Damar Sertliği Geriler Mi

Koroner damarlara ait kalp hastalıkları, enfarktüs, koroner yetersizliği, kalp krizi gibi isimlerle anılsa da hepsi aynı temele dayanıyor: Kalbi besleyen koroner damarların damar sertliği nedeniyle daralması, kireçlenmesi ve içinden kan geçememesi nedeniyle kalbin o damarının beslediği bölgesinin kansız kalarak canlılığını yitirip ölmesi… 

Koroner yetersizlikte kalp canlılığını kaybetmemiş ve ölümcül duruma gelmemiş olsa da uyarılar veriyor ve zamanla ilerliyor. Bu tablonun son noktası ise kalp krizi oluyor. Kalp krizi yaşanmadan önceki aşamalara bakıldığında ise ilk aşamada damarda daralma oluyor. Angino pektoris denilen bu daralma, göğüste başlayan ve sol kola yayılan ağrıyla ortaya çıkıyor. Zamanla daha çok ilerleyen bu darlık ya tamamen tıkanıyor ya da üzerine pıhtı oturarak kan geçişini tamamen engelliyor ve enfarktüs denilen durum meydana geliyor. Ölümle de sonuçlanabilen bu durum atlatıldığında da sorun devam ettiği için kesin çözümlere ulaşmak için bazı yöntemler uygulanıyor. 

Damarların bozulması

Aterosklerozun (damar sertliği) bilinen ve bilinmeyen nedenleri vardır. Damar cidarını bozan tipik risk faktörleri bulunuyor ki, sigara bunların başında geliyor. Bunun yanında yağlı gıdalar ağırlıklı beslenme, kan yağlarının yüksek olması, diyabet ve yüksek tansiyonun olması ve genetik faktörler diğer belirleyici risk faktörleridir. 

Kalp hastalığına neden olan risk faktörleri: 

Genetik faktörlerin kalbe etkisi: 

Kalp hastalıklarında genetik faktörlerin etkin olduğu bilinmekle birlikte rakamsal veriler vermek çok mümkün değil. Ancak, ailesinde ve yakın aile fertlerinde birkaç kişide birden damar sertliğine bağlı erken ölümler söz konusuysa bu, kişide genetik faktörlerin etkin olduğunu ve özellikle dikkat edilmesi gerektiğini gösteriyor. Genetik yapı üzerine edinsel faktörler denilen, sigara alışkanlığı, yanlış beslenme tarzı ve yaşam biçimi, stres eklendiğinde sorunun ilerlemesi hızlanıyor. 

Genetik özellik olmasına karşın, bilinen risk faktörleri ortadan kaldırılarak hastalıktan korunma ya da hastalığı yavaşlatma mümkündür. 

Yaşın kalbe etkisi: 

Damarlarda yaş ilerledikçe yaşlanma oluşur ve risk faktörlerine maruz kalma süresi de yaşla birlikte artar. Ancak son yıllarda bu sorun gençleri de etkilemeye başladı. Buradaki etken ise sigara, yanlış beslenme gibi risk faktörlerine daha fazla maruz kalınması. Araştırmalar, damarlardaki bozulmanın yaşlarından itibaren başladığını gösteriyor.

Metabolik sendromun kalbe etkisi: 

Amerikan istatistiklerine göre metabolik sendrom, toplumun yüzde ’ini etkileyen, klinikte ortaya çıkmamakla birlikte komplikasyonları ileride ortaya çıkan bir sorun. Bu sendroma sahip olan çocukları anlamanın bazı ipuçları var; çocuğun şişman olması, tansiyon değerlerinin normalin üst sınırında olması, kan şekeri değerlerinin normal ya da normalin üst sınırında tespit edilmesi. Obez ya da diyabeti olan çocuklarda erken teşhis konulmadığı takdirde 30’lu yaşlarda kalp krizi geçirme riski yüksektir. Bu tür çocukların hayat tarzında yapılacak değişiklikler ve beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesiyle ileride meydana gelebilecek problemlerin önlenmesi, azaltılması veya geciktirilmesi mümkün. Unutulmamalıdır ki, geleneksel “tombul çocuk sağlıklıdır” düşüncesi doğru değildir. 

Kalp damar hastalıkları tedavi yöntemleri nelerdir?

Tanı konduktan sonra anjiyografiyle sorunun haritası çıkarılıyor. Bu tetkikin sonunda koroner damarlarda çok kritik daralmalar varsa, bu darlığı ortadan kaldırmak tedavinin birinci prensibini oluşturuyor. Bu darlığı ortadan kaldıran bir yöntem olmadığı için girişimsel bir yöntemle, yani balon ya da stentle darlık aşılabiliyor. Farklı nedenlerden dolayı bu yöntemler uygulanamıyorsa da cerrahi kullanılıyor. Cerrahide de kalbin tıkalı olan damarlarına, vücudun bir başka yerinden alınan damarlar ilave yapılıyor. Böylece tıkanıklık geride kalıyor, damarda kan akımı sağlanmış oluyor. Bugün en efektif, yerleşmiş, klasikleşmiş, radikal tedavi bu. Ancak bu iki yöntemin de uygulanamadığı durumlar var. Yani hastalığın gelişme biçiminden kaynaklanan, hem stent hem de cerrahinin uygulanamadığı hastalar da olabiliyor.  Bunun yanında hastalık olmasına karşın girişimsel bir tedavi ya da cerrahi gereklilik olmayan hastalar da bulunuyor. Bu iki grup hastada da medikal tedaviler kullanılıyor. Girişimsel ve cerrahi yöntemlerdeki gelişmelere paralel olarak zaman içinde medikal tedavilerde de önemli ilerlemeler yaşandı.

Damar daralması durdurulabilir mi?

Risk faktörleriyle oynamak suretiyle hastalığın gelişmesini ya da hızlanmasını yavaşlatmak mümkün. Örneğin, sigarayı bırakarak kalp damarlarının kireçlenmesini geciktirmek hatta önüne geçilebiliyor. Yine sağlıklı bir diyet programı uygulanarak damarların sertleşme hızı yavaşlatılabiliyor, hatta geriletilebiliyor. Yaşam biçimini değiştirmek, kilo vermek ve kan yağlarını düşürmekle damarlardaki daralma hızı durdurulabiliyor ve hatta geriletilebiliyor. Bu yöntemle, damarlardaki yüzde 70 darlık yüzde 50’ye kadar çekilebiliyor. 

Damar daralmasında cerrahide gelinen nokta 

Bazı hastalar için ameliyat çok agresif olacağından ve sorun stentle de giderilebileceğinden ameliyata gerek duyulmuyor. Bir grup hastada ise stent ile başarılı olunamayabiliyor. Bu hastalar kayıtsız şartsız by-pass işleminden geçiyor. İki uç noktayı oluşturan bu durumun ortasında olan diğer bir hasta grubu da, stent veya ameliyatla tedavi ediliyor. Bunlardan hangisinin yapılacağı konusunda bir karmaşa yaşandığından Amerika’da yılda 1 milyon stent takılırken, bin civarında da ameliyat yapılıyor. 

Cerrahinin de yapılamayacağı hasta grubu bulunmaktadır. Bazen hastalık farkında olarak ya da olmayarak çok ilerliyor ve cerrahi yapılamayacak hale gelebiliyor. Ya da hastalık oluşum biçimi açısından olumsuz olduğundan ameliyata imkan vermeyebilir. Ancak bu durumların dışında by-pass için belirgin bir yaş sınırı yoktur. Yani ameliyat olmak için endikasyonu olan her hasta hangi yaşta olursa olsun ameliyat olabilir.
 

Girişimsel yöntemlerin de kendine göre komplikasyonları vardır. Günümüzde oranı son derece düşmüş olan bu komplikasyonlarda; örneğin, by-pass ameliyatı için risk yüzde 1 iken, kişi ameliyat olmadığında risk hayatının her anında yüzde 40’tır. Bugün girişimsel yöntemler adına çok büyük gelişmeler olmasına karşın halen kesin bir çözümden bahsetmek mümkün değil. Bu anlamda çalışmalar inanılmaz bir hızla devam ediyor. 

Kalp hastalığında kimler risk altında?

• Ailesinde kalp hastalığı hikayesi olan kişiler

• Kilolu ve kan yağları yüksek olan kişiler

• Sigara içen kişiler

• Yüksek tansiyonu olanlar

• Diyabeti olanlar

Aşırı stres altında çalışanlar

Amerikan Kalp Birliği’nin yıllık toplantısında açıklanan bilimsel araştırma sonuçları bu yönde daha önce yapılan çalışma ve araştırmaların hızını artıracak gibi görünüyor. Cleveland Clinic Kalp-Damar Hastalıkları Bölüm Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Murat Tuzcu, bu konudaki sorularımızı yanıtladı

Bu haftaki yazınızda “damar sertliğinin gerilemesi” derken ne kastediyorsunuz?
Örneğin, kalbi besleyen damarlardan biri yüzde 90 oranında daralmışsa, yoğun bir tedaviyle bu darlığın yüzde 50 ya da daha aşağıya düşmesi mümkün müdür? Sözünü ettiğim araştırmada, damar sertliği plaklarında gözlenen gerileme çok küçük miktarda. İleri derecede tıkalı bir damarın bu yolla az tıkalı hale gelmesi söz konusu değil. Lakin, damar sertliğine bağlı kalp hastalıklarının oluşumunda dikkatimizin tek odağı ileri derecedeki darlıklar değil. Anjiyoda hafif bir daralma yapmış olan plakları da çok önemsiyoruz. Çünkü birçok kalp krizi, bu tip plakların azması ve üstüne pıhtı oturup damarı tıkamasıyla oluşuyor. Hastalığın gerilemesi, boyutların küçülmesinden çok daha fazla önem taşıyor.

PLAK VE KOLESTEROL
Küçülmenin yanında başka neler oluyor?
Bir damarın duvarını dolduran plakların iki yıl içinde ilerlemesi yerine, yüzde oranında küçülmesi çok önemli bir iyiye gidişin işareti. Burada plağın boyunun küçülmesinden daha önemlisi, ona eşlik eden içerik değişikliği. Kalp krizinden ölen bir kişinin damarlarına bakan patologlar, duvarlara yerleşmiş, “plak” adı verilen yumrunun içinde, oksijenle daha da zararlı hale gelmiş kötü kolesterol, ölmüş hücreler ve bunları temizlemeye çalışan başka hücrelerde oluşmuş bir birikinti görürler. Bu birikintinin üstü ince bir örtü ile kaplıdır. Bazı plakların üstündeki örtü yırtılmıştır. Kalp krizi ve sonucunda ölüme yol açan plağın yırtılmış örtüsünün üstünde damarı tıkayan kocaman bir pıhtı bulunur. Damar sertliğinin gerilemesi sırasında plak içindeki kötü kolesterol miktarı azalır ve kızgınlığa yol açan iltihap hücreleri ortadan kaybolur. Üstünü kaplayan örtü incelmez, aksine kalınlaşır ve yırtılma olasılığı azalır. Böylece, sonunda kalp krizine yol açacak olaylar zincirinin önü alınmış olur.

Sözünü ettiğiniz araştırmada yüksek doz kolesterol düşürücü ilaç kullanılmış. Plakları tehlikeli hale getirip kalp krizini kolaylaştıran sadece kolesterol yüksekliği mi?
Kesinlikle değil. Risk faktörleri dediğimiz sigara, şeker hastalığı ve yüksek tansiyon da en az yüksek kolesterol kadar katkıda bulunuyor bu soruna. Genetik zeminin de önemi var. Kaldı ki şeker hastalığı olan veya gizli şeker dediğimiz, ensülin ve kan şekeri dengesinin bozulduğu, fazla kilolu ve yüksek tansiyonlu hastalarda kalp krizi yükselmiş olsa da birçoğunun kan kolesterol değerleri çok yüksek değildir.

İLAÇTAN DAHA ETKİLİ
O halde niye sadece kolesterol ilaçlarından söz ediliyor?
Tam aksine, ilaçtan çok önce, kalp için sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve bu yolla ideal kiloyu korumaktan söz ediyoruz. Şimdiye kadar bulunan ilaçların hiçbiri sözünü ettiğim bu 3 nokta kadar yararlı değil. Üstelik çok ileri kalp hastası olup da beslenmelerinde çok köklü değişiklik yapanların damar sertliklerinin gerilediğini gösteren araştırmalar da var. Keza yüksek tansiyonunu ilaç ve hayat tarzı değişiklikleriyle tam anlamıyla kontrol altına alanlarda da plakların küçüldüğü gösterildi. Bunun yanında gerektiğinde kullanılması halinde kolesterol düşürücü ilaçların çok etkili olduğunu unutmamalıyız. Eldeki güçlü statin ilaçlarının kalp krizi geçirenlerde, inme hastalarında, bacak damarları dar olanlarda yeni dertleri ve erken ölümleri önlediğini de öyle. Sözünü ettiğim son araştırma da bu zincirin bir parçası.

CEYDA ERENOĞLU- GAZETE HABERTURK