Kapalı Ünlü Uyumu

1. Büyük Ünlü Uyumu (=Kalınlık-İncelik Uyumu)

Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki ünlü kalın ise diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ilk hecesindeki ünlü ince ise diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Ünlüler arasındaki bu uyuma &#;büyük ünlü uyumu veya kalınlık-incelik uyumu&#; denir.

&#;Her medenî milletin konuşma ve yazı dili, karşılaştığı milletlerden alınma kelime ve deyimlerledoludur.&#;

Yukarıdaki cümlede geçen altı çizili kelimeleri bu kurala göre inceleyelim:

&#;konuşma, doludur&#; kelimelerinin tüm hecelerindeki ünlüler kalındır.

&#;deyimlerle&#; kelimesinin tüm hecelerindeki ünlüler incedir.

Büyük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar:

a) Dilimize yabancı dillerden giren kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.

Örnek: telefon, kalem, gazete&#;

b) Tek heceli kelimelerde ünlü uyumu aranmaz.

Örnek: bir, hiç, kaç&#;

ç) Bitişik yazılan birleşik kelimelerde ünlü uyumu aranmaz.

Örnek: gecekondu, çekyat, kavuniçi&#;

d) Kelime sonuna getirilen ekler, kalınlık-incelik bakımından son hecedeki ünlüye uyar.

Örnek: kitap-çı, çiçek-çi, bakım-lı, sevgi-li&#;

e) &#;-yor, -ki, -leyin, -ken, -daş, -(i)mtrak, -gil&#; ekleri, başka şekilleri olmadığından bazı durumlarda ünlü uyumunu bozar.

Örnek: akşamleyin, bakarken, gidiyor, meslektaş, yeşilimtırak, amcamgil&#;

f) Dilimizde Türkçe olduğu hâlde bu kurala uymayan kelimeler vardır.

Örnek: anne, kardeş&#;

2. Küçük Ünlü Uyumu (=Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu)

Türkçe bir kelimede düz ünlüden sonra düz (a, e, ı, i), yuvarlak ünlüden sonra yuvarlak dar (u, ü) veya düz geniş (a, e) ünlüler bulunur. Ünlüler arasındaki bu uyuma &#;küçük ünlü uyumu veya düzlük-yuvarlaklık uyumu&#;denir.

&#;Yunus Emre&#;nin şiirlerinin dilini, yazıldığı devir ve çevreden ayrı ele alamazsınız. Zira o ağacın köklerigelenek ile beraber, yetiştiği topraklara sımsıkı bağlıdır.&#;

Yukarıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimeleri bu kurala göre inceleyelim:
&#;yazıldığı, gelenek&#; kelimelerinin tüm hecelerindeki ünlüler düzdür.
&#;kökleri&#; kelimesinde yuvarlak ünlüden sonra düz ünlüler gelmiştir.

Küçük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar:

a) Küçük ünlü uyumunda her ünlü kendisinden önceki ünlüye göre değerlendirilir.

Örnek: &#;kuralcı, güzellik&#; sözcüklerinde ilk ünlü yuvarlak olduğu halde ikinci ünlü

düz-geniş olduğundan üçüncü ünlünün düz-dar olması küçük ünlü uyumu kuralını bozmaz.

b) Dilimizde Türkçe olduğu hâlde bu kurala uymayan kelimeler vardır.

Örnek: kavun, çamur, avuç&#;

c) Dilimize yabancı dillerden giren kelimelerde bu kural aranmaz.

Örnek: lavabo, horoz, havuç&#;

ç) Tek heceli kelimelerde bu kural aranmaz.

Örnek: gül, tek, yol&#;

d) Bitişik yazılan birleşik kelimelerde bu kural aranmaz.

Örnek: dedikodu, ayakkabı, kardelen&#;

e) Kelime sonuna getirilen ekler, düzlük-yuvarlaklık bakımından son hecedeki ünlüye uyar.

Örnek: çiçekli, kapısı, kedicik, görmüş mü? &#;

f) &#;-yor&#; eki her zaman, &#;-ki&#; eki bazı durumlarda küçük ünlü uyumunu bozar.

Örnek: okulunki, onunki, geliyor, akıyor&#;

Ayrıca bakınız ->Ünlü Harfler-Ünlü Harflerle İlgili Ses Olayları, Uyumları

Büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu farkları merak ediliyor. Aslında ikisi de kolay fakat büyük ünlü uyumuna uyup uymayan kelimeleri tespit etmek daha kolaydır. Şimdi sizlere büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu nedir, arasındaki farklar nelerdir, ne anlama geliyor? Tüm detaylar haberimizde.

Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Bu uyuma büyük ünlü uyumu denir. Büyük ünlü uyumu kontrolü küçük ünlü uyumuna göre daha kolay yapılır. Bu bakımdan sınavlarda öğrencileri zorlamamak adına daha çok büyük ünlü uyumu soruları karşımıza çıkabilir.

Yani kısaca;

- "a, ı, o, u" kalın sesli harflerinden sonra tekrar "a, ı, o, u" geliyorsa,

- "e, i, ö, ü" ince sesli harflerinden sonra tekrar "e, i, ö, ü" geliyorsa.

Bu koşullarda o kelime büyük ünlü uyumuna uyuyor demektir.

Adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük vb. kelimeleri örnek verebilirsiniz. Bu kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaktadır.

Buna ek olarak büyük ünlü uyumuna aykırı olan Türkçe kelimeler de var­dır: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman vb. kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaz.

1-) Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb.

2-) Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli vb.

3-) -gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz: akşam-leyin, bakla-­gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor vb.

4-) -daş (-taş) eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz: din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş vb.

5-) -ki aitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz: akşamki, duvardaki, karşıki, onunki, yarınki, yoldaki vb.

6-) Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar: adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vb.

7-) Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez: idrak-i, meçhul-e, mentol-de, sembol-ler vb.

8-) Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın son sesleri ince söylenen bazı alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır: alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helal / helalimiz, idrak / idrakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokole, saat / saate, sadakat / sa­dakati, santral / santraller vb.

Bir kelimede düz ünlüden sonra düz (a, e, ı, i), yuvarlak ünlüden sonra yuvarlak dar (u, ü) veya düz geniş (a, e) ünlüler bulunur. Bu uyuma küçük ünlü uyumu denir. Buna uygun kelimeler küçük ünlü uyumuna uyuyor demektir. Küçük ünlü uyumu, büyük ünlü uyuma göre biraz daha karışıktır diyebiliriz. Bu bakımdan küçük ünlü uyumunu test sorularında büyük ünlü uyumuna kıyasla fazla görmeyiz. Lakin yinede çıkabilir ve çalışmak gerekmektedir. Şimdi küçük ünlü uyumuna uyan kelimelere ve aranmayan kurallara göz atalım.

Anlaşmalı, bilek, çilek, ısırmak, ılıklaşmak, kayıkçı, seslenmek, yeşil; boyunduruk, börekçi, çocuk, güreşmek, ocakçı, odun, özlemek, sürmek, vurmak, yoklamak, yorgunluk, yumurta, yüreksiz vb. kelimeler küçük ünlü uyumuna uymaktadır.

Yani kısacası;

- "a, e, ı, i" seslilerinden sonra tekrar "a, e, ı, i" gelmeli.

- "o, ö, u, ü" sesli harflerinden sonra "a, e, u, ü" seslileri gelmeli.

Bu koşullar sağlandığında o kelime küçük ünlü uyumuna uyuyor demektir.

Avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur vb. kelimeler ise küçük ünlü uyumuna uymayan kelimelerdir.

NOT = Ek olarak büyük ünlü uyumuna uyan bir kelime aynı zamanda küçük ünlü uyumuna da uyabilir. Mesela "bilek" kelimesini ele alalım. Sesli harfleri gördüğünüz gibi ince harflerdir. Yani büyük ünlü uyumuna uymaktadır. Aynı zamanda "a, e, ı, i" seslilerinden sonra tekrar "a, e, ı, i" geldiği için bu kelime küçük ünlü uyumuna da uyuyor.

1-) Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz: aktör, alkol, bandrol, daktilo, kabul, doktor, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur vb.

2-) Küçük ünlü uyumuna aykırı bazı kelimelere getirilen ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar: kavun-u, konsolos-luk, muzır-lık, müzik-çi, yağmur-luk vb.

3-) Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez: alkol-lü, kabul-ü, bandrol-lü, saat-lik vb.

4-) -ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar: bugünkü, dünkü, öbürkü vb.

5-) Büyük ve küçük ünlü uyumuyla ilgili yukarıdaki kurallar aşağıdaki çizelgede de gösterilmiş ve örneklendirilmiştir:

Dilimizde büyük ve küçük ünlü uyumu kontrolü yapmak için aşağıdaki gibi sesli harfleri incelememiz gerekmektedir.

Büyük ünlü uyumu: a, ı, o, u > a, ı, o, u ve e, i, ö, ü > e, i, ö, ü

Küçük ünlü uyumu: a, e, ı, i > a, e, ı, i ve o, ö, u, ü > a, e, u, ü

Yani büyük ünlü uyumunda "a, ı, o, u > a, ı, o, u ve e, i, ö, ü > e, i, ö, ü" kural bu şekilde olacak. "a, ı, o, u > a, ı, o, u" bu ifade a,ı,o,u 'dan sonra tekrar a,ı,o,u gelmesini gösteriyor. Veya e,i,ö,ü 'den sonra tekrar e,i,ö,ü gelecek.

Küçük ünlü uyumunda da aynı şekilde kontrol sağlanır.

funduszeue.info - Gündem

MüzikVergiAlkolGündemGüncelHaberler

İçindekiler:

1. Ses uyumu ne demek?
2. Büyük ünlü uyumu nedir 3 sınıf?
3. Küçük ünlü uyumu nasıl olur?
4. Birleşik kelimelerde küçük ünlü uyumu aranır mı?
5. Özel isimlerde büyük ünlü uyumu aranır mı?
6. Doktor kelimesi küçük ünlü uyumuna uyar mı?
7. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük küçük ünlü uyumuna uyar mı?
8. Rüzgar büyük ünlü uyumuna uyar mı?
9. Düzenli büyük ünlü uyumuna uyar mı?
10. Düz ünlü ne demek?
11. Geniş ünlü ne demek?
12. Ünlü düzleşmesi ne demek?
13. Duzleşme nedir?
14. Ön Damaksıllaşma ne demek?
15. Dar ünlüler nedir?

Ses uyumu ne demek?

Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki ünlü kalın ise diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ilk hecesindeki ünlü ince ise diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Ünlüler arasındaki bu uyuma “büyük ünlü uyumu veya kalınlık-incelik uyumu” denir.

Büyük ünlü uyumu nedir 3 sınıf?

Büyük ünlü uyumu bir kelimedeki ünlü harflerin ince veya kalın olmasıyla ilgilidir. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü varsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olmalı; ilk hecede ince ünlü varsa diğer hecelerde de ince ünlü bulunmalıdır. Bu kurala büyük ünlü uyumu veya kalınlık-incelik uyumu denir.

Küçük ünlü uyumu nasıl olur?

Aynı şekilde eğer bir kelimenin ilk hecesine yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) bulunuyorsa, bir sonraki hece aynı şekilde yuvarlak (u, ü,) ya da düz-geniş (a, e) ile bitmek zorundadır. Bu konuya uyan kelimeler için ise küçük ünlü uyumu denmektedir.

Birleşik kelimelerde küçük ünlü uyumu aranır mı?

İlk hecedeki “o” yuvarlak ünlüsüyle son hecedeki “ı” düz – dar ünlüsü zihinleri karıştırabilir. Ancak küçük ünlü uyumunda, yan yana olan hecelerdeki ünlülerin uyumuna bakılır. Dolayısıyla bu sözcükte küçük ünlü uyumu da aranmaz. Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde ve yabancı sözcüklerde ünlü uyumu aranmaz.

Özel isimlerde büyük ünlü uyumu aranır mı?

==>Özel İsimlerde büyük ünlü uyumu aranmaz.

Doktor kelimesi küçük ünlü uyumuna uyar mı?

Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz: aktör, alkol, bandrol, daktilo, doktor, horoz, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur. Küçük ünlü uyumuna aykırı kelimelere getirilen ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar: kavun-u, konsolos-luğ-u, mümin-lik, müzik-çi, yağmur-luk.

Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük küçük ünlü uyumuna uyar mı?

Büyük ünlü uyumuna uymayan bir kelimede küçük ünlü uyumu aranmaz. Çünkü, büyük ünlü uyumu eskiden beri vardır, ancak küçük ünlü uyumu Osmanlı dönemi Türkçesinin son zamanlarında çıkmıştır. Dolayısıyla küçük ünlü uyumunun ön şartı kelimenin büyük ünlü uyumuna uymasıdır.

Rüzgar büyük ünlü uyumuna uyar mı?

Eğer ince harf ile başlamışsa ince ile devam ediyorsa büyük ünlü uyumuna uyar. Kalın Ünlüler: a, ı, o, u. Sözcük büyük ünlü uyumuna uyar. Sabahleyin büyük ünlü uyumuna uymaz.

Düzenli büyük ünlü uyumuna uyar mı?

Cevap: Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb.

Düz ünlü ne demek?

Dudakların gerilip düzleşmesiyle oluşan ünlülere düz ünlü denir. Düz ünlüler a, e, ı ve i harfleridir. * Bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa sonraki hecelerde de düz ünlü bulunur.

Geniş ünlü ne demek?

Geniş Ünlü » Gramer Terimi Ağız boşluğunun ve çene açısının herhangi bir daralmaya uğramadan, açık durumunda iken boğumlanan ünlü türü: a / e / ö gibi. a, e, o, ö ünlüleri geniş ünlülerdir. Karşıtı dar ünlüdür.

Ünlü düzleşmesi ne demek?

Bazı kelimelerde, küçük ünlü uyumu, düzlük yuvarlaklık uyumu, dudak uyumu , en az çaba kuralı gibi çok çeşitli diğer nedenlerle yuvarlak seslilerin düz ünlülere dönmesi ile oluşan ses olaylarıdır.

Duzleşme nedir?

Boyun düzleşmesi boynun çeşitli nedenlerden dolayı eğri kıvrımını kaybederek düzleşmesi durumuna verilen isimdir. Normal şartlar altında insanların omurgaları boyunda, sırtta ve bel altında biraz kıvrımlı ve eğri bir şekle sahiptir.

Ön Damaksıllaşma ne demek?

Dil bilimde bir kelimedeki, art (arka) damaktan çıkan bir ünsüz ya da kalın bir ünlü harfin ön damaktan çıkıp yumuşaması ve incelmesi demektir. Ön damaksıllaşma harfte yumuşamayı ifade ederken art damaksıllaşma ise kalınlaşmadır. Alma'nın elma oluşu, yana'nın yine ye dönüşmesi bir damaksıllaşmadır.

Dar ünlüler nedir?

Alt çenenin az açılmasıyla oluşan ünlülere dar ünlü denir. Örnek: u, ü. (Derleme., kapalı ünlü, kapalı vokal, dar sesli, dar vokal, daralmış ünlü, yüksek vokal) Altçenenin az açılmasıyle meydana gelen ünlü: ı, i, u, ü vb.

Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük vb.

Büyük ünlü uyumuna aykırı olan Türkçe kelimeler de var­dır: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman vb.

Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb.

Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli vb.

-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz: akşam-leyin, bakla-­gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor vb.

-daş (-taş) eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz: din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş vb.

-ki aitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz: akşamki, duvardaki, karşıki, onunki,yarınki, yoldaki vb.

Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar: adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vb.

Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez: idrak-i, meçhul-e, mentol-de, sembol-ler vb.

Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın son sesleri ince söylenen bazı alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır: alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helal / helalimiz, idrak / idrakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokole, saat / saate, sadakat / sa­dakati, santral / santraller vb.