sebzeler, böğürtlen, yaban mersini, üzüm suyu, elma, kepekli pirinç ve balık tüketimi ile folik asit takviyesini ihmal etmeyin.
• Dinlenmenize dikkat edin ve düzenli egzersiz yapın.
• Alkolden uzak durun.
• Ajanda kullanın, bol bol not alın.
• Yeni hobiler edinin, müzikle ilgilenin.
• Gönüllü çalışmalara katılın.

Unutkanlık Nedenleri

Bellek beynin çok önemli bir işlevidir ve değişik beyin bölgelerinin koordine çalışması ile oluşur. Burada bellekte saklanacak bilginin sık tekrarı, uyku gibi değişik faktörler de rol oynar. Peki unutkanlık neden olur? Unutkanlık, bellekte bulunan bilgilerin bir şekilde yok olması sürecidir. Bu bazı hastalıklar sonucunda olabilir. Ama her unutkanlık da bir hastalık göstergesi değildir. Genel olarak tekrarlanmayan ve çağrılmayan bilgi unutulur. Dolayısıyla her unuttuğumuz bir hastalığın belirtisi değildir. Bunun yanı sıra bilgi işleme sürecinin istemli veya istemsiz zihin etkisinde de olduğu bilinir. Yani bazen unutmak istediğimiz bir olay ya da kişiyi daha kolay ve çabuk unutabiliriz.

Yukarıda da özetlediğimiz şekilde her unutkanlık bir hastalık değildir. Beynimizde bilgi işleme sürecinde, tamamen fizyolojik olarak yani normal kabul edilen ‘unutmalar’ olabilir. Ama aynı zamanda unutkanlığın bazı hastalıklar için de erken bir belirti olabileceği akılda tutulmalıdır.

Bazı günlük eylemleri yapmakta zorlanma; sık ve rutin yapılan işleri yapmakta güçlük, yakın kişilerin adlarının ve kim olduklarının hatırlanmaması, iş yerinde önceden kolaylıkla yerine getirilen işlevleri yapamama, önemsenmesi gereken durumlarıdır. Böyle bir durumla karşılaşıldığında mutlaka bir tıbbi değerlendirme yapılması gerekir. Çünkü her unutkanlık tedavi edilemeyen bir hastalığın göstergesi değildir. Unutkanlığın belirtisi olduğu bazı hastalıklar tedavi edilebilir. Yeter ki bu durumun tanısı doğru bir şekilde konulsun ve kalıcı hasar oluşmadan tedaviye başlanılsın.

Unutkanlığın, telefon, bilgisayar gibi elektronik cihazların kullanımı ile arttığına dair elimizde net bir kanıt yoktur. Bununla birlikte yoğun ve stresli ortamda çalışma, psikolojik bir takım faktörler bilgi işleme sürecini olumsuz etkiler ve unutkanlığa neden olur. Ama bu unutkanlık, çoğu zaman ciddi bir beyin hastalığının belirtisi değildir.

Unutkanlık Belirtileri

Unutkanlık bir yakınmadır ve belirtidir. Ama her unutkanlık bir hastalık değildir. Dolayısıyla ilk belirlenecek olan ‘unutkanlık’ belirtisinin bir hastalık olup olmadığının belirlenmesidir. Eğer unutkanlık bir hastalık belirtisi olarak belirlenir ise; ikinci yapılacak şey, bunun hangi hastalığa bağlı olarak ortaya çıktığını belirlemektir. Sonraki adımda ise tedavi planlamasının yapılması gerekir. Burada hastalığın ilerlemesinin engellenmesi, eğer olanaklı ise hastalığın tedavi edilmesi, mevcut kapasitenin en iyi şekilde kullanılmasını sağlayacak rehabilitasyon programları ve aile ile bakım yapacak kişilerin eğitimi, yine aileye sosyal ve tıbbi destek, oluşturulması gereken tedavi planlamasıdır.

Unutkanlık Sebepleri

Bütün unutkanlıklar Alzheimer değildir. Unutkanlık bir hastalık ise bu Alzheimer dışında çok sayıda başka hastalığa da bağlı olabilir. Unutkanlık Alzheimer hastalığı dışında; damar tıkanmaları nedeniyle, tiroit bozukluklarında, B12 vitamini, folik asit gibi bazı vitaminlerin veya maddelerin eksikliklerinde, kalp hastalığı, karaciğer hastalığı, böbrek hastalığı gibi başka organların hastalıklarının beyni etkilemesi ile ve parkinson hastalığı gibi santral sinir sisteminin diğer hastalıklarında da görülür. Bunların dışında bazı genetik veya santral sinir sisteminin yıkımına yol açan bazı nadir hastalıklarda da unutkanlık hastalığın erken belirtilerinden biri olarak görülebilir. Bu nedenle unutkanlığın bir hastalık belirtisi olduğu saptanırsa, çok ayrıntılı bir nörolojik değerlendirme yapmak gerekir.

Unutkanlık durumunda ilk akla gelen hastalıklardan biri hipotiroidi, yani tiroit bezinin yeterli hormon üretememesidir Hipotiroidi, şikayetlerin tek nedeni olabileceği gibi ağırlaştırıcı bir faktör olarak da bulunabilir. Böyle bir durumda tiroit hormon tedavisi ile hastanın yakınmaları kısmen ya da tamamen düzelebilir.

Vücutta tiroit hormon düzeylerinin düşüklüğü hafıza ve öğrenme ile ilgili sorunlara neden olabilir. Hipotiroidi olan hastalar sıklıkla ama hafif derecede zor ve yavaş anlama, konsantre olamama, yakın geçmişe ilişkin hafıza kaybı gibi yakınmalar bildirirler. Bu şikayetlere halsizlik, soğuğa tahammülsüzlük, kabızlık, ciltte kuruma, kilo alma gibi tipik hipotiroidi belirtileri de eşlik edebilir.  
 

İş ve Sosyal Yaşam Etkiler

İster çalışma veya yaşam koşullarına bağlı olarak ortaya çıksın isterse de bir hastalık belirtisi olsun, unutkanlık hem sosyal yaşamı hem de iş yaşamını etkileyen önemli bir faktördür. Eğer unutkanlık bir hastalık belirtisi olarak ortaya çıkmış ise bu durumda çalışma yaşamının etkilenmesi daha şiddetli olur ve mümkün olduğunca iyi yönetilmelidir. Unutkanlığa yol açan her hastalığın ne olduğuna bağlı olarak her yaş grubunda görülebilir. 

Unutkanlık Nasıl Geçer?

Sadece unutkanlık için değil, beynin genel olarak sağlıklı olması için bazı beslenme önerileri önemlidir. “Unutkanlık için ne yemeli?” sorusuna; diyette tuzun kısıtlanması, damar sertliğine yol açacak gıdalardan kaçınılması, alkol ve tütün kullanılmaması, özellikle B vitaminleri, demir, magnezyum olmak üzere beynimiz için gerekli elementlerin yeterli miktarda alınması gibi sinir sistemimizin sağlıklı olması için uygun beslenme önerileri verilebilir.

Yaşam koşullarındaki olumsuzluk, beslenmedeki yanlışlar, yetersiz uyku, unutkanlığı arttıran önemli nedenlerdir. 

Beslenme ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi, sağlıklı bir beyin için ön şarttır. Bunun için yukarıda belirtilen beslenme önerilerine uyulması, sigara ve alkolde uzak kalınması, egzersiz ve düzenli, yeterli miktarda ve sağlıklı uykunun uyunması sağlıklı bir beyin için gereklidir. 

Sık sık unutmaya başlayan kişiler mutlaka bir nörolojik değerlendirme yaptırmalıdır.